1-2. (a) Diẹse Pọl ọ jọ okenọ o kere ileta se inievo obọ Ẹfisọs? (b) Enọ vẹ ma te kẹ iyo rai?

 OKENỌ a fi Pọl họ uwou-odi evaọ uwou riẹ, ọ jẹ gwọlọ nọ ọ rẹ tuduhọ inievo na awọ, rekọ ọ jẹ sai ru ei hi. Ọ jẹ sae nyate inievo na oma dede he. Fikiere o te kere ileta se ai. O kere ileta jọ se inievo obọ Ẹfisọs. O kere i rie evaọ oware wọhọ ukpe 60 C.E. hayo 61 C.E.—Ẹf. 1:1; 4:1.

² Enwenọ ikpe ikpe nọ e vrẹ taure Pọl o te ti kere ileta se inievo obọ Ẹfisọs na, Pọl ọ jẹ jọ obọ Ẹfisọs ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo evaọ omoke jọ. (Iruẹru 19:1, 8-10; 20:20, 21) O you inievo na gaga. Fikiere ọ jẹ gwọlọ epanọ ọ rẹ rọ tuduhọ ae awọ re a gbẹ gọ Jihova vrẹ. Kọ fikieme Pọl ọ rọ jọ ileta nọ o kere se inievo yena nọ a rọ ẹzi wholo na ta kpahe elo avọ ebi? Kọ eme Ileleikristi kpobi a rẹ sai wuhrẹ no ẹme nọ ọ ta kẹ ae ze? Ma te kẹ iyo enọ nana.

A NO EBI ZIỌ ELO NO

3. Eme Pọl o ro dhesẹ oghẹrẹ nọ inievo obọ Ẹfisọs a jọ vẹre gbe oghẹrẹ nọ a rrọ nọ a kurẹriẹ no?

³ Pọl o kere se inievo obọ Ẹfisọs nọ: “Wha jọ ebi vẹre, rekọ enẹna wha rrọ elo.” (Ẹf. 5:8) Pọl ọ jọ oria Ebaibol yena ta ẹme te elo avọ ebi ro dhesẹ ohẹriẹ nọ o rrọ eware ivẹ jọ. Joma ta ẹme te oware nọ Pọl ọ rọ ta nọ Ileleikristi obọ Ẹfisọs na a “jọ ebi vẹre.”

4. Eme inievo obọ Ẹfisọs a jẹ gọ vẹre nọ u dhesẹ nọ a jọ ebi?

⁴ A jọ ebi fikinọ a jẹ gọ edhọ. Taure inievo obọ Ẹfisọs nọ Pọl o kere ileta se na a te ti kurẹriẹ, a jẹ gọ edhọ, yọ a rọwo iwuhrẹ erue. Etẹmpol jọ ọ jọ Ẹfisọs nọ a jẹ hae jọ gọ ẹdhọ nọ a re se Atẹmis. Ahwo buobu evaọ oke yena a je rri etẹmpol  na inọ ọ rrọ usu iwou nọ e mai woma nọ a bọ no. Ahwo jọ a jẹ hae kare emema ẹdhọ nọ a re se Atẹmis na, a vẹ zẹ ae. Yọ a jẹ rehọ iẹe wo ugho gaga. (Iruẹru 19:23-27) U no ere no, a jẹ hae jọ ẹwho na ru emajiki gaga.—Iruẹru 19:19.

5. Eware vẹ inievo obọ Ẹfisọs a je ru vẹre nọ u dhesẹ nọ a jọ ebi?

⁵ A jọ ebi keme a je ru eware etọtọ. Evaọ Ẹfisọs ọfariẹ-ogbe ọ jọ robọ duotọ. A jẹ hai ru eware etọtọ epa kpobi nọ u je rai, oma o rẹ vuọ ae he. A jẹ hae ta eme ọfariẹ-ogbe evaọ oria nọ a jẹ hai kokohọ jọ zaharo. Yọ a te bi ru ehaa kẹ edhọ rai, a rẹ ta eme itieye na re. (Ẹf. 5:3) Ahwo ẹwho na buobu “a zẹ omovuọ rai no riẹriẹriẹ.” Ẹme nọ a fa ẹme yena no ze o dhesẹ epanọ “oware o rẹ gbẹ da ohwo ho.” (Ẹf. 4:17-19) Taure inievo obọ Ẹfisọs na a tẹ te riẹ oware nọ u gine woma gbe onọ u yoma, udu rai o jẹ hai brukpe ae he nọ a tẹ be maki ru oware uyoma. Yọ a rẹ tubẹ riẹ sọ oware na o rẹ dha Ọghẹnẹ eva ha. Oyejabọ Pọl ọ rọ ta nọ “a rrọ ebi evaọ iroro rai jẹ hẹriẹ oma no uzuazọ nọ o rrọ orọ Ọghẹnẹ.”

