1-2. (a) Eme Ọghẹnẹ ọ ta kẹ ikọ esa Jesu jọ nọ a ru, kọ ẹvẹ ma rọ riẹ nọ a gine ru ei? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

PITA avọ Jemis gbe Jọn a ruẹ eruẹaruẹ igbunu jọ oke nọ a ru ehaa Ọnyavrẹ ukpe 32 C.E. no. Jesu ọ wha rai lele oma kpobọ ehru ugbehru ukpekpehru jọ, yọ o sae jọ nọ ugbehru Hẹmọn. Jesu ọ tẹ jọ etẹe rẹriẹ evaọ iraro rai. “Ovao riẹ u te je lo wọhọ ọre, iwu ehru riẹ i te je lo nwranwranwra.” (Mat. 17:1-4) Evaọ obọ ekuhọ eruẹaruẹ yena, Jihova Ọghẹnẹ ọ tẹ ta ẹme jọ, yọ ikọ esa nana a yo rie. Ọ ta nọ: “Ọnana họ Ọmọzae mẹ, oyoyou mẹ na, ọnọ mẹ jẹrehọ. Wha gaviezọ kẹe.” (Mat. 17:5) Ma te rri oghẹrẹ nọ ikọ esa nana a yeri uzuazọ rai, ma rẹ ruẹ nọ a ginẹ gaviezọ kẹ Jesu. Yọ ma gwọlọ ru epọvo na re.

² Ma jọ uzoẹme nọ ọ vrẹ na wuhrẹ nọ ma tẹ be whaha eware jọ, yọ u dhesẹ nọ ma be gaviezọ kẹ Jesu. Evaọ uzoẹme nana, ma te ta kpahe eware ivẹ jọ nọ Jesu ọ ta nọ ma hai ru.

3. Eme Matiu 7:13, 14 o ta nọ ma ru?

³ Se Matiu 7:13, 14. Muẹrohọ nọ Jesu ọ ta nọ idhere ivẹ e riẹ, yọ i wo ọvuọ unuẹthẹ riẹ. Idhere ivẹ na, ọjọ “o riama fihọ,” ọnọ o kiọkọ ọ tẹ rrọ “kekeke.” Jesu ọ fodẹ idhere esa ha. Yọ ma rẹ siọ ọjọ ba ẹnya ha evaọ idhere ivẹ nana. Evaọ usu ivẹ na, ọvo a re ro kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Fikiere ma re rri otọ mu gaga evaọ ọnọ ma te nya.

4. Ẹvẹ edhere nọ “o riama fihọ” na ọ rrọ?

 ⁴ U fo nọ ma riẹ ohẹriẹ nọ o rrọ idhere ivẹ nana. Edhere nọ “o riama fihọ” na ọye ahwo a be mae nya keme ọ be bẹ ẹnya ha. Ahwo buobu a gwọlọ no edhere yena ha. A bi su lele amọfa nọ a rrọ eva riẹ. A riẹ hẹ inọ Setan Ẹdhọ na họ ọnọ o bi su ahwo evaọ edhere yena, yọ uwhu o bi su ai kpohọ.​—1 Kọr. 6:9, 10; 1 Jọn 5:19.

