1. Eme o sae lẹliẹ eruẹaruẹ Ebaibol ruọ owhẹ oma se?

 ONIỌVO-ỌMỌZAE jọ nọ a re se Ben ọ ta nọ: “Oma o rẹ were omẹ nọ me te bi wuhrẹ eruẹaruẹ Ebaibol.” Kọ eruẹaruẹ Ebaibol nọ a re wuhrẹ o rẹ were owhẹ re, binikọ who roro nọ e ga hrọ? O sae jọ nọ e rẹ ruọ owhẹ oma se he. Rekọ who te roro te oware nọ o lẹliẹ Jihova kere ai fihọ Ebaibol, ẹsejọhọ i ti mu owhẹ họ ẹwere.

2. Eme ma te jọ uzoẹme nana wuhrẹ?

² Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe oware nọ u je fo re ma hai wuhrẹ eruẹaruẹ Ebaibol, gbe oghẹrẹ nọ ma re ro ru ei. Ma vẹ te ta ẹme te eruẹaruẹ ivẹ jọ nọ e rrọ obe Daniẹl. Ma te ruẹ nọ ma tẹ riẹ otọ eruẹaruẹ nana i ti fiobọhọ kẹ omai.

3. Re ma sae riẹ otọ eruẹaruẹ Ebaibol, eme ma re ru?

³ Ma sae rọ iroro obọmai riẹ otọ eruẹaruẹ Ebaibol ho. Jihova họ ọnọ o re fiobọhọ kẹ omai riẹ otọ rai. Joma kẹ oriruo jọ ro dhesẹ iẹe. Ma rehọ iẹe nọ who bi kpohọ erẹ, yọ who ri te obonọ whọ be nya na ẹdẹvo ho. Kọ ogbẹnyusu ra nọ ọ riẹ oria na ziezi o te lele owhẹ, o gbẹ te were owhẹ? Eva e te were owhẹ gaga inọ oria kpobi nọ wha dhẹ te, ọ be nwane vuẹ owhẹ nọ oria utiona ma te no na, edhere nana ma te wẹriẹ, ọyena yọ ọnọ a re ro kpohọ ẹwho otiọna. Ere Jihova ọ rrọ re. Ọ riẹ oria nọ ma yeri te no evaọ akpọ na, gbe eware nọ e te via evaọ obonọ ma bi yeri kpohọ na. Fikiere ma rẹ romakpotọ, ma vẹ lẹ sei re o fiobọhọ kẹ omai riẹ otọ eruẹaruẹ nọ e rrọ Ebaibol na.—Dan. 2:28; 2 Pita 1:19, 20.

4. Fikieme Jihova o ro kere eware nọ e te via evaọ obaro fihọ Ebaibol na? (Jerimaya 29:11) (Rri uwoho na re.)

 ⁴ Emamọ ọsẹ ọ rẹ gwọlọ nọ akpọ o woma kẹ emọ riẹ. Ere Jihova ọ rrọ re. Ọ gwọlọ nọ eware i woma kẹ omai. (Se Jerimaya 29:11.) Ọsẹgboni ọvo nọ ọ riẹ odẹnotha ọ riẹ hẹ. Rekọ Jihova ọ riẹ eware nọ e te via evaọ obaro. Yọ ọ rehọ idibo riẹ jọ kere eruẹaruẹ fihọ Ebaibol na re ma sae riẹ ikpeware nọ e te via taure e tẹ te via. (Aiz. 46:10) Ọsẹ obọ odhiwu mai na o ru kẹhẹ nọ o ro kere eruẹaruẹ yena fihotọ. Rekọ eme who re ru re o sai mu owhẹ ẹro nọ eruẹaruẹ Ebaibol i ti rugba?