6. Fikieme Pọl ọ rọ ta kẹ inievo obọ Ẹfisọs inọ “enẹna wha rrọ elo”?

⁶ Ahwo jọ evaọ Ẹfisọs na a tẹ te rọwo nọ a re no ebi nọ a jọ na. Pọl o kere nọ ahwo yena a “rrọ elo fikinọ [a] rrọ usu kugbe Olori na.” (Ẹf. 5:8) Ahwo Ẹfisọs yena a no ebi ruọ elo keme a rọwo eware nọ a jọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ ae. (Ol. 119:105) A kpairoro vrẹ iwuhrẹ erue nọ a rọwo vẹre, yọ a siobọno eware edhọ nọ a jẹ hai ru gbe iruemu etọtọ nọ a wo vẹre. A tẹ jẹ daoma be “rọ aro kele Ọghẹnẹ.” Yọ a jẹ daoma gọ Ọghẹnẹ ziezi je ru oware nọ o rẹ were iẹe.—Ẹf. 5:1.

7. Ẹvẹ mai otujọ ma jọ taure ma te ti kurẹriẹ ziọ ukoko Jihova?

⁷ Ere ọvona re, taure ma tẹ te riẹ uzẹme na, ma jọ ebi keme ma jọ egagọ erue yọ ma je yeri uzuazọ nọ o rẹ were Ọghẹnẹ ziezi hi. Otu mai jọ a je ru ehaa nọ i no Ebaibol ze he. Efa jọ a je gbe-ọfariẹ. Rekọ nọ ma riẹ oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ gbe onọ o rẹ dhae eva no, ma te siobọno  eware nọ ma je ru na. Ma te mu oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ họ eru. Yọ eghale buobu i te omai no re. (Aiz. 48:17) O make rrọ ere na, edawọ jọ i bi te omai nọ e rẹ sae lẹliẹ omai zihe kpohọ ebi nọ ma no ze na. Rekọ joma kẹnoma kẹ ebi na re ma “gbẹ hae nya wọhọ emọ elo.” Kọ ẹvẹ ma sai ro ru ere?

KẸNOMA KẸ EBI NA

8. Eme Pọl ọ ta kẹ inievo obọ Ẹfisọs inọ a kẹnoma kẹ evaọ obe Ahwo Ẹfisọs 5:3-5?

⁸ Se Ahwo Ẹfisọs 5:3-5. Re inievo obọ Ẹfisọs na a gbe zihe kpohọ ekpehre uzuazọ nọ a je yeri hi, a rẹ hae kẹnoma kẹ oware kpobi nọ o rẹ dha Jihova eva. Eware jọ nọ a rẹ kẹnoma kẹ họ, ọfariẹ-ogbe gbe eme ọfariẹ-ogbe nọ a rẹ ta. Pọl o kere se inievo obọ Ẹfisọs inọ jọ a kẹnoma kẹ eware yena kpobi, keme ohwo ọvo nọ o bi ru eware yena “nọ o re wo ukuoriọ ọvo evaọ Uvie Kristi gbe orọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ.”

9. Fikieme u je fo re ma kẹnoma kẹ oware kpobi nọ o sae lẹliẹ omai gbe-ọfariẹ?

⁹ Mai omamai ma rẹ daoma gaga re ma gbe ru “iruo ifofe nọ e rrọ iruo ebi” hi. (Ẹf. 5:11) Ohwo ọ tẹ be hai rri eware nọ i wobọ kugbe ọfariẹ-ogbe hayo eware etọtọ efa, be gaviezọ kẹ eware itieye na, hayo ta eme itieye na, o rẹ vẹrẹ wo umuo ho re ohwo otiọye na ọ raha uzi Ọghẹnẹ. O via ere kẹ ahwo buobu no. (Emu. 3:6; Jem. 1:14, 15) Evaọ orẹwho jọ, inievo-emezae buobu a mu usu kugbe ohwohwo evaọ itanẹte, yọ u wo oria itanẹte jọ nọ a jẹ hai jo lele ohwohwo ta ẹme. Oke ọsosuọ, ibuobu rai a jẹ hae ta ẹme kpahe Jihova gbe eware nọ a jọ Ebaibol wuhrẹ. Rekọ nọ u je ti te oria jọ no, a te ti mu eme ọfariẹ-ogbe họ ẹta. Uwhremu na, ibuobu rai a ta nọ eme ọfariẹ-ogbe nọ a jẹ ta na o lẹliẹ e rai gbe-ọfariẹ.

