1. A tẹ fodẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, ẹvẹ ahwo jọ a re rri rie?

 EWARE jọ e riẹ nọ ahwo buobu a rẹ re he fikinọ i re kiehọ ae oma ha. Yọ a rẹ zaha arozaha nọ o re ru oma rai jaja re a gbẹ mọ kwẹkwẹkwẹ hẹ. A maki bi ru eyena kpobi na, a riẹ nọ a sae te rria bẹdẹ bẹdẹ ghele he. Ahwo jọ a re roro nọ ohwo-akpọ ọ sae rria bẹdẹ bẹdẹ hẹ. Anọ uye o rẹ bẹ ohwo keme nọ o bi whu hu, rekiyọ ọ who no na, oma na kpobi o guọghọ no. Rekọ ẹme nọ Jesu ọ ta evaọ Jọn 3:16 gbe izou 5:24 u dhesẹ nọ “uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ” yọ emamọ oware.

2. Eme a ta kpahe uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ obe Jọn izou 6? (Jọn 6:39, 40)

² Ẹdẹ jọ Jesu o ru iruo igbunu jọ. Ọ rọ imibrẹdi jọ gbe imiyei jọ kuọ idu ahwo. a Rekọ ẹme nọ Jesu ọ ta okiokiọ riẹ oye o tubẹ mai gbunu dede. Ogbotu ahwo nọ ọ kẹ ebrẹdi na a gwọlọ e riẹ kpobọ Kapaniọm nọ ọ kẹle abade Galili. Kọ eme Jesu ọ jọ obei ta kẹ ae nọ o gbunu gaga na? Anọ a te kpare ahwo nọ a whu no ze, a vẹ rria bẹdẹ bẹdẹ! (Se Jọn 6:39, 40.) Kọ whọ kareghẹhọ egbẹnyusu ra gbe ahwo ra ọfa jọ nọ a whu no? Ẹme nọ Jesu ọ ta na o dhesẹ nọ a te kpare ahwo buobu nọ a whu no ze, yọ te owhẹ te ahwo ra nọ a kpare ze wha sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Jesu ọ ta ẹme  ọfa jọ evaọ obe Jọn izou 6. Ẹme yena o gbe bi gbe ahwo buobu unu. Ma te kiẹ otọ ẹme nọ ọ ta na ziezi.

3. Eme Jesu ọ ta kpahe omariẹ evaọ obe Jọn 6:51?

³ Ebrẹdi nọ Jesu ọ kẹ ogbotu nọ ọ jẹ ta ẹme kẹ evaọ obọ Kapaniọm na o lẹliẹ e rai kareghẹhọ emana nọ Jihova ọ kẹ esẹ-esẹ rai evaọ oke anwae. Ebaibol o se emana yena “ebrẹdi [nọ o] no obọ odhiwu ze.” (Ol. 105:40; Jọn 6:31) Jesu ọ ta ẹme te emana na ro wuhrẹ ahwo na oware jọ. Ọ ta kẹ ae nọ dede nọ esẹ-esẹ rai a re emana yena nọ i no obọ ehru ze na, a whu ghele. (Jọn 6:49) Jesu o te se omariẹ “uvi ebrẹdi nọ o no obọ odhiwu ze,” “ebrẹdi Ọghẹnẹ,” gbe “ebrẹdi uzuazọ na.” (Jọn 6:32, 33, 35) Jesu ọ fodẹ oware jọ nọ o lẹliẹ ọyomariẹ wo ohẹriẹ no emana nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ ahwo evaọ oke anwae na. Ọ ta nọ: “Mẹ họ ebrẹdi uzuazọ nọ o no obọ odhiwu ze na. Otẹrọnọ ohwo jọ ọ re ebrẹdi nana, ọ te rria bẹdẹ bẹdẹ.” (Se Jọn 6:51.) Ẹme yena o gbe ahwo Ju na unu gaga. Ẹsejọhọ a je roro nọ, ‘Kọ eme ọ jẹ ta nọ ọye họ “ebrẹdi” nọ o no obọ odhiwu ze, yọ o woma vi emana nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ esẹ-esẹ mai?’ Jesu ọ tẹ ta ẹme jọ nọ ọ sae lẹliẹ ẹme riẹ na vẹ ae ẹro. Ọ ta nọ: “Ebrẹdi nọ mẹ te kẹ na họ uwo-oma mẹ.” Kọ eme Jesu ọ be ta na? U fo re ma daoma riẹ otọ ẹme na keme u ti fiobọhọ kẹ omai riẹ epanọ te omai te ahwo mai, ma sai ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Ma te ruẹ otọ ẹme nọ ọ ta na.