5. Eme o fiobọhọ kẹ ahwo jọ ruẹ edhere nọ ọ rrọ “kekeke” na jẹ be nyae?

⁵ Edhere nọ ọ rrọ “kekeke” na ọ wọhọ ọnọ “o riama fihọ” na ha. Yọ Jesu ọ ta nọ umutho ahwo jọ ọvo a bi duku ei. Fikieme? Muẹrohọ nọ, nọ Jesu ọ ta kpahe edhere yena no, ọ tẹ vẹvẹ ilele riẹ unu kpahe eruẹaro erue. (Mat. 7:15) Egagọ nọ e rrọ akpọ na nẹnẹ i bu wumuo ho, yọ enwenọ aikpobi a be ta nọ a bi wuhrẹ ahwo uzẹme na. Ahwo buobu a reghe no, a gbẹ riẹ egagọ nọ a rẹ jọ họ. Yọ a be tubẹ daoma epanọ a rẹ rọ riẹ edhere uzuazọ na ha. Rekọ ma sae riẹ edhere na. Jesu ọ ta nọ: “Otẹrọnọ wha te bi koko ẹme mẹ ẹsikpobi, whai ginọ ilele mẹ, yọ wha te riẹ uzẹme na, uzẹme na u ve ti si owhai no igbo.” (Jọn 8:31, 32) Whọ riẹ ru kẹhẹ nọ who gbe ro lele ahwo nọ a be nya edhere nọ o riama fihọ na ha. Whọ romatotọ wuhrẹ Ebaibol na re whọ riẹ oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ ma ru. Ere ọvo ho, who bi je ru oware nọ Jesu ọ ta. Who wuhrẹ eware buobu no. Ọjọ họ, Jihova ọ gwọlọ nọ ma kẹnoma kẹ iwuhrẹ egagọ erue gbe ehaa nọ i no obọ egedhọ ze. Whọ tẹ jẹ ruẹ nọ re who ru oware nọ Jihova ọ gwọlọ je siobọno iruemu nọ e rẹ dhae eva, okolo oware he. (Mat. 10:34-36) Ẹsejọhọ o jẹ dina bẹ owhẹ re who siobọno iruemu itieye na. Rekọ whọ daoma ra kpobi re who ru oware nọ Ọsẹ obọ odhiwu ra ọ gwọlọ keme who you rie, yọ whọ gwọlọ nọ eva ra e rẹ were iẹe. Eva ra e be ginẹ were iẹe gaga.​—Itẹ 27:11.

6. Wọhọ epanọ o rrọ Olezi 119:9, 10, 45, 133, eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai daji edhere nọ ọ rrọ kekeke na?

⁶ Nọ ma tẹ ruọ edhere nọ ọ rrọ kekeke na no, eme ma rẹ sai ru re ma daji eva riẹ? Joma kẹ oriruo jọ. Ma rehọ iẹe nọ a ru edhere fihọ akotọ ugbehru, a te ru ogbẹ fihọ akakotọ edhere na re ohwo nọ ọ be dhẹe vrẹ ọ siọ obọ otọ ba ekie fihọ. Ogbẹ na o gbẹ riẹ hẹ, ohwo nọ ọ be dhẹe vrẹ ọ sai vre kie kpobọ otọ, ọ vẹ nwoma hayo whu dede. O vẹrẹ hẹ re a ruẹ edraeva nọ ọ te ta nọ a ruthọ nọ a ro ru ogbẹ fihọ edhere na. Izi Jihova nọ e rrọ Ebaibol na e wọhọ ogbẹ na. Izi Jihova i re fiobọhọ kẹ omai daji edhere nọ ọ rrọ kekeke na.​—Se Olezi 119:9, 10, 45, 133.

7. Ẹvẹ u fo nọ izoge a re rri izi Jihova nọ a rrọ edhere uzuazọ na?

⁷ Whẹ uzoge, kọ ẹsejọ whọ be hai roro nọ izi Jihova e gahrọ? Ere Setan ọ gwọlọ nọ who roro. Ọ gwọlọ nọ who roro nọ ahwo nọ a rrọ edhere nọ o riama fihọ na, ae eva e be mae were. Ọ sai ru nọ emọ isukulu ra a re ro ru oghẹrẹ eware jọ nọ e rẹ lẹliẹ owhẹ roro nọ a be reakpọ siọ owhẹ ba. Ọ sai je ru nọ ahwo nọ a bi koko izi Jihova ha a re ro ru eware jọ evaọ itanẹte nọ o rẹ lẹliẹ owhẹ roro nọ ae eva e be mae were. Setan ọ gwọlọ nọ who roro nọ izi Jihova yọ ifi nọ a rọ gba  owhẹ. * Rekọ kareghẹhọ nọ Setan ọ gwọlọ nọ ahwo nọ a rrọ edhere nọ o riama fihọ na a riẹ oware nọ o te via kẹ ae evaọ obaro ho. Whaọ Jihova ọ be vuẹ owhẹ eghale nọ who ti wo nọ who gbe no edhere uzuazọ na ha.​—Ol. 37:29; Aiz. 35:5, 6; 65:21-23.