10. Eme Setan o bi ru re ọ sae viẹ omai họ? (Ahwo Ẹfisọs 5:6)

¹⁰ Ahwo nọ a be gọ Ọghẹnẹ hẹ a bi ru re ma roro nọ ọfariẹ-ogbe gbe eware etọtọ efa nọ Jihova ọ be vuẹ omai nọ ma kẹnoma kẹ na, oware ovo o jarae thọ họ. (2 Pita 2:19) U gbe omai unu hu keme ẹta jọ nọ Ẹdhọ o bi ro kru ahwo gaga họ, o re ru re ahwo a reghe no, re a gbẹ riẹ ohẹriẹ nọ o rrọ oware uwoma gbe oware uyoma ha. (Aiz. 5:20; 2 Kọr. 4:4) Oyejabọ nọ a be rọ jọ ifimu gbe itanẹte dhesẹ eware nọ e rẹ dha Jihova eva wọhọ ẹsenọ e rrọ emamọ eware. Setan ọ be gwọlọ viẹ omai họ re ma roro nọ eware etọtọ nọ Jihova o mukpahe na e thọ họ, uye u re no ai ze he, yọ eva e rẹ were omai nọ ma te bi ru ai.—Se Ahwo Ẹfisọs 5:6.

11. Eme o via kẹ Angela nọ u dhesẹ nọ u fo re ma lele ohrẹ nọ o rrọ Ahwo Ẹfisọs 5:7? (Rri uwoho na re.)

¹¹ Setan ọ gwọlọ nọ ma lele ahwo nọ a rẹ lẹliẹ omai raha uzi Ọghẹnẹ nya usu. Oyejabọ Pọl o ro kere se inievo obọ Ẹfisọs nọ: “Wha kuomagbe ae he.” (Ẹf. 5:7) Ahwo nọ ọ ta nọ a kẹnoma kẹ na họ, ahwo nọ a bi ru eware nọ Ọghẹnẹ o mukpahe. Orọnikọ ahwo nọ ma bi lele nya usu nọ ma be hae ruẹ ovao dhe ovao ọvo ẹme yena o kiekpahe he. Rekọ te ahwo nọ ma bi lele nya usu evaọ itanẹte. Okenọ Pọl o ro kere ileta se inievo obọ Ẹfisọs na yọ itanẹte e re roma lahwe he. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Angela a nọ ọ be rria obọ Asia o muẹrohọ nọ usu itanẹte o rẹ lẹliẹ ohwo kieruọ ọgọdọ. Ọ ta nọ: “Ahwo nọ who bi lele nya usu evaọ itanẹte a re su owhẹ ruọ ọgọdọ no re whọ tẹ te riẹ. Ẹmẹrera na, eware nọ e jẹ hae kẹ owhẹ uye vẹre e rẹ gbẹ kẹ owhẹ uye he. Nọ u te oria jọ no, mẹ  tẹ jẹ jọ itanẹte mu usu kugbe ahwo nọ a bi koko izi Ọghẹnẹ hẹ. Me je rri rie fihọ okpoware ọvo ho. U tube te epanọ me je ro roro nọ o nwane thọ họ re ohwo ọ hai ru eware nọ e rẹ dha Jihova eva.” Ọghẹnẹ o ru kẹhẹ nọ ekpako ukoko na a rọ kẹ Angela ohrẹ nọ u fiobọhọ kẹe zihe oma. Ọ ta nọ: “Enẹna eware nọ e rẹ were Jihova me bi roro kpahe orọnikọ usu nọ me re lele ahwo nya evaọ itanẹte he.”

