1. Fikieme u gbe bi gbe omai unu hu inọ ohwo o gbe bi fievahọ ohwo ho?

 AKPỌ Ẹdhọ o yoma te epanọ ohwo o gbe bi fievahọ ohwo ho no. Eware nọ ihreki, ahwo nọ a rrọ ekwa esuo, gbe isu egagọ a bi ru e be kẹ ahwo uye. Egbẹnyusu mai, ahwo nọ ma gbẹ riẹ oma gbe ahwo uwou obọmai dede a re ru eware nọ e rẹ kẹ omai uye ẹsejọ. U gbe omai unu hu keme Ebaibol ọ ta vẹre inọ: “Evaọ edẹ urere na, . . . , ahwo a ti . . . ru ẹme rai gba ha, . . . a te ta ahwo raha, . . . a ti vivie ahwo.” Ẹme nana o dhesẹ nọ ahwo a ti ru wọhọ Ẹdhọ nọ a re fievahọ họ nọ o bi su akpọ na.—2 Tim. 3:1-4; 2 Kọr. 4:4.

2. (a) Amono ma sai fi eva mai kpobi họ? (b) Onọ vẹ o sae jọ omai udu ẹsejọ?

² Rekọ mai Ileleikristi ma riẹ nọ ma rẹ sai fi eva mai kpobi họ Jihova. (Jeri. 17:7, 8) Ma riẹ nọ o you omai yọ ọ rẹ “nyasiọ” egbẹnyusu riẹ ba ha. (Ol. 9:10) Ma rẹ sai je fievahọ Jesu Kristi keme o whu kẹ omai. (1 Pita 3:18) Ma tẹ jẹ riẹ nọ ma rẹ sai fievahọ ehrẹ Ebaibol keme e be kẹ omai erere. (2 Tim. 3:16, 17) Ma sai gine fievahọ Jihova, Jesu gbe Ebaibol na. Rekọ ẹsejọ ma re roro nọ, ‘Kọ ma sai gine fievahọ inievo ukoko na ẹsikpobi?’ Uyo riẹ họ Ee. Fikieme ma sai ro fievahọ ae?

3. Okpoware vẹ Jihova o ru kẹ omai? (Mak 10:29, 30)

³ Jihova o ru nọ ma rọ rrọ ukoko na, yọ ma wo inievo buobu evaọ akpọ na soso. Okpoware Jihova o ru kẹ omai na yọ eghale buobu i bi te omai fiki onana. (Se Mak 10:29, 30.) Inievo na a you Jihova wọhọ epanọ ma you rie na, yọ a be daoma koko izi riẹ. Ẹwho ọvona ma no ze he, ẹvẹrẹ ọvona ma be ta ha, yọ oghẹrẹ ẹgọ ọvona ma rẹ gọ họ. Ghele na, ma you inievo na, te enọ ma riẹ ẹdẹvo ho. Eva e  rẹ were omai gaga re mai avọ inievo mai ma kuomagbe gọ Jihova Ọsẹ ezi mai na je jiri iei.—Ol. 133:1.

4. Fikieme u ro fo re ma kẹle inievo ukoko na ziezi?

⁴ Enẹna o mae tubẹ roja inọ ma rẹ kẹle inievo ukoko na. Ẹsejọ nọ ẹbẹbẹ ọ tẹ rrọ omai oma, a be hai fiobọhọ kẹ omai. (Rom 15:1; Gal. 6:2) A be hae tuduhọ omai awọ re ma kruga ziezi evaọ ukoko Jihova, usu mai avọ Jihova o vẹ jẹ kpekpe ziezi. (1 Tẹs. 5:11; Hib. 10:23-25) Setan avọ akpọ omuomu riẹ a be wọso idibo Jihova kpobi. Kọ ẹvẹ o hae te jọ ogbẹrọ inievo mai nọ a bi fiobọhọ kẹ omai hi? Uviemenẹ Setan avọ ahwo riẹ a te wọ ohọre bru omai ze. Rekọ oke yena, udu o te jọ omai awọ keme ma wo inievo buobu nọ i dikihẹ ga wọhọ omai re.

