Oruvẹ no Obe Nehemaya Ze
Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ
Oruvẹ no Obe Nehemaya Ze
IKPE kpegbivẹ e vrẹ no anwẹnọ a ro kere ikuigbe urere erọ obe Ebaibol Ẹzra. Oke na o kẹlino nọ “ẹme na ọ [te] rọ via re a ruẹrẹ Jerusalẹm họ jẹ wariẹ e bọ”—oware nọ o kpoka họ emuhọ ekpoka 70 ọrọ ikpe nọ i ti su kpohọ oke ẹromavia Mesaya na. (Daniẹl 9:24-27) Obe Nehemaya yọ ikuigbe ahwo Ọghẹnẹ nọ e jẹ wariẹ ugbẹhẹ Jerusalẹm bọ. Obe na o rehọ etoke ikpe 12 nọ i wuzou gaga, no 456 B.C.E. rite okenọ ukpe 443 B.C.E. o nwane vrẹ no.
Nehemaya Ọba na o kere obe na, yọ obe na ọ rrọ ikuigbe epanọ egagọ uzẹme e rẹ rọ kparobọ nọ a te fi ọtamuo kugbe eva nọ a fihọ Jihova Ọghẹnẹ. O dhesẹ vevẹ epanọ Jihova ọ rẹ kpọ eware re ọ sai ru oreva riẹ gba. O tẹ jẹ rrọ ikuigbe ọrọ osu nọ o wo udu jẹ wharo. Ovuẹ nọ ọ rrọ obe Nehemaya o kẹ uvi eg’Ọghẹnẹ kpobi nẹnẹ emamọ uwuhrẹ, “keme ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo.”—Ahwo Hibru 4:12.
‘A TẸ MA UGBẸHẸ NA RE’
Nehemaya ọ be rria Susa nọ o wuzou na, be gbodibo kẹ Atagzazis Longimanus Ovie na evaọ obọdẹ ọkwa jọ. Nọ usi u do tei oma inọ ahwo riẹ “a rọ eva uye ulogbo avọ oma-ovuọ; keme ugbẹhẹ Jerusalem u kporo fihọ otọ no, a tẹ jẹ rehọ erae mahe inuethẹ riẹ,” o tẹ kẹ Nehemaya uye gaga. Ọ tẹ lẹ gaga se Ọghẹnẹ kẹ ọkpọvio. (Nehemaya 1:3, 4) Ukuhọ riẹ, ovie na ọ tẹ ruẹ nnọ Nehemaya ọ rrọ ọkora, ọ tẹ kẹe uvẹ re o kpohọ obọ Jerusalẹm.
Nọ o te Jerusalẹm, Nehemaya ọ tẹ nya ugbẹhẹ na duwu evaọ aso, ọ tẹ ta eva riẹ kẹ ahwo Ju na inọ ọ gwọlọ wariẹ bọ ugbẹhẹ na. Ebabọ i te muhọ. Yọ ere ahwo a wọso iruo na re. Rekọ, evaọ otọ esuo aruọwha Nehemaya, ‘a tẹ te bọ ugbẹhẹ na re.’—Nehemaya 6:15.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
1:1; 2:1—Kọ ukpe ọvo na a jo muọ ekele “ukpe avọ udhe” nọ a jọ awọ Ebaibol ivẹ nana fodẹ na họ? Ee, ukpe avọ 20 na họ ọrọ esuo Atagzazis Ovie na. Dede na, oghẹrẹ nọ a ro kele ikpe na evaọ awọ Ebaibol nana i wo ohẹriẹ. Ikuigbe i dhesẹ nnọ Atagzazis o muọ esuo họ evaọ ukpe 475 B.C.E. Nọ orọnọ ikere-ebe erọ ahwo Babilọn a re kele ikpe esuo ivie Pasia no amara Nisan (amara Asa hayo Ane) rite Nisan na, ukpe ọsosuọ ọrọ esuo Atagzazis wọhọ ovie o muhọ evaọ amara Nisan ọrọ 474 B.C.E. Fikiere, ukpe avọ 20 ọrọ esuo riẹ nọ a jọ Nehemaya 2:1 fodẹ na u muhọ evaọ amara Nisan ọrọ 455 B.C.E. Amara Kislẹv (Akpegbọvo rite Akpegbivẹ) nọ a jọ Nehemaya 1:1 fodẹ na o rẹ jọ amara Kislẹv ọrọ ukpe nọ u kpemu—456 B.C.E. Nehemaya ọ ta nnọ amara yena ukpe avọ 20 ọrọ esuo Atagzazis o kie fihọ re. Ẹsejọhọ, o je kele ikpe na no oke nọ ovie na o ro muọ esuo họ. O sae jẹ jọ nnọ Nehemaya o je kele oke na kiehọ oware nọ ahwo Ju a re se nẹnẹ nnọ ukpe orẹwho rai, nọ u re muhọ evaọ amara Tishri, nọ o kie fihọ Azie rite Akpe. Epanọ o rrọ kpobi, ukpe nọ a woro inọ a nya re a wariẹ bọ Jerusalẹm o jọ 455 B.C.E.