EBRẸDI UZUAZỌ NA GBE UWO-OMA RIẸ

4. Fikieme ẹme nọ Jesu ọ ta u ro gbe ahwo buobu unu?

⁴ Nọ Jesu ọ ta kẹ ahwo na nọ “ebrẹdi nọ mẹ te kẹ na họ uwo-oma mẹ fiki uzuazọ akpọ na,” u gbe ejọ unu gaga. Kọ a je roro nọ ọ te ginẹ kẹ ae uwo-oma riẹ re, re a ginẹ re ohwo-akpọ? (Jọn 6:52) Jesu ọ tẹ ta ẹme ọfa jọ nọ u tube gbe ahwo na unu vi ọnọ ọ kake ta na. Ọ ta nọ: “Ajokpanọ wha rẹ re uwo-oma Ọmọ ohwo jẹ da azẹ riẹ, o gbẹ rrọ ere he, wha rẹ jọ omarai wo uzuazọ họ.”—Jọn 6:53.

5. Eme o lẹliẹ omai riẹ nọ orọnikọ ginọ azẹ riẹ dẹẹ Jesu ọ be ta nọ ahwo na a te da ha?

⁵ Evaọ oke Noa, Ọghẹnẹ o jie uzi nọ ohwo-akpọ ọ rẹ re azẹ hẹ. (Emu. 9:3, 4) Jihova ọ wariẹ jie uzi yena kẹ ahwo Izrẹl re. Ọ ta kẹ ae nọ ohwo kpobi nọ ọ re azẹ, “a re kpei no udevie ahwo riẹ.” (Izerẹ 7:27) Jesu ọ jẹ hai wuhrẹ ahwo re a koko izi Ọghẹnẹ. (Mat. 5:17-19) Fikiere u wo oghẹrẹ ọvo nọ Jesu ọ rẹ rọ ta kẹ ahwo Ju na nọ a ginẹ re uwo-oma riẹ jẹ ginẹ da azẹ riẹ hẹ. Ẹme nọ ọ be ta na ọye he. Oware nọ o je wuhrẹ ae na họ, epanọ a sai ro wo “uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.”—Jọn 6:54.

6. Nọ Jesu ọ ta nọ a rẹ re uwo-oma riẹ jẹ da azẹ riẹ, eme o lẹliẹ omai riẹ nọ ẹme na o wo otofa?

⁶ Eme họ otọ ẹme Jesu na? Ẹsejọ Jesu ọ rẹ ta eme jọ nọ e wọhọ ohare, orọnọ epanọ ọ nwane tae na, ere whọ rẹ rehọ iẹe he. Jesu ọ ta oghẹrẹ ẹme otiọye na nọ o je lele aye Sameria na ta ẹme evaọ oke nọ o vrẹ. Ọ ta kẹe nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ da ame nọ mẹ te kẹe, uruame u re gbe kpei ofa vievie he, rekọ ame nọ mẹ te kẹe na o rẹ jọ oma riẹ zihe ruọ eyeri-ame nọ ame o bi kporo no ze nọ o rẹ kẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Jọn 4:7, 14) b Orọnikọ Jesu ọ be ta kẹ aye Sameria na nọ u gine wo oghẹrẹ ame jọ nọ ọ te kẹ aye na da o ve wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ. Nwanọ ere ọvona ẹme nọ Jesu ọ ta kẹ ahwo evaọ obọ Kapaniọm na ọ rrọ re. Orọnikọ Jesu ọ be ta kẹ ae nọ  a rẹ ginẹ re uwo-oma riẹ jẹ da azẹ riẹ re a sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ.