5. Fikieme inievo jọ a gbẹ gwọlọ kaki fievahọ inievo ukoko na ha?

⁵ Inievo jọ a rẹ gwọlọ kaki fievahọ inievo ukoko na ha. Fikieme? Ẹsejọhọ u wo oke jọ nọ a rọ lẹlẹ ta ẹme kẹ oniọvo jọ, rekọ oniọvo na ọ tẹ ta ẹme na kẹ omọfa. Hayo oniọvo jọ ọ ta nọ o ti ru oware jọ kẹ ae, rekọ o gbe ru ei hi. O sae jẹ jọ nọ oniọvo jọ ọ ta ẹme jọ hayo o ru rai oware nọ o da rai te ẹzi. Eware nana e rẹ sai gine ru nọ ma gbẹ gwọlọ kaki fievahọ ohwo ho. O make rrọ ere na, eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai fievahọ inievo ukoko na?

6. Ma te you inievo mai, eme ma ti ru ghele nọ a tẹ maki ru omai thọ? (1 Ahwo Kọrint 13:4-8)

⁶ Ohwo nọ who you ọye who re fievahọ. Obe Ahwo Kọrint Ọsosuọ izou 13 ọ fodẹ eware sa-sa nọ ohwo o re ru nọ o te you omọfa. Yọ eware nana i ti fiobọhọ kẹ omai fievahọ inievo mai nọ a tẹ maki ru oware nọ o kẹ omai uye. (Se 1 Ahwo Kọrint 13:4-8.) Owọ avọ 4 o ta nọ, “Uyoyou u re wo  odiri, o tẹ jẹ rrọ wowou.” Yọ ere Jihova ọ nwane rrọ re. O re wo odiri kẹ omai nọ ma te ru ei thọ. Ma rẹ daoma ru epanọ Jihova o bi ru na. Nọ oniọvo o te ru oware hayo ta ẹme jọ nọ o da omai gaga, ma re thihakọ kẹe. Owọ avọ 5 o ta nọ: “[Uyoyou] u re mu ofu hu. U re koko eware edada nọ a ru rie fihọ eva ha.” Nọ oniọvo o te ru omai thọ, ma du fi ẹme na họ eva ha, re odẹnotha nọ o je ru omai oware jọ, ma vẹ ta nọ enẹ who ru ẹdẹ. Obe Ọtausiuwoma Na 7:9 o ta nọ joma “kaki mu ofu hu.” Ukpoye joma hai ru oware nọ obe Ahwo Ẹfisọs 4:26 o ta, inọ: “Wha kuvẹ re ọre o kiediwi yọ wha gbe bi mu ofu hu.”

7. Eme Matiu 7:1-5 o ta, nọ o rẹ lẹliẹ omai fievahọ inievo na?

⁷ Oware jọ nọ o te lẹliẹ omai fievahọ inievo mai họ, nọ ma tẹ be hae rọ emamọ ubiẹro rri rai wọhọ epanọ Jihova o bi ru na. Jihova o you rai, yọ ọ rẹ rọvrẹ rai nọ a te ruthọ. Yọ ere u fo nọ ma re ru re. (Ol. 130:3) Orọnikọ eware nọ inievo mai a be riẹ ru tere he ma re fiẹrohọ họ. Rekọ ma re muẹrohọ emamọ eware nọ a bi ru, ma vẹ jẹ riẹ nọ a be daoma ru oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ. (Se Matiu 7:1-5.) Yọ a te ru eva dha omai, ma rẹ rehọ iẹe nọ ẹsejọhọ mai ma rri oware na thọ keme uyoyou o rẹ “rọwo eware kpobi.” (1 Kọr. 13:7) Orọnikọ oyena u dhesẹ nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma re mu fievahọ ohwo ho. Rekọ ọ gwọlọ nọ ma fievahọ inievo ukoko na keme a bi ru eware nọ e rẹ lẹliẹ omai fievahọ ae. *