4:17, 18—Ẹvẹ ohwo ọ rẹ sae rọ rehọ obọ ọvo ru iruo ebabọ? Rọ kẹ enọ e rẹ wha owha, onana o rẹ jọ ẹbẹbẹ hẹ. A tẹ wọ owha na họ uzou hayo ẹkoko rai no, a rẹ sae rọ obọ ọvo kru rie yọ a rehọ obọ nọ o kiọkọ ro “kru ekuakua ẹmo.” Ebebabọ nọ e be rehọ abava rai ruiruo yọ “ọvuọ ọgbọdọ riẹ a thọrọ họ eku nọ a bi ru iruo na.” A ruẹrẹ oma kpahe kẹ ẹmo otẹrọnọ ọwegrẹ jọ o vi uzou lahwe.
5:7—Edhere vẹ Nehemaya ọ jẹ rọ “rehọ uzi mu ikpahwo na avọ isu na”? Ezae nana a je mi ibe ahwo Ju rai isuo, nọ o wọso Uzi Mosis na. (Iruo-Izerẹ 25:36; Iziewariẹ 23:19) Ofariẹ, isuo nọ imomigho na a je mi i bu hrọ. A te bi mi isuo na kamara kamara, “abọvo udhe-usoi” na o rẹ jọ abọ 12 evaọ udhusoi kpobi kukpe kukpe. (Nehemaya 5:11) O jọ oware evega re a rehọ uye yena bẹ ahwo nọ uye o be bẹ no vẹre fiki esa-uzou gbe ohọwo. Oghẹrẹ nọ Nehemaya ọ rọ rehọ uzi mu ahwo na họ, ọ rehọ Uzi Ọghẹnẹ whọku ai je dhesẹ iruthọ rai via.
6:5—Nọ o rọnọ a jẹ hai fi ileta nọ amọfa a rẹ ruẹ hẹ họ ẹkpa nọ a gba unu riẹ di na, fikieme Sanbalat o ro vi ‘ileta nọ o kere nọ i kpefihọ’ ro se Nehemaya? Ẹsejọhọ ẹjiroro Sanbalat họ re ogbotu na ọ ruẹ erue nọ o kere fihọ ileta nọ i kpefihọ na. Hayo o rẹro nọ ileta na e te lẹliẹ eva dha Nehemaya te epanọ ọ te rọ nyasiọ iruo ebabọ na ba re ọ nyae ta ẹkẹ-unu riẹ. Hayo Sanbalat o roro nọ eme ileta na e te wha ozighi fihọ udevie ahwo Ju na, a vẹ te rọ ere siọ iruo ebabọ na ba. Rekọ eme yena i ru ozọ mu Nehemaya ha, o dhomamu ru iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ haro.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:4; 2:4; 4:4, 5. Ma tẹ rẹriẹ ovao ku ebẹbẹ hayo ma tẹ be jiroro nọ e rro gaga, ma rẹ “lẹ kẹse kẹse” je ru lele ọkpọvio ukoko na.—Ahwo Rom 12:12.