EME NỌ I WO OHẸRIẸ NỌ JESU Ọ TA

7. Eme ahwo jọ a ta kpahe ẹme nọ Jesu ọ ta evaọ obe Jọn 6:53?

⁷ Ahwo egagọ jọ a rẹ ta nọ ẹme nọ Jesu ọ ta evaọ obe Jọn 6:53 kpahe uwo-oma riẹ gbe azẹ riẹ na o nwani dhesẹ oware nọ u fo nọ a re ru nọ a te bi ru Emu Owọwọ Olori na. A rẹ ta ere keme anọ okenọ Jesu o je ru Emu Owọwọ na kugbe ikọ riẹ, ọ ta ẹme jọ nọ o tho ẹme nọ ọ ta evaọ Jọn 6:53 na. (Mat. 26:26-28) Ahwo egagọ otiọye na a rẹ ta nọ u fo nọ ohwo kpobi nọ ọ ziọ Emu Owọwọ Olori na ọ rẹ re ebrẹdi na jẹ da enwaene na. Kọ ere u fo nọ o rẹ ginẹ jọ? U fo nọ ma rẹ riẹ oghẹrẹ nọ u gine fo nọ a re ru Emu Owọwọ na keme kukpe kukpe, ahwo buobu a re lele omai ru ei evaọ akpọ na soso. Ma te ta ẹme te eware jọ nọ i dhesẹ nọ ẹme nọ Jesu ọ ta evaọ obe Jọn 6:53 na o wo ohẹriẹ no ẹme nọ ọ ta evaọ okenọ o je ru Emu Owọwọ na.

8. Eme o dhesẹ nọ ẹme nọ Jesu ọ ta kpahe uwo-oma riẹ gbe azẹ riẹ na o wo ohẹriẹ no ẹme nọ ọ ta evaọ oke Emu Owọwọ na? (Rri iwoho na re.)

⁸ Joma dhunu te eware ivẹ jọ nọ i dhesẹ nọ eme ivẹ na i wo ohẹriẹ no ohwohwo. Orọ ọsosuọ, oke vẹ Jesu ọ rọ ta ẹme nọ ọ rrọ obe Jọn 6:53-56 na, kọ diẹse ọ jọ tae? Jesu ọ ta ẹme yena kẹ ahwo Ju evaọ obọ Galili evaọ ukpe 32 C.E. Yọ nọ ọ ta ẹme  yena no, oware wọhọ ukpe ọvo o vrẹ taure o te ti ru Emu Owọwọ na evaọ obọ Jerusalẹm. Oware avọ ivẹ nọ u fo nọ ma re muẹrohọ họ, ahwo nọ Jesu ọ ta ẹme na kẹ. Ahwo buobu evaọ usu ahwo nọ Jesu ọ ta ẹme kẹ evaọ obọ Galili na, emu nọ a rẹ re ọvo a je roro kpahe orọnọ epanọ a re ro wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ hẹ. (Jọn 6:26) Nọ Jesu ọ nwane ta ẹme jọ nọ o vẹ rai ẹro ho, a gbe fi ẹrọwọ họ iẹe he. Makọ ilele riẹ jọ dede a nyase iẹe ba. (Jọn 6:14, 36, 42, 60, 64, 66) Rekọ ahwo nọ Jesu ọ ta ẹme kẹ evaọ 33 C.E. nọ oware wọhọ ukpe ọvo o vrẹ no nọ o je ru Emu Owọwọ na a wọhọ ahwo ọsosuọ na ha. Ikọ ikpegbọvo Jesu ae Jesu ọ jọ kugbe ẹdẹ yena. Ikọ riẹ yena a nyase iẹe ba ha o make rọnọ a nwane riẹ otọ eware kpobi nọ o je wuhrẹ ae he. Dede nọ eware na kpobi i ri vẹ ae ẹro ho, u mu rai ẹro nọ Jesu họ Ọmọ Ọghẹnẹ nọ o no obọ odhiwu ze. Ikọ na a wọhọ ahwo buobu nọ Jesu ọ ta ẹme kẹ evaọ obọ Galili na ha. (Mat. 16:16) Jesu o jiri rai re. Ọ ta kẹ ae nọ: “Whai họ enọ e talamu omẹ evaọ edawọ mẹ.” (Luk 22:28) Eware ivẹ nọ ma ta ẹme te na ọvo dede i te epanọ ma rẹ rọ riẹ nọ ẹme nọ Jesu ọ ta evaọ obe Jọn 6:53 na, orọnikọ u dhesẹ oware nọ a re ru evaọ Emu Owọwọ Olori na ha. Eware ivẹ ọvo ma ta na, eware efa e gbẹ riẹ.

