1, 2. Fikieme Ọghẹnẹ o ro se Daniẹl “ohwo nọ a you gaga,” kọ ẹvẹ ma sai ro yoẹme wọhọ Daniẹl?

OKENỌ ahwo Ju nọ a mu kpohọ igbo evaọ obọ Babilọn a te obei, a ruẹ nọ ẹwho na soso ọ vọ avọ emedhọ yọ ahwo ẹwho na a roma kẹ iruẹru izi imuomu. Dede na, ahwo Ju nọ a kru egagọ Ọghẹnẹ ga wọhọ Daniẹl avọ egbẹnyusu esa riẹ a kuvẹ re iruẹru Babilọn e daruọ ae oma ha. (Dan. 1:6, 8, 12; 3:16-18) Daniẹl avọ egbẹnyusu riẹ a gba riẹ mu nọ a rẹ rọ eva rai kpobi gọ Jihova, Ọmebẹ rai na. Yọ ere a gine ru! Daniẹl ọ rria Babilọn enwenọ etoke uzuazọ riẹ kpobi, ghele na, ukọ-odhiwu Ọghẹnẹ ọ ta nọ Daniẹl yọ “ohwo nọ a you gaga.”—Dan. 10:11, 19.

² Evaọ oke Ebaibol, ọmebẹ ọ sae miẹhẹ ọviẹ fihọ oghẹrẹ kpobi re ọ sae ma oware nọ ọ gwọlọ. Nẹnẹ, idibo Ọghẹnẹ a vuhumu nọ Jihova họ Osu Ehrugbakpọ na, ọnọ o wo udu nọ ọ rẹ rọ ma ahwo gbe erẹwho. (Se Jerimaya 18:6.) Ọghẹnẹ o te je wo udu nọ ọ sae rọ ma omai omomọvo. Dede na, ọ kẹ omai uvẹ nọ ma rẹ rọ salọ onọ o were omai, yọ ọ gwọlọ nọ ma rọ udu obọmai romakpotọ kẹe. Joma ta kpahe eware esa jọ, nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai gbẹ jọ wọhọ ọviẹ ọlọlọhọ evaọ obọ  Ọghẹnẹ: (1) Ẹvẹ ma sae rọ whaha iruemu nọ i re ru omai jọ wọhọ ọviẹ ọgaga nọ Jihova ọ tẹ kẹ omai ohrẹ? (2) Ẹvẹ ma sai ro wo iruemu nọ i re fiobọhọ kẹ omai gbẹ jọ wọhọ ọviẹ ọlọlọhọ? (3) Ẹvẹ esẹgbini Ileleikristi a sae rọ romakpotọ kẹ Ọghẹnẹ nọ a tẹ be ma emọ rai?

3. Iruemu vẹ e rẹ sai ru udu mai jọ gaga? Kẹ oriruo.

³ Obe Itẹ 4:23 o ta nọ: “Rọ ẹro kpotọ kẹ udu ra, keme etẹe eyeri uzuazọ o bi no tha.” Ekpehre iruemu vẹ o gba omai họ nọ ma re fiẹrohotọ kẹ hayo yọroma kẹ? Iruemu nana i kugbe omorro, uzioraha, gbe ababọ ẹrọwọ. Iruemu itienana e rẹ sai su kpohọ aghẹmeeyo gbe ọwọsuọ. (Dan. 5:1, 20; Hib. 3:13, 18, 19) Uzaya ovie Juda o dhesẹ omorro. (Se 2 Iruẹru-Ivie 26:3-5, 16-21.) Evaọ oke ọsosuọ, Uzaya o je ru oware nọ “ukiete evaọ aro ỌNOWO na,” ọ tẹ jẹ ruabọhọ “jẹ gwọlọ Ọghẹnẹ.” Rekọ “okenọ o ti wo ogaga no, o te mu oma họ ẹvia,” dede nọ Ọghẹnẹ ọye ọ kẹ riẹ ogaga na. Ọ jẹ tubẹ gwọlọ mahe insẹnse evaọ etẹmpol na, oware nọ u fo nọ izerẹ orua Erọn ọvo a re ru. Yọ okenọ izerẹ na a jẹ gwọlọ whaha Uzaya, eva e tẹ dhae fikinọ o wo omorro. Kọ eme u no onana ze? “Ọraha” o no obọ Ọghẹnẹ ze tei, ọ jọ ọmoti bọo ẹdẹ uwhu riẹ.—Itẹ 16:18.

4, 5. Eme ọ rẹ sae via nọ ma gbẹ whaha omorro ho? Kẹ oriruo.