1:11–2:8; 4:4, 5, 15, 16; 6:16. Jihova ọ rẹ kẹ iyo elẹ nọ idibo riẹ a lẹ no udu ze.—Olezi 86:6, 7.
1:4; 4:19, 20; 6:3, 15. Dede nọ Nehemaya ọ jọ ohwo nọ o wo ohrọ gaga, o fi emamọ oriruo hotọ wọhọ ọzae udu nọ o dikihẹ ga kẹ ẹrẹreokie.
1:11–2:3. Oware nọ o jẹ mae wha oghọghọ se Nehemaya orọnikọ ọkwa ọghọ riẹ wọhọ ọwọ-egho ho. O jọ ẹnyaharo egagọ uzẹme. Kọ egagọ Jihova gbe enọ e be whae haro kpobi o gbẹ jọ uvi ọdawẹ gbe ehri oghọghọ mai?
2:4-8. Jihova o ru nọ Atagzazis ọ rọ kẹ Nehemaya uvẹ re ọ nya e wariẹ bọ ugbẹhẹ Jerusalẹm. Itẹ 21:1 o ta nọ: “Udu ovie [o wọhọ] oko ame eva obọ ỌNOWO na, ọ rẹ rẹriẹ e kpohọ obonọ o je rie.”
3:5, 27. Ma re rri oma mai nnọ ma rro vi iruo igbabọ nọ ma bi ru rọ wha egagọ uzẹme haro ho, wọhọ “ikpahwo” erọ ahwo Tẹkoa. Ukpoye, ma rẹ raro kele ahwo Tẹkoa nọ a se gb’ahwo ho enọ e rehọ oma rai kẹ iruo na.
3:10, 23, 28-30. Nọ orọnọ ejọ e be kwa kpohọ oria nọ ẹgwọlọ iwhowho Uvie o mae jọ rro na, ibuobu mai a be tha egagọ uzẹme uke evaọ ẹwho mai. Ma rẹ sai ru ere ẹkwoma obọ nọ ma re wo evaọ iruo ebabọ Ọgwa Uvie gbe ogbo obufihọ, rekọ maero kọ iruo usiuwoma ota Uvie na.
4:14. Ma tẹ rẹriẹ ovao ku ọwọsuọ, ma rẹ sai fi ozodhẹ kparobọ re ẹkwoma eroro kpahe ọnọ “ọ rẹ ruaro avọ idudu” na.
5:14-19. Rọ kẹ esẹro Ileleikristi, Nehemaya Ọba na ọ rrọ emamọ oriruo ọrọ omarokpotọ, ababọ oriobọ, gbe orimuo. Dede nnọ o wo ọwhọ evaọ ẹwhaharo Uzi Ọghẹnẹ, ọ rehọ obọ ọgaga su amọfa fiki erere nọ o ti tei hi. Ukpoye, o dhesẹ ọdawẹ kẹ enọ a bi kienyẹ gbe iyogbere. Evaọ uruemu ọghoruo riẹ, Nehemaya ọ rrọ obọdẹ oriruo kẹ idibo Ọghẹnẹ kpobi.
“O, ỌGHẸNẸ MẸ, KAREGHẸHỌ OMẸ, FIKI EWOMA”
Nọ a nwane bọ ugbẹhẹ Jerusalẹm re no, Nehemaya ọ tẹ whẹ ethẹ na họ je ru ọruẹrẹfihotọ nọ a re ro rowu okpẹwho na. O te ti kere uyẹ ahwo na fihọ otọ. Nọ ahwo na kpobi a koko họ “obọ Unu Ame na,” Ẹzra ozerẹ na o te se no Uzi Mosis ze, Nehemaya avọ otu Livai a tẹ fotọ Uzi na kẹ ahwo na. (Nehemaya 8:1) Nọ a te riẹ kpahe Ehaa Uwou-Owhre na no a te mu ehaa na họ eru avọ oghọghọ.
