UZOẸME UWUHRẸ 41
OLE AVỌ 13 Kristi O Fi Oriruo Họ Otọ kẹ Omai
Eme Jesu Ọ rọ Edẹ Udhuvẹ Urere Riẹ Evaọ Otọakpọ Ru, kọ Eme Ma Sai Wuhrẹ Noi Ze?
“A ruẹ e riẹ evaọ edẹ udhuvẹ soso, yọ ọ jẹ ta ẹme kpahe Uvie Ọghẹnẹ.”—IRUẸRU 1:3.
OWARE NỌ A JARIẸ TA KPAHE
Epanọ ma sae rọ rehọ aro kele Jesu ru eware nọ o ru evaọ edẹ udhuvẹ urere riẹ evaọ otọakpọ.
1-2. Nọ ilele Jesu ivẹ jọ a je kpobọ Emeọs, eme ọ via?
ILELE Jesu a je weri yọ ozọ u je mu ai gaga fiki oware jọ nọ o via. Evaọ Nisan 16 evaọ ukpe 33 C.E., ezae ivẹ jọ nọ e jọ ilele Jesu a tọlọ omarai a tẹ ruọ edhere bi no obọ Jerusalẹm kpohọ iwhre nọ a re se Emeọs. Iwhre na o rehọ emaele ihrẹ thabọ no Jerusalẹm. Oware jọ nọ o via o kẹ ezae ivẹ nana uye gaga. Kọ eme ọye? A kpe Jesu nọ a bi lele anwẹdẹ na no, kpakiyọ ọye a fiẹrohọ nọ ọ te jọ Mesaya nọ o ti siwi ae. Rekọ oware jọ nọ a rẹro riẹ hẹ o tẹ via.
2 Epanọ a jẹ rọ nyavrẹ na ọzae jọ o te kuomagbe ai. Ilele na a te je gbiku epanọ oware nọ o via kẹ Jesu na o da rai te rọkẹ ọzae na. Ọzae nọ o bi lele ae vrẹ na ọ tẹ ruọ ẹme, ọ tẹ “rehọ eme Mosis muhọ jẹ ruọ eme Eruẹaro na kpobi.” Ọ te wuhrẹ ai oware nọ u ro fo re Mesaya na ọ ruẹ uye je whu. Yọ ẹme nọ ọ ta kẹ ae o te rai udu gaga, o te thọrọ ai ẹro ho. Nọ aimasa a je te Emeọs no, ọzae na o te ru oware jọ nọ u ru nọ a rọ riẹ nọ kpakọ Jesu! Ma riẹ nọ eva e te were ilele na gaga, inọ a kpare Jesu nọ ọ rrọ Mesaya na ziọ uzuazọ no.—Luk 24:13-35.
3-4. Ẹvẹ ilele Jesu a jọ nọ ọ tuduhọ ae awọ no, kọ eme ma ti wuhrẹ evaọ uzoẹme nana? (Iruẹru Ikọ 1:3)
3 Nọ a kpare Jesu ze no, ọ romavia kẹ ilele riẹ unuẹse buobu evaọ edẹ udhuvẹ soso taure o te ti kpobọ odhiwu. (Se Iruẹru Ikọ 1:3.) Jesu ọ rọ uvẹ yena tuduhọ ilele riẹ awọ. U te ru nọ eva e rọ were ilele riẹ nọ ozọ u je mu vẹre na. Ozọ u gbe mu ae hi, a tẹ jẹ ta usi uwoma na ududu je wuhrẹ ahwo. a
4 Ma re wuhrẹ eware buobu nọ ma tẹ romatotọ wuhrẹ eware nọ Jesu o ru evaọ okenọ a kpare iẹe ze no. Fikiere ma te jọ uzoẹme nana ta ẹme kpahe eware esa jọ nọ Jesu o ru oke yena. Orọ ọsosuọ, ọ tuduhọ ilele riẹ awọ. Orọ avọ ivẹ, o wuhrẹ i rai eware jọ nọ a riẹ hẹ evaọ Ikereakere na. Orọ avọ esa, o wuhrẹ i rai eware nọ i re fiobọhọ kẹ ae ru iruo efa evaọ ukoko na. Ma te ruẹ epanọ ma sae rọ rehọ aro kele Jesu ru eware esa nana.
