• “Me rri rie wọhọ ẹsenọ ọzae mẹ o bi gbe-ọfariẹ ẹsikpobi.”

• “O lẹliẹ omẹ rri omamẹ nọ me fioka ha, me wo erru hu, yọ oma o jẹ vuọ omẹ.”

• “Oware na o jẹ kẹ omẹ uye gaga. Mẹ jẹ sae vuẹ ohwo ọvo oware nọ o be via ha.”

• “Me je roro nọ Jihova ọ be daezọ mẹ hẹ.”

Eme yena kpobi i dhesẹ nọ o rẹ da aye gaga nọ ọzae riẹ ọ tẹ be hai rri ifoto-ẹbẹba, ifimu ọfariẹ-ogbe gbe eware itieye na efa. Yọ otẹrọnọ u kri no nọ ọzae na ọ be rọ lẹlẹ ru oware utioye na, ẹsejọhọ u te emerae hayo ikpe jọ no, aye na ọ gbẹ gwọlọ ro fievahọ ọzae na ha. Nọ aye jọ ọ riẹ nọ ọzae riẹ ọ be hae lẹlẹ rri ifoto-ẹbẹba, ọ ta nọ, “Mẹ tẹ nọ omamẹ nọ: ‘Kinọ ọzae nọ mẹ avọ iẹe ma gbẹ rrọ uwou?’ Ẹsejọhọ eware efa e riẹ nọ ọ be lẹlẹ ru.”

A kere uzoẹme nana re a rehọ iẹe tuduhọ aye nọ ọzae riẹ o bi rri ifoto-ẹbẹba awọ. a Ma te jariẹ ta kpahe ehrẹ jọ evaọ Ebaibol nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ aye na re o gbe roro iroro ga hrọ họ, ọ vẹ jẹ riẹ nọ Jihova ọ rrọ kugbei, ọ vẹ sae kẹle Jihova vi epaọ anwẹdẹ. b

Whọ sae gba ọzae ra họ họ re ọ siọ ifoto-ẹbẹba hayo ifimu ọfariẹ-ogbe ba erri. Rekọ u wo eware jọ nọ whọ rẹ sai ru re whọ gbẹ nwani roro oware na ga hrọ họ. Joma ta ẹme te eware jọ.

Who du ta nọ whẹ ọ wha riẹ ze he. Nọ ọzae ọ tẹ be hai rri ifoto-ẹbẹba, ẹsejọ aye riẹ ọ sai roro nọ ọye ọ wha riẹ ze. Aye jọ nọ a re se Alice o je rri omariẹ nọ o wo erru tere he, oyejabọ nọ ọzae riẹ o bi ro rri ifoto-ẹbẹba na. Ọ ta nọ, ‘O gbẹ rrọ ere he fikieme ọzae mẹ o re ro rri eyae efa kpakiyọ mẹ riẹ?’ Eyae jọ a re roro nọ a te bi mu ofu kẹ ọzae rai fikinọ o bi rri eware itieye na o rẹ lẹliẹ ọzae na yoma ga. Aye jọ nọ a re se Danielle c ọ ta nọ, “Eva e jẹ dha omẹ gaga inọ ọzae mẹ o bi rri ifoto-ẹbẹba. Rekọ o wọhọ nọ ofu nọ me bi mu na o be leliee yoma ga.”

Who te bi roro nọ whẹ ọ wha riẹ ze nọ ọzae ra o bi ro ru oware utioye na, riẹ nọ ere Jihova o rri rie  he. Obe Jemis 1:14 o ta nọ: “Odawọ u re te omomọvo fiki isiuru obọriẹ nọ e rẹ wọe jẹ lẹliẹe họ.” (Rom 14:12; Fil. 2:12) Jihova ọ riẹ nọ whẹ ọ wha riẹ ze he. Eva ra e be were iẹe inọ who bi ru oware nọ o rẹ were iẹe.—2 Irv. 16:9.

