1. Ẹvẹ ma sae rọ sẹro iroro mai? (2 Timoti 4:5)

 NỌ OWARE jọ nọ o were omai hi o tẹ via evaọ ukoko na, o rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ omai re ma fievahọ Jihova je ru oware nọ ukoko riẹ o ta. Kọ eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai? Ma rẹ sẹro iroro mai, ma rẹ jaja aro vi, je dikihẹ ga evaọ ẹrọwọ na. (Se 2 Timoti 4:5.) Ẹvẹ ma rẹ rọ sẹro iroro mai? Ma re kru udu ga, ma re roro te ziezi, ma vẹ jẹ daoma rri oware na oghẹrẹ nọ Jihova o bi rri rie. Ma te ru ere ma gbe ti ru oware nọ u fo ho ho fikinọ oware nọ o via na o kẹ omai uye.

2. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

² Evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na ma ta ẹme kpahe ebẹbẹ esa jọ nọ ahwo nọ e rrọ ukoko na ha a rẹ sae wha ze. Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe eware esa jọ nọ e rẹ sae via evaọ ukoko na nọ e rẹ sai nuhu ẹrọwọ mai. Ọrọ ọsosuọ, nọ inievo jọ a te ru omai thọ. Ọrọ avọ ivẹ, nọ a tẹ whọku omai. Ọrọ avọ esa, nọ a te nwene oghẹrẹ nọ a bi ru eware jọ evaọ ukoko na. Ẹvẹ ma sae rọ sẹro iroro mai re ma gbẹ gọ Jihova je ru oware nọ ukoko riẹ o ta, nọ eware nana e tẹ via?

3. Oniọvo jọ o te ru oware nọ o kẹ omai uye, eme o sae lẹliẹ omai roro?

³ Kọ oniọvo jọ o ru oware nọ o kẹ owhẹ uye no ẹdẹ jọ? O sae jọ nọ oniọvo na ọ rrọ usu ahwo nọ a kẹ obọdẹ iruo jọ evaọ ukoko na. Ẹsejọhọ o keke aro fihọ ru oware na ha. (Rom 3:23; Jem. 3:2) Rekọ oware na o dha owhẹ eva. Ẹsikpobi who je roro kpahe iẹe, owezẹ u je su owhẹ hẹ. Ẹsejọhọ  o jẹ lẹliẹ owhẹ roro nọ, ‘Kinọ oware nọ oniọvo o re ru? Kọ enẹ ukoko Ọghẹnẹ o rẹ jọ?’ Nwanọ ere Setan ọ gwọlọ nọ who roro. (2 Kọr. 2:11) Ma tẹ be hai roro ere, o sae lẹliẹ omai siọ Jihova ba ẹgọ hayo no ukoko na no. Kọ eme o sae lẹliẹ omai whaha iroro itieye na nọ oniọvo jọ o te ru omai thọ?

4. Eme u dhesẹ nọ Josẹf ọ sẹro iroro riẹ oke nọ a ru ei oware nọ o kẹ riẹ uye, kọ eme iku riẹ i wuhrẹ omai? (Emuhọ 50:19-21)

⁴ Who mu ofu hu. Oke nọ Josẹf ọ jọ uzoge, inievo ekpako riẹ a gboja kẹe. A mukpahe iẹe te epanọ ejọ a rọ gwọlọ nọ a re kpei no dede. (Emu. 37:4, 18-22) Nọ u te oria jọ a tẹ zẹe kpobọ Ijipti. Josẹf ọ ruẹ uye evaọ oware wọhọ ikpe ikpegbesa soso. Josẹf o roro nọ fikinọ Jihova o you rie he jabọ nọ uye na u ro tei oma ha. O roro nọ Jihova ọ nyase iẹe ba no ho. O mu ofu hu. Rekọ ọ sẹro iroro riẹ, o te kru udu ga. Nọ uvẹ nọ o re ro ru inievo riẹ kele o maki tei obọ, o ru rai kele he. O fiobọhọ kẹ ae, yọ ọ rọvrẹ rai. (Emu. 45:4, 5) Eme o lẹliẹ Josẹf ru ere? Orọnikọ ebẹbẹ nọ i te rie na ọvo o je roro kpahe he. Rekọ o je roro kpahe oware nọ Jihova ọ gwọlọ ru. (Se Emuhọ 50:19-21.) Eme onana u wuhrẹ omai? Nọ a te ru omai oware jọ nọ o kẹ omai uye gaga, joma mu ofu kẹ Jihova hayo roro nọ ọ nyasiọ omai ba no ho. Ukpọ ere, joma roro kpahe epanọ o bi ro fiobọhọ kẹ omai re ma thihakọ ẹbẹbẹ na. U te no ere no, joma daoma gbe you ohwo na re ma kpairoro vrẹ oware nọ o ru na.—1 Pita 4:8.

