1. A tẹ ta nọ ohwo o kurẹriẹ, yọ eme a be ta na?

 MA TE ru thọ, ma re kurẹriẹ. A tẹ jọ Ebaibol ta nọ ohwo o kurẹriẹ, koyehọ oware uyoma nọ o ru na hayo uruemu uyoma nọ o wo vẹre u mu rie eva họ ẹdha no. Ọ tẹ jẹ se iẹe ba no, yọ ọ gwọlọ gbẹ wariẹe he.—Rri oria Otofa Eme Ebaibol, re who rri uzoẹme na “Ekurẹriẹ.”

 2. Fikieme u ro fo nọ ohwo kpobi ọ rẹ riẹ oware nọ ekurẹriẹ ọ rrọ? (Nehemaya 8:9-11)

² U fo nọ ohwo kpobi ọ rẹ riẹ oware nọ ekurẹriẹ ọ rrọ. Fikieme? Keme mai kpobi na ma be raha uzi kẹdẹ kẹdẹ. Mai emọ Adamu avọ Ivi kpobi ma reuku uzioraha gbe uwhu. (Rom 3:23; 5:12) Ohwo ọvo o no rie he. Makọ ahwo wọhọ Pọl ukọ na nọ a wo ẹrọwo gaga na, ẹgbẹgba a jẹ rọ kẹnoma kẹ uzioraha. (Rom 7:21-24) Nọ o rrọ ere na, kọ ma rẹ hae nwani ru ọkọkora fikinọ mai erahaizi? Ijo. Jihova Ọghẹnẹ o wo ohrọ-oriọ gaga, yọ ọ gwọlọ nọ eva e were omai. Ẹme nọ Nehemaya ọ ta kẹ ahwo Ju evaọ oke riẹ u dhesẹ nọ Jihova ọ ginẹ gwọlọ nọ eva e were idibo riẹ. (Se Nehemaya 8:9-11.) Dede nọ ahwo Ju na a jọ ọkora fiki izi Ọghẹnẹ nọ a raha oke nọ u kpemu, Jihova ọ gwọlọ nọ eva e were ai nọ a be gọe na. Jihova ọ riẹ nọ ohwo o te kurẹriẹ, eva e rẹ were iẹe. Oyejabọ o bi ro wuhrẹ omai oghẹrẹ nọ ma sai ro kurẹriẹ nọ ma tẹ raha uzi. Yọ ma riẹ nọ ma te kurẹriẹ, Ọsẹ mai nọ o wo ohrọ-oriọ na ọ rẹ rọvrẹ omai.

 3. Eware vẹ ma te ta ẹme te evaọ uzoẹme nana?

³ Ma te jọ uzoẹme nana wuhrẹ eware efa kpahe ekurẹriẹ, yọ eware esa ma te ta ẹme te. Ọrọ ọsosuọ, oware nọ Jihova o wuhrẹ ahwo Izrẹl kpahe ekurẹriẹ. Ọrọ avọ ivẹ, oware nọ Jihova o ru re erahaizi a sai kurẹriẹ. Yọ ọrọ avọ esa nọ o rrọ  ọrọ urere nọ ma te ta ẹme te họ, oware nọ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ kpahe ekurẹriẹ.

OWARE NỌ JIHOVA O WUHRẸ AHWO IZRẸL KPAHE EKURẸRIẸ

 4. Eme Jihova o wuhrẹ ahwo Izrẹl kpahe ekurẹriẹ?

⁴ Nọ Jihova o ru ahwo Izrẹl zihe ruọ orẹwho no, o te lele ai re ọvọ. Ọvọ ọ wọhọ agrimeti nọ imava hayo itu ahwo ivẹ a ru. Ọvọ nọ Jihova avọ ahwo Izrẹl a re na họ, a te koko izi riẹ ọ te thọ ae, ọ vẹ jẹ ghale ae. Ọ ta kẹ ae nọ: “Whaọ uzi nana nọ mẹ be rọ kẹ owhai nẹnẹ na o ga hrọ kẹ owhai hi, yọ u kpehru hrọ kẹ owhai hi.” (Izie. 30:11, 16) Jihova ọ vuẹ rai nọ otẹrọnọ a gbe koko izi riẹ hẹ, a jẹ nyae gọ eghẹnẹ efa, ọ te gbẹ kẹ ae oware ovo ho, uye o vẹ te bẹ ae. Rekọ nọ a te kurẹriẹ, ọ te wariẹ se ai rehọ. Jihova ọ ta kẹ ae nọ, nọ a tẹ ruẹ nọ a nyathọ no, jọ a “zihe bru Jihova Ọghẹnẹ rai jẹ gaviezọ kẹ urru riẹ.” (Izie. 30:1-3, 17-20) Eziheze yena họ ekurẹriẹ nọ ma be ta ẹme riẹ na. A tẹ sai ru ei, Jihova ọ rẹ wariẹ se ai gboma, ọ vẹ ghale ae.

