1. Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma kẹle iẹe?

 JIHOVA ọ ta kẹ omai nọ ma si kẹle iẹe. (Jem. 4:8) Ọ vuẹ omai nọ ọye họ Ọghẹnẹ mai, Ọsẹ mai, yọ ọ gwọlọ nọ ma jọ egbẹnyusu riẹ. O re yo olẹ mai nọ ebẹbẹ i te te omai yọ o re fiobọhọ kẹ omai. Ọ be jẹ rọ ukoko riẹ wuhrẹ omai je ru re ma gbe si uye se omamai hi. Kọ eme ma re ru re ma sae kẹle Jihova ziezi?

2. Eme ma re ru re ma kẹle Jihova ziezi?

² Edhere jọ nọ ma rẹ rọ kẹle Jihova ziezi họ, nọ ma tẹ be hae lẹ sei, se Ebaibol je roro didi kpahe eware nọ ma se. Onana o rẹ so ẹe ze nọ ma re ro you rie gaga, eware nọ o bi ru kẹ omai e vẹ jẹ da omai ẹro. Ma vẹ te hai yoẹme kẹe je jiri ei keme o gine te Ọghẹnẹ nọ ma re yoẹme kẹ. (Evia. 4:11) Epanọ ma riẹ Jihova te, ere ma ti fievahọ iẹe gbe ukoko nọ o bi ro wuhrẹ omai na te.

3. Eme Ẹdhọ o re ru re ma sae nyasiọ Jihova ba, kọ eme ma re ru re ma gbẹ nyasiọ Jihova gbe ukoko riẹ ba ha? (Olezi 31:13, 14)

³ Ẹdhọ ọ rẹ dawo oghẹrẹ kpobi nọ o re ro ru omai nyasiọ Jihova ba, maero nọ ẹbẹbẹ jọ ọ tẹ rrọ otọ. Ẹvẹ o bi ro ru ei? Ọ rẹ daoma ru re ma gbe fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ hẹ, yọ ẹmẹrera o re ro ru ei. Rekọ ma sai dikihẹ ga kẹe. Ma re ru epanọ ẹrọwọ mai ọ rẹ rọ ga ziezi, ma ve je fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ. Ma te ru ere, ma te nyasiọ Jihova gbe ukoko riẹ ba ha.—Se Olezi 31:13, 14.

4. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

⁴ Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe ebẹbẹ esa jọ nọ ahwo nọ a rrọ ukoko na ha a rẹ sae wha ze re ma gbe fievahọ  Jihova gbe ukoko riẹ hẹ. Ẹvẹ ebẹbẹ nana e sai ro ru omai nyasiọ Jihova ba? Kọ eme ma re ru re ma gbe fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ?

5. Ma gbẹ yọroma ha, ẹvẹ ẹbẹbẹ nọ o te omai ọ rẹ lẹliẹ omai rri Jihova avọ ukoko riẹ?

⁵ Ẹsejọ eware e rẹ sae jọ gaga kẹ omai. O sae jọ nọ ahwo uviuwou mai a be wọso omai hayo a si omai no iruo. Ebẹbẹ itienana e sai ru nọ ma gbe ro fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ hẹ, ma vẹ siọ Jihova ba ẹgọ. Ẹvẹ oware utioye na o sae rọ via? Ebẹbẹ jọ i te bi si otọ, ma rẹ sai roro nọ eware i ti gbe woma ha, o vẹ whae ze nọ ẹrọwọ mai ọ gbẹ rọ ga tere he. Oware utioye o tẹ via kẹ omai, kiyọ ubiedi u kie fihọ ewhri kẹ Setan no, o ve ru re ma roro nọ Jihova o gbe you omai hi. Ẹdhọ ọ gwọlọ nọ ma roro nọ ẹsejọhọ Jihova hayo ukoko riẹ ọye ọ wha riẹ ze nọ ẹbẹbẹ na o ro te omai na. Oware utioye na o via kẹ ahwo Izrẹl oke nọ a jọ obọ Ijipti. A riẹ nọ Jihova ọye o vi Mosis avọ Erọn nya re o si ai no igbo. (Ọny. 4:29-31) Rekọ uwhremu na Fẹro o te ru nọ iruo nọ a je ru e rọ ga vi epaọ ọsosuọ. Ahwo Izrẹl a tẹ jẹ ta nọ Mosis avọ Erọn ae a wha ẹbẹbẹ na ze na. A ta nọ: “Wha ru nọ Fẹro avọ idibo riẹ a bi ro rri omai yoyoma, yọ wha fi ọgbọdọ họ obọ rai no re a ro kpe omai.” (Ọny. 5:19-21) Whọ ruẹ oghẹrẹ eme nọ a jẹ ta kẹ ahwo nọ Jihova o vi bru ai re a si ai no igbo? Otẹrọnọ ẹbẹbẹ jọ ọ riẹ nọ who bi thihakọ riẹ ugbanwẹdẹ, eme who re ru re whọ sai gbe fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ?