8. Eme who re ru re whọ sai fievahọ inievo na?

⁸ Epanọ ohwo ọ be daoma te a rẹ rọ kẹe adhẹẹ. Yọ re a te ti mu ohwo adhẹẹ họ ẹkẹ, o rrọ oware ẹdẹvo ho. Epọvo na eva nọ a re fihọ ohwo o rrọ re. Eme who re ru re whọ sai fievahọ inievo na? Daoma riẹ ae ziezi. Hae lele ae ta ẹme nọ wha te kpohọ ewuhrẹ. Hai lele ae kpohọ usi uwoma. Hai thihakọ kẹ ae nọ a te ru owhẹ thọ nọ a be daoma ru eware nọ o rẹ lẹliẹ owhẹ fievahọ ae na. Ma riẹ nọ whọ gbẹ re riẹ oniọvo jọ ziezi hi, ẹme kpobi whọ te nwane ta kẹe he. Rekọ nọ whẹ avọ iẹe wha be riẹ ohwohwo ziezi na, whọ vẹ te hae ta eva kẹe. (Luk 16:10) Kinọ oniọvo nọ who fievahọ ziezi no o te ru owhẹ oware jọ, eme who re ru? Whọ nwani rri rie fihọ ohwo oyoma re whọ fa usu noi hi. Gbe thihakọ kẹe. Yọ inievo jọ a te ru owhẹ oware nọ o kẹ owhẹ uye, whọ nwane rọ ere ta nọ me re gbe fievahọ ohwo ọvo evaọ ukoko na ha ha. Ma te ta kpahe idibo Jihova jọ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na. A ru rai eware jọ nọ e kẹ rai uye. Ghele na, a gbe je fievahọ amọfa.

9. (a) Eme u dhesẹ nọ Hana ọ gbẹ jẹ gọ Jihova ghele dede nọ ahwo nọ o ro mu a je ru ugberuo? (b) Eme whọ jọ iku Hana wuhrẹ nọ u re fiobọhọ kẹ owhẹ nọ ahwo jọ nọ Jihova o ro mu a gbẹ be riẹ ru hu? (Rri uwoho na.)

⁹ Kọ ọkpako ukoko hayo oniọvo ọfa nọ a kẹ obọdẹ iruo jọ evaọ ukoko na o ru owhẹ oware nọ o da owhẹ gaga no ẹdẹ jọ? O tẹ rrọ ere, kiyọ iku Hana i ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Ilai họ ohwo nọ ọ jọ ozerẹ okpehru evaọ orẹwho Izrẹl oke yena. A tẹ be fodẹ ahwo nọ a rrọ aro evaọ egagọ Ọghẹnẹ oke yena, ọye họ ohwo ọsosuọ. Rekọ emọ riẹ nọ e jọ izerẹ re a jọ ikpehre ahwo. A je gbe-ọfariẹ odode, rekọ ọsẹ rai ọ jẹ whọku ai ziezi hi. O make rrọ ere na, Jihova ọ  nwani si Ilai no ozerẹ hẹ. Ghelọ eware nana kpobi nọ e jẹ via na, Hana o mu ofu hu inọ o re gbe kpobọ uwou-udhu egagọ na nyae gọ Jihova ha bẹsenọ a re si Ilai no ozerẹ no. Nọ Ilai ọ ruẹ Hana nọ ọ be lẹ, yọ ọ be rova, o te roro nọ ọ da idi bẹ no. Ọ tẹ nwani mu ei họ ẹwhọku ukpenọ ọ nọe oware nọ o be kẹe uye. (1 Sam. 1:12-16) Ghele na, Hana ọ ya eyaa nọ o te yẹ ọmọzae, ọ te rehọ iẹe kpobọ uwou-udhu egagọ na re ọ jọ etẹe ru iruo. Yọ otọ Ilai o ti jo ru iruo. (1 Sam. 1:11) Kọ u gine fo nọ Ọghẹnẹ o re ru oware jọ kpahe oware nọ emọ Ilai a je ru na? Ẹhẹ! Yọ Ọghẹnẹ o gine ru oware jọ kpahe iẹe nọ oke u te. (1 Sam. 4:17) Jihova ọ ghale Hana, o ru nọ o ro yẹ ọmọzae, o te se odẹ riẹ Samuẹle.—1 Sam. 1:17-20.