 5. O make rọnọ ahwo Izrẹl a jẹ nyae gọ eghẹnẹ efa na, eme Jihova o ru? (2 Ivie 17:13, 14)

⁵ Ẹsibuobu ahwo Izrẹl a jẹ hai ru eware nọ e rẹ dha Jihova eva. A jẹ gọ edhọ, yọ a je ru eware etọtọ efa. Yọ uye u te rai fiki eware nọ a je ru na. Rekọ Jihova ọ nwani no ere siọ ahwo riẹ hẹ. Evievi ọ jẹ hai vi eruẹaro riẹ bru ai re a ta kẹ ae nọ jọ a kurẹriẹ re a zihe bru ei ze.—Se 2 Ivie 17:13, 14.

 6. Eme Jihova o vi eruẹaro riẹ nyae ta kẹ ahwo Izrẹl nọ u dhesẹ nọ o roja gaga re erahaizi a kurẹriẹ? (Rri uwoho na re.)

⁶ Jihova o vi eruẹaro buobu bru ahwo riẹ re a vẹvẹ ai unu, jẹ vuẹ ae nọ a kurẹriẹ. Ọruẹaro jọ nọ o vi bru ai họ Jerimaya. Jerimaya ọ ta kẹ ae nọ: “Zihe ze, O Izrẹl nọ ọ nyasiọ Ọghẹnẹ ba no . . . Me ti rri owhẹ no obọ ehru ze avọ evedha ha, keme mẹ rẹ talamu oware nọ o gba ẹsikpobi . . . Me ti mu ofu bẹdẹ bẹdẹ hẹ. Thakpe rọwo nọ whọ reabe, keme whọ wọso Jihova Ọghẹnẹ ra no.” (Jeri. 3:12, 13) Jihova o vi Joẹl nyae ta kẹ ae nọ: “Wha rehọ udu rai kpobi zihe bru omẹ ze.” (Joẹl 2:12, 13) Jihova ọ tẹ jẹ ta kẹ  Aizaya inọ ọ vuẹ ae nọ: “Wha ru omarai fo; wha si iruẹru imuomu rai no aro mẹ no; wha siọ eyoma ba eru.” (Aiz. 1:16-19) Jihova o te je vi Izikiẹl nyae vuẹ ae nọ: “Kọ uwhu ohwo omuomu o rẹ were omẹ? . . . Kọ ogbẹrọnọ idhere riẹ nọ o re kurẹriẹ no ọ vẹ gbẹ jọ uzuazọ họ oware nọ o rẹ were omẹ? Uwhu ohwo ọvo o rẹ were omẹ vievie he, . . . fikiere wha kuomarẹriẹ re wha jọ uzuazọ.” (Izik. 18:23, 32) Eva e rẹ were Jihova gaga nọ ohwo o te kurẹriẹ, keme ọ gwọlọ nọ ohwo na ọ gbẹ jọ uzuazọ. Ọ gwọlọ nọ o tube wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ obaro. Fikiere Jihova o re kiekọ rri ọrahauzi sọ o ti kurẹriẹ hẹ, rekọ o re ru oware jọ re ekurẹriẹ na ọ sae lọhọ kẹe. Ma te ta ẹme te iriruo efa jọ nọ i dhesẹ nọ ere o re gine ru.