5. Eme Brọda Miqueas o ru nọ a ru ei oware nọ o kẹ riẹ uye?

⁵ Joma gbiku oware nọ o via kẹ ọkpako ukoko jọ nọ a re se Miqueas evaọ obọ South America. b Oke jọ nọ u kpemu, ekpako ukoko jọ a ru rie oware nọ o kẹ riẹ uye. Ọ ta nọ: “Ohwo ọvo o ri ru oware nọ o kẹ omẹ uye te enẹ ẹdẹvo ho. Mẹ jẹ ruawa gaga. Owezẹ u je su omẹ aso ho. Mẹ jẹ hae viẹ keme oware ovo o riẹ nọ mẹ rẹ sai ru kpahe iẹe he.” Ghele na Brọda Miqueas ọ jẹ daoma re ọ siọ ekpehre iroro ba eroro. Ẹlẹlẹ ọ jẹ lẹ se Jihova re ọ kẹe ẹzi ọfuafo riẹ je fiobọhọ kẹe thihakọ oware nọ o via na. Ọ tẹ jẹ kiẹ ebe ukoko na re ọ ruẹ sọ a kẹ ohrẹ jọ kpahe oware utioye na nọ o sai fiobọhọ kẹe. Eme iku nana i wuhrẹ omai? Nọ oniọvo jọ o te ru omai oware nọ o kẹ omai uye, joma rọ udu kpotọ. Joma yọroma re ma siọ ekpehre iroro ba eroro. Ẹsejọhọ whọ riẹ oware nọ o lẹliẹ oniọvo na ta ẹme nọ ọ ta na hayo ru oware nọ o ru na ha. Fikiere lẹ se Jihova inọ o fiobọhọ kẹ owhẹ rri oware na oghẹrẹ nọ oniọvo na o bi rri rie. Who te ru ere, o te lẹliẹ owhẹ jọ udu ra ku ei họ nọ, oniọvo na o keke aro fihọ ru oware na ha. Whọ vẹ te kpairoro vrẹ oware nọ o ru na. (Itẹ 19:11) Kareghẹhọ nọ Jihova ọ ruẹ oware nọ o via kẹ owhẹ na, yọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ riẹ.—2 Irv. 16:9; Ọtausi. 5:8.

6. A tẹ whọku omai, eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ? (Ahwo Hibru 12:5, 6, 11)

⁶ Ọwhọkuo ọ rẹ da. Yọ ma te bi roro kpahe epanọ ọwhọkuo na ọ da omai te ọvo, o rẹ so ẹe ze nọ ma re ro roro nọ a mu omai whọku, hayo inọ ọwhọkuo na ọ ga hrọ. Ma gbe ti rri rie nọ Jihova họ ọnọ ọ whọku omai na ha, fikinọ o you omai.  (Se Ahwo Hibru 12:5, 6, 11.) Ma tẹ be rehọ iẹe mu ofu, yọ Ẹdhọ ọ ruẹ oria rọ ruọ omai oma no. Ọ gwọlọ nọ ma gaviezọ kẹ ọwhọkuo ho. Ọ gwọlọ nọ ma mu ofu nyasiọ Jihova gbe ukoko na ba nọ a tẹ whọku omai. Kọ eme who re ru nọ a tẹ whọku owhẹ?