10. Eme Devidi o ru nọ u dhesẹ nọ o fievahọ amọfa dede nọ ahwo riẹ jọ a ru rie oware uyoma?

¹⁰ Kọ oniọvo jọ nọ whẹ avọ iẹe wha kpekpe gaga o ru owhẹ oware jọ nọ o kẹ owhẹ uye gaga no ẹdẹ jọ? O tẹ rrọ ere, iku Devidi i ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Devidi o wo ogbẹnyusu jọ nọ a re se Ahitofẹl. Evaọ oke nọ Absalọm ọmọ Devidi ọ jẹ rọ gwọlọ mi ọsẹ riẹ uvie na, Ahitofẹl ọ tẹ jọ abọ Absalọm. Ma riẹ nọ oware nọ ọmọ Devidi avọ ogbẹnyusu ọkpekpe riẹ a ru rie na o te dae gaga. O make rọnọ ohwo nọ Devidi o fievahọ o ru rie oware uyoma na, o fievahọ ogbẹnyusu riẹ ọfa jọ ghele. Ọye họ Hushae, ọnọ ọ jọ abọ Absalọm ho. Hushae o ru oware nọ o hai ti si uwhu kpei re ọ sai fiobọhọ kẹ Devidi. Ọ tẹ rọ ere dhesẹ nọ ọyomariẹ yọ emamọ ogbẹnyusu nọ a re fievahọ.—2 Sam. 17:1-16.

11. Eme odibo Nebale o ru nọ u dhesẹ nọ o fievahọ Abigẹle?

¹¹ Joma ta kpahe omọfa jọ, koyehọ odibo Nebale jọ. Devidi avọ ahwo riẹ a ru nọ a gbe ro mu erao Nebale rehọ họ. Nọ u te oke jọ no, Devidi o te vi ahwo riẹ nyae ta kẹ Nebale nọ jọ ọ kẹ ae oware kpobi nọ u te rie obọ nọ a rẹ sae re. Nebale o fe gaga, rekọ ọ rọwo kẹ ahwo Devidi oware ovo ho. Eva e tẹ dha Devidi gaga. Ọ tẹ ta nọ o re kpe ọzae kpobi nọ ọ rrọ uwou Nebale no. Odibo Nebale jọ o te yo. Ukpenọ ọyomariẹ ọ rẹ lẹlẹ dhẹ no uwou na re a se iẹe ba  ekpe kugbe, ọ tẹ vuẹ Abigẹle aye Nebale ẹme na keme o fievahọ Abigẹle inọ o ti ru oware jọ re oware utioye o gbẹ via ha. Eme o lẹliẹ e riẹ fievahọ Abigẹle tere? O fievahọ iẹe keme ọ riẹ nọ Abigẹle o wo areghẹ gaga. Yọ Abigẹle o gine ru oware nọ u siwi uzuazọ rai. Ọ gbaudu nyabru Devidi. Ọ tẹ romatotọ ta ẹme kẹe re ọ siọ oware nọ ọ jẹ te gwọlọ ru na ba. (1 Sam. 25:2-35) Abigẹle ọ riẹ nọ Devidi yọ emamọ ohwo, yọ ọ tẹ ta ẹme kẹe, ofu riẹ o ti kpotọ.

