A Ruabọhọ Ẹnya Evaọ Uzẹme Na
A Ruabọhọ Ẹnya Evaọ Uzẹme Na
“Evawere nọ me wo vi onana o rọ họ, re me yo nọ emọ mẹ e rọ kpahe uzẹme na.”—3 JỌN 4.
1. Didi oware “uzẹme usiuwoma” na o tẹrovi?
AHWO nọ e be “rọ ẹzi gbe uzẹme gọ e” ọvo Jihova ọ rẹ jẹrehọ. (Jọn 4:24) A bi yoẹme kẹ uzẹme na, a jẹ ekru iwuhrẹ Ileleikristi nọ e rrọ Ẹme Ọghẹnẹ na kpobi rehọ. “Uzẹme usiuwoma” nana o tẹrovi Jesu Kristi gbe ẹkpare kpehru esuo Jihova ẹkwoma Uvie na. (Ahwo Galesha 2:14) Ọghẹnẹ ọ kuvẹ re “iroro ethọthọ” i bru enọ e salọ ọrue, rekọ usiwo o roma hwa ẹrọwọ nọ ma re fihọ usiuwoma na jẹ nya evaọ uzẹme na.—2 Ahwo Tẹsalonika 2:9-12; Ahwo Ẹfẹsọs 1:13, 14.
2. Rọ kẹ eme Jọn ukọ na ọ rọ mae kẹ uyere, kọ didi usu o wo kugbe Gayọs?
2 Iwhowho Uvie yọ “egba iruiruo eva uzẹme na.” Wọhọ Jọn ukọ na gbe ogbẹnyusu riẹ Gayọs, a kru uzẹme na whawha jẹ be nya evaọ eva riẹ. Avọ Gayọs nọ o wo họ iroro, Jọn o kere nọ: “Evawere nọ me wo vi onana o rọ họ, re me yo nọ emọ mẹ e rọ kpahe uzẹme na.” (3 Jọn 3-8) O tẹ make rọnọ Jọn nọ ọ kpako no na họ ọnọ o fi obọ họ kẹ Gayọs kurẹriẹ hẹ, ẹkpako ukọ na, ẹkpako Oleleikristi riẹ, gbe utiọ uyoyou ọsẹ nọ o wo u ru rie fo re a rri ọmoha nana wọhọ ọmọ abọ-ẹzi Jọn jọ.
Uzẹme na gbe Egagọ Ileleikristi
3. Eme ọ jọ ẹjiroro gbe erere iwuhrẹ nọ Ileleikristi ọsosuọ na a je ru?
3 Re a wuhrẹ uzẹme na, Ileleikristi ọsosuọ a je ku oma gbe wọhọ ikoko, ẹsibuobu evaọ iwou ahwo. (Ahwo Rom 16:3-5) Ere a je ro wo uduotahawọ a tẹ jẹ ta udu họ ohwohwo awọ re a dhesẹ uyoyou je ruiruo ezi. (Ahwo Hibru 10:24, 25) Kpahe enọ i se oma rai Ileleikristi evaọ obaro, Tertullian (c.155–vrẹ 220 C.E.) o kere nọ: “Ma re kokohọ re ma se ebe Ọghẹnẹ . . . Ma rẹ rọ eme ọrẹri eyena bọ ẹrọwọ mai, ro ru ẹruore mai kpokpọ, je ru evaifihọ mai ga.”—Apology, uzou avọ 39.
