1. Eme ọ rrọ esẹgbini oja?

 MA RIẸ nọ whai esẹgbini wha gwọlọ wuhrẹ emọ rai re a riẹ Jihova je you rie. Kinọ orọnọ ma rẹ ruẹ Ọghẹnẹ hẹ na, ẹvẹ wha sai ro wuhrẹ ai re a riẹ nọ Jihova ọ ginẹ rrọ oria jọ, yọ a sai si kẹle iẹe?—Jem. 4:8.

2. Ẹvẹ esẹgbini a sai ro wuhrẹ emọ rai kpahe oghẹrẹ ohwo nọ Jihova ọ rrọ?

² Emamọ edhere jọ nọ whai esẹgbini wha sai ro fiobọhọ kẹ emọ rai re a you Jihova họ, Ebaibol nọ wha re wuhrẹ ai. (2 Tim. 3:14-17) Rekọ Ebaibol ọ vuẹ omai oghẹrẹ ofa nọ ma sai ro wuhrẹ emọ mai kpahe Jihova. Evaọ obe Itẹ, ma rẹ ruẹ nọ ọsẹ jọ ọ be rehọ emama Ọghẹnẹ wuhrẹ ọmọ riẹ. Yọ o wọhọ nọ oghẹrẹ ohwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ o je wuhrẹ ọmọ riẹ na. (Itẹ 3:19-21) Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe epanọ esẹgbini a sae rọ rehọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma wuhrẹ emọ rai kpahe Jihova.

3. Eme u fo nọ esẹgbini a re ru nọ avọ emọ rai a tẹ rrọ otafe?

³ Ebaibol ọ ta nọ: “Dede nọ a rẹ ruẹ Ọghẹnẹ hẹ, no anwọ okenọ ọ rọ ma akpọ na ze ahwo a be sai wo otoriẹ oghẹrẹ nọ ọ rrọ, a be jọ eware nọ ọ ma ruẹ onana.” (Rom 1:20) Ẹsejọhọ whẹ avọ emọ ra wha rẹ jọ obọ otafe gbiku je kpohọ omore ẹsejọ. Rehọ oke yena wuhrẹ emọ ra epanọ “eware nọ [Ọghẹnẹ] ọ ma” i ro dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ. Ma te ta kpahe epanọ Jesu ọ rọ rehọ emama Ọghẹnẹ wuhrẹ ahwo gbe epanọ esẹgbini a sae rọ rehọ aro kele iei.

4. Ẹvẹ Jesu ọ rọ rehọ emama Ọghẹnẹ wuhrẹ ilele riẹ? (Luk 12:24, 27-30)

 ⁴ Joma rri oghẹrẹ nọ Jesu ọ rọ rehọ emama Ọghẹnẹ wuhrẹ ahwo. Ẹdẹ jọ ọ ta kẹ ilele riẹ nọ jọ a rri ekọlọbe gbe idodo obọ ẹwọ. (Se Luk 12:24, 27-30.) Jesu ọ fodẹ arao hayo ẹbe jọ nọ ilele riẹ a riẹ hẹ hẹ, rekọ ọvra gbe ododo nọ a riẹ ziezi ọ fodẹ. O wọhọ nọ ilele na a jẹ hae ruẹ ekọlọbe nọ e be rra gbe idodo nọ e be gbọ evaọ obọ ẹwọ. O sae jọ nọ Jesu ọ nwane rriẹ obọ họ ae dede nọ ọ be fodẹ ae na. Kinọ ọ ta ẹme kpahe ae no, eme ọ ta? Ọ vuẹ rai nọ eware nana i dhesẹ nọ Ọsẹ obọ odhiwu rai o re ru ọghọ gaga, yọ ọ rrọ wowou. Ọ ta kẹ ae nọ Jihova ọ rẹ kuọ idibo riẹ je fiobọhọ kẹ ae wo iwu nọ a re ku họ wọhọ epanọ ọ be ko ekọlọbe na jẹ gọ idodo na ẹgọ na.