6. Eme ma jọ iku Habakọk na wuhrẹ, nọ o re fiobọhọ kẹ omai thihakọ ebẹbẹ? (Habakọk 3:17-19)

⁶ Lẹ se Jihova jẹ ta eva ra kpobi kẹe, whọ vẹ rẹroso ẹe inọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Ebẹbẹ buobu i te Habakọk ọruẹaro na. Evaọ oke jọ dede, o wọhọ nọ o je roro nọ Jihova ọ be daezọ riẹ hẹ. Fikiere ọ tẹ lẹ se Jihova jẹ vuẹe oware nọ o be kẹe uye. Ọ lẹ nọ: “O Jihova, ẹvẹ me re bo kẹ obufihọ kri te, rekọ who bi yo ho? . . . Fikieme whọ be rọ kuvẹ kẹ okienyẹ?” (Hab. 1:2, 3) Whọ rẹ ruẹ nọ ọ lẹ se Jihova no udu riẹ kpobi ze, yọ Jihova o yo olẹ riẹ na. (Hab. 2:2, 3) Nọ Habakọk ọ romatotọ roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ro siwi idibo riẹ evaọ oke nọ u kpemu, eva e tẹ wariẹ mu ei họ ẹwere. U te je mu ei ẹro inọ Jihova o you rie gaga, ọ be rẹrotei, yọ o ti fiobọhọ kẹe thihakọ ẹbẹbẹ kpobi nọ o te rie. (Se Habakọk 3:17-19.) Eme iku Habakọk na i wuhrẹ omai? Nọ ẹbẹbẹ o te te owhẹ, lẹ se Jihova, jẹ vuẹe oware nọ o be kẹ owhẹ uye. Rẹroso ẹe inọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Who te ru ere, udu o te jọ owhẹ awọ inọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ ẹbẹbẹ na. Yọ whọ tẹ ruẹ nọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ, ẹrọwọ ra ọ te ga vi epanọ ọ jọ vẹre.

7. Eme imoni Shirley a ta kẹe, kọ eme u fiobọhọ kẹe kru ẹrọwọ riẹ?

⁷ Gbẹ hai ru eware nọ i re si owhẹ kẹle Jihova. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Shirley evaọ obọ Papua New Guinea, o ru ere evaọ oke nọ eware e jọ gaga kẹe, yọ u fiobọhọ kẹe gaga. b Akpọ ọ jẹ bẹ ahwo uviuwou Shirley gaga. Abọga a jẹ rọ re emu kpohọ eva. Omoni Shirley jọ ọ tẹ ta ẹme nọ o rẹ lẹliẹ Shirley roro nọ Jihova ọ be daezọ riẹ hẹ. Ọ ta nọ: “Whọ ta nọ ẹzi Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ owhẹ. Kọ eme o tube ru kẹ owhẹ no? Uvuhu o gbẹ  rrọ omai oma, yọ whọ be raha oke ra kufiẹ ta usi uwoma.” Shirley ọ ta nọ: “Ẹme nana ọ lẹliẹ omẹ nọ omamẹ nọ: ‘Kọ Ọghẹnẹ o bi gine fiobọhọ kẹ omai?’ Mẹ tẹ nwane lẹ se Jihova jẹ vuẹe oware kpobi nọ me bi roro. Me te gbe je se Ebaibol gbe ebe ukoko na. Yọ mẹ siọ ewuhrẹ gbe usi owoma ota ba ha.” Ẹmẹrera na ọ tẹ te ruẹ nọ Jihova o bi fiobọhọ kẹ ae evaọ uwou rai na. A re wezẹ eveva ha, yọ eva e be were ae. Shirley ọ ta nọ: “Mẹ ruẹ nọ Jihova o bi gine yo olẹ mẹ.” (1 Tim. 6:6-8) Whọ tẹ ruabọhọ eware nọ i re si owhẹ kẹle Ọghẹnẹ, ẹgaga akpọ hayo eme nọ i re fi avro họ ohwo udu e te lẹliẹ owhẹ nyasiọ Jihova ba ha.

