Kpohọ eme nọ e riẹ eva

Kpohọ oria eware nọ e riẹe eva

UZOẸME UWUHRẸ 39

Kọ Odẹ Ra O Rrọ “Obe Uzuazọ Na”?

Kọ Odẹ Ra O Rrọ “Obe Uzuazọ Na”?

“A te kere ahwo nọ a be dhozọ Jihova . . . fihọ obe ekareghẹhọ evaọ aro riẹ.”—MAL. 3:16.

OLE AVỌ 61 Whai Idibo Ọghẹnẹ, Wha Nyaharo!

EWARE NỌ MA TI WUHRẸ *

Anwọ ikpe buobu ze na, Jihova o bi kere edẹ ahwo fihọ “obe uzuazọ” na (Rri edhe-ẹme avọ 1-2)

1. Ma te rri obe Malakae 3:16, obe vẹ Jihova o bi kere, kọ eme o bi kere fihọ iẹe?

 JIHOVA o bi kere edẹ ahwo fihọ obọdẹ obe jọ anwọ ikpe idu buobu ze na. Ebẹle o wo ẹrọwọ gaga, yọ ọye họ ohwo ọsosuọ nọ Jihova o kere odẹ riẹ fihọ obe na. * (Luk 11:50, 51) Anwọ oke yena ze Jihova o kere edẹ ahwo buobu fihọ obe na no, yọ o gbe bi kere edẹ amọfa fihọ iẹe. A jọ Ebaibol se obe na “obe ekareghẹhọ,” “obe uzuazọ,” gbe “uko-obe uzuazọ.” Evaọ uzoẹme nana, ma ti sei “obe uzuazọ na.”—Se Malakae 3:16; Evia. 3:5; 17:8.

2. Oghẹrẹ ahwo vẹ Jihova o re kere odẹ rai fihọ obe uzuazọ na, kọ eme ma re ru re ọ sai kere edẹ mai fihọ iẹe?

2 Edẹ ahwo nọ e rrọ obe nana họ ahwo nọ a be gọ Jihova, nọ e be dhozọ riẹ, jẹ be kẹ odẹ riẹ adhẹẹ. Ahwo yena a ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Re edẹ mai e sae jọ obe yena, ma rẹ jọ egbẹnyusu ekpekpe Jihova. Yọ fiki uwhu Ọmọ riẹ, Jesu Kristi ma sae rọ jọ egbẹnyusu riẹ. (Jọn 3:16, 36) Mai kpobi ma gwọlọ nọ a kere odẹ mai fihọ obe uzuazọ na, te ma wo ẹruore inọ ma ti kpobọ odhiwu hayo obọ otọakpọ obonẹ ma te jọ.

3-4. (a) Kọ a te kere odẹ ohwo fihọ obe uzuazọ na no, u dhesẹ nọ ọ te siọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ ba ewo ho? Ru ei vẹ. (b) Enọ vẹ ma te kuyo rai evaọ uzoẹme nana gbe ọnọ ọ kẹle riẹ?

3 Kọ a te kere odẹ ohwo fihọ obe uzuazọ na no, yọ o nwani dhesẹ nọ ọ te siọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ ba ewo ho? Uyo onọ na o rrọ ẹme nọ Jihova ọ ta kẹ Mosis evaọ obe Ọnyano 32:33. Jihova ọ jọ etẹe ta nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ raha uzi mẹ, me re voro iei no obe mẹ no.” Koyehọ a sae voro odẹ ohwo no obe na! O wọhọ ẹsenọ Jihova ọ kake rọ epẹnso kere edẹ na fihọ iẹe. (Evia. 3:5, ẹme-obotọ) Ma rẹ daoma re ma gọ Jihova re ọ sai kere edẹ mai fihọ obe na bẹdẹ bẹdẹ wọhọ oware nọ a rehọ ebairo kere.

4 Onana o sae lẹliẹ enọ jọ jọ omai udu. Enọ wọhọ, amono Ebaibol ọ ta nọ a kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na, gbe amono a kere edẹ rai fihọ iẹe he? Oke vẹ ahwo nọ a voro edẹ rai no obe na ha a ti ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ? Kọ ahwo nọ uvẹ nọ a rẹ rọ riẹ Jihova u rovie kẹ taure a te ti whu hu, a ti kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na? Ma te jọ uzoẹme nana gbe uzoẹme notha kẹ uyo enọ nana.