5. Emama Ọghẹnẹ vẹ esẹgbini a sai ro wuhrẹ emọ rai kpahe Jihova?

⁵ Ẹvẹ whai esẹgbini wha sae rọ rehọ aro kele Jesu evaọ oghẹrẹ nọ o ro wuhrẹ ilele riẹ? Whọ sai dhesẹ oware jọ nọ Ọghẹnẹ ọ ma nọ ọ were owhẹ gaga kẹ emọ ra. O sae jọ arao hayo okakọ jọ. Nọ whọ tẹ fodẹ iẹe no, whọ vẹ vuẹ ae oware nọ o wuhrẹ owhẹ kpahe Jihova. Whọ sae nọ ọmọ ra inọ, ‘Arao vẹ hayo ubi-ure vẹ o rẹ mae were owhẹ?’ Whọ tẹ be rọ emama Ọghẹnẹ nọ e mae were iẹe ro wuhrẹ iẹe kpahe Jihova, ẹsejọhọ ẹsiẹe ọ te mae gaviezọ kẹ owhẹ.

6. Eme ma wuhrẹ no eme nọ oni Christopher ọ jẹ hae ta ze?

⁶ Kọ ẹsikpobi nọ whọ gwọlọ rehọ arao hayo ubi-ure jọ wuhrẹ ọmọ ra kpahe Jihova, who re se kpahe iẹe ziezi re whọ tẹ sae rehọ iẹe wuhrẹ ọmọ ra? Ijo. Kareghẹhọ nọ oke nọ Jesu o je wuhrẹ ilele riẹ ọ ta kpahe oghẹrẹ nọ ekọlọbe e rẹ rọ re emu gbe eware nọ e rrọ obeva idodo na ha. Who te wuhrẹ emọ ra eware ididi jọ kpahe eware jọ nọ Ọghẹnẹ ọ ma o te were ai. Rekọ ẹsejọ ẹmẹme jọ ọvo nọ whọ ta hayo omonọ jọ nọ whọ nọ o sai fiobọhọ kẹ ae wuhrẹ emamọ oware jọ. Rri ẹme nọ oniọvo jọ nọ a re se Christopher ọ ta kpahe oke nọ ọ jọ ọmaha. Anọ: “Ẹsejọ ẹmẹme jọ nọ oni mẹ ọ rẹ ta kpahe oware jọ nọ Ọghẹnẹ ọ ma o rẹ lẹliẹ oware na were omai gaga. Ẹsejọ nọ ma tẹ ruẹ igbehru, oni mẹ ọ rẹ ta nọ: ‘Rri epanọ ugbehru yena ọ rro je woma te! Oghẹrẹ ohwo nọ Jihova ọ rrọ o gbe owhai unu?’ Nọ ma tẹ rrọ akotọ abade ọ rẹ ta nọ: ‘Rri epanọ ẹkporo na ọ ga te! U gbe dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o wo ẹgba gaga?’” Christopher ọ ta nọ: “Ememe yena nọ ọ jẹ hae ta na o lẹliẹ omai wuhrẹ obọdẹ eware jọ kpahe Jihova.”

7. Ẹvẹ whọ sai ro wuhrẹ emọ ra re a hai roro kpahe emama Ọghẹnẹ?

⁷ Nọ emọ ra a be rro ze na, vuẹ ae nọ jọ a hai roro kpahe eware nọ Jihova ọ ma je wuhrẹ eware jọ no ai ze. Whọ sae ta ẹme te oware jọ nọ Ọghẹnẹ ọ ma, whọ vẹ nọ ae nọ, “Eme oware nana u wuhrẹ owhai kpahe Jihova?” Ẹsejọhọ ẹme nọ a te ta o ti gbe owhẹ unu.—Mat. 21:16.