8. Eme ahwo nọ eva ukoko na e be dha a re ru ẹsejọ?

⁸ Ahwo nọ eva ukoko na e be dha a rẹ jọ itanẹte gbe etẹlẹvishọno ta inievo nọ a riẹ ziezi evaọ ukoko na raha. (Ol. 31:13) A mu inievo jọ ekueku no je bruoziẹ kpe ai nọ igbulegbu a rrọ. Oghẹrẹ oware utioye na o via kẹ Pọl ukọ na. A gu ọrue fihọ iẹe uzou je mu ei. Kọ eme inievo jọ a ru nọ a mu ei no?

9. Eme Ileleikristi jọ a ru oke nọ a mu Pọl fihọ uwou-odi?

⁹ Inievo jọ a dhẹ siọ Pọl ukọ na ba oke nọ a ro fi ei họ uwou-odi evaọ obọ Rom na. (2 Tim. 1:8, 15) Fikieme? Kọ o sae jọ nọ oma Pọl o jẹ vuọ ae fikinọ ahwo buobu a je rri rie inọ ekpehre ohwo? (2 Tim. 2:8, 9) Binikọ ozọ u je mu ai inọ a tẹ be nyabru Pọl a ti mu ai re? Oware kpobi nọ o lẹliẹ e rai kẹnoma kẹ Pọl kẹhẹ, ma riẹ nọ o te kẹ Pọl uye gaga. Kareghẹhọ nọ o fiobọhọ kẹ ae gaga, yọ o thihakọ ebẹbẹ buobu fiki rai, oke jọ dede o je ti whu no. (Iruẹru 20:18-21; 2 Kọr. 1:8) Joma rọ aro kele ahwo yena nọ a dhẹ siọ Pọl ba na ha. Kọ eme u fo nọ ma rẹ hae kareghẹhọ nọ a tẹ be wọso inievo nọ e be rẹrote omai evaọ ukoko na?

10. Eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ nọ a tẹ be wọso inievo nọ e be rẹrote omai evaọ ukoko na, kọ fikieme?

 ¹⁰ Hae kareghẹhọ oware nọ a be rọ fiki riẹ kpokpo omai gbe ohwo nọ ọ be whae ze. 2 Timoti 3:12 o ta nọ: “Ahwo kpobi nọ a gwọlọ yeri uzuazọ omarọkẹ Ọghẹnẹ evaọ usu kugbe Kristi Jesu a ti kpokpo ai re.” Fikiere jọ u gbe omai unu hu nọ a tẹ be wọso inievo nọ e be rẹrote omai evaọ ukoko na. Setan o bi ru re inievo nana a siọ Jihova ba ẹgọ. Yọ ọ rẹ lahiẹ ae re ozọ u mu omai ahwo nọ i kiọkọ.—1 Pita 5:8.

11. Eme ma wuhrẹ mi Ọnẹsiforọs? (2 Timoti 1:16-18)

¹¹ Whọ dhẹ siọ inievo ra ba ha nọ uye u te te ai. (Se 2 Timoti 1:16-18.) Oleleikristi jọ nọ a re se Ọnẹsiforọs ọ dhẹ siọ Pọl ba ha evaọ oke nọ ọ jọ uwou-odi. Pọl o kere nọ: “Oma o vo riẹ hẹ fikinọ mẹ rrọ uwou-odi.” Ọnẹsiforọs ọ romatotọ gwọlọ Pọl, yọ nọ ọ ruẹ Pọl no, o te je fiobọhọ kẹe. Ọnẹsiforọs o fiobọhọ kẹ Pọl dede nọ o hae sai si uwhu kpei. Kọ eme ma wuhrẹ noi ze? A tẹ be wọso inievo ukoko na, jọ ozọ u mu omai re ma dhẹ siọ inievo mai ba ha. Rekọ joma dikihẹ kẹ ae. (Itẹ 17:17) Ma rẹ daoma ru eware nọ i re dhesẹ nọ ma you rai.

12. Eme inievo mai nọ e rrọ Russia a be hai ru? Kọ eme ma wuhrẹ noi ze?

¹² Inievo obọ Russia a dikihẹ kẹ inievo nọ a mu fihọ uwou-odi. Nọ ahwo egọmeti a tẹ be rehọ oniọvo jọ kpohọ okọto, inievo buobu a re lele iei kpohọ okọto na. Eme ma wuhrẹ no oware nana ze? A tẹ be ta oniọvo jọ nọ ọ rrọ ọsẹro evaọ ukoko na raha, nọ a te mu oniọvo jọ, hayo bi kpokpo iei, joma dikihẹ kẹe jẹ thothọ riẹ. Ma rẹ lẹ roro oniọvo na, fiobọhọ kẹ ahwo uwou riẹ, je ru oware kpobi nọ ma sai ro fiobọhọ kẹe.—Iruẹru 12:5; 2 Kọr. 1:10, 11.