TUDUHỌ AHWO AWỌ
5. Fikieme u je fo re a tuduhọ ilele Jesu awọ?
5 U fo re a tuduhọ ilele Jesu awọ keme ejọ a nyasiọ iwou rai, ahwo uviuwou rai gbe okọ rai ba re a sai lele Jesu. (Mat. 19:27) A je mukpahe ejọ fikinọ a bi lele Jesu. (Jọn 9:22) Fikinọ ilele Jesu a riẹ nọ Jesu họ Mesaya nọ a ya eyaa riẹ na, a nyasiọ uviuwou rai gbe okọ rai ba. (Mat. 16:16) Rekọ nọ a kpe Jesu no, o da rai gaga keme ohwo nọ a fiẹrohọ inọ ọye họ Mesaya na, ọye a kpe no na.
6. Eme Jesu o ru nọ a kpare iẹe ze no?
6 Ma riẹ nọ Jesu ọ te nwani roro nọ fikinọ ilele riẹ a je weri na, u dhesẹ nọ ẹrọwọ rai ọ ga ha ha. Rekọ ọ riẹ nọ o rẹ da ohwo nọ ohwo riẹ o te whu. Oyejabọ nọ Jesu ọ rọ romavia kẹ ilele riẹ ẹdẹdẹ nọ a rọ kpare iẹe ze na, re ọ tuduhọ ae awọ. Ohwo jọ nọ ọ romavia kẹ họ Meri Magdalini evaọ okenọ ọ jẹ viẹ evaọ oria nọ a ki Jesu fihọ. (Jọn 20:11, 16) Yọ ọ romavia kẹ ilele ivẹ riẹ nọ ma ta ẹme te ẹsiẹ na. Makọ Pita ukọ na, Jesu ọ romavia kẹe re. (Luk 24:34) Kọ eme ma wuhrẹ no oware nọ Jesu o ru na ze? Ma te ta ẹme te oware nọ o via evaọ orọ ọsosuọ nọ Jesu ọ romavia kẹ ilele riẹ.
7. Ma te rri ẹme nọ ọ rrọ Jọn 20:11-16, eme Jesu ọ ruẹ nọ Meri o je ru evaọ ohiohiẹ Nisan 16, kọ eme Jesu o ru kẹe? (Rri uwoho na re.)
7 Se Jọn 20:11-16. Evaọ irioke frifri evaọ Nisan 16, eyae jọ nọ e rrọ ilele Jesu a tẹ jẹ nya kpohọ oria nọ a ki Jesu fihọ. (Luk 24:1, 10) Joma ta ẹme kpahe omọvo rai jọ nọ a re se Meri Magdalini. Nọ Meri o te uki Jesu no, ọ tẹ ruẹ nọ uki na o rrọ ofofe. Ọ tẹ dhẹ ovovẹrẹ nyae vuẹ Pita avọ Jọn. Meri ọ tẹ dhẹ lele ai kpobọ uki na. Nọ a te etẹe jẹ ruẹ nọ ginọ uzẹme, a te zihe kpo. Rekọ Meri o lele i rai kpo ho. Ọ tẹ keria etẹe be viẹ. Kpakọ Jesu ọ be ruẹ e riẹ nọ ọ be viẹ na, yọ o da Jesu. Fikinọ Jesu ọ gwọlọ tuduhọ iẹe awọ, ọ tẹ romavia kẹ Meri. Yọ o ru oware jọ nọ o sasa Meri oma gaga. Jesu o lele i rie ta ẹme, o te je vi ei emamọ uwou jọ. Ọ vuẹ riẹ nọ ọ nyae ta kẹ ilele riẹ inọ a kpare riẹ ze no.—Jọn 20:17, 18.