AMONO A KERE EDẸ RAI FIHỌ OBE UZUAZỌ NA?

5-6. (a) Wọhọ epanọ ma sae ruẹ se evaọ obe Ahwo Filipai 4:3, amono jọ odẹ rai o rrọ obe uzuazọ na? (b) Oke vẹ a ti ro kuenu kẹ ae nọ odẹ rai o te jọ obe na bẹdẹ bẹdẹ?

5 Amono a kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na? Ma te ta kpahe eko ahwo isoi jọ. Evaọ itu nana, edẹ ejọ e rrọ obe uzuazọ na, rekọ edẹ ejọ e riẹ hẹ.

6 Utu nọ ma te kake ta ẹme kpahe họ, Ileleikristi nọ a salọ re a lele Jesu su evaọ obọ odhiwu na. Kọ a kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na no? Ee. Evaọ ileta nọ Pọl ukọ na o kere se “ibe iruiruo” riẹ evaọ obọ Filipai, ọ ta nọ a kere edẹ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo nọ i ti lele Jesu su fihọ obe uzuazọ na no. (Se Ahwo Filipai 4:3.) Rekọ a tẹ gwọlọ nọ odẹ rai o rẹ gbẹ jọ obe uzuazọ na, a re kru ẹrọwọ rai te urere. A te ru ere, Jihova o ti kuenu kẹ ae nọ a te ahwo nọ a re kpobọ odhiwu. Yọ o ti kuenu kẹ ae taure a te ti whu hayo taure uye ulogbo na o tẹ te ze. Odẹ rai o vẹ te jọ obe uzuazọ na bẹdẹ bẹdẹ.—Evia. 7:3.

7. Ma te rri obe Eviavia 7:16, 17, oke vẹ a ti ro kere edẹ ogbotu obuobu na fihọ obe uzuazọ na bẹdẹ bẹdẹ?

7 Utu avọ ivẹ nọ ma te ta ẹme kpahe họ ogbotu obuobu na. Ma be ta ẹme na, kọ a kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na no? Ee. Kinọ ẹmo Amagidọn o te fi vrẹ no, nọ a jẹ ruọ akpọ ọkpokpọ na no, odẹ rai ọ te gbẹ jọ obe uzuazọ na? Ee. (Evia. 7:14) Jesu ọ ta nọ ahwo nana a ti “wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Mat. 25:46) Rekọ orọnọ ohwo ọ tẹ nwane zọ evaọ ẹmo Amagidọn yọ a kuenu kẹe inọ o ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ no ho. O te wọhọ ẹsenọ a kake rehọ epẹnso kere edẹ ahwo nọ e zọ na fihọ obe uzuazọ na. Evaọ oke Esuo Odu-Ikpe na, Jesu “ọ te sẹro rai wọhọ othuru-igodẹ, o ti su ai kpohọ iyeri-ame erọ ame uzuazọ.” A ti bruoziẹ kẹ ahwo nọ a yoẹme kẹ Jesu inọ a ru oreva Jihova, a ve ti kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na bẹdẹ bẹdẹ.—Se Eviavia 7:16, 17.

8. Oghẹrẹ ahwo vẹ odẹ rai o rrọ obe uzuazọ na ha, kọ eme ọ te via kẹ ae?

8 Utu avọ esa nọ ma te ta ẹme kpahe họ ewe na, nọ a te raha no evaọ ẹmo Amagidọn. A kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na ha. Jesu ọ ta nọ a ti “kpohọ ọraha ebẹdẹ bẹdẹ.” (Mat. 25:46) Ẹzi ọfuafo o fiobọhọ kẹ Pọl ta nọ “ahwo nana a ti wo obrukpe ọrọ ọraha ebẹdẹ bẹdẹ.” (2 Tẹs. 1:9; 2 Pita 2:9) Oware ovona o te via kẹ ahwo kpobi nọ a kekaro fihọ raha uzi mukpahe ẹzi ọfuafo na. A te raha ae kufiẹ. A ti wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ hẹ. Enọ i whu no evaọ usu rai, a te kpare ae ze gbe he. (Mat. 12:32; Mak 3:28, 29; Hib. 6:4-6) Obọnana joma ta kpahe itu ahwo ivẹ jọ nọ a te kpare ze te rria otọakpọ na.