13. Eme ahwo jọ a rẹ ta, nọ o sai ru nọ ma gbe fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ hẹ?

¹³ Imoni mai nọ e rrọ ukoko na ha, ahwo iruo mai hayo ibe emọ isukulu mai, a sai se omai ẹkoko. A re ru ere fikinọ ma be ta usi uwoma hayo fikinọ ma bi koko izi Jihova. (1 Pita 4:4) A sae vuẹ omai nọ: “Whẹ yọ omamọ ohwo, rekọ izi egagọ rai na e ga hrọ, yọ wha rovie aro tere he.” Ahwo jọ a sae ta nọ oghẹrẹ nọ ma re ru ohwo nọ a si no ukoko u woma ha, inọ ma rrọ eva gaga, yọ ohwo nọ o you ọrivẹ riẹ o re ru oware utioye he. Ma gbẹ yọroma ha, eme itienana e sae lẹliẹ avro ruọ omai udu. Ma vẹ te nọ omamai enọ wọhọ: ‘Kọ enẹ Jihova ọ ginẹ gwọlọ nọ me ru? Kọ ukoko na o gbẹ be nwani si izi keke ga hrọ?’ Nọ oware utioye o tẹ be via kẹ owhẹ, eme who re ru re whọ sai gbe fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ ziezi?

14. Eme ma re ru nọ a te bi se omai ẹkoko fikinọ ma bi koko izi Jihova? (Olezi 119:50-52)

¹⁴ Whọ kuvẹ re ohwo jọ ọ lẹliẹ owhẹ roro nọ izi Jihova i woma ha ha. Job ọ kuvẹ hẹ re eme nọ ahwo a be ta e lẹliẹe siọ izi Jihova ba ekoko. Ọzae jọ nọ o se omariẹ ogbẹnyusu Job ọ jẹ ta eme nọ e rẹ lẹliẹe roro nọ Ọghẹnẹ ọ be daezọ họ, te ohwo o koko izi riẹ te o koko ho. (Job 4:17, 18; 22:3) Rekọ Job ọ rọwo eme itieye na ha keme ọ riẹ nọ yọ ọrue koikoi. Ọ riẹ nọ izi Jihova e rrọ ziezi, yọ ọ jẹ daoma kpobi re o koko ai. Ọ rọ fiki eme nọ ahwo a be ta siọ izi Jihova ba ekoko ho. (Job 27:5, 6) Eme ma wuhrẹ noi ze? Ma du rọ fiki eme nọ ahwo a be ta roro nọ izi Jihova i woma ha ha. Who te rri oghẹrẹ  uzuazọ nọ who bi yeri, whọ te ruẹ nọ izi Jihova nọ who bi koko na i bi fiobọhọ kẹ owhẹ, yọ i gine fo ekoko. Ukoko na u bi wuhrẹ omai re ma koko izi Jihova. Fikiere, gbaemu nọ oware ovo o rẹ lẹliẹ owhẹ no ukoko na ha. Who te ru ere, whọ te talamu Jihova gbe ukoko riẹ ghelọ eme nọ ahwo a be ta kẹhẹ.—Se Olezi 119:50-52.

15. Fikieme a je ro se Brizit ẹkoko?

¹⁵ Joma ta kpahe oware nọ o via kẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ obọ India nọ a re se Brizit. Imoni riẹ a jẹ hai sei ẹkoko fikinọ ọ rrọ ukoko na. Ọzae riẹ ọ jọ ukoko na ha. Nọ ọ họ-ame no evaọ ukpe 1997, u kri hi, a te si ọzae riẹ no iruo. Fikinọ eware e jọ gaga, ọzae riẹ ọ tẹ ta nọ jọ a kwa nyae rria kugbe ọsẹgboni ọyomariẹ evaọ ẹwho ọfa jọ. Rekọ ebẹbẹ nọ i te Brizit uwhremu na e tubẹ ga vi erọ ọsosuọ na. Nọ orọnọ a si ọzae riẹ no iruo no na koyehọ ọyomariẹ ọ te hai ru iruo ẹsikpobi re ọ sae rẹrote uviuwou na. Ere ọvo ho, ukoko nọ o mae kẹle ai evaọ oria nọ a jọ na o rehọ enwenọ emaele egba ivẹ gbe udhe (220) soso thabọ no ai. Imoni ọzae riẹ a te je mu ei họ ẹwọso fikinọ ọ rrọ ukoko na. Oware na o ga te epanọ ọye avọ ọzae riẹ gbe emọ rai a rọ kwa no uwou ọsẹgboni ọzae riẹ. Idudhe na, ọzae riẹ o te whu. U kri hi, ẹyao ekansa o te kpe ọmọtẹ riẹ jọ nọ ọ jọ ikpe ikpegbivẹ. Mai yoma na, imoni Brizit a tẹ jẹ ta nọ ọye o si uye na kpobi ze na. A jẹ ta nọ ọ gbẹ rrọ Osẹri Jihova ha, ikpehre eware nọ e via na kpobi e hae te via ha. Ghelọ eware nana kpobi, oniọvo na o fievahọ Jihova je tilẹmu ukoko riẹ.