4. Didi abọ ile-esuọ i wo no evaọ iwuhrẹ Ileleikristi?
4 Imuẹro e riẹ inọ ile-esuọ e jọ abọjọ iwuhrẹ Ileleikristi ọsosuọ na. (Ahwo Ẹfẹsọs 5:19; Ahwo Kọlọsi 3:16) Profẹsọ Henry Chadwick o kere nnọ ọgba-avro ọrọ ikpe-udhusoi avivẹ na, Celsus, ọ jẹ dheva krekrekre fikinọ ile enọ i se oma rai Ileleikristi na “e were te epanọ i je ro mu ei.” Chadwick o fi bae nnọ: “Clement ọrọ Alexandria họ okere Oleleikristi ọsosuọ kpobi nọ ọ t’ẹme kpahe oghẹrẹ ile nọ i fo kẹ Ileleikristi. Ọ ta nọ u fo re i tho enọ a re ro gbile obẹlẹ hẹ.” (The Early Church, ẹwẹ-obe avọ 274-275) Nọ o rrọ nọ Ileleikristi ọsosuọ a jẹ so ile evaọ okenọ a te kokohọ na, ere ọvona Isẹri Jihova a rẹ so ile nọ a si no Ebaibol ze enọ i wo eme urirẹ nọ a re ro jiri Ọghẹnẹ gbe Uvie na.
5. (a) Ẹvẹ a jẹ rọ kẹ ọkpọvio abọ-ẹzi evaọ ikoko Ileleikristi ọsosuọ na? (b) Ẹvẹ Ileleikristi uzẹme a ro fi eme Jesu nọ e rrọ Matiu 23:8, 9 na họ iruo no?
5 Evaọ ikoko Ileleikristi ọsosuọ na, ekpako na i je wuhrẹ uzẹme na, yọ idibo iruiruo i je fi obọ họ kẹ ibe enọ e rọwo evaọ idhere sa-sa. (Ahwo Filipai 1:1) Ugboma esuo nọ o rehọ ẹro so Ẹme Ọghẹnẹ gbe ẹzi ọfuafo a jẹ kẹ ọkpọvio abọ-ẹzi. (Iruẹru 15:6, 23-31) A je wo edẹ-eva egagọ họ keme Jesu o j’uzi kẹ ilele riẹ nọ: “Rekọ wha rọwo nọ a se o whai iwuhrẹ hẹ, keme ọvo họ owuhrẹ rai, whai kpobi inievo. Wha jọ eva akpọ na se ohwo ọvo ọsẹ rai hi, keme wha wo Ọsẹ ọvo nọ ọ rọ obọ odhiwu.” (Matiu 23:8, 9) Evaọ idhere enana gbe efa buobu, ithatho e rrọ udevie Ileleikristi ọsosuọ na gbe Isẹri Jihova nẹnẹ re.
Ekpokpo Fiki Ewhowho Uzẹme Na
6, 7. Dede nọ a je whowho ovuẹ udhedhẹ, ẹvẹ a je ru Ileleikristi uzẹme na?
6 Dede nọ ovuẹ udhedhẹ Uvie na a je whowho, a kpokpo Ileleikristi ọsosuọ na, wọhọ epanọ a kpokpo Jesu re na. (Jọn 15:20; 17:14) Ogbiku na, John L. von Mosheim, o se Ileleikristi ọsosuọ na “ẹko ahwo nọ a re du ẹme he, enọ i wo uvumọ iroro iyoma kpahe orẹwho na ha.” Mosheim ọ ta nnọ oware nọ o “dha ahwo Rom na eva kpaobọ kpahe Ileleikristi na họ epanọ egagọ rai e lọhọ te, onọ u thabọ gaga no iruemu ekpakpakre ọ ahwo ọdekọ na.” O fi bae nnọ: “A re dheidhe he, a wo etẹmpol ho, emema ha, ezaa ha, hayo ọkwa izerẹ hẹ; yọ onana ọvo dede u te re igbori na e poviẹ ae keme evaọ iroro rai uvumọ egagọ e sae jariẹ nọ e rẹ kare eware enana ha. Fikiere, a je rri rai wọhọ enọ e rọwo Ọghẹnẹ hẹ; yọ wọhọ epanọ izi Rom e rrọ, a re rri ohwo nọ ọ rọwo Ọghẹnẹ ọvuọvo ho wọhọ okpeke evaọ udevie ahwo.”