ABỌ NỌ WHỌ RRỌ EVAỌ ẸME NA

9. Amono ẹme nọ Jesu ọ ta evaọ oke Emu Owọwọ na o kiekpahe?

⁹ Nọ Jesu o je ru Emu Owọwọ na kugbe ikọ riẹ, ọ kẹ rai ebrẹdi nọ ọ kare ẹvi. Ọ tẹ ta kẹ ae nọ ebrẹdi na o dikihẹ kẹ ugboma riẹ. Nọ o ru ọyena no, ọ tẹ jẹ kẹ ae enwaene, yọ ọ ta nọ u dikihẹ kẹ “azẹ ọvọ na.” (Mak 14:22-25; Luk 22:20; 1 Kọr. 11:24) Ẹme nọ Jesu ọ ta kpahe ọvọ na yọ oware nọ ma re muẹrohọ gaga. Orọnikọ ahwo-akpọ kpobi a re ọvọ ọkpokpọ na kugbe he, rekọ “uwou Izrẹl [Ọghẹnẹ]” koyehọ ahwo nọ a ti lele Jesu su evaọ Uvie Ọghẹnẹ. (Hib. 8:6, 10; 9:15) Oke yena ikọ na a nwane riẹ otọ ẹme kpobi nọ Jesu ọ ta kpahe ọvọ na ha. Rekọ nọ a rọ ẹzi wholo ae no, a te ti zihe ruọ ahwo nọ a re ọvọ ọkpokpọ na kugbe no nọ a ti lele Jesu su evaọ obọ odhiwu.—Jọn 14:2, 3.

10. Eme ọfa o dhesẹ nọ ẹme nọ Jesu ọ ta evaọ obọ Galili na o wo ohẹriẹ no ẹme nọ ọ ta okenọ a je ru Emu Owọwọ na? (Rri uwoho na re.)

¹⁰ Who te rri ẹme nọ Jesu ọ ta okenọ o je ru Emu Owọwọ na, whọ rẹ ruẹ nọ ahwo nọ o se “uthuru okakao” na ọ jẹ ta ẹme kpahe. Ikọ ikpegbọvo riẹ nọ e jọ kugbei nọ a je ru Emu Owọwọ na họ ahwo nọ a kake jọ uthuru okakao na. (Luk 12:32) Te ai te amọfa nọ a te jọ uthuru okakao na uwhremu na họ ahwo nọ a rẹ re ebrẹdi na jẹ da enwaene na. Ae họ ahwo nọ a ti lele Jesu su evaọ obọ odhiwu. Ẹme nọ Jesu ọ ta kẹ ikọ riẹ ẹdẹ yena o kiekpahe umutho ahwo jọ ọvo, rekọ ẹme nọ ọ ta kẹ ogbotu ahwo na evaọ obọ Galili na o kiekpahe ahwo buobu. Ohẹriẹ ọfa nọ ọ rrọ eme ivẹ na oye.

11. Eme Jesu ọ ta evaọ obọ Galili nọ u dhesẹ nọ orọnikọ umutho ahwo jọ ọvo ẹme na o kiekpahe he?

¹¹ Nọ Jesu ọ jọ obọ Galili evaọ 32 C.E., ahwo nọ ọ jẹ ta ẹme kẹ na yọ ahwo Ju, yọ ibuobu rai a jẹ gwọlọ nọ ọ kẹ ae ebrẹdi nọ a rẹ re. Rekọ Jesu ọ gwọlọ nọ a roro kpahe oware ofa nọ u wuzou vi emu nọ a rẹ re. Oware yena o sae lẹliẹ ae wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Jesu ọ tẹ jẹ ta nọ a te kpare ahwo nọ a whu no ze evaọ ẹdẹ urere, a ve ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Orọnikọ umutho ahwo jọ ọvo Jesu ọ jẹ ta nọ a te kpare ze he. Whọ ruẹ ẹme na? Ẹme nọ ọ ta  evaọ okenọ o je ru Emu Owọwọ na uwhremu na yọ oware nọ o rrọ rọkẹ umutho ahwo jọ ọvo. Rekọ ẹme nọ ọ ta evaọ obọ Galili na u dhesẹ eghale nọ e rẹ sai te ohwo kpobi. Oye o soriẹ nọ ọ rọ ta nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ ọ re ebrẹdi nana, ọ te rria bẹdẹ bẹdẹ; . . . Ebrẹdi nọ mẹ te kẹ na họ uwo-oma mẹ fiki uzuazọ akpọ na.”—Jọn 6:51. c

12. Eme ohwo o re ru re ọ sai wo eghale nọ Jesu ọ ta ẹme te na?

¹² Nọ Jesu ọ jẹ ta ẹme kẹ ahwo Ju evaọ obọ Galili na, orọnikọ ọ ta nọ ohwo kpobi nọ ọ rria akpọ na no hayo ohwo kpobi nọ a ti yẹ evaọ akpọ na ọye o ti wo eghale na ha. Jesu ọ ta nọ ahwo nọ a “re ebrẹdi nana,” koyehọ ahwo nọ a fi ẹrọwọ họ iẹe ae a ti wo eghale na. Ahwo buobu nọ a se omarai Ileleikristi a roro nọ thakpinọ a “rọwo” Jesu jẹ rọwo nọ ọye họ osiwi rai no ọvo, a re wo esiwo. (Jọn 6:29, Ebaibol Ẹri Na) Rekọ kareghẹhọ nọ ahwo jọ nọ a rọwo Jesu vẹre a nyase iẹe ba uwhremu na. Kọ eme o wha riẹ ze na?