8. Eme izoge na a rẹ sai wuhrẹ no iku Olaf ze?

⁸ Joma ta kpahe oware nọ o via kẹ uzoge ọmọzae jọ nọ a re se Olaf. * Emọ eklase riẹ a jẹ tẹzẹ iẹe re o gbe-ọfariẹ. Nọ ọ vuẹ ae nọ Isẹri Jihova a re gbe-ọfariẹ hẹ, inọ izi Jihova a bi koko, emetẹ jọ evaọ eklase na a te je ru oghẹrẹ kpobi re ọ ruẹsi lele ae wezẹ. Rekọ Olaf o kie kẹ ae vievie he. Yọ orọnọ ẹbẹbẹ yena ọvo ọ rẹriẹ ovao dhe he. Ọ ta nọ: “Iticha mẹ a jẹ vuẹ omẹ nọ jomẹ daoma kpohọ isukulu ilogbo, inọ ẹsiẹe ahwo a te mae rọ kẹ omẹ adhẹẹ. A tẹ jẹ vuẹ omẹ nọ me gbe kpohọ isukulu ilogbo ho, mẹ te ruẹ emamọ  iruo ho nọ mẹ tẹ kpako no.” Eme o fiobọhọ kẹ Olaf nọ o gbe ro kie kẹ edawọ nana ha? Ọ ta nọ: “Mẹ daoma bikẹle inievo ukoko na ziezi. A tẹ jọ wọhọ ahwo uviuwou mẹ. Me te je se Ebaibol nọ a je wuhrẹ kugbe omẹ oke yena gboja ziezi. Nọ me bi wuhrẹ haro na, u te ti mu omẹ ẹro ziezi inọ egagọ uzẹme na ọna. Kẹsena mẹ tẹ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame.”

9. Eme ma re ru nọ ma tẹ gwọlọ daji edhere uzuazọ na?

⁹ Setan ọ gwọlọ nọ who no edhere uzuazọ na no. Ọ gwọlọ nọ who kuomagbe ahwo buobu nọ a rrọ edhere nọ o riama fihọ nọ “o bi su kpohọ ọraha” na. (Mat. 7:13) Rekọ ma tẹ gbẹ be gaviezọ kẹ Jesu jẹ riẹ nọ edhere uzuazọ na ọ be thọ omai no ikpehre eware buobu, ma ti noi hi. Obọnana, joma ta kpahe oware ofa jọ nọ Jesu ọ ta nọ ma ru.

10. Eme Jesu ọ jọ Matiu 5:23, 24 ta nọ ma ru?

¹⁰ Se Matiu 5:23, 24. Jesu ọ jọ oria Ebaibol yena ta kpahe oware jọ nọ ahwo Ju nọ ọ jẹ ta ẹme kẹ na a jẹ hai ru nọ o roja kẹ ae gaga, oyehọ idheidhe. Dae rehọ iẹe nọ ohwo Ju o te oria nọ ozerẹ na ọ rrọ no re ọ kẹe arao nọ ọ gwọlọ ro dheidhe kẹ Ọghẹnẹ. Jesu ọ ta nọ ohwo Ju na ọ tẹ jọ etẹe kareghẹhọ nọ oware jọ o be lẹliẹ oniọvo riẹ dheva kẹe, ọ rẹ nyasiọ idhe riẹ na ba, ọ vẹ “nya vrẹ.” Fikieme? Keme u wo oware jọ nọ u wuzou gaga nọ o re ru taure o te ti dheidhe kẹ Ọghẹnẹ. Jesu ọ fodẹ oware na. Ọ ta nọ: “Kake ruẹrẹhọ kugbe oniọvo ra.”

11. Eme Jekọp o ru re ọ sae ruẹrẹhọ kugbe Esọ?

¹¹ Ma te roro kpahe iku Jekọp, o sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ ma re ru re udhedhẹ o jọ udevie mai avọ amọfa. Jekọp o no ẹwho riẹ. Yọ oware wọhọ ikpe udhe soso, ọ rọ ithihi te obọ uwou hu. Uwhremu na, Jihova ọ tẹ rọ ukọ-odhiwu riẹ jọ vuẹe nọ jọ o zihe kpo. (Emu. 31:11, 13, 38) Rekọ ẹbẹbẹ jọ ọ rrọ otọ. Esọ nọ ọ rrọ oniọvo ọkpako riẹ ọ jẹ gwọlọ nọ o re kpei no evaọ oke nọ u kpemu. (Emu. 27:41) Ozọ u je mu Jekọp gaga, “ọ tẹ be ruawa” inọ ẹsejọhọ oniọvo riẹ ọ re rọvrẹ riẹ hẹ. (Emu. 32:7) Kọ eme o ru re ọ sae ruẹrẹhọ kugbe oniọvo riẹ? Ọ kake lẹ se Jihova kpahe ẹme na. Kẹsena o te vi eware buobu se Esọ. (Emu. 32:9-15) Uwhremu na nọ avọ oniọvo riẹ a ruẹ oma no, Jekọp o te guzou kpotọ kẹe, orọnọ ẹsiẹvo hayo isiava ha, rekọ isiahrẹ soso! Enẹ Jekọp o ro dhesẹ nọ o wo adhẹẹ gbe omaurokpotọ jẹ rọ ere ruẹrẹhọ kugbe oniọvo riẹ.​—Emu. 33:3, 4.

