Oruvẹ no Obe Ẹzra Ze
Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ
Oruvẹ no Obe Ẹzra Ze
IKUIGBE erọ obe Ẹzra i muhọ no oria nọ obe Iruẹru-Ivie Avivẹ o jọ kuhọ. Ujaje Sairọs, ovie Pasia nọ o kẹ okiọkotọ ahwo Ju nọ a mu kpohọ igbo evaọ Babilọn uvẹ nọ a ro zihe kpohọ ẹkwotọ rai oye Ẹzra ozerẹ na, ọnọ o kere obe Ebaibol nana o ro mu ikuigbe riẹ họ. Epanọ Ẹzra ọ rọ jowọ re otu nọ o gbe oma rai ku ẹkwoma omukugbe ahwo egedhọ a ru oma rai fo, oye u ku ikuigbe na họ. Oma ikuigbe na kpobi o rehọ etoke ikpe 70—no 537 rite 467 B.C.E.
Ẹzra o wo emamọ ẹjiroro họ eva ro kere obe nana: ro dhesẹ epanọ Jihova o ro ru eyaa riẹ gba nọ ọ ta inọ o ti siwi ahwo Riẹ no igbo Babilọn je zihe egagọ uzẹme ziọ Jerusalẹm. Fikiere, eware nọ i wobọ kpahe ẹjiroro nana ọvo Ẹzra ọ tẹrovi. Obe Ẹzra na yọ obe ikuigbe epanọ a rọ wariẹ bọ etẹmpol na gbe epanọ a rọ wariẹ rehọ egagọ Jihova dikihẹ ghelọ ọwọsuọ gbe sebaẹgba idibo riẹ. Ikuigbe na e rrọ obọdẹ isiuru kẹ omai keme ma be rria etoke ọruẹrẹhọ egagọ uzẹme re. Ahwo buobu a bi zurie kpohọ “ugbehru ỌNOWO na,” yọ kẹlena akpọ na kpobi ọ be te “vọ avọ ẹriẹ oruaro ỌNOWO na.”—Aizaya 2:2, 3; Habakuk 2:14.
A WARIẸ BỌ ETẸMPOL NA
Evaọ ẹkpahefihọ ujaje obusino nọ Sairọs ọ kẹ, ole ahwo Ju 50,000 a zihe kpohọ Jerusalẹm evaọ otọ ẹruọsa Zerubabẹl Ọba na, hayo Shishbaza. O raha oke he, ahwo nọ a zihe ze na a tẹ rehọ agbada-idhe Ọghẹnẹ vi oria nọ o jọ vẹre kẹsena a te mu idhe họ edhe kẹ Jihova.
Ukpe nọ u lele i rie, emọ Izrẹl a tẹ wọ otọhotọ uwou Jihova họ. Ewegrẹ i je bru ai abọ họ evaọ iruo ọwariẹ bọ na, kẹsena a te ru nọ ovie o ro juzi nọ a rọ se iruo na ba. Eruẹaro na, Hagai avọ Zekaraya a ta udu họ ahwo na awọ nọ a rọ wariẹ mu iruo ebabọ etẹmpol na họ ghelọ awhaha na. Ozọ inọ a te wọso uzi Pasia nọ a re nwene he, onọ Sairọs o jie no vẹre na u te ru nọ ewegrẹ na a rọ rehọ oma. Nọ a kiẹ okerefihotọ ebe egọmeti riwi, a tẹ ginẹ ruẹ inọ Sairọs o juzi “kpahe uwou Ọghẹnẹ nọ o rọ obọ Jerusalem na.” (Ẹzra 6:3) Iruo ebabọ na e nyaharo ziezi bẹsenọ a rọ bọ uwou na re.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
1:3-6—Kọ emọ Izrẹl nọ u no eva ze nọ a re zihe kpohọ ẹkwotọ rai hi na u dhesẹ nọ a wo ẹrọwọ te he? O sae jọnọ urusio efe hayo ababọ-ovuhumuo kẹ egagọ uzẹme u ru nọ ejọ i gbe ro zihe kpohọ Jerusalẹm ho, rekọ o nwane rọnọ ere o jọ kẹ ahwo na kpobi hi. Orọ ọsosuọ, ugbo ikilomita 1,600 no Babilọn kpohọ Jerusalẹm o rẹ rehọ ohwo emerae ene hayo isoi. Ofariẹ, re a sae rria ẹkwotọ nọ ọ raha muotọ te ikpe 70 no jẹ wariẹ mu ebabọ họ o gwọlọ ẹgba ugbobọ. Fikiere, uyero nọ u kiehọ tere he, wọhọ ẹyao, owho, gbe ewha-iruo ẹruorote uviuwou u ru nọ otujọ a gbẹ sai ro zihe he.