Orọnikọ fikinọ aye o wo erru tere he hayo fikinọ ọ be sai ru ẹgwọlọ ọzae riẹ kẹe he, oye o rẹ lẹliẹ ọzae na rri ifoto-ẹbẹba ha. Ahwo nọ a wuhrẹ kpahe oware nọ o rẹ lẹliẹ ahwo rri ifoto-ẹbẹba a ta nọ ọzae nọ o re rri iwoho itieye na, eware efafariẹ i bi si ei urru, yọ aye ọvo ọ sai ru eware yena kẹe he.

Who roro iroro ga hrọ họ. Aye jọ nọ a re se Catherine ọ ta nọ, iroro ọzae riẹ nọ o je rri ifoto-ẹbẹba, e jẹ jọe roro oware ofa ha. Frances ọ ta nọ: “Mẹ gbẹ nwane riẹ oria nọ ọzae mẹ ọ rrọ họ ọvo, udu u re gbe te omẹ otọ họ.” Eyae jọ nọ ezae rai a bi rri ifoto-ẹbẹba a ta nọ, a tẹ rrọ kugbe inievo ukoko na nọ o wọhọ nọ a riẹ kpahe iẹe no, oma o rẹ vuọ ae gaga. Eyae efa nọ ezae rai a bi ru oware utioye na a ta nọ a rẹ jọ ọkọkora. A re roro nọ ohwo ọvo ọ riẹ epanọ oware na o be kẹ ae uye te he.

Ohwo ọ sai gine roro oghẹrẹ iroro itieye na. Rekọ whọ tẹ be nwani roro iei ẹsikpobi, eva e te gbẹ were owhẹ hẹ. Hae daoma roro kpahe usu ra avọ Jihova. Who te bi ru ere, o te lẹliẹ owhẹ kru udu ga.—Ol. 62:2; Ẹf. 6:10.

Whọ sai se iku eyae jọ evaọ Ebaibol na nọ oware jọ o jẹ kẹ uye, a tẹ lẹ se Jihova, udu u te te ae otọ. Daoma roro kpahe iku na. Whọ te ruẹ nọ Jihova ọ nwani ru re ẹbẹbẹ nọ ọ jọ otọ kẹ ae na o kuhọ okioke yena ha. Rekọ o ru udu te ae otọ. Wọhọ oriruo, “eva e jẹ were Hana vievie he” fiki oware jọ nọ o jẹ kẹe uye. Rekọ Hana ọ “lẹ se Jihova [oke] krẹkri.” Nọ ọ lẹ no, o gbe je roro iroro ho dede nọ ọ re riẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o ti ro fiobọhọ kẹe he.—1 Sam. 1:10, 12, 18; 2 Kọr. 1:3, 4.

Ta kẹ ekpako ukoko na re a fiobọhọ kẹ owhẹ. Ekpako na a wọhọ “uwou nọ a re dhere nọ ofou o te bi fou, oria adhẹzọ nọ okposo ọ tẹ be rrọ.” (Aiz. 32:2, eme-obotọ) Ekpako na a sai dhesẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ kẹ owhẹ nọ whọ sae ta ẹme na kẹ nọ ọ te tuduhọ owhẹ awọ.—Itẹ 17:17.

Kọ u wo oware jọ nọ whọ sai ru ro fiobọhọ kẹ ọzae ra re ọ kẹnoma kẹ ifoto-ẹbẹba, ifimu ọfariẹ-ogbe gbe eware itieye na? Ebaibol ọ ta nọ “imava i woma vi omọvo.” Koyehọ imava a te kuobọgbe, a sai ru oware nọ o rẹ bẹ eru gaga. (Ọtausi. 4:9-12)  Ahwo jọ nọ a kiẹ kpahe ẹme ifoto-ẹbẹba na a ta nọ u wo eware nọ ọzae-avọ-aye na a re ru re ọnọ o bi rri ifoto-ẹbẹba evaọ usu rai na ọ seba erri, o tẹ make reriae obọ no, ohwo ọdekọ ọ vẹ sae wariẹ fievahọ iẹe.