7. (a) Ma te rri uwoho na, eme Jihova ọ rehọ Pita ru fikinọ ọ romakpotọ oke nọ a whọku ei? (b) Eme who wuhrẹ no uruemu Pita na ze?

⁷ A tẹ whọku owhẹ, who mu ofu hu, daoma nwene. Jesu ọ whọku Pita vrẹ ẹsiẹvo evaọ iraro ikọ nọ i kiọkọ. (Mak 8:33; Luk 22:31-34) Ẹsejọhọ oware na o lẹliẹ oma vuọ Pita. Ghele na Pita o mu ofu nyase Jesu ba ha. Ọ gaviezọ kẹ ẹme nọ Jesu ọ ta kẹe jẹ daoma nwene. Kọ eme o no rie ze? Jihova ọ kẹ riẹ emamọ iruo efa evaọ ukoko na. (Jọn 21:15-17; Iruẹru 10:24-33; 1 Pita 1:1) Eme oware nọ Pita o ru na o wuhrẹ omai? Dede nọ ọwhọkuo ọ rẹ sae lẹliẹ oma vuọ omai, u fo nọ ma rẹ kpairoro vrẹ oghẹrẹ nọ oware na o be kẹ omai uye te, ma ve nwene. Ma te ru ere, irere buobu i re te omai, yọ ẹsiẹe Jihova ọ rẹ rehọ omai ru iruo nọ e rẹ wha erere se inievo mai.

8-9. Nọ a whọku Bernardo, ẹvẹ o kake jariẹ oma, kọ eme o fiobọhọ kẹe siọ ekpehre iroro ba eroro?

⁸ Joma gbiku oniọvo jọ nọ a re se Bernardo evaọ obọ Mozambique. Fiki oware jọ nọ o ru, a tẹ whọku ei je si ei no ọkpako ukoko. Kọ ẹvẹ Bernardo ọ kaki rri ọwhọkuo na? Ọ ta nọ: “Oware na o kẹ omẹ uye. Ọwhọkuo na ọ were omẹ hẹ.” O je roro kpahe oghẹrẹ nọ inievo ukoko na a ti rri rie. Ọ ta nọ: “Emerae buobu e vrẹ taure mẹ tẹ te ruẹ nọ Jihova ọye ọ whọku omẹ na, yọ u fo re mẹ gaviezọ kẹ oware nọ ọ be rọ ukoko na vuẹ omẹ na.” Eme o fiobọhọ kẹ Bernardo rri ọwhọkuo nọ a kẹ riẹ na oghẹrẹ nọ u fo nọ o re rri rie?

⁹ Bernardo o nwene oghẹrẹ nọ o je roro. Ọ ta nọ: “Oke nọ mẹ jọ ọkpako mẹ jẹ rehọ ẹme nọ ọ rrọ Ahwo Hibru 12:7 na hrẹ inievo jọ re a rri ọwhọkuo oghẹrẹ nọ Jihova o re rri rie. Mẹ tẹ nọ omamẹ nọ, ‘Obọnana ono u fo nọ o re ru oware nana nọ obe Hibru o be ta na?’ Mẹ riẹ nọ idibo Jihova kpobi, te omẹ re.” Fikiere Bernardo ọ tẹ daoma re ọ kẹle Jihova gbe inievo ukoko na ziezi. O te mu Ebaibol họ ese ziezi je bi roro didi kpahe eware  nọ o bi se. Dede nọ ọ jẹ ruawa nọ inievo na a ti rri rie oghẹrẹ jọ, o je lele ai kpohọ usi uwoma, yọ ọ jẹ ziọ ewuhrẹ kẹse kẹse. Nọ oke jọ o vrẹ no, a tẹ wariẹ rọ Bernardo mu ọkpako ukoko. Otẹrọnọ a whọku owhẹ epanọ a whọku Bernardo na, jọ o kẹ owhẹ uye ga hrọ họ, daoma nwene. c (Itẹ 8:33; 22:4) Who te ru ere, Jihova ọ te ghale owhẹ fikinọ whọ romakpotọ kẹe, yọ who mu ofu no ukoko riẹ hẹ.