13. Eme ohwo nọ ọ ginẹ rrọ olele Jesu o re ru?

¹³ Ahwo buobu nọ Jesu ọ rọ ebrẹdi ko na a je lele Jesu fikinọ o je ru eware nọ a gwọlọ kẹ ae oke yena. Eware nọ a jẹ gwọlọ họ, epanọ Jesu o re ro siwi ae, kẹ ae emu nọ a rẹ re, je wuhrẹ ae eware nọ i kiehọ ae oma. Rekọ ẹme nọ Jesu ọ ta o dhesẹ nọ ohwo nọ ọ ginẹ gwọlọ jọ olele riẹ, orọnikọ eware nọ ọ rẹ gwọlọ eye he. Orọnikọ ọ ziọ akpọ na ti siwi ahwo jẹ kẹ ahwo emu ọvo ho. Ọ ta kẹ ae nọ a ‘nyabru ei ze.’  Yọ re a sae nyabru ei ze, a rẹ rọwo eware nọ o bi wuhrẹ ae je ru lele ae.—Jọn 5:40; 6:44.

14. Eme ma re ru re ma sai wo eghale nọ i ti te ahwo fiki uwo-oma Jesu gbe azẹ riẹ na?

¹⁴ Jesu ọ ta nọ o roja gaga inọ ogbotu ahwo na a re dhesẹ nọ a wo ẹrọwọ. A re wo ẹrọwọ inọ uwo-oma riẹ gbe azẹ riẹ nọ o ti ro dhe idhe na oye u ti ru nọ ahwo a ti ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. O roja inọ ahwo Ju yena a re wo ẹrọwọ otiọye na, yọ ere o roja nẹnẹ re inọ ma re wo ẹrọwọ otiọye na. (Jọn 6:40) Ma tẹ gwọlọ nọ ma re wo eghale nọ i ti te ahwo fiki uwo-oma gbe azẹ Jesu nọ ọ fodẹ evaọ Jọn 6:53 na, ma re fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo na. Uvẹ u rovie fihọ kẹ ohwo kpobi nọ ọ sai ro fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo na.—Ẹf. 1:7.

15-16. Ẹruore vẹ ẹme nọ ọ rrọ obe Jọn izou 6 na o rẹ lẹliẹ omai roro kpahe?

¹⁵ Iku nọ e rrọ obe Jọn izou 6 na i dhesẹ nọ te omai te ahwo mai ma wo ẹruore. O lẹliẹ omai riẹ nọ Jesu o you ahwo-akpọ gaga. Okenọ ọ jọ obọ Galili, o siwi ahwo nọ e jẹ mọ, o wuhrẹ ahwo kpahe Uvie Ọghẹnẹ, o te je ru nọ ahwo a ro wo emu nọ a rẹ re. (Luk 9:11; Jọn 6:2, 11, 12) Rekọ oware nọ o mae rro nọ o ru họ, o wuhrẹ ahwo inọ ọye họ “ebrẹdi uzuazọ na.”—Jọn 6:35, 48.

¹⁶ Ahwo nọ Jesu o se “igodẹ efa” na a rẹ re ebrẹdi jẹ da enwaene na ha nọ a te bi ru Emu Owọwọ Olori na, yọ u fo re a ru ere gbe he. (Jọn 10:16) Rekọ a bi wo eghale fiki uwo-oma Jesu gbe azẹ riẹ nọ o ro dhe idhe na, keme a fi ẹrọwọ họ idhe yena. (Jọn 6:53) Ahwo nọ a rẹ re ebrẹdi na jẹ da enwaene na a bi ru ere ro dhesẹ nọ a re ọvọ ọkpokpọ na kugbe ae no, yọ a wo ẹruore inọ a ti lele Jesu su evaọ obọ odhiwu. Te ma rrọ usu enọ a rọ ẹzi wholo, hayo usu igodẹ efa na ma rrọ, eme nọ e rrọ obe Jọn izou 6 na i kiekpahe omai. I dhesẹ nọ u wuzou gaga re ma fi ẹrọwọ họ Jesu. Ere ma sai ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.