Who te bi muẹrohọ inievo nọ oware jọ o be kẹ uye jẹ be tuduhọ ae awọ, yọ Jesu whọ be rọ aro kele na (Rri edhe-ẹme avọ 7)
8. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jesu?
8 Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jesu? Ma rẹ daoma muẹrohọ inievo mai nọ ebẹbẹ i te oma re ma sasa ae oma. Nọ ma te ru ere u ti ru nọ a ti ro kru udu ga jẹ gọ Jihova vrẹ. Rri oware jọ nọ o via kẹ oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Jocelyn. Asidẹnte nọ oniọvo-ọmọtẹ riẹ o wo okolo ho. O te whu. Ọ ta nọ: “Oware nọ o via na o lẹliẹ omẹ jọ ọkọkora evaọ emerae buobu. O da omẹ gaga.” Oniọvo jọ avọ aye riẹ a te zizie Jocelyn kpobọ uwou rai. Yọ inievo na a nabe romatotọ gaviezọ kẹe nọ ọ be ta epanọ eware e rrọ kẹe na. Yọ a ta ẹme nọ ọ lẹliẹ e riẹ kareghẹhọ nọ Jihova o you rie gaga. Jocelyn ọ ta nọ: “O jọ wọhọ ẹsenọ mẹ rrọ evaọ abade nọ ẹkporo o bi jo fi kpenẹ kpenẹ. Rekọ Jihova ọ tẹ rọ inievo na dhogbo ze te wọ omẹ no ame ruọ evaọ okọ. Eme nọ a ta kẹ omẹ o lẹliẹ omẹ kru udu ga, jẹ ta nọ mẹ rẹ gbẹ gọ Jihova vrẹ.” Nwanọ ere re, joma hae romatotọ gaviezọ kẹ inievo mai nọ a tẹ be vuẹ omai oware nọ o be kẹ ai uye. Ma vẹ jẹ ta eme nọ e rẹ sasa ai oma kẹ ae, nọ u re ru nọ a gbẹ sae rọ gọ Jihova vrẹ.—Rom 12:15.
RỌ EBAIBOL NA LELE AHWO JIRORO
9. Ebẹbẹ vẹ i te ilele Jesu, kọ ẹvẹ o ro fiobọhọ kẹ ae?
9 Ilele Jesu a rọwo eware nọ a wuhrẹ evaọ ẹme Ọghẹnẹ. Yọ a jẹ daoma ru eware nọ a wuhrẹ. (Jọn 17:6) Rekọ oware jọ o riẹ nọ o nwani vẹ ilele Jesu na ẹro tere he. U je gbe ai unu nọ Jesu o whu uwhu ogbulegbu evaọ ure-oja. Jesu ọ riẹ nọ orọnọ fikinọ ilele riẹ a wo ẹrọwọ họ jabọ nọ a je ro roro ere na ha. Rekọ Jesu ọ riẹ nọ ilele na a re riẹ otọ Ikereakere na tere he. (Luk 9:44, 45; Jọn 20:9) Fikiere Jesu ọ tẹ rọ Ikereakere na lele ilele riẹ jiroro. Joma ruẹ epanọ Jesu ọ rọ ta ẹme kpahe Ikereakere na kẹ ilele ivẹ riẹ nọ a je kpobọ Emeọs.
10. Eme Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ u ro mu ae ẹro nọ ọye họ Mesaya na? (Luk 24:18-27)
10 Se Luk 24:18-27. Muẹrohọ nọ orọnikọ ẹsiẹsiẹ Jesu o ro dhesẹ oma kẹ ezae na nọ ọye họ Jesu hu. Ukpoye enọ ọ kake nọ ae. Fikieme? Ẹsejọhọ Jesu ọ gwọlọ nọ a ta oware nọ o rrọ eva rai kẹe. Yọ ere a gine ru. A vuẹ Jesu inọ anwẹdẹ a bi roro nọ Jesu o ti siwi ai no otọ ahwo Rom nọ a je su ai. Keme ahwo Rom a je kienyẹ ai. Nọ a vuẹ Jesu oware nọ o rrọ ae eva no, Jesu ọ tẹ rọ Ikereakere na jẹ ae riẹ oware nọ u ro fo nọ Mesaya na o re whu. b Evaọ owọwọ ẹdẹ yena Jesu ọ tẹ jẹ romavia kẹ ilele riẹ efa, jẹ vuẹ ae eware nọ e rrọ Ikereakere na vevẹ. (Luk 24:33-48) Kọ eme ma wuhrẹ no oware nọ Jesu o ru na ze?