12. Eme Jesu o ru nọ u dhesẹ nọ o fievahọ ilele riẹ dede nọ a jẹ hai ru oware nọ o rẹ kẹe uye?

¹² Jesu o fievahọ ilele riẹ dede nọ a jẹ hai ru oware nọ o rẹ kẹe uye ẹsejọ. (Jọn 15:15, 16) U wo oke jọ nọ ilele ivẹ Jesu jọ, Jemis avọ Jọn a rọ ta nọ Jesu o fi ai họ obọze gbe ẹkpẹlobọ riẹ evaọ Uvie Ọghẹnẹ. Jesu ọ rọ fiki ere ta nọ fiki ọkwa a be rọ gọ Ọghẹnẹ hẹ, yọ ọ ta nọ a gbẹ jọ ikọ riẹ hẹ hẹ. (Mak 10:35-40) Uwhremu na, ilele Jesu kpobi a dhẹ se iẹe ba evaọ aso ẹdẹ nọ a ro mu ei na. (Mat. 26:56) Ghelọ eware nana kpobi, Jesu o “you rai te urere.” (Jọn 13:1) O fievahọ ilele ikpegbọvo riẹ nọ e talamu ei na gaga. Nọ a kpare iẹe ze no, ọ kẹ rai obọdẹ iruo jọ inọ a wuhrẹ ahwo re a jọ ilele riẹ jẹ rẹrote ae. (Mat. 28:19, 20; Jọn 21:15-17) Dede nọ a gba ha, a gọ Jihova bọwo ẹdẹ nọ a ro whu nwane wọhọ epanọ Jesu o rẹro nọ a ti ru. Ma wuhrẹ nọ Hana, Devidi, odibo Nebale, Abigẹle gbe Jesu a fievahọ amọfa dede nọ ahwo jọ a ru eware nọ e kẹ rai uye. U fo nọ ma rẹ rọ aro kele ae.

13. Oware jọ vẹ o rẹ sai ru nọ ma gbẹ gwọlọ fievahọ ohwo ho?

¹³ Kọ whọ vuẹ oniọvo jọ ẹme jọ no ẹdẹ jọ, whọ jẹ te rọ ezọ hotọ họ, ọ vuẹ omọfa ẹme na no? Oware utioye na o rẹ kẹ owhẹ uye gaga. U wo oke jọ nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ rọ vuẹ ọkpako ukoko jọ ẹme jọ. Okiokiọ riẹ, aye ọkpako na o te sei be tuduhọ iẹe awọ fiki ẹbẹbẹ nọ o wo nọ ọ vuẹ ọkpako na kpahe na. Oware na u ru nọ oniọvo-ọmọtẹ na ọ gbẹ jẹ gwọlọ ro fievahọ ọkpako yena ha, yọ o rẹ sai ginẹ jọ ere. Oniọvo-ọmọtẹ na ọ tẹ vuẹ ọkpako ukoko ọfa ẹme na yọ emamọ oware o ru na. Ẹme nọ ọkpako na ọ ta kẹe o lẹliẹ e ruẹ nọ ọ sai gbe fievahọ ekpako ukoko na.

14. Eme o lẹliẹ oniọvo jọ wariẹ mu ekpako ivẹ jọ họ elele yeri ziezi?

¹⁴ U wo oniọvo-ọmọzae jọ nọ eva ekpako ukoko ivẹ jọ e jẹ were tere he keme o rri rai nọ a rrọ ahwo nọ a sai fievahọ họ. Rekọ ọ tẹ kareghẹhọ ẹme nọ oniọvo jọ nọ ọyomariẹ ọ rẹ kẹ adhẹẹ gaga ọ ta. Ẹme na họ “Setan họ ọwegrẹ mai, orọnọ inievo mai hi.” Ẹme nọ ọ ta na okpẹme. Oniọvo na ọ tẹ romatotọ roro kpahe ẹme yena jẹ lẹ kpahe iẹe. Uwhremu na, o gbe je mu ofu kẹ ekpako ukoko ivẹ na ha.