 7. Eme Jihova ọ rehọ oware nọ o via kẹ Hosia avọ aye riẹ na ro wuhrẹ ahwo riẹ?

⁷ Jihova ọ rọ oware nọ o via kẹ ọruẹaro riẹ nọ a re se Hosia avọ aye riẹ Goma wuhrẹ ahwo Izrẹl oware jọ. Aye Hosia ọ dhẹ siọ Hosia ba nyai gbe-ọfariẹ. Kọ u fo re a rri aye otiọye inọ ọ te sai kurẹriẹ hẹ? Jihova nọ ọ rẹ ruẹ udu ahwo na, ọ riẹ nọ ọ sai kurẹriẹ. Fikiere ọ tẹ ta kẹ Hosia nọ: “Wariẹ nya, re who you aye nọ ọ dhẹ lele ọzae ọfa je bi bruẹnwae na, nwane wọhọ epanọ Jihova o you ahwo Izrẹl nọ a nyase iẹe ba nyae gọ eghẹnẹ efa.” (Hos. 3:1; Itẹ 16:2) Who te rri oria Ebaibol yena, whọ rẹ ruẹ nọ dede nọ aye na o gbe bi gbe-ọfariẹ, Jihova ọ ta kẹ Hosia nọ jọ ọ nyabru ei re ọ ta kẹe nọ jọ o zihe bru ei ze, ọ te rọvrẹ riẹ. a Ere ọvona re, Jihova o le ahwo riẹ nọ a bi yoẹme he na kufiẹ hẹ. Dede nọ a duomahọ uzioraha le no, o gbe you rai. Ọ jẹ ta kẹ ae nọ jọ a kurẹriẹ bru ei ze. Kọ oriruo nana o dhesẹ nọ Jihova nọ “ọ rẹ kiẹ idu” ahwo kpobi riwi na ọ rẹ tẹzẹ ohwo nọ ọ be raha uzi ulogbo re o kurẹriẹ? (Itẹ 17:3) Ma te ta te etẹe na.

EPANỌ JIHOVA Ọ RẸ RỌ TẸZẸ ERAHAIZI RE A KURẸRIẸ

 8. Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ jẹ rọ tẹzẹ Keni re o kurẹriẹ? (Emuhọ 4:3-7) (Rri uwoho na re.)

⁸ Keni họ ọmọ ọkpako Adamu avọ Ivi. Azẹ uzioraha ọsẹgboni riẹ a ro yẹi. Yọ Ebaibol ọ ta nọ: “Iruo riẹ e jọ muomu.” (1 Jọn 3:12) Ẹsejọhọ eyena kpobi e wha riẹ ze nọ Jihova ọ gbẹ “jẹ Keni rehọ vievie he” na, yọ ọ jẹ idhe riẹ rehọ gbe he. Ukpenọ o kurẹriẹ re eva riẹ e sae were Jihova, “eva e tẹ dha Keni gaga, o te mu ovao họ.” Kọ eme Jihova o ru? O lele Keni ta ẹme. (Se Emuhọ 4:3-7.) Jihova ọ nabe vuẹ Keni oware nọ u ti fiobọhọ kẹe. Ọ tẹ jẹ vẹvẹ iẹe unu nọ ofu nọ o bi mu na ọ te lẹliẹe ru oware uyoma nọ ọ gbẹ siọ ofu na ba ha. Rekọ o yo ghele he. Epanọ Jihova ọ tẹzẹ Keni te na, ọ rọwo kurẹriẹ hẹ. Kọ fikinọ ọ rọwo kurẹriẹ hẹ, Jihova ọ ta nọ ọ rẹ gbẹ tẹzẹ ọrahauzi ọfa re o kurẹriẹ hẹ? Ijo.

 9. Eme Jihova o ru re Devidi ọ sai kurẹriẹ?

⁹ Jihova o you Devidi ovie na gaga. O tube sei: “Ọzae nọ o kiehọ udu mẹ.” (Iruẹru 13:22) Rekọ Devidi ọ tẹ raha uzi ulogbo. O gbe-ọfariẹ, o te je kpe ohwo. A te lele Uzi Mosis, u fo nọ a re kpe Devidi no. (Izerẹ 20:10; Ik. 35:31) Kọ eme Jihova o ru? O dhomahọ ẹme na re a se iẹe ba ekpe no. b O make rọnọ oke yena Devidi o ri ru oware ovo nọ u dhesẹ nọ o kurẹriẹ hẹ, Jihova o vi Netan  ọruẹaro na bru ei re ọ ta ẹme kẹe kpahe oware nọ o ru na. Netan ọ tẹ kẹ Devidi oriruo jọ nọ o rẹ sae lẹliẹ oware nọ o ru na dae, o ve kurẹriẹ. Oriruo na o te Devidi udu gaga, o te kurẹriẹ. (2 Sam. 12:1-14) O tube kere olezi jọ nọ u dhesẹ nọ oware nọ o ru na o da riẹ gaga. (Ol. 51, ẹme-obehru riẹ) Ahwo buobu nọ a raha uzi no, olezi yena o ru udu te ai otọ no. Yọ u fiobọhọ kẹ ae kurẹriẹ no re. Who rri oghẹrẹ nọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ Devidi kurẹriẹ! Kọ oware nọ o ru na o gbẹ were owhẹ?