⁴ Ma gbẹ whaha omorro ho, o rẹ jẹ sai ru omai “roro [omamai] kpehru vi epanọ u fo,” tubẹ ga te epanọ ma rẹ rọ siọ uthubro nọ a kẹ omai no Ebaibol ze. (Rom 12:3; Itẹ 29:1) Roro kpahe oriruo ọkpako ukoko jọ nọ a re se Jim, ọnọ ọ rọwokugbe ibe ekpako ukoko riẹ hẹ evaọ ẹme jọ. Jim ọ ta nọ: “Mẹ ta kẹ ekpako ukoko na nọ a wo uyoyou hu, kẹsena mẹ tẹ nyasiọ ae ba ẹgwae na.” Oware wọhọ emerae ezeza nọ i lele i rie, o te no ukoko na kpohọ ukoko ofa nọ o kẹle etẹe, rekọ a jọ obei rehọ iẹe mu ọkpako ukoko ho. Jim ọ ta nọ: “O kẹ omẹ uye gaga. Fikinọ me je rri omamẹ kiẹrẹe vrẹta, u ru nọ me ro no ukoko na riẹriẹriẹ.” Etoke ikpe 10 soso Jim o gbe je kuomagbe inievo na ha. Ọ ta nọ: “Omorro mẹ o ga te epanọ mẹ jẹ rọ fo Jihova kẹ oware nọ o jẹ via na. Evaọ oke yena, inievo na a je weze bru omẹ ze jẹ daoma fiobọhọ, rekọ mẹ jẹ obufihọ rai rehọ họ.”

⁵ Oware nọ o via kẹ Jim na u dhesẹ nọ omorro o rẹ sai ru nọ ma gbẹ rọ ruẹ eyoma evaọ oware nọ ma bi ru hu, onọ u re ru nọ ma gbẹ sae rọ jọ wọhọ ọviẹ ọlọlọhọ họ. (Jeri. 17:9) Jim ọ ta nọ: “Epanọ o wọhọ nọ inievo na a ro ruthọ ọvo mẹ jẹ tẹrovi.” Kọ ibe Oleleikristi ra o ru oware nọ o kẹ owhẹ uye no ẹdẹjọ? Hayo kọ a mi owhẹ uvẹ-iruo no ẹdẹjọ? O tẹ rrọ ere, eme who ru? Kọ who ru oware nọ u dhesẹ omorro? Manikọ oware nọ o mae jọ owhẹ oja họ, epanọ who re ro ru udhedhẹ kugbe oniọvo ra jẹ talamu Jihova?—Se Olezi 119:165; Ahwo Kọlọsi 3:13.

6. Eme ọ rẹ sae via nọ ma tẹ be hae raha izi?

⁶ Ohwo ọ tẹ be hae thọ izi, ẹsejọhọ be tubẹ lẹlẹ ru onana, o rẹ sai je ru nọ ọ gbẹ rọ jẹ ithubro nọ i bi no obọ Ọghẹnẹ ze rehọ họ. Uzioraha o rẹ gbẹ jọ okpoware ovo kẹe he. Oniọvo-ọmọzae jọ ọ ta nọ u te oria nọ iruemu iyoma e gbẹ jẹ rọ kẹe uye he. (Ọtausi. 8:11) Oniọvo-ọmọzae ọfa jọ nọ ọ jẹ hai rri ifoto-ẹbẹba ọ ta uwhremu na nọ: “Mẹ tẹ ruẹ nọ mẹ gbẹ jẹ kake jọ oma ekpako na ruẹ oware uwoma ovo ho.” Uruemu riẹ nana u je kpomahọ iẹe yoyoma. U dhesẹ oma via uwhremu na, yọ ekpako na a fiobọhọ kẹe. Uzẹme riẹ họ, mai kpobi na ma gba ha. Dede na, ma tẹ be hae tẹrovi iruthọ amọfa,  hayo gu inoma nọ ma te ruthọ viukpenọ ma rẹ yare erọvrẹ gbe obufihọ Ọghẹnẹ, kiyọ o wọhọ nọ udu mai u muhọ ẹga no.

7, 8. (a) Ẹvẹ ahwo Izrẹl oke anwae a ro dhesẹ nọ a kare ẹrọwọ? (b) Eme oware nọ o via kẹ ae o rẹ sai wuhrẹ omai?