11-12. (a) Eme ma wuhrẹ no oghẹrẹ nọ Jesu o ro wuhrẹ ilele riẹ eware nọ e rrọ Ebaibol na? (Rri iwoho na re.) (b) Ẹvẹ ohwo nọ o je wuhrẹ Nortey Ebaibol o ro fiobọhọ kẹe?
11 Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jesu? Nọ ma te bi wuhrẹ ohwo Ebaibol, joma rọ areghẹ nọe enọ nọ e rẹ lẹliẹe ta oware nọ o riẹe eva. (Itẹ 20:5) Nọ ọ tẹ ta oware nọ o riẹe eva no, who ve dhesẹ epanọ ọ sae rọ jọ Ebaibol ruẹ eria nọ i re fiobọhọ kẹe. Nọ who te dhesẹ iẹe kẹe no, who du vuẹe nọ enẹ gbe enẹ who re ru hu. Rekọ daoma rọ oria Ebaibol na lele iei jiroro re ọ riẹ epanọ ọ sai ro ru oware nọ ọ jọ oria Ebaibol na wuhrẹ na. U wo oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Nortey evaọ obọ Ghana nọ a ru ere kẹ.
12 Ikpe ikpegbezeza Nortey ọ jọ nọ o ro mu Ebaibol họ ewuhrẹ. U kri hi, ahwo uviuwou riẹ a te mu ei họ ẹwọso. Rekọ o gbe je wuhrẹ ghele. Keme o fiobọhọ kẹe? Ohwo nọ o je wuhrẹ iẹe Ebaibol o dhesẹ oware nọ o rrọ Matiu izou 10 kẹe. Ọ tẹ vuẹe nọ a re kpokpo ahwo nọ a ginẹ rrọ ilele Jesu. Nortey ọ ta nọ: “Fikinọ mẹ riẹ ere no na, nọ a mu omẹ họ ekpokpo, mẹ tẹ nwane riẹ nọ egagọ uzẹme ọna.” Oniọvo nọ o je wuhrẹ iẹe Ebaibol na o dhesẹ ẹme nọ ọ rrọ Matiu 10:16 kẹe re ọ sae ta ẹme avọ adhẹẹ nọ ọ tẹ be vuẹ ahwo uwou riẹ oware nọ ọ jọ Ebaibol wuhrẹ. Oyena u ti ru nọ o gbe ti ro zue eme họ kẹ ae hi. Nortey ọ tẹ te họ-ame. Nọ ọ họ-ame no ọ tẹ gwọlọ nọ ọ rẹ jọ ọkobaro, rekọ ọsẹ riẹ ọ gwọlọ nọ o kpohọ yunivasiti. Ohwo nọ o je wuhrẹ iẹe Ebaibol ọ vuẹ riẹ oware nọ o re ru hu, ukpoye o dhesẹ oria Ebaibol kẹe. Ọ tẹ rọ oria na lele iei jiroro jẹ nọe enọ. Kọ eme Nortey o ru? Ọ tẹ ta nọ o re mu odibọgba oke-kpobi họ. Rekọ ọsẹ riẹ o te lei no uwou no. Kọ ẹvẹ Nortey o rri eware nọ e via kẹe na kpobi? Ọ ta nọ: “Mẹ riẹ vevẹ nọ oware nọ u fo me ru na.” Ere ọvona re, nọ ma te bi wuhrẹ ahwo, joma rọ Ebaibol fiobọhọ kẹ ae riẹ oware nọ a re ru. Nọ ma te ru ere, u ti ru nọ a te rọ jiroro kẹ omobọ rai.—Ẹf. 3:16-19.