7 Izerẹ, ewena, gbe amọfa nọ e rehọ ẹro so iruẹru ẹdhọgọ kẹ emuore okpẹdẹ rai a bẹbẹ ahwo na họ wọso Ileleikristi na, enọ i wo obọ kpahe iruẹru edhọgọ họ. (Iruẹru 19:23-40; 1 Ahwo Kọrint 10:14) Tertullian o kere inọ: “Oware okpẹtu nọ o via kẹ orẹwho na kpobi, hayo oware uyoma nọ u te ahwo na, uzou Ileleikristi na a re gu ei họ. Ẹvo o te ku te igbẹhẹ ẹwho na, otẹrọnọ ame o gbe ku te ekakọ rai hi, oso ọ gbẹ rrọ họ hayo otọ u te nuhu, ohọo u te mu, ẹyao ọ tẹ vaha ruọ ẹwho na, a vẹ nwani bo nọ: ‘Wha gbolo Ileleikristi na kẹ ikpohrokpo!’ ” Makọ uye nọ u re te ai kẹhẹ, Ileleikristi uzẹme a re “si oma rai no edhọ-egọ.”—1 Jọn 5:21.
Ukoko na avọ Ehaa Egagọ
8. Fikieme enọ e be nya evaọ uzẹme na a gbe ru ehaa Kresimesi hi?
8 Enọ e be nya evaọ uzẹme na a rẹ whaha ehaa nọ i no Ikereakere na ze he keme ‘elo o wo uvumọ abọ kugbe ebi hi.’ (2 Ahwo Kọrint 6:14-18) Wọhọ oriruo, a re ru Kresimesi hi, onọ a re ru evaọ December 25 na. “Uvumọ ohwo ọ riẹ uzedhe ẹdẹ nọ a ro yẹ Kristi hi,” ere The World Book Encyclopedia o ta. The Encyclopedia Americana (Ukere 1956) o ta nọ: “Saturnalia, ehaa ahwo Rom nọ a je ru evaọ udevie December, ọye a si abọ buobu ehaa akpọriọ ọrọ Kresimesi na no ze.” Cyclopædia ọrọ M’Clintock avọ Strong o muẹrohọ nnọ: “Ehaa Kresimesi i no obọ Ọghẹnẹ ze he, yọ u no Ọvọ Ọkpokpọ na ze gbe he.” Yọ obe na Daily Life in the Time of Jesus o ta nọ: “Ithuru na . . . e rẹ jọ evaọ uwou evaọ oke uriri; yọ no onana ọvo dede ze a rẹ sae ruẹ nnọ ẹdẹ nọ a fihọ kẹ Kresimesi na, evaọ oke uriri, o gba ha, keme ikere Usiuwoma na e ta nnọ ithuru-igodẹ na e jọ obọ ẹwọ.”—Luk 2:8-11.
9. Fikieme idibo Jihova erọ oke anwae gbe oke nana a gbe ro ru ehaa Isita ha?
9 A rẹ ta nọ a be rehọ ehaa Isita kareghẹhọ ẹkparomatha Kristi, rekọ ebe nọ a rẹ sai fi eva họ i dhesẹ ehaa nana fihọ egagọ erue. The Westminster Dictionary of the Bible o ta inọ Isita e “kake jọ ehaa okpakpọ ahwo Germany nọ a jẹ rọ rehọ ọghọ kẹ ẹdhọ-aye elo gbe okpakpọ ọnọ a rẹ rọ ẹvẹrẹ Germany se Eastre,” hayo Eostre. Epanọ o rrọ kpobi, Encyclopædia Britannica (Ukere avọ 11) o ta nọ: “A rẹ jọ Ọvọ Ọkpokpọ na ruẹ ẹmẹvo ehaa Isita ha.” Isita e jọ ehaa Ileleikristi ọsosuọ họ yọ ahwo Jihova nẹnẹ a bi ru ei hi.