10. Oware vẹ a nwene evaọ oke Mosis nọ o sae jọ nọ o lẹliẹ eva dha ezae Izrẹl jọ?

¹⁰ Eware jọ nọ a re nwene evaọ ukoko na e rẹ sai nuhu ẹrọwọ mai. Ma gbẹ yọroma ha, e rẹ sae lẹliẹ omai nyase Jihova ba. Oware utioye na o via kẹ ahwo Izrẹl jọ evaọ oke nọ u kpemu. Taure Jihova ọ tẹ te rehọ Mosis kẹ ahwo Izrẹl izi riẹ, ezae nọ i wo uviuwou a jọ wọhọ izerẹ kẹ ahwo uwou rai. A jẹ hae rọ agbada-idhe vi, a ve dhe idhe kẹ Jihova. (Emu. 8:20, 21; 12:7; 26:25; 35:1, 6, 7; Job 1:5) Rekọ nọ Jihova ọ kẹ ai izi na no, a gbẹ kẹ ae uvẹ nọ a re ro ru ere he. Jihova ọ ta nọ ahwo nọ a ro mu izerẹ evaọ unuwou Erọn ọvo ae a re dheidhe. Ohwo nọ o lele uzi yena ha a re kpei no. d (Izerẹ 17:3-6, 8, 9) Kọ o sae jọ nọ oware nana nọ a nwene na oye o soriẹ nọ Kora, Detan, gbe Abaeram, avọ isu egba ivẹ gbe udhuvẹ-gbikpe (250) a jẹ rọ wọso Mosis avọ Erọn na? (Ik. 16:1-3) Ma nwane riẹ hẹ. Rekọ oware kpobi nọ o lẹliẹ Kora avọ ahwo riẹ wọso Mosis avọ Erọn kẹhẹ, uruemu rai na u dhesẹ nọ a yoẹme kẹ Jihova ha. Kọ a te nwene oware jọ evaọ ukoko na nọ o kẹ owhẹ uye, eme who re ru?

11. Emamọ uruemu vẹ ahwo Kohat a wo nọ ma rẹ sae rọ aro kele nẹnẹ?

¹¹ Daoma nwene lele oghẹrẹ nọ ukoko na u bi ru eware enẹna. Nọ ahwo Izrẹl a je no obọ Ijipti ze, nọ a jọ udhude na, Jihova ọ kẹ ahwo orua Kohat emamọ iruo jọ. Nọ ahwo Izrẹl a tẹ be te wọ no oria ruọ oria, ahwo unuwou Kohat ae a rẹ wọ etehe ọvọ na, a vẹ karo kẹ ahwo na. (Ik. 3:29, 31; 10:33; Jos. 3:2-4) Ọghọ riẹ ọ rro kẹhẹ! Rekọ nọ ahwo Izrẹl a te Ẹkwotọ Eyaa na no, o gbẹ gwọlọ nọ a rẹ wọ etehe ọvo na no oria ruọ oria ẹsikpobi hi. Fikiere nọ a rọ Solomọn mu ovie no, a tẹ kẹ ahwo Kohat iruo efa. A rọ ejọ mu enọ e rẹ so ile, ejọ enọ i re rou unuẹthẹ, efa kọ enọ e rẹ rẹrote ibriwou nọ a re fi emuore họ evaọ uwou egagọ na. (1 Irv. 6:31-33; 26:1, 24) Ma jọ oria ovo se nọ ahwo Kohat a jẹ go, hayo ta nọ a kẹ ae iruo efa nọ i woma vi eyena ha. A wọ oma kpehru hu fiki obọdẹ iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ rai evaọ oke nọ u kpemu. Emamọ oriruo a fihotọ kẹ omai na. A te nwene oghẹrẹ nọ a re ru eware jọ evaọ ukoko na, whọ jọ obọ udu ra go ho. Jọ eva e dha owhẹ hẹ, a tẹ maki mi owhẹ iruo jọ. Rọ evawere ru iruo kpobi nọ a kẹ owhẹ. Orọnikọ oghẹrẹ iruo nọ who wo evaọ ukoko na oye u re dhesẹ nọ Jihova o rri owhẹ ghaghae he. Rekọ ẹmeoyo họ oware nọ o mai wuzou.—1 Sam. 15:22.