2:43—Amono a jọ iruiruo uwou egagọ-ode hayo Nẹtinim na? Enana yọ ahwo nọ a jọ emotọ Izrẹl he nọ i je ru iruo wọhọ erigbo hayo egbodibo erọ etẹmpol na. Ejọ evaọ usu rai họ emọ uyẹ Gibiọn erọ edẹ Joshua gbe amọfa “nọ Devid o ro mu re a rọ ẹrote [fi obọ họ kẹ] ahwo Livae.”—Ẹzra 8:20.
2:55—Amono a jọ emọ idibo Solomọn? Enana yọ ahwo nọ a jọ emotọ Izrẹl he nọ a kẹ uvẹ iruo obọdẹ nọ a jẹ rọ gbodibo kẹ Jihova. O sae jọnọ a jọ ikere-ebe eva etẹmpol na hayo oghẹrẹ iruo ẹruọsa efa.
2:61-63—Kọ Yurim gbe Thumim nọ a jẹ hae rọ gwọlọ uyo mi Jihova na, e jariẹ kẹ emọ Izrẹl nọ i je zihe no igbo ze? Ahwo nọ a ta inọ uyẹ izerẹ a no ze, nọ a sae runu kotọ dhesẹ iẹe vevẹ hẹ, a hẹ sae rehọ ẹkwoma Yurim gbe Thumim na dhesẹ onana via. A ru ere he, rekọ Ẹzra ọ ta onana wọhọ oware nọ a hai ru ro gine dhesẹ uyẹ nọ a no ze. Okerefihotọ ọvuọvo ọ rrọ Ikereakere na ha nọ u dhesẹ nọ a rehọ Yurim gbe Thumim na ru iruo evaọ oke yena hayo nọ oke yena o vrẹ no. Ikuigbe ahwo Ju nọ i no anwae ze i dhesẹ nọ a ruẹ Yurim gbe Thumim na ofa ha nọ a raha etẹmpol na no evaọ 607 B.C.E.
3:12—Fikieme “ekpako na nọ e ruẹ uwou ọsosuọ” Jihova na a jẹ rọ viẹ? Ezae nana a kareghẹhọ epanọ etẹmpol nọ Solomọn ọ bọ na o wo oruaro te. Otọhotọ etẹmpol ọkpokpọ na o jọ “aro rai wọhọ oware nọ u fiokaha” nọ a tẹ rehọ iẹe wawo ọrọ Solomọn na. (Hagai 2:2, 3) Kọ iruo rai na e te wariẹ zihe oruaro etẹmpol ọsosuọ na tha? Oma o lọhọ e rai, fikiere a tẹ jẹ viẹ.
3:8-10; 4:23, 24; 6:15, 16—Bro ikpe a rọ wariẹ bọ etẹmpol na? A wọ otọhotọ etẹmpol na họ eva 536 B.C.E.—evaọ “ukpe avivẹ nọ a rọ ze.” A da ebabọ na ji evaọ edẹ Atagzazis Ovie na evaọ 522 B.C.E. Awhaha nana o kri te 520 B.C.E., ukpe avivẹ orọ esuo ọ Dariọs Ovie na. A bọ etẹmpol na re evaọ ukpe avọ ezeza ọrọ esuo riẹ, hayo 515 B.C.E. (Rri ẹkpẹti, onọ uzoẹme riẹ o ta nọ “Ivie Pasia no 573 rite 468 B.C.E.”) Fikiere, ebabọ etẹmpol na e rehọ oware wọhọ ikpe 20.