AHWO NỌ A TE KPARE ZE

9. Itu ahwo ivẹ vẹ obe Iruẹru Ikọ 24:15 o ta nọ a te kpare ziọ otọakpọ na, kọ ohẹriẹ vẹ o rrọ eko ahwo ivẹ nana?

9 Ebaibol ọ ta kpahe itu ahwo ivẹ nọ a te kpare ze nọ i wo ẹruore nọ a te rria otọakpọ na bẹdẹ bẹdẹ. Ae họ “enọ i kiẹrẹe” na gbe “enọ i kiẹrẹe he” na. (Se Iruẹru Ikọ 24:15.) “Enọ i kiẹrẹe” na họ ahwo nọ a rọ udu rai kpobi gọ Jihova evaọ oke nọ a jọ uzuazọ. Rekọ “enọ i kiẹrẹe he” na họ ahwo nọ a sae gọ Jihova ha taure a te ti whu. Ibuobu rai dede, a je ru eware nọ i yoma gaga. Kọ fikinọ a te kpare itu ahwo ivẹ nana ze na, u dhesẹ nọ a kere odẹ rai fihọ obe uzuazọ na no? Re ma kuyo onọ yena, joma ta kpahe utu ọvuọvo.

10. Fikieme Ọghẹnẹ ọ te rọ kpare enọ i kierẹe na ze, kọ iruo vẹ a te kẹ ejọ evaọ usu rai? (Rri uzoẹme “Enọ Ahwo nọ A s’Ebe” nọ a jọ ta kpahe ẹkparomatha evaọ Uwou-Eroro nana.)

10 Utu ahwo avọ ene nọ ma te ta ẹme kpahe họ “enọ i kiẹrẹe” na. Taure a te ti whu, a kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na no vẹre. Kinọ a whu no, Ọghẹnẹ o te voro odẹ rai no obe uzuazọ na no? Ijo. Jihova ọ gbẹ be kareghẹhọ ae. Ebaibol ọ ta nọ: “Ọ rrọ Ọghẹnẹ enọ i whu no ho, rekọ ọrọ enọ e rrọ uzuazọ, keme evaọ aro riẹ aikpobi a rrọ uzuazọ.” (Luk 20:38) Fikiere oke nọ a te kpare ahwo nọ a kiẹrẹe na ze, odẹ rai o te gbẹ jọ obe uzuazọ na. Rekọ o te wọhọ ẹsenọ a kake rọ epẹnso kere iei fihọ iẹe tao. (Luk 14:14) Ma riẹ nọ ẹsejọhọ a te rehọ ahwo okiẹrẹe jọ nọ a te kpare ze na mu “isu evaọ otọakpọ na kpobi.”—Ol. 45:16.

11. Eme “enọ i kiẹrẹe he” na a ti ru re a te ti kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na?

11 Obọnana joma ta kpahe utu avọ isoi, koyehọ “enọ i kiẹrẹe he” na. A je ru ikpehre eware. Ẹsejọhọ a riẹ nọ eware nọ a je ru na e rẹ dha Jihova eva ha. A kere odẹ rai fihọ obe uzuazọ na ha taure a te ti whu. Rekọ nọ a te kpare ae ze na, uvẹ u ti rovie kẹ ae nọ a ti ro ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ re a sai kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na. Re a sai ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ, o gwọlọ nọ a re wuhrẹ ai ziezi, keme ibuobu rai a je ru eware nọ i yoma gaga. A ti wuhrẹ ai izi Jihova. Evaọ oke yena nọ Uvie Ọghẹnẹ u ti ro su akpọ na, a ti wuhrẹ ahwo buobu gbidi gbidi. A ri wuhrẹ ahwo tere ẹdẹvo ho.