12. Nọ a ta kẹ Sista Zaina inọ o no Ebẹtẹle re ọ jọ ọkobaro, ẹvẹ o jariẹ oma?

¹² Zaina yọ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ma rẹ  sae rọ aro kele evaọ ẹme nana. Ọ jọ Ebẹtẹle je ru iruo, yọ iruo na e jẹ were iẹe oma. Rekọ nọ o ru iruo na vrẹ ikpe udhegbesa no, a tẹ vuẹe inọ a ti vi ei kpohọ ọkobaro obọdẹ. Ọ ta nọ: “Oware na o kẹ omẹ uye gaga. Me roro nọ eware e raha no. Ẹsikpobi mẹ jẹ nọ omamẹ nọ, ‘Kọ eme me ru thọ?’” Mai yoma na, inievo jọ evaọ ukoko na a tẹ jẹ ta eme nọ e rẹ lẹliẹ oware na dae viere kẹe. A ta kẹe nọ: “Orọnọ whọ jẹ riẹ ru a hae te ta nọ who no Ebẹtẹle no re whọ jọ ọkobaro obọdẹ hẹ.” Onana u ru nọ eva e gbẹ jẹ were Sista Zaina ha. Kaso kaso ọ jẹ hae viẹ. Rekọ ọ ta nọ: “Onana o lẹliẹ omẹ roro nọ a bi kienyẹ omai ahwo jọ evaọ ukoko na ha, hayo inọ Jihova o you omẹ hẹ.” Kọ eme o dhesẹ nọ Sista Zaina ọ sẹro iroro riẹ?

13. Eme u fiobọhọ kẹ Zaina nọ oware na o gbẹ jẹ rọ kẹe uye tere he?

¹³ Nọ u te oria jọ, oware na o gbẹ jẹ kẹ Zaina uye tere he. Eme o fiobọhọ kẹe? O se izoẹme jọ evaọ ebe mai nọ e ta kpahe ẹbẹbẹ riẹ na. Uzoẹme jọ nọ u fiobọhọ kẹe gaga họ “You Can Cope With Discouragement!” (Oware nọ O rẹ Sai Fiobọhọ kẹ Owhẹ nọ Whọ tẹ Rrọ Ọkora) nọ o rrọ Uwou-Eroro Ava 1, 2001. Uzoẹme na o ta kpahe Mak nọ ọ jọ usu ahwo nọ i kere Ebaibol na. O ta nọ o sae jọ nọ o kẹ Mak uye gaga omoke jọ nọ a rọ omọfa nwene ẹta riẹ evaọ iruo usi uwoma ota nọ o je lele Pọl ukọ na ru. Zaina ọ ta nọ: “Emamọ oriruo Mak nọ me se na u ru nọ oware na o gbẹ jẹ kẹ omẹ uye tere he.” Sista Zaina o je mu oma họ oria riẹ sa ha. Ẹsikpobi ọ jẹ hai kuomagbe inievo na kpohọ ewuhrẹ gbe usi uwoma. Ọ ruẹ nọ ẹzi Jihova ọ rrọ ukoko na, gbe nọ, inievo nọ a ro mu evaọ ukoko na a you rie. Ọ tẹ jẹ kareghẹhọ nọ oware nọ o rẹ mae lẹliẹ iruo Ọghẹnẹ nyaharo ukoko na u re ru.

14. Ẹbẹbẹ vẹ ọ jọ otọ kẹ Vlado, kọ eme o fiobọhọ kẹe?