10. Nọ who te rri epanọ Jihova o bi wo odiri kẹ omai jẹ rọvrẹ omai te, ẹvẹ who rri Jihova?

¹⁰ Uzioraha ovo nọ o rẹ were Jihova o riẹ hẹ. (Ol. 5:4, 5) Rekọ Jihova ọ riẹ nọ o lọhọ kẹ omai hi re ma ru oware uwoma, keme oma uzioraha a ro yẹ omai kpobi. Yọ fikinọ o you omai, o bi fiobọhọ kẹ omai. O tẹ make rọnọ ohwo o yoma gaga, Jihova o re fiobọhọ kẹe sọ ọ sai kurẹriẹ re ọ jọ ogbẹnyusu riẹ. Who rri epanọ Jihova Ọghẹnẹ o wou te! Nọ ma te roro te epanọ Jihova o bi wo odiri kẹ omai jẹ be rọvrẹ omai te, o rẹ lẹliẹ omai daoma re ma ru oware nọ o rẹ were iẹe. Yọ o rẹ lẹliẹ omai kurẹriẹ vẹrẹ vẹrẹ nọ ma tẹ raha uzi. Obọnana ma te ta ẹme kpahe eware nọ a wuhrẹ Ileleikristi ọsosuọ kpahe erọvrẹ.

EWARE NỌ A WUHRẸ ILELE JESU KPAHE ERỌVRẸ

11-12. Oriruo vẹ Jesu ọ kẹ nọ o je wuhrẹ ahwo epanọ Ọsẹ riẹ ọ rẹ rọvrẹ ahwo te? (Rri uwoho nọ o rrọ uke Uwou-Eroro na.)

¹¹ Nọ Jesu nọ ọ rrọ Mesaya na ọ nyaze no, kọ ọye avọ Jọn Ọhọahwo-Ame na Jihova o je ro wuhrẹ ahwo inọ u fo re a kurẹriẹ. Ma ta ẹme te onana evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na.—Mat. 3:1, 2; 4:17.

¹² Okenọ Jesu ọ jẹ ta usi uwoma, ọ jẹ hai wuhrẹ ahwo inọ Ọsẹ riẹ ọ rẹ rọvrẹ ahwo gaga. Ọ kẹ oriruo jọ nọ ọ lẹliẹ ahwo riẹ ere. Ọ kẹ oriruo ọmọzae jọ nọ ọ kwa no uwou ọsẹ riẹ nyai yeri ekpehre uzuazọ. Uwhremu na, “nọ aro riẹ o te otọ no,” o te zihe bru ọsẹ riẹ ze. Kọ eme ọsẹ na o ru? Jesu ọ ta nọ, nọ ọmọ na “ọ gbẹ jọ ugbothabọ, ọsẹ riẹ ọ tẹ kparo ruẹ e riẹ, ohrọ riẹ o tẹ re iẹe, ọ tẹ dhẹ nya, ọ tẹ gbalọ iẹe, ọ tẹ nabe viọlọ iẹe.” (Luk  15:11-32) Ọmọ na ọ ta vẹre inọ, nọ ọ te nya na ọ te ta kẹ ọsẹ riẹ nọ jọ ọ rehọ iẹe wọhọ ohwo nọ ọ rehọ iruo. Rekọ ọsẹ na o rri rie ere he, o se rie “ọmọzae mẹ.” O te dede iei rehọ re ọ gbẹ jọ ọmọ riẹ. Ọ ta nọ, ọmọ na “o vru vẹre rekọ a ruẹ e riẹ no.” (Luk 15:11-32) Taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ, ọ ruẹ nọ Ọsẹ riẹ ọ jẹ hae re ohrọ erahaizi nọ i kurẹriẹ. Oriruo nọ Jesu ọ kẹ na o dhesẹ nọ Jihova Ọsẹ mai na ọ rẹ ginẹ re ohrọ ohwo gaga.

13-14. Eme Pita ukọ na ọ riẹ kpahe ekurẹriẹ, kọ eme o wuhrẹ amọfa kpahe ekurẹriẹ? (Rri uwoho na re.)

¹³ Jesu o wuhrẹ Pita eware buobu kpahe ekurẹriẹ gbe erọvrẹ. Pita ọ jẹ hai ru eware buobu thọ, rekọ Jesu ọ jẹ hae rọvrẹ riẹ. Oke jọ Pita ọ vro Olori riẹ isiasa soso inọ ọ riẹ riẹ hẹ. Oware na o da Pita gaga. (Mat. 26:34, 35, 69-75) Rekọ nọ a kpare Jesu ze no, ọ tẹ romavia kẹ Pita. O sae jọ nọ oke yena Pita ọvo ọ jọ etẹe. (Luk 24:33, 34; 1 Kọr. 15:3-5) Ẹsejọhọ nọ Jesu ọ romavia kẹe, ọ vuẹ riẹ nọ ọ rọvrẹ riẹ no, ọ tẹ jẹ tuduhọ iẹe awọ.—Rri Mak 16:7.