Nọ ọzae nọ o bi rri ifoto-ẹbẹba ọ gbẹ gwọlọ nọ ọ rẹ seba erri hi, o te lọhọ họ re a fiobọhọ kẹe. U wo enọ jọ nọ whọ rẹ sai roro kpahe nọ o rẹ lẹliẹ owhẹ riẹ sọ ọzae na ọ ginẹ gwọlọ seba erri. Ejọ họ, kọ ọ be hae lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹe, kọ ọ nyabru ekpako na no? (2 Kọr. 4:7; Jem. 5:14, 15) Kọ ọ ma omaa eware jọ nọ ọ te hai ru no re ọ siọ eware itieye na ba erri? Kọ ọ ta nọ ọ te gbẹ hae nẹ ifonu ga hrọ họ, ọ vẹ jẹ kẹnoma kẹ eria nọ ọ sae jọ ruẹ iwoho ẹbẹba? (Itẹ 27:12) Kọ ọ ginẹ gwọlọ nọ who fiobọhọ kẹe? Kọ ọ be hae ginẹ ta uzẹme kẹ owhẹ? O te bi ru eware nana, kiyọ ẹruore ọ riẹ inọ eware i ti woma.

Eme o lẹliẹ omai ta ere? Joma ta kpahe Ethan avọ aye riẹ Felicia. Ethan o rri ifoto-ẹbẹba no emaha ze. Rekọ fiki epanọ aye riẹ Felicia ọ rrọ wowou, ifoto-ẹbẹba i te bi si ei urru, o rẹ bẹe he re ọ vuẹ aye na. Yọ e be hae si ei urru ẹsibuobu. Ethan ọ ta nọ: “Mẹ rẹ vuẹ aye mẹ nọ, ‘Eware na i bi je si omẹ urru ọ.’ Me re si oware ovo no aye mẹ hẹ. Ọ nabe vuẹ omẹ eware jọ nọ mẹ rẹ kẹnoma kẹ yọ ọ rẹ nọ omẹ epanọ eware e rrọ kẹ omẹ. Ọ rẹ kẹ omẹ uvẹ re me kpohọ itanẹte ẹsikpobi hi.” O rẹ kẹ Felicia uye inọ ifoto-ẹbẹba e be hai si ọzae riẹ urru, yọ ma riẹ nọ o rẹ kẹ ohwo uye. Rekọ Felicia ọ ta nọ: “Mẹ riẹ nọ mẹ tẹ maki mu ofu kẹhẹ, u ti fi obọ ọvo họ họ. Mẹ avọ iẹe ma rẹ ta ẹme kpahe oware nọ o re ru. Ọyomariẹ ọ riẹ nọ o be kẹ omẹ uye, yọ ọ be daoma re ọ se iẹe ba.”

Nọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hae ta ẹme kpahe epanọ ọzae na ọ sae rọ siọ ifoto-ẹbẹba ba erri, o sai fiobọhọ kẹ ọzae na se iẹe ba. Aye na ọ vẹ te wariẹ fievahọ iẹe. O re fievahọ iẹe keme ọzae na ọ be hae vuẹe, nọ eware itieye na i te bi si ei urru, yọ o bi si oware ovo no aye na ha.

Kọ whọ sai fiobọhọ kẹ ọzae ra re? O tẹ rrọ ere, whai imava wha sae ta ẹme kpahe eware nọ e rrọ uzoẹme nana. Ọzae na ọ rẹ daoma re ọ siọ ifoto-ẹbẹba, ifimu ọfariẹ-ogbe gbe eware itieye na ba erri, re whọ sae wariẹ fievahọ iẹe. Nọ ọ tẹ ruẹ nọ eva e be dha owhẹ, jọ o mu ofu kẹ owhẹ hẹ, jọ ọ riẹ nọ oware na o be kẹ owhẹ uye. Yọ whẹ omara, whọ rẹ daoma tuduhọ iẹe awọ je fiobọhọ kẹe ru eware nọ e rẹ lẹliẹe siọ oware na ba re whọ sai fievahọ iẹe. Wha sai se kpahe oware nọ o rẹ lẹliẹ ohwo rri eware itieye na gbe epanọ ọ sae rọ se iẹe ba. d