⁷ Oriruo ahwo Izrẹl nọ Jihova o siwi no igbo Ijipti u dhesẹ epanọ ababọ ẹrọwọ o sai ro ru ohwo wo udu ogaga. Orẹwho na o rọ ẹro ruẹ iruo igbunu buobu nọ Ọghẹnẹ o ru fiki rai. Ghele na, nọ a kẹle Ẹkwotọ Eyaa na no, a gbe fi ẹrọwọ họ Jihova ha. Ukpenọ a re fievahọ Jihova, ozọ u te je mu ai, a tẹ jẹ go kpahe Mosis. A jẹ tubẹ gwọlọ nọ a re zihe kpobọ Ijipti nọ a jẹ jọ igbo na. Onana o da Jihova gaga. Jihova ọ ta nọ: “Ẹvẹ ahwo na a re ti ri omẹ vo krite?” (Ik. 14:1-4, 11; Ol. 78:40, 41) Fiki udu ogaga gbe ababọ ẹrọwọ rai, u ru nọ oge yena o ro whu evaọ igbrẹwọ na.

⁸ Nọ ma be kẹle akpọ ọkpokpọ na, u wo eware buobu nọ e rẹ sae lẹliẹ ẹrọwọ mai whrehe. U ti woma gaga re ma hae kiẹ omamai rri jẹ riẹ epanọ ẹrọwọ mai ọ ga te. Wọhọ oriruo, ma rẹ sai roro kpahe epanọ ma rri ẹme Jesu nọ ọ rrọ obe Matiu 6:33. Nọ omara nọ: ‘Kọ iroro-ejẹ mẹ gbe eware nọ mẹ be rọ karo i dhesẹ nọ mẹ ginẹ rọwo ẹme Jesu na? Kọ mẹ te siọ ewuhrẹ hayo usiuwoma ota ba ẹsejọ re mẹ ruẹsi le ugho? Eme me ti ru nọ iruo mẹ i te bi mi omẹ oke kpobi no? Kọ mẹ te kuvẹ re akpọ na ọ ma hayo kpọ omẹ, tube ru omẹ kie no ukoko na?’

9. Fikieme u ro fo re ma “hae dawo” sọ ma rrọ ẹrọwọ na, kọ ẹvẹ ma sai ro ru onana?

⁹ Roro kpahe oriruo ọfa. Ma rehọ iẹe nọ odibo Jihova jọ ọ rẹ kaki fi ithubro Ebaibol hiruo ho, ẹsejọhọ evaọ ẹme usu, ahwo nọ a sino ukoko, hayo eware ẹkeriotọ. Nọ oma ra nọ, ‘Kọ o sae jọnọ ere o rrọ kẹ omẹ?’ Ma te muẹrohọ nọ ma bi wo ekpehre uruemu utioye, o gwọlọ nọ ma rẹ kiẹ ẹrọwọ mai rri ababọ oke oraha. Ebaibol na ọ ta nọ: “Wha hae dawo sọ wha gbẹ rrọ ẹrọwọ na; wha hai dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ wha rrọ via.” (2 Kọr. 13:5) Ẹme Ọghẹnẹ nọ ma rẹ rọ kiẹ omamai rri yọ oware nọ u fo nọ ma re ru ẹsikpobi.

10. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai jọ wọhọ ọviẹ ọlọlọhọ evaọ obọ Jihova?

¹⁰ Eware jọ nọ i no obọ Ọghẹnẹ ze nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai jọ wọhọ ọviẹ ọlọlọhọ u kugbe Ebaibol na, ukoko Ileleikristi na, gbe usiuwoma ota na. Wọhọ epanọ ame o re ru ọviẹ lọhọ na, ere isase Ebaibol ikẹdẹ kẹde gbe eroro odidi o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai jọ lọlọhọ evaọ obọ Jihova. Jihova o jie uzi kẹ ivie Izrẹl inọ a re wo obe Uzi na kẹ omarai je sei kẹdẹ kẹdẹ. (Izie. 17:18, 19) Ikọ Jesu a riẹ nọ Ikereakere na nọ a re se je roro didi kpahe u wuzou gaga kẹ odibọgba rai. Ẹsibuobu ikọ Jesu a jọ Ikereakere Griki na si iroro ahwo kpohọ hayo wariẹ eme Ikereakere Hibru na jọ. A tẹ jẹ hae tuduhọ ahwo nọ a ta usiuwoma kẹ awọ re a ru epọvo na. (Iruẹru 17:11) Nẹnẹ, ma ruẹ no re inọ u wuzou gaga re ma hai se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ, lẹ je roro didi kpahe eware nọ ma se. (1 Tim. 4:15) Ma te bi ru ere u re fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ jẹ jọ wọhọ ọviẹ ọlọlọhọ evaọ obọ Jihova.

11, 12. Ẹvẹ Jihova ọ rẹ sae rọ rehọ ukoko riẹ ma omai omomọvo? Kẹ oriruo.