5. Eme izoge na a sai wuhrẹ no iku Max ze?

⁵ Iticha nọ i bi wuhrẹ emọ mai gbe emọ isukulu rai buobu a rọwo eme Ebaibol ho. Ejọ nọ e make rọwo nọ Ebaibol na yọ ẹme Ọghẹnẹ, a rẹ daezọ ẹme nọ Ebaibol ọ ta tere he. Eme nọ a rẹ ta gbe uruemu rai o sae lẹliẹ emọ mai mu eware nọ a jọ Ebaibol wuhrẹ họ ẹvro. Oware utioye o via kẹ oniọvo-ọmọzae mai jọ nọ a re se Max. Ọ ta nọ, “Nọ mẹ jọ uzoge, me te mu avro họ ewo kpahe ukoko na gbe eware nọ ọsẹgboni mẹ a je wuhrẹ omẹ. U mu omẹ ẹro nọ ẹzi Ọghẹnẹ a gine ro kere Ebaibol na ha.” Kọ eme ọsẹgboni Max a ru? Max ọ ta nọ: “Mẹ riẹ nọ oware na o kẹ rai uye, rekọ a doku omẹ hẹ.” Enọ kpobi nọ Max ọ nọ ọsẹgboni riẹ, a rehọ Ebaibol na kẹ uyo rai. Max omariẹ o ru oware jọ re. Ọ ta nọ: “Mẹ ọvo ọ tẹ romatotọ wuhrẹ kpahe eruẹaruẹ Ebaibol, jẹ vuẹ izoge efa eware nọ me wuhrẹ.” Kọ eware nọ o wuhrẹ i fiobọhọ kẹe? Ọ ta nọ: “U te ti mu omẹ ẹro nọ Ebaibol na ginọ ẹme Ọghẹnẹ!”

6. Who te wo avro kpahe eware jọ nọ whọ jọ Ebaibol wuhrẹ, eme who re ru?

⁶ Ẹsejọhọ whọ be dina jọ udu ra vro inọ eme jọ nọ Ebaibol ọ ta na uzẹme he wọhọ epanọ Max ọ jẹ vro na. O tẹ rrọ ere, who du roro nọ whọ bẹre ige ku ame no ho. Rekọ ru oware jọ kpahe avro na, keme avro ọ wọhọ ekagba. Oware u te mu ekagba họ emu no yọ o muhọ ẹraha no. Whọ kuvẹ re ẹrọwọ ra o mu ekagba ha. Nọ omara nọ, ‘Kọ mẹ rọwo nọ eware nọ Ebaibol ọ ta nọ e te via na e te ginẹ via?’ U gbe mu owhẹ ẹro ho, romatotọ wuhrẹ kpahe eruẹaruẹ Ebaibol nọ i rugba no. Kọ ẹvẹ whọ sai ro ru ei?

7. Oghẹrẹ vẹ Daniẹl o je ro se eme nọ eruẹaro Ọghẹnẹ a kere? (Daniẹl 12:10) (Rri uwoho na re.)

⁷ Joma rọ aro kele oghẹrẹ nọ Daniẹl o je ro se eme nọ eruẹaro Ọghẹnẹ a ta. Daniẹl ọ jẹ rehọ emamọ iroro se eme na. Ọ gwọlọ riẹ ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta orọnọ thakpinọ ọ riẹ uzou gbo ho. Daniẹl ọ jẹ romakpotọ re, keme ọ riẹ nọ Jihova ọvo ọ rẹ sai ru nọ ohwo ọ rẹ rọ riẹ otọ ẹme riẹ. Yọ ahwo nọ a riẹ Jihova je bi ru abọ rai fo, Jihova o re fiobọhọ kẹ riẹ otọ ẹme riẹ. (Dan. 2:27, 28; se Daniẹl 12:10.) Oware jọ nọ u dhesẹ nọ Daniẹl o wo omaurokpotọ họ, ọ jẹ hae lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹe. (Dan. 2:18) U je no ere no, Daniẹl ọ jẹ romatotọ se ẹme Ọghẹnẹ. Ọ jẹ hae  kiẹ eme nọ Ọghẹnẹ ọ rehọ idibo riẹ kere fihotọ. (Jeri. 25:11, 12; Dan. 9:2) Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ aro kele Daniẹl?