12. (a) Amono a ti wuhrẹ enọ i kiẹrẹe he na? (b) Eme a ti ru enọ e rọwo ru oware nọ a wuhrẹ i rai hi?

12 Amono a ti wuhrẹ enọ i kiẹree he na? Ae họ ogbotu obuobu na gbe ahwo nọ i kiẹrẹe nọ a kpare ze evaọ oke yena. Yọ re a sai kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na, a rẹ daoma re a mu usu kugbe Jihova jẹ rọ uzuazọ rai mudhe kẹ Jihova re a gọe. Jesu avọ ahwo nọ a ti lele iei su na a ti muẹrohọ enọ i kiẹrẹe he na sọ a bi gine ru oware nọ a bi wuhrẹ ai na. (Evia. 20:4) Ohwo kpobi nọ ọ rọwo ru oware nọ a bi wuhrẹ iẹe he, a ti kpei no o tẹ make rọnọ ọ kpako te ikpe udhusoi (100) no. (Aiz. 65:20) Jihova avọ Jesu a rẹ sae riẹ udu ohwo. Fikiere otẹrọnọ ohwo jọ ọ gwọlọ wha ozighi họ akpọ ọkpokpọ na, a te kẹe uvẹ hẹ.—Aiz. 11:9; 60:18; 65:25; Jọn 2:25.

EKPAROMATHA UZUAZỌ GBE ORỌ ẸDHOGUO

13-14. (a) Vẹre vẹre, ẹvẹ ma riẹ otọ ẹme Jesu nọ ọ rrọ Jọn 5:29 na? (b) Eme ma wariẹ muẹrohọ evaọ ẹme Jesu na?

13 Jesu ọ ta ẹme kpahe ahwo nọ a te kpare ze re a rria otọakpọ na. Ọ ta nọ: “Auwa na ọ be tha nọ enọ e rrọ iki ekareghẹhọ kpobi a ti ro yo urru riẹ a vẹ te nya via, enọ i ru eware iwoma a ti wo ẹkparomatha uzuazọ, enọ i ru eware iyoma kọ ẹkparomatha ẹdhoguo.” (Jọn 5:28, 29) Eme họ otọ ẹme Jesu na?

14 Anwẹdẹ ma je rri ẹme Jesu na inọ eware nọ a ta nọ a ru na yọ eware nọ a ru nọ a kpare ae ze no. Ma je roro nọ Jesu ọ be ta nọ ahwo jọ a ti ru oware uwoma, efa a ve ti ru eware iyoma nọ a tẹ kpare ae ze no. Rekọ ma te rri ẹme Jesu na ziezi, orọnikọ ọ be ta nọ ahwo nọ a kpare ze na, ejọ i ti ru eware iwoma, efa i ve ti ru eware iyoma ha. Ẹme nọ ọ ta họ “enọ i ru eware iwoma” gbe “enọ i ru eware iyoma.” Onana u dhesẹ nọ eware nana yọ eware nọ a ru no vẹre taure a te ti whu. Enẹ ma riẹ otọ ẹme Jesu na enẹna. Yọ oghẹrẹ nọ ma riẹ otọ ẹme na o ginẹ rrọ ziezi keme Ọghẹnẹ ọ te kẹ ohwo ọvo nọ a kpare ze uvẹ re o ru eware iyoma evaọ akpọ ọkpokpọ na ha. Eware iyoma nọ a ta nọ enọ i kiẹrẹe he na a ru na yọ eware nọ a ru no vẹre taure a te ti whu. Nọ o rrọ ere na, eme “ẹkparomatha uzuazọ” gbe “ẹkparomatha ẹdhoguo” nọ Jesu ọ ta kpahe na u dhesẹ?