Rọ aro kele Jesu lele ahwo rọ Ebaibol jiroro (Rri edhe-ẹme avọ 11) e
WUHRẸ INIEVO-EMEZAE RE A JỌ ‘EZAE NỌ A RỌ KẸ EKẸ’
13. Eme Jesu o ru re a gbẹ sae ru iruo usiuwoma na vrẹ? (Ahwo Ẹfisọs 4:8)
13 Okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ ọ romatotọ ru iruo nọ Jihova ọ vuẹ riẹ nọ o ru. O ru oware ovo thọ họ. (Jọn 17:4) Rekọ o make rrọ ere na Jesu o je roro ho inọ, ‘Me te wuhrẹ amọfa iruo na, a te riẹ iruo na ru te omẹ hẹ.’ Ukpoye, evaọ ikpe esa gbe ubro nọ ọ rọ ta usi uwoma na, o wuhrẹ amọfa iruo na. Taure o te ti zihe kpobọ odhiwu, ọ vuẹ ilele riẹ nọ a rẹrote igodẹ Jihova, re a jẹ ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo. (Se Ahwo Ẹfisọs 4:8.) Okpiruo Jesu ọ wọ họ ilele riẹ abọ na. Whaọ ẹsejọhọ oke yena yọ ilele riẹ na jọ a ri te ọgba ikpe no ho. Kọ eme Jesu o ru evaọ edẹ udhuvẹ urere riẹ nọ ọ rọ jọ otọakpọ na, re ọ sai fiobọhọ kẹ ilele riẹ na jọ ezae nọ a rọ kẹ “ekẹ”?
14. Eme Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a ru nọ a jẹ riẹ ru tere he evaọ edẹ udhuvẹ urere riẹ evaọ otọakpọ? (Rri uwoho na re.)
14 Jesu ọ kpọ ilele riẹ họ nọ ọ ruẹ nọ a bi ru thọ. O fi unu họ akotọ ta ẹme kẹ ae he. Rekọ orọnọ o doku ai hi. U wo oke jọ nọ Jesu o muẹrohọ nọ ilele riẹ jọ a wo avro evaọ udu rai, ọ tẹ ta ẹme kẹ ae. (Luk 24:25-27; Jọn 20:27) Ọ vuẹ ilele riẹ nọ a rẹrote igodẹ Jihova, anọ iruo yena eye e rẹ mae jarai oja vi okọ rai. (Jọn 21:15) Ọ vuẹ ejọ inọ o tẹ make rọnọ Jihova o ru obọdẹ oware jọ kẹ amọfa, rekọ o ru oware utioye kẹ ae he, a du daezọ yena ha. (Jọn 21:20-22) Jesu ọ kpọ iroro nọ ilele riẹ a je roro kpahe Uvie na họ. Ọ tẹ vuẹ ae nọ a tẹrovi iruo usi uwoma na. (Iruẹru 1:6-8) Kọ eme ekpako ukoko a sai wuhrẹ no oware nọ Jesu o ru na ze?
Rọ aro kele Jesu wuhrẹ ezae nọ e rẹ sai ru iruo efa evaọ ukoko na (Rri edhe-ẹme avọ 14)
15-16. (a) Ẹvẹ ekpako ukoko a sae rọ rehọ aro kele Jesu? (b) Erere vẹ o te Patrick fikinọ o lele ẹme nọ a ta kẹe?