A te ru ehaa ọfa, onọ “ahwo Izrẹl” a jọ fa izieraha orẹwho na, nọ ahwo Livai a jọ ta epanọ Ọghẹnẹ o yeri kugbe Izrẹl no, ahwo na a te duwu iyowu “nọ a rẹ nya evaọ uzi Ọghẹnẹ.” (Nehemaya 9:1, 2; 10:29) Nọ ahwo a ri bu Jerusalẹm tere he na, a tẹ ma ẹta re omọvo evaọ udevie ezae 10 kpobi nọ e be rria otafe okpẹwho na a ziọ eva okpẹwho na. Ofariẹ, ọwhọ nọ a ro ru ehaa ekuhọ ugbẹhẹ na o rro te epanọ a rọ “jọ ugbo yo edo oghọghọ Jerusalem.” (Nehemaya 12:43) Nọ ọ rria Jerusalẹm te ikpe 12 no, Nehemaya o te zihe kpohọ iruo riẹ kugbe Atagzazis. U kri hi, ahwo Ju na a te je muọ uzuazọ ogbekuo họ eyeri. Nọ ọ wariẹ zihe ziọ Jerusalẹm, Nehemaya ọ tẹ dadamu re ọ kpọ eware vi. Ọ rehọ oma kpotọ lẹ olẹ kẹ omobọ riẹ nọ: “O, Ọghẹnẹ mẹ, kareghẹhọ omẹ, fiki ewoma.”—Nehemaya 13:31.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
7:6-67—Fikieme unu ahwo uviuwou sa-sa nọ Nehemaya o kere nnọ a lele Zerubabẹl zihe ziọ Jerusalẹm u ro wo ẹhẹriẹ no orọ Ẹzra? (Ẹzra 2:1-65) Ẹsejọhọ oware nọ o wha ẹhẹriẹ nana ze họ oria nọ Nehemaya ọ rehọ edẹ riẹ no ze u wo ohẹriẹ no orọ Ẹzra. Wọhọ oriruo, o sae jọ nọ unu ahwo nọ a kere odẹ nnọ a re zihe u wo ohẹriẹ no unu ahwo nọ a gine zihe. Ẹsejọhọ okerefihotọ ivẹ na i wo ẹhẹriẹ re keme ahwo Ju jọ nọ a riẹ orua rai evaọ oke ọsosuọ họ a tẹ te kiẹ orua rai via uwhremu na. Rekọ okerefihotọ ivẹ na e jọ oria jọ rọwo kugbe: Unu ahwo ọsosuọ nọ a zihe ze họ 42,360, u te no erigbo gbe eso ile na no.
10:34—Fikieme a rọ ta kẹ ahwo na nnọ a re whu ire ze? Uzi idhe ire o jọ Uzi Mosis hi. A fi uzi nana họ fiki ẹgwọlọ nọ o jariẹ. A gwọlọ ire buobu nọ a rẹ rọ mahe erao idhe nọ e rrọ agbada-idhe na. O wọhọ nọ, Nẹtinim nọ e jariẹ, enọ e jọ erigbo evaọ etẹmpol na nọ e jọ emọ Izrẹl he, a bu hu. Fikiere, a tẹ ma ẹta re a ruẹ nnọ ire e rẹ jọ etẹmpol na ẹsikpobi.
13:6—Ẹvẹ Nehemaya o no Jerusalẹm kri te? Oware nọ Ebaibol na e ta ọvo họ “nọ omoke jọ o vrẹ no,” Nehemaya ọ tẹ yare uvẹ mi ovie na re o zihe kpohọ Jerusalẹm. Fikiere, o lọhọ họ re ma riẹ epanọ o no Jerusalẹm kri te. Rekọ, nọ o zihe ziọ Jerusalẹm, Nehemaya ọ tẹ ruẹ nnọ ahwo na a be tha ọkwa-ozerẹ na uke he, yọ a bi koko uzi Ẹdijala na ha. Ibuobu e rehọ eyae egedhọ no, yọ emọ rai a be tubẹ jẹ ẹvẹrẹ ahwo Ju hu. Re eware i te ti yoma tere na, Nehemaya o kri obonọ o kpohọ na omojọ.