15. Amono a ti wo “ẹkparomatha uzuazọ,” kọ fikieme?

15 A ti kere edẹ enọ i kiẹrẹe na fihọ obe uzuazọ na no taure a te ti whu keme a ru eware iwoma. Fikiere a ti wo “ẹkparomatha uzuazọ.” Ẹme yena ọ lẹliẹ omai riẹ nọ “enọ i ru eware iwoma” nọ a ta kpahe evaọ Jọn 5:29 na, ae ọvona họ “enọ i kiẹrẹe” nọ obe Iruẹru Ikọ 24:15 ọ ta kpahe na. Ẹme nọ ọ rrọ obe Ahwo Rom 6:7 o dhesẹ nọ oghẹrẹ nọ ma riẹ otọ ẹme Jesu na fihọ na ere ọ ginẹ rrọ. Ọ ta nọ: “Ọnọ o whu no yọ a si uzioraha riẹ noi uzou no.” Oke nọ ahwo okiẹrẹe na a whu, Jihova ọ tẹ kpairoro vrẹ izieraha rai no. Rekọ ọ gbẹ be kareghẹhọ eware iwoma nọ a ru. (Hib. 6:10) O make rrọ ere na, nọ ahwo okiẹrẹe na a tẹ kparoma ze, a rẹ gbẹ daoma re a ru oware nọ o rẹ were Jihova re odẹ rai o sae gbẹ jọ obe uzuazọ na.

16. Eme họ “ẹkparomatha ẹdhoguo” na?

16 Kọ ahwo nọ i ru eware iyoma taure a te ti whu? Ginọ uzẹme nọ Jihova ọ kpairoro vrẹ izieraha rai. Rekọ fikinọ a gọ Jihova re a te ti whu hu, edẹ rai e rrọ obe uzuazọ na ha. Onana u dhesẹ nọ ẹkparomatha “enọ i ru eware iyoma” na oye ọvona họ ẹkparomatha “enọ i kiẹrẹe he” nọ a ta kpahe evaọ obe Iruẹru Ikọ 24:15 na. Ebaibol ọ ta nọ a ti wo “ẹkparomatha ẹdhoguo.” * Ẹdhoguo na họ, a ti muẹrohọ ae sọ a be daoma ru oware nọ u kiẹrẹe. (Luk 22:30) O rrọ ẹdhoguo ẹdẹ ọvo ho. Fikiere oke jọ o te vrẹ re a tẹ te riẹ sọ a fo ahwo nọ a re kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na. A tẹ siọ ikpehre eware nọ a je ru re a te ti whu ba, jẹ ta nọ a rẹ gọ Jihova, a ve ti kere edẹ rai fihọ obe uzuazọ na.

17-18. Eme ahwo nọ a te kpare ze kpobi a re ru, kọ eware vẹ họ eware nọ a ru nọ a ta ẹme te evaọ Eviavia 20:12, 13 na?

17 Te enọ i kiẹrẹe, te enọ i kiẹrẹe he nọ a te kpare ze na, a rẹ daoma koko izi nọ e te jọ iko-ebe ekpokpọ nọ e te jariẹ evaọ oke Esuo Odu-Ikpe Jesu na. Jọn ukọ na ọ ta kpahe iẹe evaọ eruẹaruẹ jọ nọ ọ ruẹ. Ọ ta nọ: “Mẹ tẹ ruẹ enọ i whu no, te ilogbo te esese nọ i dikihẹ aro agbara-uvie na, yọ a rovie iko-ebe fihọ. Rekọ a te rovie uko-obe ofa jọ; uko-obe uzuazọ. A tẹ rehọ eware nọ a kere fihọ iko-ebe na ro bruoziẹ enọ i whu no na wọhọ epanọ a ru.”—Evia. 20:12, 13.

18 Oria Ebaibol yena ọ ta nọ a ti bruoziẹ enọ a kpare ze na wọhọ “epanọ a ru.” Kọ eware nọ a ru taure a te ti whu o be ta kpahe na? Ijo! Kareghẹhọ nọ Jihova ọ rehọ izieraha rai vrẹ rai evaọ oke nọ a whu no. Fikiere eware nọ a ru nọ Ebaibol ọ ta na yọ eware nọ a ru taure a te ti whu hu. Rekọ eware nọ a ru nọ a kpare ae ze no. Oware nọ a ti rri ro bruoziẹ rai họ, sọ a ru eware nọ a wuhrẹ i rai evaọ akpọ ọkpokpọ na hayo a ru rai hi. Makọ amọ Noa, Samuẹle, Devidi, gbe Daniẹl nọ a gọ Jihova ziezi taure a te ti whu na, a ti wuhrẹ ai kpahe Jesu Kristi re a fi ẹrọwọ họ ẹtanigbo na. Otẹrọnọ a ti wuhrẹ ai, ẹsiẹvo kọ enọ i kiẹrẹe he nọ a te kpare ze na!