8. Nọ ahwo Izrẹl oke anwae avọ emọ rai a tẹ be “nya evaọ edhere,” eme a rẹ sae rọ oke yena ru?

⁸ Ọghẹnẹ o jie uzi kẹ ahwo Izrẹl inọ jọ a hai wuhrẹ emọ rai izi riẹ nọ a tẹ be “nya evaọ edhere.” (Izie. 11:19) Idhere e jọ orẹwho Izrẹl nọ a rẹ nya no ẹwho ruọ ẹwho yọ idhere na jọ e lafi iwhre. Whọ tẹ be nya eria itienana vrẹ, whọ rẹ ruẹ oghoghẹrẹ erao, evra, gbe idodo. Nọ esẹgbini avọ emọ rai a te bi kpohọ oria, a sai dhesẹ emama Ọghẹnẹ kẹ emọ rai. Ẹsejọhọ whai esẹgbini wha be hae nya idhere itieye na nẹnẹ re. Wha sae rehọ oke yena dhesẹ emama Ọghẹnẹ kẹ emọ rai,  jẹ rehọ ai wuhrẹ ai kpahe Jihova. Joma ta kpahe epanọ esẹgbini jọ a ro ru ere no.

9. Eme ma wuhrẹ no iku Punitha avọ Katya na ze?

⁹ Oni jọ nọ a re se Punitha nọ ọ be rria okpẹwho jọ evaọ obọ India ọ ta nọ: “Nọ ma te kpobọ ẹwho nyae ruẹ imoni mai, ma rẹ nwane rehọ iẹe nọ yọ uvẹ nọ ma re ro rri emama Ọghẹnẹ jẹ rehọ ae wuhrẹ emọ mai kpahe Jihova. Obei me roro nọ emọ na a rẹ sae jọ romatotọ rri emama Ọghẹnẹ. Ọ wọhọ obonẹ nọ edhere o re jo zurie avọ ahwo gbe imoto ho.” Whai esẹgbini jọ wha riẹ nọ omoke nọ wha rọ wha emọ rai nyai rri emamọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma na o te kake thọrọ ai ẹro ho. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Katya evaọ obọ Moldova ọ ta nọ: “Mẹ gbẹ be kareghẹhọ oke emaha nọ ọsẹgboni mẹ a jẹ hae wha omẹ kpobọ iwhre. Eva e were omẹ gaga inọ no emaha ze a wuhrẹ omẹ inọ u fo re ma hai rri emama Ọghẹnẹ, jẹ hai roro kpahe oware nọ i bi wuhrẹ omai kpahe oghẹrẹ ohwo nọ Jihova ọ rrọ.”

10. Eme esẹgbini a re ru otẹrọnọ a rẹ sae jẹ ofa kpobọ iwhre nyai rri emama Ọghẹnẹ hẹ? (Rri ẹkpẹti na “ Oware nọ U re Fiobọhọ kẹ Esẹgbini.”)

¹⁰ Kọ wha gbe wo uvẹ nọ wha re ro kpobọ iwhre hayo ughe ẹwho nyai rri emama Ọghẹnẹ hẹ, eme wha re ru? Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Amol nọ ọ be rria obọ India ọ ta nọ: “Ọsẹgboni mẹ a re wo uvẹ hẹ keme a re ru iruo okikpo, yọ a wo ugho nọ a sae rọ wha omai kpobọ iwhre he. Rekọ ma re kpohọ ogege owowoma nọ ire gbe idodo e rrọ, yọ ẹsejọ ma rẹ jọ obọ ehru egediege rri emama Ọghẹnẹ jẹ ta oware nọ i wuhrẹ omai kpahe Jihova.” Who te rri oria nọ whọ be rria ziezi, ẹsejọhọ whọ te ruẹ nọ emama Ọghẹnẹ buobu e kẹle ighẹ ra nọ whọ sai dhesẹ kẹ emọ ra. (Ol. 104:24) Ẹsejọhọ whọ te ruẹ evra, emera, ire, ẹbe, gbe eware efa. Oniọvo jọ nọ a re se Karina evaọ obọ Germany ọ ta nọ: “Idodo e rẹ were oni mẹ gaga, fikiere nọ mẹ  jọ ọmaha, nọ mẹ avọ iẹe ma tẹ be nyavrẹ, o re dhesẹ idodo iwowoma kẹ omẹ.” Whai esẹgbini, wha sae jẹ rehọ ividio gbe ebe mai nọ e ta kpahe emama Ọghẹnẹ wuhrẹ emọ rai. Oria kpobi nọ whọ rrọ kẹhẹ, whọ sae ruẹ emama Ọghẹnẹ nọ who re ro wuhrẹ emọ ra. Obọnana ma te ta kpahe eware nọ whọ rẹ sae rehọ emama wuhrẹ emọ ra kpahe Jihova.