15. Kẹ oriruo jọ nọ u dhesẹ oware nọ ma gbẹ rọ kake wariẹ fievahọ ohwo ho nọ o te ru omai oware jọ.

¹⁵ Kọ a mi owhẹ iruo jọ nọ who je ru evaọ ukoko na no oke jọ? Oware utioye na o rẹ ginẹ da ohwo gaga. U wo oniọvo jọ nọ oware utioye na o via kẹ. Odẹ riẹ Grete. Ọye avọ oni riẹ a dikihẹ ga evaọ ukoko na evaọ oke nọ egọmeti Nazi evaọ obọ Germany a je ro kpokpo Isẹri Jihova nọ ukpe 1930 o vrẹ no. Grete ọ jẹ hai kere Uwou-Eroro nọ a vi ze fihọ ebe kẹ inievo na. Rekọ nọ inievo na a te ruẹ nọ ọsẹ riẹ o kuomagbe ahwo nọ a be wọso ukoko na no, a te mi ei iruo na no keme ọsẹ riẹ ọ tẹ ruẹ ebe na, o ti gu inievo na kẹ ahwo egọmeti. Oware ofa jọ nọ o kẹ Grete uye họ, evaọ oke nọ a je ro fi Ẹmo Akpọ Avivẹ na,  inievo na a gbẹ jẹ tubẹ kẹe avọ oni riẹ emagazini na ha. Yọ a rẹ kpọ ae unu hu nọ a tẹ ruẹ e rai. Oware na o kẹ Grete uye oke krẹkri. Ọ jẹ sae kake rọvrẹ inievo na ha, yọ o gbe fievahọ ae gbe he. Rekọ uwhremu na, ọ tẹ te ruẹ nọ Jihova ọ rọvrẹ inievo na no, yọ u fo re ọyomariẹ ọ rọvrẹ rai re. *

16. Fikieme u ro fo re ma fievahọ inievo na ghele nọ ọjọ ọ tẹ maki ru omai thọ?

¹⁶ Otẹrọnọ ọkpọ oware nọ o via kẹ Grete na o via kẹ owhẹ no re, daoma re whọ wariẹ fievahọ inievo na. Orọnikọ nwanọ ẹdẹdẹ oware na o ti ro no owhẹ eva ha. Rekọ whọ tẹ be daoma kpairoro vrẹ riẹ, ẹmẹrera na, o ti no owhẹ eva, yọ erere o ti noi ze. Joma kẹ oriruo jọ. Otẹrọnọ whọ re oware jọ nọ o lẹliẹ eva da owhẹ no ẹdẹ jọ, whọ te hae muẹrohọ oware kpobi nọ whọ gwọlọ re taure whọ tẹ te re iẹe. Kọ oyena o te whae ze nọ whọ gbẹ te rọ re emu hu? Ijo! Epọvo na re, nọ oniọvo jọ o te ru oware nọ o kẹ omai uye, ma du nwane rọ ere ta nọ ma re gbe fievahọ oniọvo ọvuọvo evaọ ukoko na ha ha. Mai kpobi na ma re ruthọ. Ma te fievahọ inievo na ghele, eva e te were omai, ma vẹ te jẹ daoma ru oware nọ o rẹ lẹliẹ omai fievahọ ohwohwo evaọ ukoko na.

17. Fikieme u ro fo re ma fievahọ inievo ukoko na, kọ eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme notha?

¹⁷ Ohwo o gbe bi fievahọ ohwo ho fiki akpọ Ẹdhọ nọ ma rrọ. Rekọ ma fievahọ ohwohwo evaọ ukoko na keme ma you inievo mai. Ma te fievahọ inievo na, evawere e rẹ jọ ukoko na yọ ma re wo okugbe. Ere ọvo ho, ma ti dikihẹ kẹ ohwohwo nọ ebẹbẹ i te te omai evaọ obaro. Rekọ nọ oniọvo nọ who fievahọ o te ru oware nọ o da owhẹ gaga, daoma rri oware na oghẹrẹ nọ Jihova o bi rri rie. Lele ehrẹ nọ Ebaibol ọ kẹ omai. Daoma you inievo ra no obeva ze jẹ rọ aro kele ahwo nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na. Ma sae wariẹ fievahọ ohwo, nọ ọ tẹ maki ru oware nọ o da omai gaga. Ma te ru ere, ma ti wo egbẹnyusu buobu ‘nọ e te kẹle omai vi oniọvo.’ (Itẹ 18:24) Rekọ re a sai fievahọ omai, ma re ru oware nọ o rẹ lẹliẹ inievo na fievahọ omai. Ma te jọ uzoẹme notha na ta kpahe oware nọ ma re ru re inievo ukoko na a sai fievahọ omai.