10. Didi ehaa Jesu o ro mu, kọ amono a bi koko ei gbagba?
10 Jesu o j’uzi kẹ ilele riẹ nọ a kareghẹhọ eyẹ hayo ẹkparomatha riẹ hẹ, rekọ ọ rehọ Ekareghẹhọ uwhu idheidhe riẹ mu. (Ahwo Rom 5:8) Evaọ uzẹme, onana ọvo họ ehaa nọ o j’uzi kẹ ilele riẹ nọ a ru. (Luk 22:19, 20) A re je sei Emu Owọwọ Olori na, yọ Isẹri Jihova a gbe bi ru ehaa ẹgbukpe nana.—1 Ahwo Kọrint 11:20-26.
A Bi Whowho Uzẹme na Evaọ Otọakpọ na Soso
11, 12. N’otọ ze, ẹvẹ enọ e be nya evaọ uzẹme na a be rọ tha iruo usiuwoma ota rai uke?
11 Ahwo nọ a riẹ uzẹme na a rri rie wọhọ ọghọ re a raha oke rai, ẹgba, gbe ekwakwa efa evaọ iruo usiuwoma ota na. (Mak 13:10) Azọhọ unevaze a jẹ rọ tha iruo usiuwoma ota Ileleikristi ọsosuọ na uke. (2 Ahwo Kọrint 8:12; 9:7) Tertullian o kere nọ: “A tẹ maki wo etehe ugho dede, orọnikọ unuẹthẹ a jẹ jọ mi ugho na ha, epaọ ẹsenọ egagọ e rrọ ekiọthuọ. Ohwo kpobi ọ rẹ rehọ unuigho jọ ze ẹsiẹvo amara—hayo oke nọ u je rie kpobi, yọ u te noi eva ze, otẹrọnọ obọ riẹ u te; keme a gba ohwo ọvo họ họ; o jọ azọhọ unevaze.”—Apology, uzou avọ 39.
12 Azọhọ unevaze a be rọ tha iruo Isẹri Jihova erọ usiuwoma ota Uvie na evaọ akpọ-soso uke re. U te no Isẹri na no, ahwo nọ a wo isiuru nọ i wo ovuhumuo a rehọ e riẹ wọhọ uvẹ-ọghọ re a rọ unevaze rai tha iruo nana uke. Ma rẹ jọ etenẹ ruẹ ithatho evaọ udevie Ileleikristi ọsosuọ na avọ Isẹri Jihova re.
Uzẹme na avọ Uruemu Obọ Ohwo
13. Kpahe uruemu rai, ohrẹ Pita vẹ Isẹri Jihova a bi lele?
13 Wọhọ enọ e be nya evaọ uzẹme na, Ileleikristi ọsosuọ a lele ohrẹ Pita ukọ na: “Yọrọ uruemu ezi udevie otu Egedhọ, re wọhọ epanọ a be ta ẹme kpahe owhai rọ iru-umuomu na, a vẹ ruẹse te ruẹ iruo iwoma rai, a vẹ kẹ Ọghẹnẹ oro eva ẹdẹ oziẹobro.” (1 Pita 2:12) Isẹri Jihova a se eme eyena gboja gaga.
14. Didi eriwo Ileleikristi a wo kpahe oghẹrẹ arozaha etọtọ?
14 Makọ okenọ ekieno-ẹrọwọ o lahwe no, enọ i wo odẹ Ileleikristi a jẹ whaha iruẹru ọfariẹ-ogbe. W. D. Killen, profẹsọ ọrọ ikuigbe egagọ, o kere nọ: “Evaọ ikpe-udhusoi avivẹ gbe ọrọ avọ esa, afe ehaa ọrọ okpẹwho kpobi o jọ oria isiuru; yọ dede nọ ahwo nọ a jẹ zaro na a jọ igbọfariẹ, ehaa rai e jẹ were ahwo oke oyena nọ a wo isiuru etọtọ na oma. . . . Ileleikristi uzẹme kpobi a je rri afe ehaa na nenene. . . . A jẹ fae ezọ kẹ ogbẹta rai; yọ eme nọ a jẹ hae ta ẹsikpobi kpahe eghẹnẹ gbe eghẹnẹ-eyae edhọgọ rai i je tu ai oma.” (The Ancient Church, ẹwẹ-obe avọ 318-319) Uvi ilele Jesu nẹnẹ a rẹ whaha oghẹrẹ ẹkeriotọ nọ e rẹ tọtọ oma re.—Ahwo Ẹfẹsọs 5:3-5.