12. Eme ma wuhrẹ no oware nọ Jekọp o ru na ze?

¹² U wo oware jọ nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi Jekọp evaọ oghẹrẹ nọ ọ rọ ruẹrẹ oma kpahe taure ọ tẹ te nyae ruẹ Esọ gbe oware nọ o ru nọ ọ ruẹ e riẹ no. Jekọp ọ kake lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹe, o te je ru lele olẹ riẹ na keme o ru eware nọ i re fiobọhọ kẹe ruẹrẹhọ kugbe oniọvo riẹ dhedhẹ. Nọ Jekọp ọ nya te Esọ oma, o si ikẹ hẹ kpahe ohwo nọ o ruthọ gbe ohwo nọ ọ riẹ ru. Oware nọ o jariẹ oja kpobi họ, epanọ ọ rẹ rọ ruẹrẹhọ kugbe oniọvo riẹ dhedhẹ. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele iei?

13-14. Eme u fo nọ ma re ru nọ ma te ru oniọvo jọ thọ?

¹³ Nọ ma rrọ edhere uzuazọ na, ma rẹ daoma re udhedhẹ o jọ udevie mai avọ  inievo ukoko na. (Rom 12:18) Eme ma re ru nọ ma tẹ ruẹ nọ ma ru oniọvo jọ thọ? Ma rẹ lẹ se Jihova wọhọ epanọ Jekọp o ru na. Ma sae lẹ nọ jọ o fiobọhọ kẹ omai re ma sae ruẹrẹhọ kugbe oniọvo na.

¹⁴ Ma sae jẹ rọ oke jọ kiẹ omamai riwi re. Ma sae nọ omamai nọ: ‘Kọ mẹ te sae ta kẹ oniọvo na nọ me ruthọ, wounu kẹe, je ru oghẹrẹ kpobi nọ udhedhẹ o rẹ rọ wariẹ jọ udevie mai? Ẹvẹ Jihova avọ Jesu a ti rri omẹ nọ mẹ tẹ ginẹ daoma ru oghẹrẹ kpobi nọ udhedhẹ o rẹ rọ wariẹ jọ udevie mẹ avọ oniọvo na?’ Nọ ma tẹ ginẹ kẹ uyo nọ u fo evaọ enọ nana, u ti ru nọ ma ti ro ru oware nọ Jesu ọ ta, jẹ nyabru oniọvo na avọ omaurokpotọ. Ma vẹ te rọ ere ku ẹme na họ dhedhẹ. Ma te ru ere, yọ Jekọp ma be rọ aro kele na.

15. Ẹvẹ ohrẹ nọ o rrọ Ahwo Ẹfisọs 4:2, 3 o sai ro fiobọhọ kẹ omai ruẹrẹhọ dhedhẹ kugbe oniọvo mai?

¹⁵ O hae jọ nọ oke nọ Jekọp ọ rọ nyabru Esọ na kọ ọ zazamu kẹe inọ ọyomariẹ o ruthọ họ, eme ọ hai ti noi ze? Ẹsejọhọ, ẹme na ọ hae te riẹ kuhọ họ. Ma tẹ nyabru oniọvo mai re ma ruẹrẹhọ kugbei, u fo nọ omaurokpotọ ma re ro lele iei ta ẹme. (Se Ahwo Ẹfisọs 4:2, 3.) Obe Itẹ 18:19 o ta nọ: “Oniọvo nọ a ru thọ ọ rẹ kaki kie kẹ ohwo ho, ọ ga vi okpẹwho nọ a di ogba wariẹ họ, yọ ẹwhọ ahwo jọ ọ wọhọ ekpọ nọ a rọ kare unuẹthẹ oria adhẹzọ.” Ma te wo omaurokpotọ je wounu kẹ oniọvo na o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ruọ eva “oria adhẹzọ” yena wọhọ odẹme.