¹⁴ Fikinọ Jesu ọ jẹ hae rọvrẹ Pita nọ o te kurẹriẹ, o lẹliẹ Pita riẹ nọ ekurẹriẹ ọ rrọ ziezi, yọ Ọghẹnẹ ọ rẹ rọvrẹ ohwo nọ o kurẹriẹ. Fikiere Pita ọ sai wuhrẹ amọfa kpahe ekurẹriẹ. Yọ ọ ta ẹme tei okenọ ọ jẹ ta ẹme kẹ ahwo Ju nọ a kokohọ, nọ a ru ehaa Pẹntikọst vrẹ no. Ọ ta kẹ ae nọ ae a kpe Mesaya na. Rekọ ọ jọ etẹe ku ẹme na họ họ, ọ vuẹ rai nọ: “Wha kurẹriẹ, wha nwene idhere rai re a sai voro izieraha rai no, re ezi omosasọ o ruẹsi no obọ Jihova omariẹ ze te owhai.” (Iruẹru 3:14, 15, 17, 19) Ẹme riẹ na o dhesẹ nọ ohwo o te kurẹriẹ, oware uyoma nọ o ru na o rẹ dhae eva, ọ vẹ se iẹe ba. No oke yena vrẹ kọ oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ o re ru. Pita ọ tẹ jẹ vuẹ ae nọ Jihova o ti voro izieraha rai no, o vẹ te wọhọ ẹsenọ a tubẹ raha uzi ovo ho. Nọ ikpe buobu e vrẹ no, Pita o te  kere se Ileleikristi nọ: “Jihova . . . o bi wo odiri kẹ owhai keme ọ gwọlọ nọ a raha ohwo ọvo ho rekọ ọ gwọlọ nọ ahwo kpobi a wo uvẹ nọ a re ro kurẹriẹ.” (2 Pita 3:9) Ẹme yena o dhesẹ nọ Oleleikristi ọ tẹ raha uzi, o tẹ make rọnọ oware nọ o ru na u yoma gaga, o te kurẹriẹ a rẹ rọvrẹ riẹ.

15-16. (a) Eme o via nọ o lẹliẹ Pọl ukọ na riẹ nọ u fo re a rọvrẹ ohwo? (1 Timoti 1:12-15) (b) Eme ma ti wuhrẹ evaọ uzoẹme notha na?

¹⁵ Sọl obọ Tasọs o ru eware nọ i yoma gaga. O je kpokpo ilele Jesu gaga. Ẹsejọhọ Ileleikristi buobu a je roro nọ epanọ o yoma te na, ọ sai kurẹriẹ hẹ, ọ tẹ maki kurẹriẹ dede a sae rọvrẹ riẹ hẹ. Rekọ Jesu o rri rie ere he. O wọhọ nọ tei te Ọsẹ riẹ a muẹrohọ emamọ uruemu jọ nọ Sọl o wo. Jesu ọ ta nọ: “Ọzae nana yọ ohwo nọ mẹ salọ no.” (Iruẹru 9:15) Jesu o ru oware jọ nọ u gbe Sọl unu nọ o lẹliẹ e riẹ kurẹriẹ. (Iruẹru 7:58–8:3; 9:1-9, 17-20) Nọ Sọl o kurẹriẹ no, uwhremu na, a te je sei Pọl ukọ na. Ẹsibuobu nọ o te bi kere ileta se inievo na, ọ jẹ hae ta ẹme te epanọ Ọghẹnẹ o wou te je wo ohrọ-oriọ te. (Se 1 Timoti 1:12-15.) Oware nọ Ọghẹnẹ o ru kẹe na, o rri rie ruaro gaga. O tẹ so ẹe ze nọ o ro wuhrẹ amọfa nọ: “Ọghẹnẹ ọ be rọ fiki uwowou riẹ fiobọhọ kẹ owhẹ re who kurẹriẹ.”—Rom 2:4.

¹⁶ Nọ Pọl o yo nọ oniọvo jọ evaọ ukoko Kọrint o bi gbe-ọfariẹ, be raha odẹ ukoko na, eme o ru? Ẹme nọ ọ ta o dhesẹ nọ Jihova ọ rẹ whọku ahwo nọ i ruthọ re a kurẹriẹ, rekọ u fo re a re ohwo na ohrọ nọ o te kurẹriẹ no. Ma ti wuhrẹ eware buobu no iku nana ze evaọ uzoẹme notha.