8. Oghẹrẹ iroro vẹ ahwo jọ a bi ro se eruẹaruẹ Ebaibol, kọ u fo re ma rehọ iroro itieye se eruẹaruẹ Ebaibol?

⁸ Jọ oware nọ whọ be rọ fiki riẹ wuhrẹ eruẹaruẹ Ebaibol o jọ emamọ oware. Kọ who bi wuhrẹ ai fikinọ whọ ginẹ gwọlọ riẹ uzẹme na? O tẹ rrọ ere, Jihova o ti fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ otọ rai. (Jọn 4:23, 24; 14:16, 17) Kọ ohwo kpobi nọ o bi se eruẹaruẹ Ebaibol, ogbẹrọnọ re ọ riẹ uzẹme na o bi ro se ai? Bovẹ! Ahwo jọ a bi se Ebaibol na sọ a sae jariẹ ruẹ oware jọ nọ u dhesẹ nọ obọ Ọghẹnẹ Ebaibol na o no ze he, re a gbẹ daezọ ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta ha. A ve yeri uzuazọ rai epanọ u je rai. Rekọ joma wo uruemu utioye na vievie he. Ma tẹ gwọlọ riẹ otọ eruẹaruẹ Ebaibol, u wo emamọ uruemu jọ nọ u fo nọ ma re wo.

9. Emamọ uruemu vẹ o rẹ lẹliẹ omai riẹ otọ eruẹaruẹ Ebaibol, kọ eme o re dhesẹ nọ ma wo uruemu yena?

⁹ Wo omaurokpotọ. Jihova ọ ta nọ o ti fiobọhọ kẹ ahwo nọ a wo omaurokpotọ. (Jem. 4:6) Fikiere ma rẹ lẹ sei re o fiobọhọ kẹ omai riẹ otọ eruẹaruẹ nọ e rrọ Ebaibol na. Oware ofa nọ u re dhesẹ nọ ma wo omaurokpotọ họ, nọ ma tẹ rọwo nọ u wo ahwo jọ nọ Jihova o ro mu inọ a hae rọ ẹme riẹ wuhrẹ omai jẹ fa otọ riẹ kẹ omai evaọ ẹruoke. (Luk 12:42) Jihova ọ rẹ gwọlọ nọ eware e jọ zighi zighi hi. Oyejabọ nọ ọ rọ rehọ ahwo jọ mu re a hae fa otọ eme Ebaibol na kẹ omai.—1 Kọr. 14:33; Ẹf. 4:4-6.

10. Eme whọ jọ oware nọ Esther o ru na wuhrẹ?

¹⁰ Romatotọ wuhrẹ eruẹaruẹ Ebaibol. Whọ sae kaki wuhrẹ kpahe eruẹaruẹ jọ nọ e were owhẹ gaga. Nwanọ ere oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Esther o ru. Ọ jẹ gwọlọ nọ ọ rẹ riẹ kpahe eruẹaruẹ nọ a ruẹ kpahe Mesaya na. Ọ ta nọ, “Okenọ mẹ jọ ikpe ikpegbisoi, mẹ tẹ jẹ kiẹ gwọlọ oware nọ u dhesẹ nọ eruẹaruẹ nọ a ruẹ kpahe Jesu na, a kere i rai no taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ.” O se eme nọ a kere kpahe iko-ebe Ebaibol jọ nọ a ruẹ evaọ Abade Owhuowhu na nọ eruẹaruẹ itieye na e rrọ. Eware nọ o se o lẹliẹ e riẹ ta nọ: “Mẹ ruẹ nọ a kere iko-ebe nana jọ no taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ. Onana u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọye ọ ginẹ rọ ahwo kere eruẹaruẹ na fihotọ.” Rekọ Esther ọ ta nọ, “Orọnọ ẹsiẹvo me se rai i ro vẹ omẹ ẹro ho, me se rai unuẹse buobu.” Yọ eva e were Esther gaga inọ ọ romatotọ se kpahe eruẹaruẹ na. Nọ ọ romatotọ wuhrẹ kpahe eruẹaruẹ efa evaọ Ebaibol no, ọ tẹ ta nọ, “Mẹ ruẹ nọ eme nọ e rrọ Ebaibol na uzẹme.”