11. Eme esẹgbini a sai ro wuhrẹ emọ rai re a riẹ nọ Jihova o you omai?

¹¹ Whọ tẹ gwọlọ wuhrẹ emọ ra inọ Jihova o you omai, whọ sae ta kpahe epanọ erao e be hae rọ rẹrote emọ rai. (Mat. 23:37) Whọ sae jẹ vuẹ ae nọ a muẹrohọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma na inọ aikpobi a rrọ oghẹrẹ ọvona ha. Karina nọ ma ta ẹme kpahe ẹsiẹ na ọ ta nọ: “Oke nọ ma tẹ rrọ edhere be nyavrẹ, oni mẹ ọ rẹ vuẹ omẹ nọ me dikihẹ re me rri idodo na ziezi, inọ aikpobi a rrọ epọvo na ha, rekọ erru nọ Jihova ọ ma fihọ ọvuọvo u dhesẹ nọ o you omai. Dede nọ ikpe buobu e vrẹ no, me re gbe rri idodo. Oghoghẹrẹ ebe gbe ekọlọ nọ ọvuọvo o wo e gbẹ be were omẹ oma. Yọ e be hae lẹliẹ omẹ kareghẹhọ nọ Jihova o you omai gaga.”

12. Ẹvẹ esẹgbini a sae rọ rehọ emama wuhrẹ emọ rai inọ Jihova o wo areghẹ gaga? (Olezi 139:14) (Rri uwoho na re.)

¹² Dhesẹ eware jọ kẹ emọ ra nọ o rẹ lẹliẹ ae riẹ nọ Ọghẹnẹ o wo areghẹ gaga. Jihova o wo areghẹ vi omai kpekufiẹ. (Rom 11:33) Oware jọ nọ u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o wo areghẹ gaga nọ whọ rẹ sai dhesẹ kẹ emọ ra họ ẹgho na. Vuẹ ae nọ ẹgho na yọ ame nọ o kpobọ ehru nyai dhẹmu nọ o bi no oria ruọ oria. (Job 38:36, 37) Whọ sae jẹ vuẹ ae nọ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ma ugboma mai na u gbunu gaga. (Se Olezi 139:14.) Ere ọsẹ jọ nọ a re se Vladimir o ro wuhrẹ ọmọ riẹ. Ọ ta nọ: “Ẹdẹ jọ nọ ọmọzae mẹ ọ jẹ dhẹ ẹdhighere, o te kie nwoma. Emedẹ jọ e vrẹ no, oma nọ ọ nwa na u te kpo no. Mẹ avọ aye mẹ ma tẹ vuẹe nọ oghẹrẹ nọ Jihova ọ ma ugboma na jabọ nọ ma tẹ nwoma, oma na u re ro kpo na. Rekọ eware nọ ahwo-akpọ a ku e rrọ ere he. Wọhọ oriruo, whọ tẹ rehọ omoto wo asidẹnte, omoto na ọvo ọ sae ruẹrẹ omobọ riẹ hẹ. Onana o lẹliẹ ọmọzae mai ruẹ nọ Jihova o wo areghẹ gaga.”