 Who te rri nọ who te bi lele ọzae ra ta ẹme kpahe epanọ ọ sae rọ siọ ifoto-ẹbẹba ba erri, u ti fou ẹwhọ ze, wha sae ta kẹ ọkpako ukoko jọ nọ ọ kẹle owhai oma gaga re ọ hae jọ kugbe owhai ẹsejọ nọ wha tẹ be ta ẹme na. Kareghẹhọ nọ ọzae ra ọ tẹ make se iwoho ẹbẹba ba erri no, o sai kri re who te ti fievahọ iẹe riẹriẹriẹ inọ ọ seba no. Who du roro nọ ọ sae seba ha ha. Hae muẹrohọ epanọ ọ be daoma te. Riẹ nọ who te thihakọ kẹe, ẹmẹrera na, ọ te se iẹe ba, usu rai o vẹ te kpekpe gaga.—Ọtausi. 7:8; 1 Kọr. 13:4.

Otẹrọnọ ọzae ra ọ siọ iwoho ẹbẹba ba erri no, rekọ ẹdẹ jọ ọ tẹ jẹ wariẹ rri rai, kọ u dhesẹ nọ ọ sae gbẹ seba vievie he? Nwanọ ere he. Ọ tẹ make seba no, iroro riẹ e te hai gbe kpohọ ae ẹsejọ, yọ otẹrọnọ o rri rai reria no vẹre, o te lọhọ tere he re ọ seba riẹriẹriẹ. Re ọ gbẹ wariẹ mu ai họ erri hi, ọ rẹ gba omariẹ gaga. Nọ ọ tẹ make seba erri no evaọ oke jọ, eware nọ ọ jẹ hai ru vẹre re ọ se ae ba erri na, jọ ọ hai gbe ru eware yena. (Itẹ 28:14; Mat. 5:29; 1 Kọr. 10:12) Ọ rẹ daoma “ru ẹzi nọ ọ be kpọ iroro [riẹ] kpokpọ,” ọ vẹ jẹ daoma “mukpahe oware uyoma.” Eware iyoma itieye jọ họ iwoho ẹbẹba, ifimu ọfariẹ-ogbe gbe iruemu etọtọ efa wọhọ obọ nọ ohwo ọ rẹ rọ whrawhra ẹba riẹ. (Ẹf. 4:23; Ol. 97:10; Rom 12:9) Ọzae na ọ tẹ be daoma ru eware yena, kiyọ eware i ti woma. e

Kọ otẹrọnọ ọzae ra hayo aye ra ọ gwọlọ se eware itieye na ba erri hi, eme who re ru? Oware utioye na o rẹ kẹ ohwo uye, yọ o rẹ lẹliẹ eva dha ohwo ẹsibuobu. Rekọ lẹ se Jihova re o ru udu te owhẹ otọ. (1 Pita 5:7) Hai ru uwuhrẹ omobọ ra, roro didi, jẹ lẹ. O te lẹliẹ owhẹ kẹle Jihova. Yọ Jihova omariẹ ọ te kẹle owhẹ re. Obe Aizaya 57:15 o ta nọ Jihova ọ rẹ rria kugbe “enọ e rrọ ọkora gbe uweri,” re ọ sasa ae oma. Daoma wo uruemu nọ u fo nọ Oleleikristi o re wo. Hae nyabru ekpako ukoko na re a tuduhọ owhẹ awọ. Riẹ nọ ẹdẹ jọ, ẹsejọhọ ọzae ra ọ sae gwọlọ nọ ọ rẹ se ekpehre uruemu na ba.—Rom 2:4; 2 Pita 3:9.