Uzẹme na avọ “Enọ A Kẹ Udu Na”
15, 16. Amono họ “enọ a kẹ udu” na, kọ ẹvẹ enọ e be nya evaọ uzẹme na a re rri rai?
15 Ghelọ uruemu ezi orọ Ileleikristi ọsosuọ na, eba Rom buobu a rri rai họ ahwo oyoma. Ogbiku na E. G. Hardy ọ ta nọ eba na i rri rai wọhọ “enọ i wo ọwhọ ọhaha.” Ileta nọ Ọba ọ Bithynia, Pliny ọrọ Ọmaha, o kere se Trajan Ọba na i dhesẹ nnọ enọ e jọ esuo na a ghinẹ riẹ oghẹrẹ nọ Egagọ-Ileleikristi e rrọ họ. Ẹvẹ Ileleikristi a re rri egọmeti na?
16 Wọhọ ilele Jesu ọsosuọ, Isẹri Jihova a be roma kpotọ kẹ “enọ a kẹ udu” nọ e rrọ egọmeti na. (Ahwo Rom 13:1-7) Otẹrọnọ oware nọ ahwo-akpọ a gwọlọ avọ oreva Ọghẹnẹ u kpeke, a rẹ rehọ edikihẹ na nnọ: “Ma re yo ẹme Ọghẹnẹ vi o rọ ahwo.” (Iruẹru 5:29) Enẹ obe na After Jesus—The Triumph of Christianity o ta: “Dede nọ Ileleikristi a je du oma họ ẹgọ ọba na ha, a je gele ahwo họ wọso ọba na ha, yọ egagọ rai, dede nọ e rrọ oghẹrẹsa yọ i je tu egedhọ na oma ẹsejọ, o jọ uvumọ enwoma kẹ esuo na ha.”
17. (a) Egọmeti vẹ Ileleikristi ọsosuọ na a je whowho? (b) Ẹvẹ uvi ilele Kristi a ro fi eme ọ Aizaya 2:4 na họ iruo no evaọ izuazọ rai?
17 Ileleikristi ọsosuọ a jọ enọ i je whowho Uvie Ọghẹnẹ, wọhọ epanọ esẹ-ide na Abraham, Aiziki, gbe Jekọp a fi ẹrọwọ họ ‘okpẹwho nọ Ọghẹnẹ ọ fa’ nọ a yeyaa riẹ na. (Ahwo Hibru 11:8-10) Wọhọ Olori rai, ilele Jesu a “rọ e rọ akpọ na ha.” (Jọn 17:14-16) Yọ kpahe ẹmuofio gbe ozighi ahwo-akpọ, a le udhedhẹ no ẹkwoma ‘egbọdọ rai nọ a duwu zihe ruọ etọẹkpẹ.’ (Aizaya 2:4) Be riobọhọ ithatho isiuru jọ, owuhrẹ ikuigbe ichọche jọ, Geoffrey F. Nuttall ọ ta nọ: “Uruemu Ileleikristi ọsosuọ na kpahe ẹmo u tho ọrọ ahwo nọ a se oma rai Isẹri Jihova na gaga, dede nọ o rrọ bẹbẹ re ma rrọ e riẹ.”