4:8-6:18—Evaọ oke ọsosuọ, fikieme a rọ rehọ ẹvẹrẹ Aremia ro kere oria Ikereakere nana? Abọ buobu ọrọ oria ikere nana o jọ ileta nọ ikpahwo egọmeti a kere se ivie gbe enọ ivie na a za zihe se ai. Ẹzra o kere i rai no ebe okerefihotọ orẹwho na nọ a rọ ẹvẹrẹ Aremia kere na ze, onọ o jọ ẹvẹrẹ ekiọthuọ, gbe ọrọ iruẹru egọmeti eva oke yena. Eria efa Ebaibol na nọ a rehọ ẹvẹrẹ Aremia oke anwae nana kere họ Ẹzra 7:12-26, Jerimaya 10:11, gbe Daniẹl 2:4b–7:28.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:2. Oware nọ Aizaya ọ ruẹaro riẹ ole ikpe 200 kpahotọ, u rugba. (Aizaya 44:28) Eware nọ a ruẹaro rai fihọ Ebaibol na e rẹ seba erugba ha.
1:3-6. Wọhọ emọ Izrẹl jọ nọ e daji obọ Babilọn na, ibuobu Isẹri Jihova a rẹ sae ruọ iruo odibọgba oke-kpobi na ha hayo kpohọ ẹkwotọ nọ ẹgwọlọ ọ mae rrọ kẹ iruo usiuwoma ota na ha. Ghele na, a be rehọ uketha kẹ jẹ ta udu họ ahwo nọ a bi wabọ evaọ oghẹrẹ iruo odibọgba itienana awọ, a tẹ jẹ be rehọ azọhọ unevaze tha iruo usiuwoma ota Uvie gbe ilele-iruo na uke.
3:1-6. Evaọ amara avọ ihrẹ ọrọ ukpe ọ 537 B.C.E. (Tishri, nọ u kiehọ September/October), oye otu nọ i wo ẹrọwọ nọ i zihe ze na a ro dheidhe ọsosuọ rai. Nebukadneza Ovie na ọ ruọ Jerusalẹm evaọ amara avọ isoi (Ab, nọ u kiehọ July/August) ọrọ 607 B.C.E., yọ emerae ivẹ nọ i lele i rie, okpẹwho na o te ti zihe ruọ ofofe. (2 Ivie 25:8-17, 22–26) Etoke ikpe 70 nọ Jerusalẹm ọ rọ raha fihotọ hayo jọ ofofe na o kuhọ ẹruoke, nwane wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ. (Jerimaya 25:11; 29:10) Oware kpobi nọ a ruẹaro riẹ fihọ Ẹme Ọghẹnẹ o rẹ seba erugba ha.
4:1-3. Okiọkotọ nọ o wo ẹrọwọ na a se kẹ ewegrẹ rai nọ e fialoma ze nọ a re lele ai bọ keme ere oruo o hae te jọ omakugbe egagọ ahwo nọ a be gọ eghẹnẹ erue. (Ọnyano 20:5; 34:12) Epọvo na re, idibo Jihova nẹnẹ a re wobọ evaọ usu ọgwakugbe ẹrọwọ họ.
5:1-7; 6:1-12. Jihova ọ rẹ sai nwene eware re o wha ewoma se idibo riẹ.
6:14, 22. Nọ ma tẹ be rehọ ajọwha wabọ evaọ iruo Jihova, u re ru nọ ma re ro wo ọjẹrehọ avọ eghale riẹ.
6:21. Ẹnyaharo iruo Jihova nọ a ruẹ u ru nọ ahwo Sameria nọ a jẹ rria ẹkwotọ ahwo Ju evaọ oke yena gbe otu nọ o zihe no igbo ze nọ a kie kẹ ọwhẹruọ egagọ erue vẹre a ro ru inwene nọ o gwọlọ evaọ uzuazọ rai. Kọ u gbe fo re ma rehọ ajọwha ru iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai, onọ o kẹre te iruo usiuwoma ota Uvie na?