15 Ẹvẹ ekpako ukoko a sae rọ rehọ aro kele Jesu? A re wuhrẹ inievo-emezae nọ i re fiobọhọ kẹ ae ru iruo na. A re wuhrẹ izoge emezae na re, re a sai ru iruo na. c Ekpako ukoko na a re roro nọ inievo nọ a bi wuhrẹ na a ti ru oware ovo thọ họ họ. Rekọ a rẹ kpọ ae họ nọ a tẹ ruẹ nọ a be riẹ oware jọ ru hu, re a sae riẹ oware na ru. A vẹ te riẹ nọ u fo re a romakpotọ, a vẹ jẹ jọ ahwo nọ a rẹ rẹroso. Yọ u ti ru nọ u ti ro no ae eva ze inọ a re fiobọhọ kẹ inievo na.—1 Tim. 3:1; 2 Tim. 2:2; 1 Pita 5:5.
16 Eware nọ a wuhrẹ oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Patrick i fiobọhọ kẹe. U wo oware jọ nọ ọ jẹ riẹ ru tere he nọ a vuẹ riẹ. Okenọ ọ jọ uzoge, ẹmeunu riẹ ọ nwani wolẹ tere he. Yọ ọ jẹ hai ru eware nọ e rẹ kẹ inievo-emetẹ na gbe amọfa uye evaọ ẹsibuobu. Nọ ọkpako ukoko jọ o muẹrohọ uruemu nọ o wo na, o te sei jẹ vuẹe oware nọ ọ be riẹ ru hu na vevẹ. Rekọ orọnọ o doku ei hi. Patrick ọ ta nọ: “Eva e were omẹ inọ ọ vuẹ omẹ. O jẹ hae da omẹ nọ mẹ tẹ ruẹ nọ a be kẹ inievo efa iruo nọ mẹ gwọlọ nọ a kẹ omẹ evaọ ukoko na. Rekọ ẹme nọ ọkpako na ọ ta kẹ omẹ na o lẹliẹ omẹ nwene oghẹrẹ nọ me je rri eware. Mẹ ruẹ nọ oware nọ o mai wuzou họ, mẹ rẹ gwọlọ epanọ me re ro fiobọhọ kẹ inievo na, orọnọ epanọ a rẹ rọ kẹ omẹ ekwa evaọ ukoko na ha.” Patrick o ru oware nọ a vuẹ riẹ na, fikiere a tẹ rehọ iẹe mu ọkpako ukoko okenọ ọ jọ ikpe udhegbesa.—Itẹ 27:9.
17. Eme Jesu o ru nọ u dhesẹ nọ o fievahọ ilele riẹ?
17 Orọnikọ usi uwoma ọvo Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a ta ha, ọ vuẹ rai nọ a wuhrẹ ahwo re. (Mat. 28:20) Ẹsejọhọ ilele na a je rri omarai nọ a te ahwo nọ a re wuhrẹ amọfa ha. Rekọ Jesu ọ riẹ nọ a te, yọ ọ vuẹ rai nọ a te. Oyejabọ Jesu ọ rọ ta kẹ ae nọ: “Wọhọ epanọ Ọsẹ na o vi omẹ ze na, ere me bi vi owhai re.”—Jọn 20:21.
18. Ẹvẹ ekpako ukoko a sae rọ rehọ aro kele Jesu?
18 Ẹvẹ ekpako ukoko a sae rọ rehọ aro kele Jesu? Ekpako ukoko nọ i re rri otọ mu a re siobọno iruo jọ kẹ amọfa nọ a re ru. (Fil. 2:19-22) Wọhọ oriruo, ekpako ukoko na a sae ta kẹ izoge na re a ru Ọgwa Uvie fo je lele ai ruẹrẹ eria jọ nọ e jariẹ raha. Nọ a tẹ vuẹ oniọvo jọ nọ o ru oware jọ, a re dhesẹ epanọ a re ru oware na kẹe. A ve je fievahọ iẹe inọ o ti ru oware na ziezi. Oniọvo jọ nọ a re se Matthew nọ a ro mu ọkpako ukoko obọ, ọ ta nọ eva e were riẹ inọ ekpako ukoko na a wuhrẹ i riẹ epanọ ọ sai ro ru iruo nọ a kẹ riẹ ziezi. A te je fievahọ iẹe nọ ọ te riẹ iruo na ru. Ọ ta re inọ: “Me te ru oware jọ thọ, a re rri rie nọ ẹmẹrera mẹ te rọ riẹ oware na ru. A ve dhesẹ epanọ mẹ rẹ rọ riẹe ru viere ẹdẹfa kẹ omẹ. Yọ oware yena u fiobọhọ kẹ omẹ.” d