18. Fikieme uvumọ egọmeti o gbe du dhozọ Isẹri Jihova ha?
18 Wọhọ ahwo nọ a rrọ abọ ọvuọvo ho nọ e be rọ oma kpotọ kẹ “enọ a kẹ udu na,” Ileleikristi ọsosuọ na e jọ uvumọ ọza kẹ enọ e jọ esuo ho, yọ epọvo na kugbe Isẹri Jihova re. Okere-ebe jọ evaọ North America o kere nọ: “A rẹ tae isiava ha re a tẹ rọwo nnọ Isẹri Jihova a rrọ imuozọ kẹ egọmeti ọvuọvo ho. A rẹ kpareso ho yọ a rrọ ahwo nọ a you udhedhẹ wọhọ epanọ u fo nọ ahwo egagọ a rẹ jọ.” Egọmeti nọ i rovie aro a riẹ nọ a re du dhozọ uvumọ oware fiki Isẹri Jihova ha.
19. Kpahe osa-uzou, eme a rẹ sae ta kpahe Ileleikristi ọsosuọ na gbe Isẹri Jihova?
19 Edhere jọ nọ Ileleikristi ọsosuọ a ro dhesẹ adhẹẹ kẹ “enọ a kẹ udu na” họ ẹkwoma ẹhwa osa-uzou rai. Nọ o je kere se Antoninus Pius, Ọba Rom na (138-161 C.E.), Justin Martyr o dhesẹ nnọ Ileleikristi e jẹ hwa osa-uzou rai “nevaze vi amọfa kpobi.” (First Apology, uzou avọ 17) Yọ Tertullian ọ ta kẹ isu Rom inọ u fo re imiazọhọ na “a yere Ileleikristi” fiki unevaze nọ a be rọ hwa osa-uzou rai. (Apology, uzou avọ 42) Ileleikristi i wo erere no Pax Romana, hayo Udhedhẹ Rom na ze, avọ uzi ukoko gbe ẹkpatiẹ riẹ, emamọ idhere, gbe erẹ ekọ rai nọ e jọ kpatiẹ. Avọ ovuhumuo inọ a riọ orẹwho na osa, a yo ẹme kẹ eme ọ Jesu na: ‘Rehọ eware Siza kẹ Siza, gbe eware Ọghẹnẹ kẹ Ọghẹnẹ.’ (Mak 12:17) Ahwo Jihova nẹnẹ a bi lele ohrẹ nana yọ a wo ujiro no fiki oruọzewọ rai, wọhọ evaọ ẹhwa osa-uzou.—Ahwo Hibru 13:18.
Uzẹme na—Ogaga Ọgbakugbe
20, 21. Rọ kpahe okugbe-inievo udhedhẹ, ẹvẹ o jọ evaọ udevie Ileleikristi ọsosuọ na gbe evaọ udevie idibo Jihova ọgbọna?
20 Fikinọ a jẹ nya evaọ uzẹme na, Ileleikristi ọsosuọ na a jọ ọgbakugbe ọvo evaọ okugbe-inievo udhedhẹ, wọhọ epanọ Isẹri Jihova a rrọ nẹnẹ na. (Iruẹru 10:34, 35) Ileta jọ nọ a kporo evaọ The Moscow Times o ta nọ: “A riẹ [Isẹri Jihova] ziezi wọhọ ahwo nọ a woma gaga, wolẹ, avọ omarokpotọ enọ o lọhọ gaga re a yeri kugbe, a rẹ gba amọfa họ ru onọ a gwọlọ họ yọ ẹsikpobi a rẹ gwọlọ udhedhẹ evaọ usu rai kugbe amọfa . . . A rẹ re udi hi, a rrọ egbidi hi yọ a rẹ lọ imu egaga ha, yọ oware nọ o soriẹ ze o rrọ vevẹ gaga: A be dao oma ọvo re a rria lele eware nọ a wuhrẹ no Ebaibol na ze evaọ oware kpobi nọ a bi ru jẹ ta. Otẹrọnọ ahwo akpọ na kpobi a rẹ dao oma omojọ re a rria lele Ebaibol na oghẹrẹ nọ Isẹri Jihova a bi ru na, akpọ ugbarugba mai na o re woma viere gaga.”