¹¹ Jihova ọ be rọ ukoko Ileleikristi na ma omai omomọvo. Jim nọ ma fodẹ ẹsiẹe na, o mu uruemu riẹ họ enwene okenọ ọkpako ukoko jọ o bi kẹle iẹe je fiobọhọ kẹe. Jim ọ ta nọ: “Ọ fo omẹ uvumọ ẹse he hayo gu omẹ ẹdhọ kpahe oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ omẹ. Ukpoye, o wo emamọ eva kpahe omẹ je dhesẹ nọ ọ ginẹ  gwọlọ fiobọhọ kẹ omẹ.” Nọ emerae esa e vrẹ no, ọkpako na o te zizie Jim kpohọ ewuhrẹ. Jim ọ ta nọ: “Ukoko na u dede omẹ rehọ sasasa, yọ uyoyou nọ a dhesẹ kẹ omẹ u ru omẹ nwene iroro. Me te ti muhọ evuhumu inọ orọnikọ eriwo mẹ ọ mai wuzou hu. Avọ obufihọ inievo na gbe aye mẹ nọ ẹrọwọ riẹ o whrehe vievie he, mẹ tẹ te rọ ẹmẹrera wariẹ kruga evaọ ukoko na. Me te je wo uduotahawọ gaga nọ me se izoẹme na, ‘Jehovah Is Not to Blame’ (Jihova Ma rẹ Fo Ho) gbe ‘Serve Jehovah Loyally’ (Ruabọhọ Egagọ Jihova), evaọ Uwou-Eroro Na orọ Akpegbọvo 15, 1992, (ọrọ Oyibo).”

¹² U gbe kri hi, a tẹ wariẹ rehọ Jim mu ọkpako ukoko. Anwọ oke yena ze, o fiobọhọ kẹ inievo efa nọ i wo ẹbẹbẹ otiọye wariẹ kruga ziezi no evaọ ukoko na. Jim o ku ẹme na họ inọ: “Me je roro nọ usu mẹ kugbe Jihova o jọ gaga, kpakiyọ ọrue. O da omẹ gaga inọ mẹ kuvẹ re omorro u hwere omẹ aro. Onọ u ru nọ mẹ rọ tẹrovi ethobọ amọfa viukpọ oware nọ o mai wuzou.”—1 Kọr. 10:12.

13. Iruemu vẹ usiuwoma ota o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai wo, kọ erere vẹ o re noi ze?

¹³ Ẹvẹ usiuwoma ota na o sae rọ ma omai rọkẹ ewoma obọmai? Ma tẹ be ta usiuwoma kẹ amọfa u re fiobọhọ kẹ omai wo omaurokpotọ gbe iruemu ezi efa nọ e rrọ abọ sa-sa ubi ẹzi Ọghẹnẹ. (Gal. 5:22, 23) Dai roro kpahe emamọ iruemu nọ who wo no fiki usiuwoma ota na. Ofariẹ, nọ ma bi dhesẹ iruemu ezi Oleleikristi na, o rẹ lẹliẹ ovuẹ mai si amọfa urru, yọ o rẹ sai je ru nọ ahwo jọ nọ ma be ta usiuwoma kẹ nwene uruemu rai. Wọhọ oriruo, Isẹri Jihova ivẹ jọ evaọ obọ Australia a romatotọ gaviezọ kẹ ohwo jọ nọ a nyae ta  usiuwoma kẹ nọ ọ jẹ ta emiẹsọ kẹ ae. Rekọ uwhremu na oware nọ ohwo na o ru na o tẹ kẹe uye gaga te epanọ o ro kere se uwou ogha. Ọ jọ ileta na ta nọ: “Mẹ gwọlọ wounu kẹ imava yena nọ i wo omaurokpotọ avọ odiri na, fiki ekpehre uruemu omorro gbe mẹ-mai-kiẹrẹe nọ me dhesẹ kẹ ae. Me ghẹ gaga nọ me ro dikihẹ aro imava nọ i bi whowho Ẹme Ọghẹnẹ, jẹ rehọ oghẹrẹ utioye le ai vrẹ.” Kọ ohwo na ọ hai ti kere ileta itieye o hae jọnọ iwhowho-uvie na a dhesẹ uruemu evedha jọ? Ẹsejọhọ, ọ hai kere he. Usiuwoma ota na o rẹ ginẹ kẹ omai gbe amọfa erere!