13:25, 28—U te no ‘eyoma’ nọ ọ jọ oma ahwo Ju nọ i bi zihe kpohọ eyoma oruo na ruẹ no, owojẹ areghẹ efa vẹ Nehemaya ọ jẹ? Nehemaya ọ ‘bọwo rai ehao’ ẹkwoma obrukpe nọ a rẹ jọ uzi Ọghẹnẹ ruẹ nọ ọ wariẹ ta kẹ ae. Oghẹrẹ nọ ọ rọ “tehe ejọ” họ ọ kẹ udu nnọ a kẹ ae uye fiki uzi nọ a raha. Wọhọ oka ofu ọgbagba nọ o mu rie, ọ ‘sawo eto rai jọ no.’ O te je le ọmọ-oruọmọ Eliashib Ozerẹ okpehru na jọ nọ ọ rehọ ọmọtẹ Sanbalat ohwo Họrọn no oma.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
8:8. Wọhọ enọ i bi wuhrẹ amọfa Ẹme Ọghẹnẹ, ma re “dhesẹ iẹ ziezi” ẹkwoma ese nọ ma rẹ riẹe se gbe ẹgba nọ ma re fihọ isase na je dhesẹ Ikereakere na avọ efihiruo rai vevẹ.
8:10. “Evawere ỌNOWO na” u re no ẹgwọlọ abọ-ẹzi ohwo nọ a rẹ riẹ kpahe ze gbe elele ọkpọvio ukoko na. Fikiere, u wuzou gaga re ma roma totọ wuhrẹ Ebaibol na, kpohọ iwuhrẹ ukoko ẹsikpobi, jẹ rehọ ọwhọ wobọ evaọ iruo usiuwoma ota Uvie na gbe ilele-ruo na!
11:2. Re ohwo ọ kwa siọ etọ ukuoriọ riẹ ba kpohọ Jerusalẹm o gwọlọ omolahiẹ. Enọ e fialoma nnọ a re ru ere a dhesẹ ẹzi omarọkẹ. Ma rẹ sai dhesẹ ẹzi yena okenọ uvẹ o tẹ roma via nọ ma rẹ rọ fialoma mai ruiruo kẹ amọfa eva ikokohọ gbe eria efa.
12:31, 38, 40-42. Ile-esuọ yọ emamọ edhere nọ ma re ro jiri Jihova je dhesẹ uyere mai kẹe. Ma rẹ rehọ udu kpobi so ile eva iwuhrẹ ukoko.
13:4-31. Ma rẹ yọroma re isiuru-ekwakwa-efe, ogbekuo, gbe ẹsiọ-ẹrọwọ e siọ uzuazọ mai ba ẹro.
13:22. Nehemaya ọ riẹ vevẹ inọ o ti gu ẹkẹ unu riẹ kẹ Ọghẹnẹ. Ma rẹ riẹ nnọ ma ti gu ẹkẹ unu mai kẹ Jihova re.
Re A Wo Ọjẹrehọ Jihova O r’Oja
Ọso-ilezi na ọ so nọ: “Ajokpa ỌNOWO nọ ọ bọ uwou, hayo kọ omoma enọ e ruẹ uye bọe yọ orọ ọvọvẹ.” (Olezi 127:1) Oghẹrẹ nọ obe Nehemaya o dhesẹ uzẹme eme nana u woma kẹhẹ!
Oware nọ ma jọ etenẹ wuhrẹ u re vevẹ. Ma tẹ gwọlọ kparobọ evaọ iruo nọ ma bi ru kpobi, ma gwọlọ ọjẹrehọ Jihova. Kọ ma re gine rẹro nnọ Jihova ọ ghale omai ajokpanọ ma rehọ egagọ uzẹme karo evaọ izuazọ mai? Fikiere, wọhọ Nehemaya, joma ru egagọ Jihova gbe ẹnyaharo riẹ fihọ oware nọ o mae rrọ omai oja.
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 27]
“Udu ovie [o wọhọ] oko ame eva obọ ỌNOWO na”
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 28]
Nehemaya—ọzae udu avọ ohrọ—ọ ziọ Jerusalẹm
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 29, 30]
Kọ whọ riẹ epanọ who re ro ru Ẹme Ọghẹnẹ ‘vevẹ’?