¹⁴ U wo ọkpako ukoko jọ nọ a re se Vlado evaọ obọ Slovenia nọ ọ rrọ ikpe udhosa gbe ikpegbesa. O kẹ riẹ uye gaga nọ a woro kẹ ukoko rai inọ jọ a kuomagbe ukoko ofa, yọ a gbe ti kpohọ ewuhrẹ evaọ Ọgwa Uvie rai hi. Ọ ta nọ: “Mẹ riẹ oware nọ a rọ ta nọ ma gbe kpohọ ewuhrẹ evaọ Ọgwa Uvie owoma mai na ha ha. O kẹ omẹ uye gaga keme mẹ jọ usu ahwo nọ a wariẹ bọ Ọgwa Uvie na fihọ  wowoma. Mẹ jọ usu ahwo nọ a ku egbara ekpokpọ nọ e riẹe na, keme mẹ yọ ekapenta. Yọ u te no ere no, o lọhọ tere he re mai inievo nọ e kpako no ma kpohọ ukoko okpokpọ nọ a fi omai họ na.” Rekọ eme o lẹliẹ Vlado rọwo fihọ oware nọ a ta na ghele? Ọ ta nọ: “Irere buobu i re noi ze ẹsikpobi nọ ma te ru oware nọ ukoko Jihova o ta. Ma te bi ru eware nọ ukoko o ta nọ ma ru enẹna, u ti fiobọhọ kẹ omai ru eware nọ a te vuẹ omai evaọ obaro.” Kọ a vuẹ owhẹ nọ wha kuomagbe ukoko ofa, hayo inọ who gbe ru iruo jọ nọ who je ru evaọ ukoko na vẹre he? Ma riẹ nọ o rẹ dina kẹ uye. Rekọ riẹ nọ Jihova ọ riẹ epanọ oware na o be kẹ owhẹ uye te. Who te bi ru epanọ ukoko Jihova o ta, whọ gbẹ nyasiọ Jihova ba ha, eghale buobu i ti te owhẹ.—Ol. 18:25.

15. Eme u fo nọ ma re ru nọ a te ru oware jọ evaọ ukoko na nọ o kẹ omai uye?

¹⁵ Nọ oke nọ a te rọ raha akpọ omuomu nana o be kẹle na, ma riẹ nọ ebẹbẹ jọ i ti te omai evaọ ukoko na. Yọ ma gbẹ yọroma ha, ebẹbẹ itieye na e sai nuhu ẹrọwọ mai. Fikiere ma rẹ yọroma re iroro mai e gbẹ viẹ omai họ họ. Oniọvo jọ o te ru owhẹ oware nọ o kẹ owhẹ uye, who mu ofu hu. A tẹ whọku owhẹ, jọ o kẹ owhẹ uye ga hrọ họ. Lele ohrẹ nọ a kẹ owhẹ na, re who nwene. Nọ a te nwene oghẹrẹ nọ ma bi ru eware jọ evaọ ukoko na, whọ jọ obeva go ho. Ru onọ a ta ze na.

16. Eme o rẹ sae lẹliẹ owhẹ fievahọ Jihova je ru oware nọ ukoko na o ta ẹsikpobi?

¹⁶ Nọ oware jọ o tẹ via nọ o kẹ owhẹ uye gaga, rẹroso Jihova re who je ru oware nọ ukoko na o ta. Rekọ re ma sai ru ere, ma rẹ sẹro iroro mai, koyehọ ma re kru udu ga, ma re roro te ziezi, je rri eware oghẹrẹ nọ Jihova o bi rri rai. Daoma se iku ahwo jọ evaọ Ebaibol nọ eware itieye na e via kẹ, re who je roro kpahe epanọ whọ sai ro lele oriruo rai. Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ, re whọ hai je kuomagbe inievo ukoko na. Who te ru ere, u wo oware ovo nọ Setan o ti ru nọ o te lẹliẹ owhẹ nyasiọ Jihova gbe ukoko riẹ ba ha.—Jem. 4:7.