ẸZRA Ọ ZIỌ JERUSALẸM
Ikpe udhuvẹ gbe ikpe e ruọ emu no anwẹnọ a rọ rehọ uwou Jihova mudhe. O jọ ukpe 468 B.C.E. Ẹzra ọ wọ no Babilọn kpohọ Jerusalẹm avọ okiọkotọ idibo Ọghẹnẹ nọ i lele i rie gbe igho unevaze nọ ọ wha lele oma. Eme ọ jọ Jerusalẹm ruẹ?
Emọ-ivie na e vuẹ Ẹzra nọ: “Ahwo Izrẹl gbe izerẹ na gbe ahwo Livai a [re] hẹriẹ oma rai no ahwo otọ na avọ eware etọtọ rai hi.” Ofariẹ, “ababọ orọwọ onana, obọ enọ i wuzou gbe isu rai o je mae ga.” (Ẹzra 9:1, 2) Akpọ o gbe Ẹzra unu, o te whu dikihẹ. Kẹsena a tẹ ta udu họ iẹe awọ inọ jọ o ‘kru oma ga re o mu iruo họ.’ (Ẹzra 10:4) Ẹzra ọ tẹ jowọ nọ u fo re ọ kpọ ahwo na vi, ahwo na a te gine ru lele onana.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
7:1, 7, 11—Kọ Atagzazis nọ o fi awhaha họ iruo ebabọ na ọye awọ ikere nana kpobi e ta ẹme kpahe na? Ijo. Atagzazis yọ odẹ hayo odẹ-ọkwa nọ a ro se ivie Pasia ivẹ. Ọjọ rai họ Bardiya hayo Gaumata, ọnọ o juzi nọ a rọ whaha iruo ebabọ etẹmpol na evaọ 522 B.C.E. Atagzazis ọrọ oke nọ Ẹzra ọ rọ ziọ Jerusalẹm na họ Longimanus.
7:28–8:20—Fikieme ahwo Ju buobu nọ a jọ Babilọn a je ro wo ehoo nọ a re ro lele Ẹzra zihe kpobọ Jerusalẹm? Dede nọ o vrẹ ikpe 60 no anwẹnọ utu ọsosuọ orọ ahwo Ju a ro zihe kpohọ ẹkwotọ rai, ibi-ahwo jọ ọvo e jọ Jerusalẹm. Ezihe kpohọ Jerusalẹm u dhesẹ nọ a te wariẹ to uzuazọ uyero okpokpọ họ evaọ otọ iyero ọza gbe ebẹbẹ. Ẹruore emamọ akpọ oyere ọ jọ Jerusalẹm oke yena ha rọkẹ ahwo Ju nọ o rẹ sae wọhọ nọ ekọ i je kiehọ kẹ evaọ Babilọn. Oware jọ nọ a re rri vo ha họ ọza ọrọ onya edhere na. Re a sae wọ ruọ edhere, o gwọlọ nọ otu nọ a bi zihe no igbo ze na a re wo ẹrọwọ ọgaga fihọ Jihova, wo ajọwha kẹ egagọ uzẹme, jẹ gbaudu ruọ edhere. Makọ Ẹzra dede, ọ ta udu họ omariẹ awọ ẹkwoma obufihọ Jihova nọ ọ rẹroso. Fiki uduotahawọ Ẹzra, iviuwou 1,500—ẹsejọhọ nọ i bu te ahwo 6,000—a tẹ jowọ. Nọ Ẹzra ọ wariẹ ta udu họ ahwo na awọ, ahwo Livae 38 gbe iruiruo uwou egagọ-ode hayo Nẹtinim 220 a te lele iei.