13. Ẹvẹ esẹgbini a sai ro wuhrẹ emọ rai re a riẹ nọ Ọghẹnẹ o wo ogaga gaga? (Aizaya 40:26)

 ¹³ Jihova ọ ta kẹ omai nọ ma kpare ovao rri ehru re ma ruẹ oghẹrẹ nọ ọ rọ rehọ ogaga ulogbo riẹ ma eware fihọ obọ ehru jẹ be sẹro rai. (Se Aizaya 40:26.) Whọ sae ta kẹ emọ ra re inọ a rri eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma fihọ obọ ehru na je roro kpahe ae. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Tingting evaọ obọ Taiwan ọ kareghẹhọ oghẹrẹ nọ oni riẹ o ro wuhrẹ iẹe kpahe Ọghẹnẹ evaọ oke emaha. Ọ ta nọ: “Oke jọ oni mẹ ọ wha omai kpohọ oria jọ nọ u siomano ẹwho nọ ma sae jọ ruẹ emama Ọghẹnẹ. Ma ru uwou-owhre fihọ etẹe nọ ma wezẹ hẹrioke. Nọ oke u kpo no, ma te je rri eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma fihọ obọ ehru. Ma tẹ rrọ obọ ẹwho, ma rẹ ruẹ eware nana ziezi hi fiki ikpẹ ẹlẹtriki. Oke yena emaha ibe mẹ a jẹ gwọlọ omẹ ẹme gaga, yọ o jẹ lẹliẹ omẹ ruawa sọ mẹ sae te gọ Jihova. Oni mẹ ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ, ‘Kọ Jihova nọ o wo ogaga nọ ọ rọ ma isi nana kpobi na o gbe wo ogaga nọ ọ sai ro fiobọhọ kẹ owhẹ fi odawọ kpobi kparobọ?’ Eware nọ mẹ jọ obọ ẹwọ ruẹ na e lẹliẹ omẹ riẹ Jihova vi epaọ anwẹdẹ. O tẹ whae ze nọ mẹ rọ ta nọ oware ovo o rẹ whaha omẹ Jihova nọ mẹ rẹ gọ họ.”

14. Ẹvẹ esẹgbini a sae rọ rehọ emama Ọghẹnẹ wuhrẹ emọ rai inọ Jihova yọ Ọghẹnẹ nọ eva e rẹ were?

¹⁴ Jihova ọ ma eware nọ i dhesẹ nọ eva e rẹ were iẹe, yọ o re ru eware nọ i re fou ohwo ehwẹ. Egba-eriariẹ a ruẹ nọ erao buobu a rẹ zaharo, makọ evra gbe iyei dede. (Job 40:20) Kọ aroza nọ arao jọ ọ be za o fou ọmọ ra họ ehwẹ no ẹdẹ jọ? Ẹsejọhọ ọ jẹ hwẹ nọ ọ ruẹ ologbo nọ ọ be rehọ ufi nọ a whaliẹ fihọ oria, nọ o wọhọ obọro be rọ zaharo, hayo emerakọ nọ i bi muabọ. Nọ aroza nọ erao jọ e be za o te fou emọ ra họ ehwẹ, kọ whọ gbẹ nwane rọ uvẹ yena kareghẹhọ ae nọ Ọghẹnẹ nọ ma be gọ na yọ Ọghẹnẹ nọ eva e rẹ were?—1 Tim. 1:11.