11. Nọ ma te roro te eruẹaruẹ Ebaibol nọ i rugba no, eme o rẹ lẹliẹ omai rọwo, jẹ hae kareghẹhọ ẹsikpobi?

¹¹ Nọ ma te roro te eruẹaruẹ Ebaibol nọ i rugba no, o rẹ whae ze nọ ma rẹ rọ rọwo ẹme kpobi nọ Jihova ọ ta, je ru oware nọ ukoko riẹ o ta nọ ma ru. Ere ọvo ho, eruẹaruẹ Ebaibol nọ ma re wuhrẹ e rẹ lẹliẹ omai kareghẹhọ nọ eware i ti woma ẹdẹ jọ. Obọnana ma ti dhunu te eruẹaruẹ ivẹ jọ nọ e rrọ obe Daniẹl nọ i bi rugba nẹnẹ. Ma tẹ riẹ otọ rai, u re fiobọhọ kẹ omai jẹ emamọ iroro.

12. Eme awọ ẹmema nọ “a gua ayọno kugbe ọviẹ ọlọlọhọ” ro ru na o dhesẹ? (Daniẹl 2:41-43)

¹² Se Daniẹl 2:41-43. Nebukadneza ovie na ọ wezẹ ewezẹ jọ nọ ọ jọ ruẹ ẹmema jọ. “A gua ayọno kugbe ọviẹ ọlọlọhọ” ro ru ikawọ ẹmema na. Daniẹl ọ tẹ fa otọ ewezẹ na kẹe. Ma te rri eruẹaruẹ efa nọ e rrọ obe Daniẹl gbe obe Eviavia i re fiobọhọ kẹ omai riẹ nọ awọ ẹmema na o dikihẹ kẹ Britain avọ America nọ a bi su akpọ na nẹnẹ na. Daniẹl ọ ta kpahe esuo ahwo nana nọ: “Uvie na o te jọ gaga evaọ abọjọ jẹ jọ hẹhẹhẹ evaọ abọjọ.” Kọ fikieme o te rọ jọ hẹhẹhẹ evaọ abọjọ? Dede nọ isu na a rrọ gaga wọhọ ayọno, ahwo nọ a rrọ erẹwho rai a te kẹ isu na uvẹ re a rọ obọ ogaga su ai hi. Oyejabọ a rọ rehọ ọviẹ ọlọlọhọ dhesẹ ahwo nana evaọ eruẹaruẹ na. b

13. Obọdẹ eware ivẹ vẹ ma wuhrẹ evaọ eruẹaruẹ ẹmema na?

¹³ Ma te rri oghẹrẹ nọ Daniẹl o dhesẹ ẹmema na, maero kọ awọ riẹ, ma re wuhrẹ obọdẹ eware jọ noi ze. Ọrọ ọsosuọ, Britain avọ America nọ i bi su akpọ na a ru eware jọ nọ i dhesẹ nọ a gine wo ogaga. Okenọ a je fi Ẹmo Akpọ Ọsosuọ gbe Ẹmo Akpọ Avivẹ, a jọ usu erẹwho nọ i fi kparobọ. Rekọ eware nọ e be via i dhesẹ nọ a rrọ hẹhẹhẹ evaọ abọjọ. Ẹsejọ ahwo rai a rẹ rehọ ẹme ohwohwo ho, yọ a rẹ wọso egọmeti rai. O tẹ whae ze nọ egọmeti rai a gbẹ be sai ru eware jọ nọ a gwọlọ ru hu. Oware avọ ivẹ nọ ma jọ eruẹaruẹ na wuhrẹ họ, esuo Britain avọ America na họ ọrọ urere. Ọfa ọ te rehọ ẹta riẹ hẹ bẹsenọ Uvie Ọghẹnẹ ọ te raha isuẹsu ahwo-akpọ kpobi no. Ẹsejọ erẹwho efa a re lele Britain avọ America ru egragra rekọ ma riẹ nọ a te sai mi ai otọ họ. Eme o lẹliẹ omai ta ere? Keme “utho” nọ o fia ze te tehe ẹmema na, awọ riẹ ọ tehe. Yọ ma riẹ nọ awọ ẹmema na o dikihẹ kẹ esuo Britain avọ America. Utho na u te dikihẹ kẹ Uvie Ọghẹnẹ.—Dan. 2:34, 35, 44, 45.