16. Re ma tẹ te nyabru oniọvo nọ eva mai e be dha, eme ma rẹ kaki ru, kọ fikieme?

¹⁶ Ma re je roro kpahe oware nọ ma te vuẹ oniọvo na gbe epanọ ma te rọ tae re ma tẹ te nyabru ei. Nọ ma jẹ te nyabru oniọvo na, oware nọ o rẹ jọ omai oja kpobi kọ epanọ ofu riẹ o re ro kpotọ. Ẹsejọhọ nọ ma ti mu ẹme na họ kẹe, ọ te kake ta eme nọ e rẹ dha omai eva. Yọ ma sae gwọlọ dheva kẹe zihe hayo dhesẹ nọ ọye o ruthọ. Rekọ nọ eva e tẹ dha omai, ma te sai ku ẹme na họ dhedhẹ hẹ. Ma rẹ kareghẹhọ nọ ma te ku ẹme na họ dhedhẹ oye o mai wuzou orọnikọ epanọ a rẹ rọ riẹ ohwo nọ o ruthọ gbe ohwo nọ ọ riẹ ru hu.​—1 Kọr. 6:7.

17. Eme whọ rẹ sai wuhrẹ no oware nọ Gilbert o ru na ze?

¹⁷ Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Gilbert  ọ daoma gaga re ọ ruẹrẹhọ kugbe ohwo uviuwou riẹ jọ. Ọ ta nọ: “Mẹ avọ ohwo uviuwou mẹ na ma jẹ riẹ yerikugbe vievie he. Evaọ ikpe ivẹ gbọ, mẹ jẹ hae rọ unu kpotọ lele iei ta ẹme re ma zihe kpohọ epanọ ma jọ vẹre.” Eme ọfa Brọda Gilbert o ru? Ọ ta nọ: “Taure me te ti lele iei ta ẹme, mẹ jẹ hae lẹ jẹ ruẹrẹ udu mẹ kpahe inọ ẹsejọhọ ọ te ta eme jọ nọ e te rariẹ ofu mẹ. Yọ mẹ ta kẹ omamẹ nọ oware kpobi nọ ọ ta, mẹ te rọvrẹ riẹ. Mẹ jẹ daoma re mẹ gbẹ ta nọ ọye o ruthọ họ. Yọ oware nọ u fo họ, mẹ rẹ gwọlọ epanọ udhedhẹ o rẹ rọ jọ udevie mai.” Kọ eme o no rie ze? Brọda Gilbert ọ ta nọ: “Obọnana udu u te omẹ otọ no keme mẹ be riẹ yerikugbe ahwo uviuwou mẹ kpobi dhedhẹ enẹna.”

18-19. Ma te ru oniọvo jọ thọ, eme ma rẹ daoma ru, kọ fikieme?

¹⁸ Wọhọ epanọ ma wuhrẹ no na, eme who re ru nọ whọ tẹ ruẹ nọ who ru oniọvo jọ thọ? Daoma ru epanọ udhedhẹ o rẹ rọ jọ udevie ra avọ oniọvo na wọhọ epanọ Jesu ọ ta. Taure whọ tẹ te nyabru oniọvo na, lẹ se Jihova re whọ vuẹe nọ ọ kẹ owhẹ ẹzi ọfuafo riẹ re whọ sai ru epanọ udhedhẹ o rẹ rọ jariẹ. Who te ru ere, eva e te were owhẹ, yọ who bi je dhesẹ nọ whọ be gaviezọ kẹ Jesu.​—Mat. 5:9.

¹⁹ Eva e were omai gaga inọ Jihova ọ be rehọ Jesu nọ o “wuzou ukoko na” wuhrẹ omai obọdẹ eware. (Ẹf. 5:23) Joma gbaemu nọ ma rẹ “gaviezọ kẹe” wọhọ epanọ Pita avọ Jemis gbe Jọn a ru. (Mat. 17:5) Ma wuhrẹ nọ ma tẹ be hae ruẹrẹhọ kugbe oniọvo nọ ma ruthọ, yọ Jesu ma be gaviezọ kẹ na. Ma tẹ daji edhere uzuazọ na jẹ be hai yerikugbe inievo mai dhedhẹ, ma ti wo evawere gbe eghale efa buobu enẹna je rite ebẹdẹ bẹdẹ.