16. Eghale vẹ i te Brizit fikinọ ọ talamu Jihova gbe ukoko riẹ?

¹⁶ Fikinọ ukoko u thabọ no oria nọ Brizit ọ jọ na gaga, ọsẹro okogho rai ọ tẹ ta kẹe nọ ọ hai dhugbẹ ta usi uwoma evaọ oria nọ ọ be rria na jẹ jọ uwou riẹ ru ewuhrẹ. Evaọ oke ọsosuọ, o je roro nọ ọ te sai ru ei hi. Rekọ o ru epanọ ọsẹro okogho na ọ ta kẹe na. Ọ tẹ jẹ hae ta usi uwoma kẹ ahwo nọ a kẹle oyena. Ọ jẹ hae  jọ uwou riẹ ru ewuhrẹ, yọ ọ jẹ hai lele emọ riẹ ru egagọ uviuwou. Kọ eme o no rie ze? O mu ahwo buobu Ebaibol họ ewuhrẹ, yọ ibuobu rai a họ-ame uwhremu na. Evaọ ukpe 2005, o te mu ọkobaro oke-kpobi họ. Eghale nana kpobi i te rie kẹhẹ na, fikinọ o fievahọ Jihova, yọ ọ talamu ukoko riẹ. Ere ọvo ho, emetẹ riẹ a rrọ ukoko na. Yọ ma be ta ẹme na, ikoko ivẹ soso e rrọ ẹwho nọ ọ jọ na. Brizit ọ riẹ nọ Jihova ọye o fiobọhọ kẹe sai thihakọ ghelọ ebẹbẹ na kpobi gbe ẹkoko nọ imoni riẹ a je sei na.

17. Eme u fo nọ mai kpobi ma rẹ daoma ru?

¹⁷ Nọ ebẹbẹ i te te omai, Setan ọ rẹ gwọlọ nọ ma roro nọ Jihova ọ be daezọ mai hi. Ọ rẹ jẹ gwọlọ nọ ma roro nọ ma tẹ be gbẹ gọ Jihova evaọ ukoko na, kiyọ ma bi ru eware ga kẹ omamai. Setan o re ru re ahwo a raha odẹ inievo nọ e rrọ esẹro evaọ ukoko na, re a mu ai hayo re a fi ae họ uwou-odi. O re ru eware nana re ozọ o ruẹsi mu omai. O re je ru re ahwo a ta oghẹrẹ eme jọ kẹ omai re ma roro nọ izi Jihova i keke ga hrọ gbe nọ ukoko na o be riẹ eware ru hu. Rekọ Ẹdhọ ọ maki ru kẹhẹ, eghẹ riẹ kpobi e rrọ omai evabọ. (2 Kọr. 2:11) Fikiere whọ rọwo ẹme ọvo nọ Setan ọ be ta ha keme erue ọvo o bi gu. Talamu Jihova gbe ukoko riẹ. Kareghẹhọ nọ Jihova ọ te nyasiọ owhẹ ba ha nọ ebẹbẹ i te te owhẹ. (Ol. 28:7) Fikiere whọ kuvẹ re oware jọ u ru owhẹ nyasiọ Jihova ba ha.—Rom 8:35-39.

18. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme notha?

¹⁸ Ma jọ uzoẹme nana ta kpahe ebẹbẹ esa jọ no nọ ahwo nọ a rrọ ukoko na ha a rẹ sae wha ze re ma gbe fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ hẹ. Rekọ ẹsejọ, eware nọ e rẹ sai ru nọ ma gbe fievahọ Jihova gbe ukoko riẹ hẹ e sae via evaọ ukoko na. Kọ eme ma re ru nọ eware itieye na e tẹ via? Ma te jọ uzoẹme notha na ta kpahe iẹe.