14. Eme o gwọlọ nọ ọsẹgboni a re ru re a sae ma emọ rai ziezi?

¹⁴ O rẹ were emọ buobu re a wuhrẹ, yọ a rẹ gwọlọ roma kpotọ. (Mat. 18:1-4) Nọ o rrọ ere na, esẹgbini a rẹ sae daoma ru emọ esese rai wo isiuru kẹ je wuhrẹ ae uzẹme na. (2 Tim. 3:14, 15) Rekọ re a sai ru onana avọ obokparọ, o gwọlọ nọ esẹgbini a rẹ kaki wuhrẹ uzẹme na re u te ai udu, yeri uzuazọ rai rọwokugbe uzẹme na ẹsikpobi. Esẹgbini a te bi ru onana, orọnikọ emọ rai e rẹ rọ ezọ yo uzẹme na ọvo ho rekọ a rẹ rọ ẹro ruẹ epanọ a bi ro fi ei hiruo. Ofariẹ, a ve ti rri ọwhọkuo ọsẹ hayo oni wọhọ odhesẹvia uyoyou Jihova.

15, 16. Ẹvẹ u fo nọ esẹgbini a re ro dhesẹ nọ a fievahọ Ọghẹnẹ nọ a te si ọmọ rai jọ no ukoko?

¹⁵ Dede nọ esẹgbini a wuhrẹ emọ rai idhere Ọghẹnẹ, u wo emọ jọ nọ i re ghoro no ukoko na yọ a re je si efa no ukoko. Onana o rẹ kẹ ahwo uviuwou uye gaga. Oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ obọ South Africa ọ ta nọ: “Okenọ a si oniọvo ọmọzae mẹ no ukoko, o jọ omẹ oma wọhọ ẹsenọ o whu no. Oware na o da omẹ thesiwa!” Eme oniọvo-ọmọtẹ na avọ ọsẹgboni riẹ a ru? A ru lele uthubro nọ o rrọ Ẹme Ọghẹnẹ. (Se 1 Ahwo Kọrint 5:11, 13.) Ọsẹgboni na a ta nọ: “Ma gba riẹ mu nọ ma re fi uthubro Ebaibol na hiruo, keme ma riẹ nọ ma te ru oware kpobi oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ, ewoma o re noi ze. Ma rri ohwo osino-ukoko wọhọ ọwhọkuo nọ o no obọ Jihova ze, u te je mu omai ẹro nọ uyoyou o rẹ wọ Jihova whọku ohwo, yọ o re ru onana te umuo nọ u fo. Fikiere, ẹme uviuwou nọ o gbahọ nọ ohwo kpobi ọ rẹ jọ, oyeọvo ọmọzae mai ọ jẹ jọ kuomagbe omai.”

¹⁶ Ẹvẹ onana o jọ ọmọ na oma? Ọ ta uwhremu na nọ: “Mẹ riẹ nọ ahwo uviuwou mẹ a mukpahe omẹ hẹ, ukpoye a je yoẹme kẹ Jihova gbe ukoko riẹ.” Ọ ta re nọ: “A te ru owhẹ oware nọ o rẹ rọ gba owhẹ họ lẹ se Jihova kẹ obufihọ gbe erọvrẹ, ẹsiẹe whọ rẹ rọ riẹ epanọ usu ra kugbe Ọghẹnẹ o ghare te.” Dai roro epanọ eva e were uviuwou nana te nọ a zihe ọmọzae na ziọ ukoko! Ẹhẹ, ma tẹ be hai ru oreva Ọghẹnẹ evaọ iruẹru mai kpobi, ewoma o re noi ze.—Itẹ 3:5, 6; 28:26.

17. Fikieme u ro fo nọ ma roma kẹ Ọghẹnẹ, kọ ẹvẹ onana o te rọ kẹ omai erere?

¹⁷ Aizaya ọruẹaro na ọ ta nọ evaọ usu ahwo Ju nọ a mu kpohọ igbo, ejọ i ti kurẹriẹ a vẹ te ta nọ: “O ỌNOWO, whẹ họ Ọsẹ mai, mai họ ọviẹẹ, whẹ họ ọmebẹ mai, mai kpobi họ iruo abọ ra.” Kẹsena a vẹ te lẹ nọ: “Whọ kareghẹhọ umuomu mai bẹdẹ hẹ; ri, who roro, keme mai ahwo ra.” (Aiz. 64:8, 9) Mai omamai ma tẹ romakpotọ jẹ roma kẹ Jihova oghẹrẹ utiona, o ti rri omai ghaghae gaga wọhọ epanọ o rri Daniẹl ọruẹaro na. U te no ere no, Jihova ọ te gbẹ rọ Ẹme riẹ, ẹzi riẹ, gbe ukoko riẹ ma omai, onọ u ti ru nọ ma te sae rọ jọ “emọ Ọghẹnẹ” nọ e rrọ gbagba.—Rom 8:21.