12. Eme ma re ru re ma gbe roro nọ eware nọ Jihova ọ ta nọ e thọ na, e thọ họ?

¹² Joma daoma gaga re ma gbe roro ho inọ eware etọtọ nọ ahwo a bi ru nẹnẹ na, e nwane thọ họ. Ma riẹ nọ e thọ. (Ẹf. 4:19, 20) U fo re ma hae nọ omamai nọ: ‘Kọ mẹ be daoma re mẹ gbẹ rọ oghẹrẹ ọvo nya usu kugbe ahwo nọ me bi lele ru iruo, emọ eklase mẹ hayo amọfa nọ a be daezọ izi Jihova ha? Kọ mẹ be hae gbaudu ru oware nọ Jihova ọ gwọlọ o tẹ make rọnọ ahwo a te ta nọ izi mai e ga hrọ hayo inọ mẹ rẹ sasa oma ha?’ Ma te rri ẹme nọ ọ rrọ obe 2 Timoti 2:20-22, ma rẹ ruẹ nọ u fo re ma rri otọ mu re ma te ti mu usu kugbe ohwo jọ makọ evaọ ukoko na. Ma rẹ kareghẹhọ nọ ma te lele oghẹrẹ ahwo jọ nya usu evaọ ukoko na, a sai ru nọ ma re ro kie no egagọ Jihova.

JOMA “GBẸ HAE NYA WỌHỌ EMỌ ELO”

13. Eme u dhesẹ re ma “hae nya wọhọ emọ elo”? (Ahwo Ẹfisọs 5:7-9)

¹³ Pọl o kere se inievo obọ Ẹfisọs na nọ orọnikọ a tẹ kẹnoma kẹ ebi na no ọvo yọ u re no ho. A rẹ jẹ daoma “hae nya wọhọ emọ elo.” (Se Ahwo Ẹfisọs 5:7-9.) Eme họ otọ ẹme yena? Re ma nya wọhọ emọ elo, ma re wo uruemu nọ u fo nọ Oleleikristi uzẹme o re wo. Oware jọ nọ o sai fiobọhọ kẹ omai wo uruemu utioye na họ, ma rẹ hai se Ebaibol gbe ebe ukoko na ẹsikpobi jẹ romatotọ wuhrẹ ae. O tẹ jẹ roja gaga inọ ma rẹ hae romatotọ roro kpahe eware nọ Jesu o wuhrẹ omai gbe oriruo nọ o fihotọ kẹ omai keme Jesu họ “elo akpọ na.”—Jọn 8:12; Itẹ 6:23.

14. Ẹvẹ ẹzi ọfuafo na ọ sai ro fiobọhọ kẹ omai?

¹⁴ Re ma hai ru oware nọ u fo nọ “emọ elo” a re ru, ma rẹ lẹ re Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi  riẹ fiobọhọ kẹ omai. Fikieme ma rọ ta ere? Keme o lọhọ họ re ohwo ọ sae kẹnoma kẹ eware etọtọ nọ a bi ru evaọ akpọ na. Nẹnẹ na, ahwo a be wọ eware etọtọ dede họ oma. (1 Tẹs. 4:3-5, 7, 8) Ẹzi ọfuafo na ọ sai fiobọhọ kẹ omai nọ ma gbe rri eware oghẹrẹ nọ ahwo nọ a be gọ Ọghẹnẹ hẹ a bi rri eware he. U ve ti ru nọ iroro itieye na e te rọ dha omai eva. Ẹzi ọfuafo na o sai fiobọhọ kẹ omai ru “oghẹrẹ ewoma kpobi” gbe ‘oware nọ u kiẹrẹe’ evaọ aro Ọghẹnẹ.—Ẹf. 5:9.

15. Eme ma re ru re ẹzi ọfuafo na ọ sai te omai obọ? (Ahwo Ẹfisọs 5:19, 20)

¹⁵ Oware jọ nọ ma re ru re ẹzi ọfuafo na ọ sai te omai obọ họ, ma rẹ lẹ se Jihova re ọ kẹ omai ẹzi riẹ. Jesu ọ ta nọ Jihova “ọ rẹ rehọ ẹzi ọfuafo kẹ enọ e be yare iẹe.” (Luk 11:13) Nọ ma tẹ be hai kuomagbe inievo mai so ile jiri Jihova evaọ obọ ewuhrẹ, ẹzi ọfuafo na o re je te omai obọ re. (Se Ahwo Ẹfisọs 5:19, 20.) Ẹzi Ọghẹnẹ o re fiobọhọ kẹ omai nọ ma sai ro ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ.

16. Re ma sai ru oware nọ u fo, eme ma re ru? (Ahwo Ẹfisọs 5:10, 17)

¹⁶ Ma tẹ gwọlọ ru oware jọ nọ u wuzou gaga, ma rẹ daoma riẹ “oware nọ oreva Jihova o rrọ” ma ve je ru ei. (Se Ahwo Ẹfisọs 5:10, 17.) Nọ oware jọ o tẹ rrọ otọ, ma jẹ be jọ Ebaibol gwọlọ ohrẹ jọ nọ o sai fiobọhọ kẹ omai ru oware nọ u fo, u dhesẹ nọ ma be daoma riẹ oware nọ Jihova ọ gwọlọ. Nọ ma je lele ohrẹ nọ ma kiẹ ku na, ma ve ti ru oware nọ u fo.