21 Encyclopedia of Early Christianity o ta nọ: “Ichọche ọsosuọ na u rri oma riẹ wọhọ uviuwou okugbe ovo onọ ahwo nọ a wo egrẹ vẹre, ahwo Ju gbe Egedhọ, a sae jọ rria kugbe dhedhẹ.” Isẹri Jihova a rrọ okugbe-inievo akpọ-soso ọvo re—ghinọ ukoko akpọ ọkpokpọ. (Ahwo Ẹfẹsọs 2:11-18; 1 Pita 5:9; 2 Pita 3:13) Okenọ osu oroiro ọrọ Afe Aroza ọ Pretoria evaọ South Africa ọ ruẹ epanọ Isẹri uyẹ kpobi a keria kugbe dhedhẹ evaọ okokohọ, ọ ta nọ: “Ohwo kpobi ọ jọ kpatiẹ, ohwo ọ be rọ unu kpotọ t’ẹme kẹ ohwo, oye họ uruemu nọ a dhesẹ evaọ edẹ jọ nọ e vrẹ na—enana kpobi u dhesẹ oghẹrẹ ahwo nọ e rrọ egagọ rai, gbe nnọ aikpobi a be rria kugbe wọhọ uviuwou evawere ovo.”
Oghale Fiki Uzẹme na nọ A bi Wuhrẹ
22. Eme ọ be via fikinọ Ileleikristi i bi dhesẹ uzẹme na via?
22 Ẹkwoma uruemu rai gbe iruẹru usiuwoma ota rai, Pọl avọ Ileleikristi edekọ na a ‘dhesẹ uzẹme na via.’ (2 Ahwo Kọrint 4:2) Kọ whọ gbẹ rọwo inọ Isẹri Jihova a bi ru epọvo na je bi wuhrẹ erẹwho kpobi uzẹme na? Ahwo evaọ otọakpọ na kpobi a be dhẹ gbalọ egagọ uzẹme je bi zurie gbidigbidi kpohọ “ugbehru-itho uwou ỌNOWO na.” (Aizaya 2:2, 3) K’ukpe k’ukpe, idu buobu e be họ-ame evaọ oka omarọkẹ Ọghẹnẹ rai, onọ o be wha eromu ikoko ekpokpọ buobu ze.
23. Ẹvẹ who bi rri enọ i bi wuhrẹ erẹwho kpobi uzẹme na?
23 Dede nọ a no eghagha avọ eghagha ze, ahwo Jihova a rrọ okugbe evaọ egagọ uzẹme. Uyoyou nọ a bi dhesẹ u dhesẹ i rai via wọhọ ilele Jesu. (Jọn 13:35) Kọ whọ sae ruẹ nnọ “Ọghẹnẹ ọ rrọ udevie rai”? (1 Ahwo Kọrint 14:25) Kọ whọ tha enọ i bi wuhrẹ erẹwho kpobi uzẹme na uke no? O tẹ rrọ ere, dhesẹ uyere nọ o rẹ tọ kẹ uzẹme na re who wo uvẹ-ọghọ nọ whọ rẹ rọ jọ eva riẹ nya bẹdẹ bẹdẹ.
Didi Uyo Whọ Te Kẹ?
• Evaọ ẹme egagọ, didi ithatho e rrọ udevie Ileleikristi ọsosuọ na gbe Isẹri Jihova?
• Ehaa egagọ ọvo vẹ enọ e be nya evaọ uzẹme na a re koko?
• Amono họ “enọ a kẹ udu na,” kọ ẹvẹ Ileleikristi i re rri rai?
• Ẹvẹ uzẹme na o rọ rrọ ogaga ọgbakugbe?
[Enọ Uwuhrẹ]
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 15]
Iwuhrẹ Ileleikristi e rrọ oghale kẹ enọ e be nya evaọ uzẹme na
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 17]
Jesu o j’uzi kẹ ilele riẹ nọ a ru Ekareghẹhọ uwhu idheidhe riẹ
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]
Wọhọ Ileleikristi ọsosuọ na, Isẹri Jihova a be rọ adhẹẹ kẹ “enọ a kẹ udu na”