19. Eme o te via kẹ ahwo nọ a rọwo ru eware nọ a wuhrẹ i rai hi evaọ akpọ ọkpokpọ na?

19 Eme o te via kẹ ahwo kpobi nọ a rọwo ru eware nọ a wuhrẹ i rai hi evaọ akpọ ọkpokpọ na? Eviavia 20:15 ọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ a ruẹ odẹ riẹ evaọ obe uzuazọ na ha, a te gbolo iei fihọ ẹtẹre erae na.” Onana u dhesẹ nọ a te raha ae no riẹriẹriẹ. Fikiere ma rẹ daoma re otẹrọnọ a kere odẹ mai fihọ obe uzuazọ na no, ma ve ru oware nọ odẹ mai o rẹ gbẹ rọ jariẹ bẹdẹ bẹdẹ.

Oniọvo nọ o bi wuhrẹ ahwo evaọ oke Esuo Odu-Ikpe na (Rri edhe-ẹme avọ 20)

20. Eme o te via evaọ oke Esuo Odu-Ikpe Jesu na? (Rri uwoho nọ o rrọ uke emagazini na.)

20 Emamọ eware buobu e te via evaọ oke Esuo Odu-Ikpe Jesu na. A ti wuhrẹ ahwo buobu. A ri wuhrẹ ahwo tere ẹdẹvo ho. Ere ọvo ho, a ti muẹrohọ ahwo nọ a kiẹrẹe gbe enọ i kiẹrẹe he na re a riẹ epanọ a be daoma te. (Aiz. 26:9; Iruẹru 17:31) Rekọ oghẹrẹ vẹ a ti ro wuhrẹ ahwo evaọ oke yena? Ma te jọ uzoẹme notha ta kpahe iẹe. Yọ ma te ruẹ nọ ewuhrẹ na ginọ emamọ oware gaga.

OLE AVỌ 147 A Ya Eyaa Uzuazọ Ebẹdẹ Bẹdẹ

^ Jesu ọ jọ obe Jọn 5:28, 29 ta kpahe “ẹkparomatha uzuazọ” gbe “ẹkparomatha ẹdhoguo.” Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe oghẹrẹ nọ ma riẹ otọ ẹme Jesu na vẹre, gbe epanọ ma riẹ otọ riẹ enẹna. Ma vẹ te jẹ ta kpahe ahwo jọ nọ ẹkparomatha rai o te jọ orọ uzuazọ gbe ejọ nọ ẹkparomatha rai o te jọ orọ ẹdhoguo.

^ Anwọ emuhọ akpọ na ze Ọghẹnẹ o ro mu obe na họ ekere. Emuhọ akpọ nọ Jesu ọ jọ Luk 11:50, 51 fodẹ na họ umuo oke ahwo nọ uwhu Jesu o ti voro izieraha rai no. (Mat. 25:34; Evia. 17:8) Fikiere ma sae ta nọ Ebẹle họ ohwo ọsosuọ nọ a kere odẹ riẹ fihọ obe uzuazọ na.

^ Vẹre vẹre, ma jẹ hae ta nọ “ẹdhoguo” nọ Jesu ọ ta ẹme te na, u dhesẹ epanọ a re bruoziẹ kpe ohwo inọ ohwo na ekpehre ohwo. Ginọ uzẹme inọ “ẹdhoguo” ọ rẹ sae jọ ere ẹsejọ. Rekọ ma te rri ẹme nọ Jesu ọ ta na, o wọhọ nọ nwanọ onọ a re jo brukpe ohwo na Jesu ọ be ta kpahe na ha. Rekọ epanọ a re rri ohwo sọ ọ be riẹ ru. Obe ofeme Griki jọ o ta nọ, u dhesẹ epanọ a re “muẹrohọ uruemu ohwo gaga.”