17. Eme o re dhesẹ nọ ma be rọ oke mai ru eware nọ e ginẹ mae roja? (Ahwo Ẹfisọs 5:15, 16) (Rri uwoho na re.)

¹⁷ Pọl ọ hrẹ inievo obọ Ẹfisọs nọ jọ a rọ oke rai ru eware nọ e mae roja. (Se Ahwo Ẹfisọs 5:15, 16.) Ọwegrẹ mai na, Setan nọ Ebaibol o se “omuomu na” ọ be gwọlọ kwa eware akpọ na vọ omai abọ re ma gbe wo uvẹ ru iruo Ọghẹnẹ hẹ. (1 Jọn 5:19) Oleleikristi o gbe rri otọ mu hu, epanọ o  re ro wo eware eyero akpọ, kpohọ isukulu ilogbo, hayo wo iruo nọ o re ru, o vẹ te whae ze nọ o gbe ro wo uvẹ ru iruo kẹ Jihova ziezi evaọ ukoko na ha. Oleleikristi nọ o bi le eware itieye na siọ iruo Ọghẹnẹ ba, kiyọ oghẹrẹ nọ ahwo nọ a be gọ Ọghẹnẹ hẹ a re rri eware, ere o bi rri eware re. Orọnikọ eware yena nọ ma kele na e nwane thọ họ. Rekọ orọnọ eye e rẹ mae jọ omai oja ha evaọ uzuazọ mai. Re ma dhesẹ nọ ma be nya wọhọ “emọ elo,” ma rẹ “hae rehọ oke [mai] ruiruo evaọ edhere nọ ọ mai woma.” Koyehọ ma rẹ rọ eware nọ e ginẹ mae roja karo.

18. Eme Donald o ru nọ u dhesẹ nọ ọ rọ oke riẹ ru oware nọ o mae roja?

¹⁸ Hai fiẹrohotọ re whọ ruẹ eware efa nọ whọ sai ru kẹ Jihova evaọ ukoko na. Nwanọ ere Brọda Donald nọ ọ be rria obọ South Africa o ru. Ọ ta nọ: “Nọ me rri epanọ eware e rrọ kẹ omẹ, mẹ tẹ lẹ se Jihova gaga re o fiobọhọ kẹ omẹ gbẹ daoma viere evaọ iruo usi uwoma na. Mẹ lẹ sei re o fiobọhọ kẹ omẹ ruẹ iruo nọ e sae kẹ omẹ uvẹ hai kpohọ usi uwoma ziezi. Oware nọ Ọghẹnẹ o re ru na, mẹ tẹ ruẹ iruo itieye na. Kọ ere mẹ avọ aye mẹ ma ro mu iruo odibọgba oke-kpobi họ.”

19. Eme ma re ru re ma hae gbẹ nya wọhọ “emọ elo”?

¹⁹ Ma riẹ nọ ileta nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹzi riẹ kpọ Pọl kere se inievo obọ Ẹfisọs na u ti fiobọhọ kẹ ae gaga. Yọ o sai fiobọhọ kẹ omai nẹnẹ re. Ma jọ ileta na wuhrẹ eware nọ i re fiobọhọ kẹ omai kẹnoma kẹ ifimu gbe ighe nọ i woma ha, ma ve je muẹrohọ ahwo nọ ma re lele nya usu. Eme nọ e rrọ obe Ahwo Ẹfisọs na e sai fiobọhọ kẹ omai ru uvẹ fihọ nọ ma rẹ rọ hai wuhrẹ Ebaibol kẹ omobọ mai. O vẹ te lẹliẹ elo uzẹme na lo ga kẹ omai ziezi. Ma te je wuhrẹ nọ u wuzou gaga re Ọghẹnẹ ọ kẹ omai ẹzi ọfuafo riẹ keme o sae lẹliẹ omai wo emamọ uruemu. Yọ ma te lele ohrẹ nọ Pọl ọ kẹ inievo na, o sae lẹliẹ omai ru oware nọ o rẹ were Jihova. Ma te bi ru eware nana kpobi, ma te kẹnoma kẹ ebi akpọ na, ma vẹ gbẹ hae nya evaọ elo na.