19. Eme u fo nọ ma rẹ daoma ru?
19 Evaọ edẹ udhuvẹ urere nọ Jesu ọ rọ jọ kugbe ilele riẹ evaọ obọ otọakpọ obonẹ na, ọ tuduhọ ae awọ, je wuhrẹ ae eware nọ a riẹ vẹre he evaọ Ikereakere na. O te je wuhrẹ ae epanọ a sai ro ru iruo nọ ọ kẹ rai. Joma daoma ru epanọ Jesu o ru na dẹẹ. (1 Pita 2:21) Jesu o ti fiobọhọ kẹ omai re ma sai ru ei. Joma kareghẹhọ eyaa nọ ọ ya inọ: “Mẹ rrọ kugbe owhai edẹ na kpobi rite oke urere uyero-akpọ na.”—Mat. 28:20.
OLE AVỌ 15 Jiri Ọmọ Ọsosuọ Jihova!
a Ebe Usi Uwoma na gbe ebe efa evaọ Ebaibol i dhesẹ nọ Jesu ọ romavia kẹ ahwo buobu nọ a kpare iẹe ze no. Ahwo wọhọ Meri Magdalini (Jọn 20:11-18); ọ romavia kẹ eyae efa (Mat. 28:8-10; Luk 24:8-11); ọ romavia kẹ ilele ivẹ riẹ jọ (Luk 24:13-15); ọ romavia kẹ Pita (Luk 24:34); ọ romavia kẹ ikọ riẹ re nọ u te no Tọmọs no keme ọ jọ etẹe hẹ (Jọn 20:19-24); ọ wariẹ romavia kẹ ikọ na okenọ Tọmọs ọ jọ etẹe (Jọn 20:26); ọ romavia kẹ ilele ihrẹ riẹ (Jọn 21:1, 2); ọ romavia kẹ ilele riẹ nọ i bu vi egba isoi (500) (Mat. 28:16; 1 Kọr. 15:6); ọ tẹ jẹ romavia kẹ Jemis oniọvo riẹ (1 Kọr. 15:7); ọ romavia kẹ ikọ riẹ kpobi (Iruẹru 1:4); ọ tẹ jẹ romavia kẹ ikọ riẹ kẹle Bẹtani. (Luk 24:50-52) O sae jọ nọ ọ romavia kẹ amọfa nọ a kere fihotọ họ.—Jọn 21:25.
b Whọ tẹ gwọlọ riẹ kpahe eruẹaruẹ nọ e ta kpahe Mesaya na, kpohọ jw.org re who se uzoẹme na “Kọ Eruẹaruẹ nọ I Kiekpahe Mesaya na I Dhesẹ nọ Jesu Họ Mesaya Na?”
c Evaọ ẹsejọ a rẹ sae rọ inievo-emezae nọ i te ziezi nọ e rrọ umuo ikpe udhegbisoi rite ikpe ọgba mu esẹro okogho. Rekọ inievo yena a rẹ jọ ekpako ukoko nọ e be riẹ iruo rai ru ziezi no tao.
d Re whọ gbẹ riẹ epanọ whọ sai ro fiobọhọ kẹ inievo-emezae nọ e gbẹ rrọ izoge re a sai te ahwo nọ a re ru iruo evaọ ukoko na, rri Uwou-Eroro Aria 2018 ẹwẹ. 11-12, edhe. 15-17, kugbe ọrọ Ane 15, 2015, ẹwẹ. 3-13.
e IWOHO NA: Nọ a rọ Ebaibol lele ọmọ-uwuhrẹ na ta ẹme no, o te ku eware Kresimesi nọ e riẹe obọ kufiẹ.