14. Nọ ma riẹ oware nọ awọ ẹmema nọ a rọ ayọno gbe ọviẹ ru na o dikihẹ kẹ no na, eme ma re ru?

¹⁴ Kọ whọ ginẹ rọwo nọ esuo Britain avọ America nọ ma be ruẹ nẹnẹ na họ awọ ẹmema na? O tẹ rrọ ere, eware nọ who ti ru u ti dhesẹ nọ u mu owhẹ ẹro nọ Ọghẹnẹ ọ te raha akpọ na kẹle. Whọ te dhogbo epanọ who re ro fe he. (Luk 12:16-21; 1 Jọn 2:15-17) Eruẹaruẹ nana o te lẹliẹ owhẹ riẹ nọ u wuzou gaga enẹna re ma hae ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo kpahe Ọghẹnẹ. (Mat. 6:33; 28:18-20) Nọ ma riẹ otọ eruẹaruẹ nana no na, whọ sae nọ omara nọ, ‘Kọ eware nọ me bi ru i dhesẹ nọ mẹ riẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ o te raha isuẹsu ahwo-akpọ kẹle?’

15. Erẹwho vẹ họ “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” gbe “ovie obọze ovatha-ọre” na nẹnẹ? (Daniẹl 11:40)

¹⁵ Se Daniẹl 11:40. A jọ obe Daniẹl izou 11 ta kpahe ivie ivẹ jọ nọ i bi lele ohwohwo dariẹ rri re a riẹ ohwo nọ ọ mae ga nọ o re su akpọ na soso. Ma te rri eruẹaruẹ nana gbe efa, o rẹ lẹliẹ omai riẹ nọ “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” na họ Russia avọ erẹwho nọ e rrọ abọ riẹ. Yọ “ovie obọze ovatha-ọre” na họ egọmeti Britain avọ America. c

16. Ebẹbẹ vẹ i bi te inievo mai evaọ erẹwho nọ “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” na o bi su?

¹⁶ A be lahiẹ inievo mai nọ e be rria erẹwho nọ “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” na o bi su. A kpe ejọ je fi ai họ uwou-odi fikinọ a be gọ Ọghẹnẹ. Rekọ ozọ u bi mu ai ghele he. Ukpokpoma na o be tubẹ lẹliẹ ẹrọwọ rai ga.  Fikieme? Keme inievo na a riẹ nọ oware nọ Daniẹl ọ ruẹaro riẹ oye u bi rugba na. d (Dan. 11:41) Ma tẹ be hae kareghẹhọ oware yena re, o te lẹliẹ omai kru ẹrọwọ mai, jẹ riẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ru eyaa nọ ọ ya kẹ omai kpobi gba.