15. Eme esẹgbini a rẹ sai ru re emọ rai a ta eva kẹ ae? (Itẹ 20:5) (Rri uwoho na re.)

¹⁵ O rẹ bẹ emọ buobu re a vuẹ esẹgbini rai oware nọ o be kẹ ae uye. Otẹrọnọ ere o rrọ kẹ emọ ra, daoma hae nọ ae oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ ae. (Se Itẹ 20:5.) Esẹgbini jọ a  ruẹ nọ, nọ a tẹ wha emọ rai kpohọ obonọ a re jo rri emama Ọghẹnẹ, a rẹ sae jọ obei lele emọ rai ta ẹme ziezi. Fikieme o rọ rrọ ere? Keme oke yena iroro ohwo ọvo e te kaki kpohọ eware efa ha. Ọsẹ jọ nọ a re se Masahiko evaọ obọ Taiwan ọ fodẹ oware ofa jọ nọ o wha riẹ ze. Ọ ta nọ: “Ma te lele emọ mai kpohọ ore, te igbehru ma nyae gadiẹ hayo akotọ abade ma nya, udu u re te ai otọ oke yena. Ma tẹ nọ ae oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ ae, a rẹ ta eva kẹ omai.” Oniọvo nọ a re se Katya nọ ma ta ẹme te ẹsejọ na ọ ta nọ: “Nọ ma te no isukulu kpozi, oni mẹ ọ rẹ wha omai kpohọ oria uwowoma jọ nọ ire gbe idodo e rrọ. Nọ ma tẹ rrọ etẹe, eva e rẹ were omai. Yọ mẹ sae ta oware nọ o jọ obọ isukulu via ẹdẹ yena hayo oware nọ o be kẹ omẹ uye kẹ oni mẹ.”

16. Eware vẹ Jihova ọ ma nọ ahwo uviuwou a sae rọ reakpọ kuoma jẹ zaharo?

¹⁶ Jihova ọ ma eware nọ ahwo uviuwou a rẹ sae rọ reakpọ kuoma nọ e rẹ lẹliẹ eva were ae je si ai kẹle ohwohwo. Ebaibol ọ ta nọ u wo “oke nọ a rẹ rọ hwẹ” gbe oke nọ a rẹ rọ “la kẹlu kẹlu.” (Ọtausi. 3:1, 4, ẹme-obotọ) Jihova ọ ma eria iwowoma buobu nọ ma re kpohọ nyae jọ zaharo hayo rri ughe. Iviuwou buobu a rẹ nyai rri ughe evaọ igbrẹwọ nọ egọmeti o di ogba wariẹ nọ oghoghẹrẹ erao gbe ire e rrọ. Efa a rẹ nyai rri igbehru hayo kpohọ unueri abade. Eva e rẹ were emaha jọ nọ a te kpohọ ogege owowoma nọ a rẹ jọ dhẹ kpenẹ kpenẹ zaharo hayo rri erao. Yọ eva e rẹ were ai re nọ a tẹ nyae ya ame evaọ obọ ethẹ, awa, hayo abade. Nọ ma te kpohọ eria itieye na, ma rẹ ruẹ eware buobu nọ Jihova ọ ma nọ e rẹ lẹliẹ eva were omai.

17. Eme u ro fo nọ esẹgbini a re fiobọhọ kẹ emọ rai re a re omaweromẹ emama Ọghẹnẹ?

¹⁷ Ma tẹ ruọ akpọ ọkpokpọ no, esẹgbini avọ emọ a te re omaweromẹ emama Jihova vi epaọ anwẹdẹ kpobi. Ma gbẹ te dhozọ erao jọ wọhọ epanọ ma be dhẹ nẹnẹ na ha. (Aiz. 11:6-9) Ma ti wo uvẹ lelele nọ ma te rọ re omaweromẹ emama Ọghẹnẹ. (Ol. 22:26) Rekọ whai esẹgbini wha hẹrẹ oke yena re wha te ti fiobọhọ kẹ emọ rai re omaweromẹ emama Ọghẹnẹ hẹ. Whọ tẹ be rehọ eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma ro wuhrẹ emọ ra kpahe Jihova, ẹsejọhọ a te ruẹ nọ ẹme nọ Devidi ọ ta na ginọ uzẹme inọ: “O Jihova, iruo evuevo nọ e wọhọ era e riẹ hẹ.”—Ol. 86:8.