9:1, 2—Ẹvẹ o rrọ ọza te re a mu usu orọo kugbe ahwo erẹwho egedhọ na? Orẹwho nọ a zihe ze na u fo nọ o rẹ yọrọ egagọ Jihova bẹsenọ Mesaya na ọ rẹ tha. Re a rọo ahwo erẹwho efa o jọ ọza ologbo kẹ egagọ uzẹme. Fikinọ otu jọ o mu usu orọo kugbe ahwo erẹwho egedhọ, onana o hẹ sae whae ze nọ erẹwho egedhọ na a rẹ rọ lẹliẹ ẹkwotọ na soso kuomagbe egagọ erue rai. Onana o hae te whae ze nọ egagọ uzẹme e sai ro no otọakpọ na. Kọ amono Mesaya na ọ hai ti bru ze? Agbẹta nọ akpọ o ro gbe Ẹzra unu, whu dikihẹ okenọ ọ ruẹ oware nọ o jẹ via na!
10:3, 44—Fikieme a ro si obọ no emọ rai lele eyae na? O hae jọnọ a nya se emọ na ba, uvẹ o hae te jariẹ ruaro nọ eyae nọ a si obọ no na a hai ti ro zihe ze fiki emọ na. Ofariẹ, emọ e rẹ gwọlọ ẹruọsa oni rai.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
7:10. Wọhọ ọmọ uwuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ nọ o wo osegboja, Ẹzra o fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai. Ọ rehọ ẹkwoma olẹ ruẹrẹ udu riẹ họ re ọ ruẹse kiẹ Uzi Jihova. Nọ o je ru ekiakiẹ na, Ẹzra o fi ẹro hotọ ziezi kẹ ẹme nọ Jihova ọ jẹ ta. Ẹzra o fi oware nọ o wuhrẹ họ iruo jẹ daoma gaga rehọ eware nana wuhrẹ amọfa.
7:13. Jihova ọ gwọlọ idibo nọ i wo ẹzi unevaze.
7:27, 28; 8:21-23. Ẹzra o jiri Jihova, lẹ olẹ ayare nọ u nudu ze taure ọ tẹ te nya edhere ugbothabọ avọ ọza na kpohọ Jerusalẹm, yọ o ro riẹ re o kpe oma fihọ kẹ ọza otiọye na fiki oruaro odẹ Ọghẹnẹ. Ọ rehọ enẹ fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai.
9:2. Ma re se ohrẹ na gboja gaga inọ ma rọo “evaọ Ọnowo na” ọvo.—1 Ahwo Kọrint 7:39.
9:14, 15. Ekpehre usu o rẹ sai ru nọ Jihova ọ jẹ se omai.
10:2-12, 44. Ahwo nọ a rehọ eyae erẹwho efa a kurẹriẹ avọ omarokpotọ jẹ kpọ edhere ọthọthọ rai vi. Ẹzi nọ a dhesẹ gbe owojẹ rai u fo aruorokele.
Jihova O re Koko Eyaa Riẹ
Obe Ẹzra na o ginẹ rrọ ghaghae kẹ omai! Evaọ ẹruoke, Jihova o ru eyaa riẹ gba inọ o re ti ru re a si obọ no idibo riẹ no igbo Babilọn je zihe egagọ uzẹme ziọ Jerusalẹm. Kọ oyena o gbẹ bọ ẹrọwọ mai ga fihọ Jihova avọ eyaa riẹ?
Roro kpahe iriruo nọ e rrọ obe Ẹzra na. Ẹzra avọ okiọkotọ nọ o zihe ze te wariẹ egagọ uzẹme tohọ evaọ Jerusalẹm na a dhesẹ obọdẹ oriruo omarọkẹ Ọghẹnẹ. Obe Ẹzra o tẹ jẹ ta ẹme kpahe ẹrọwọ ahwo erẹwho efa nọ e dhozọ Ọghẹnẹ gbe ẹzi omurokpotọ ọrọ otu nọ i ruthọ nọ i kurẹriẹ. Uzẹme, obe Ẹzra nọ a rehọ ẹgba ẹzi kere na u dhesẹ vevẹ inọ “ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo.”—Ahwo Hibru 4:12.