17. Edawọ vẹ i te inievo nọ e rrọ obonọ “ovie obọze ovatha-ọre” na o bi su?

¹⁷ Oke jọ o jariẹ nọ a je kpokpo idibo Jihova nọ e jọ ofẹ nọ “ovie obọze ovatha-ọre” na o je su. Okenọ a je fi Ẹmo Akpọ Ọsosuọ gbe Ẹmo Akpọ Avivẹ, a fi inievo mai buobu họ uwou-odi fikinọ a rọwo nọ a rẹ jọ abọ isuẹsu ọvo ho. Yọ a rọ fiki oware ovo yena si emọ Isẹri Jihova jọ no isukulu. Rekọ anwọ oke jọ ze na, edhere nọ a rẹ kaki rri mu hu Setan ọ be rọ dawo inievo nọ e rrọ obonọ “ovie obọze ovatha-ọre” na o bi su na. Okenọ a te bi votu, Oleleikristi o gbe rri otọ mu hu, ọ sae ta nọ, ‘A te fi ohwo nana họ ọkwa na, eware i ti woma.’ Nọ ọ tẹ ta ere, dede nọ ọ nyai votu hu, yọ ọ whomahọ abọ jọ no. Fikiere ma rẹ yọroma gaga re ma gbe dhunu họ ẹme isuẹsu  hu. Joma jọ obọ udu mai votu kẹ ohwo ọvo gbe he.—Jọn 15:18, 19; 18:36.

18. Ẹvẹ u fo nọ ẹrọwọ mai ọ rẹ jọ nọ ma be ruẹ “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” avọ “ovie obọze ovatha-ọre” nọ a be họre ohwohwo na? (Rri uwoho na re.)

¹⁸ Nọ ahwo nọ a rọwo eruẹaruẹ Ebaibol ho a tẹ ruẹ “ovie ẹkpẹlobọ ovatha-ọre” avọ “ovie obọze ovatha-ọre” nọ a be họre, be “jẹ izei” rai họ ohwohwo, a rẹ jọ awawa. (Dan. 11:40, ẹme-obotọ) Ma riẹ nọ ivie ivẹ nana a wo ebọmbo nọ a sae rọ raha ahwo gbe eware kpobi nọ e rrọ akpọ na no. Rekọ Jihova ọ te kẹ ae uvẹ re a ru ei hi. (Aiz. 45:18) Ivie ivẹ nana nọ e be wọso ohwohwo na o be lẹliẹ ẹrọwọ mai ga, keme o lẹliẹ omai riẹ nọ akpọ na o re kpobi no.

19. Eme ma rẹ kareghẹhọ kpahe eruẹaruẹ Ebaibol?

¹⁹ Ma riẹ oghẹrẹ nọ eruẹaruẹ Ebaibol na kpobi i ti ro rugba ha. Makọ Daniẹl ọruẹaro na dede ọ ta nọ ọ riẹ otọ eme jọ nọ o kere na ha. (Dan. 12:8, 9) Rekọ ma gbẹ riẹ oghẹrẹ nọ eruẹaruẹ jọ i ti ro rugba ha, u dhesẹ nọ i ti rugba ha ha. Ma riẹ nọ Jihova o ti ru nọ ma te rọ riẹ eware nọ u fo nọ ma rẹ riẹ, nọ oke nọ u fo nọ ma rẹ rọ riẹ ae u te te. Ere o ru evaọ oke anwae re.—Emọs 3:7.

20. Eruẹaruẹ Ebaibol vẹ i ti rugba kẹle, kọ eme u fo nọ ma re gbe ru?

²⁰ A ti bo ubo “udhedhẹ gbe omofọwẹ!” (1 Tẹs. 5:3) Nọ a te bo ubo yena no, isu akpọ na a ve ti hwere egagọ erue kpobi kufiẹ. (Evia. 17:16, 17) Nọ a tẹ raha egagọ erue no, a vẹ te wọ ohọre bru idibo Ọghẹnẹ ze. (Izik. 38:18, 19) O te gbẹ raha oke he, ẹmo Amagidọn ọ vẹ te ze. (Evia. 16:14, 16) U mu omai ẹro nọ eware nana kpobi e te via uviemenẹ. Rekọ bọo oke yena, joma hai muẹrohọ epanọ eruẹaruẹ Ebaibol i bi ro rugba. Ma ve je fiobọhọ kẹ ahwo re a hai muẹrohọ ae re. Ma te bi ru ere, yọ ma be vuẹ Jihova nọ, ‘Who ru kẹhẹ nọ who ro kere eruẹaruẹ nana kpobi fihọ Ebaibol kẹ omai!’