Eyoma Ọ Wariẹ Ewoma họ

EVAỌ akpọ inẹnẹ, o wọhọ nnọ ahwo nọ a gwọlọ ruẹ uye kẹ amọfa a bu hu. Rekọ, o rrọ isiuru otujọ inọ “a re ru ojọ”—ru ewoma kẹ amọfa evaọ edhere jọ. Kukpe kukpe, ahwo buobu a bi si obọ no igho gbidigbidi kẹ ikoko nọ i re fi obọ họ kẹ enọ uye o be bẹ. Wọhọ oriruo, evaọ Britain, igho nọ a zọhọ ro fi obọ họ kẹ ahwo evaọ 2002 i bu te edọla ima-odu ikpegbesa. Anwọ 1999 ze, igho nọ imakpe jọ nọ i re ru ọghọ-ohrọ a ro fi obọ họ kẹ iyogbere no, hayo nọ a yeyaa nnọ a re ro fi obọ họ i bu vi edọla ima-odu ọgbagberee.

Iruo iwoma jọ nọ iruọghọ itieye na a ru no họ obọ nọ a bi fihọ kẹ iviuwou nọ eware e rrọ oma gaga hwa igho ẹsipito, ewuhrẹ gbe ẹruorote emọ ọyewọ-ọvo, igho nọ a be rọ dẹ imu nọ a re vi kpohọ erẹwho nọ i bi rovie aro ze, obe ọsosuọ nọ a rẹ dẹ kẹ emaha nọ i bi ti mu isukulu họ, erao nọ i re yẹ nọ a rẹ dẹ vi se ahwo nọ e rrọ erẹwho iyogbere, gbe eware nọ a re ro fi obọ họ kẹ enọ eware okpẹtu e via kẹ.

Eware nọ ma jọ obehru ta ẹme te na i dhesẹ inọ ohwo-akpọ o wo ẹgba nọ o re ro ru ewoma kẹ ọrivẹ riẹ. Rekọ u yoma gaga inọ u wo ahwo jọ re nọ i re ru eware iyoma nọ e jae ta ha.

Eyoma O Bi Vihọ

Anwẹnọ Ẹmo Akpọ II o ro kuhọ, ikpakpe-otu gbe ozighi nọ a jo kpe ahwo fiki esuo-ohrowo nọ a kere fihọ otọ no e joma te 50 no. Obe na, American Political Science Review, o ta nọ: “Ahwo nọ a duomahọ ozighi otiọye na nọ a kpe no a tẹ kawo ima 12, enọ i duomahọ họ nọ a kpe i bu te ima 22, bu vi ahwo nọ a jọ emo sa-sa nọ a fi anwọ 1945 ze kpe.”

Oware wọhọ ikpe ọgba nọ i kpemu, ahwo nọ a jọ Cambodia kpe fiki ẹbẹbẹ esuo-ohrowo i bu te ima ivẹ gbe idu egba ivẹ. Egrẹ nọ uyẹ jọ u wo kpahe uyẹ ofa evaọ Rwanda o wha riẹ ze nọ a ro kpe ezae, eyae, gbe emọ nọ i bu vi idu egba eree. Ozighi nọ ẹwhọ egagọ gbe ọrọ esuo-ohrowo evaọ Bosnia o wha ze u si uwhu kpe ahwo nọ a bu vi idu egba ivẹ.

Nọ ọ jẹ fodẹ oghẹrẹ eyoma sa-sa nọ ahwo a ru kẹle na, ọnowuzou Okugbe Erẹwho na ọ ta evaọ 2004 inọ: “Evaọ Iraq, ma be ruẹ ahwo nọ a bi kpe kufiẹ wọhọ emọ-irifẹ, je mu enọ e rẹ dhogbo fi obọ họ kẹ ahwo, enọ e rẹ niyẹrẹ usi, gbe amọfa nọ e rrọ isoja ha, a vẹ tehe ai kpe evaọ edhere nọ ọ mai yoma kpobi. Eva oke ovona, ma ruẹ ahwo uwou-odi Iraq nọ a gboja kẹ no. Evaọ obọ Darfur, ma ruẹ ahwo gbidigbidi nọ a bi le no iwou rai, a vẹ raha iwou rai,  je bi keke aro fihọ gba eyae du. Evaọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Uganda, ma ruẹ emọ nọ a bru abọ gb’awọ rai no gbe emọ nọ a gbahọ ru eware iyoma nọ a sai gbiku rai hi. Evaọ obọ Beslan, ma ruẹ emọ nọ a bi mu jẹ tehe kpe.”

Makọ evaọ erẹwho nọ i rovie aro, o wọhọ nnọ ethube gbe ikpakpe otu hayo uyẹ nọ omukpahe o be wha ze i bi vihọ. Wọhọ oriruo, obe-usi na, Independent News o niyẹrẹ evaọ 2004 inọ evaọ Britain “oja nọ a bi gbe kẹ ahwo fikinọ a rrọ ahwo uyẹ ofa u vi haro gaga no evaọ ikpe ikpe nọ e vrẹ na.”

Fikieme ahwo-akpọ nọ a wo ẹgba nọ a re ro ru ewoma a bi ro ru eware iyoma itieye na? Kọ eyoma o ti no akpọ mai na ẹdẹjọ? Wọhọ epanọ uzoẹme nọ o rrọ obaro na u bi ti dhesẹ na, Ebaibol na ọ kiyo nọ e rẹ veva ziezi kẹ enọ idhọvẹ nana.