Jihova O Re Siwi Enọ Uye O Be Bẹ
Jihova O Re Siwi Enọ Uye O Be Bẹ
“Ikpokpoma ohwo okiẹrẹe e rẹ jọ buobu; rekọ ỌNOWO ọ rẹ te thọ e no ae kpobi.”—Olezi 34:19.
1, 2. Ẹbẹbẹ vẹ Oleleikristi jọ ọ rẹriẹ ovao ku, kọ fikieme iroro itieye na e jẹ sai te omai oma?
UVOVO-AYE jọ nọ odẹ riẹ o rrọ Keiko * ọ rrọ omọvo Isẹri Jihova vrẹ ikpe 20 no. Evaọ oke jọ, ọ jọ ọkobaro oke-kpobi, hayo ọtausiuwoma oke-kpobi. Ọ rehọ uvẹ iruo yena ghare gaga. Rekọ, imikpe jọ nọ i kpemu na, iroro ọkora e tẹ da Keiko oma kpobi fia. Ọ ta nọ: “Oviẹ ọvo mẹ jẹ dhugbẹ viẹ.” Re ọ ruẹse họre iroro ọkora riẹ, Keiko o te fiba oke nọ ọ be rehọ ro ru uwuhrẹ omobọ riẹ. Ọ ta nọ: “Ghele na, mẹ sai nwene uyero na ha. U tube te epanọ mẹ rọ gwọlọ nọ me re whu.”
2 Kọ who lele iroro ọkora otiọye na muabọ no ẹdẹjọ? Wọhọ omọvo Isẹri Jihova, who wo ẹjiroro buobu nọ whọ rẹ rọ wereva keme omarọkẹ Ọghẹnẹ “o yọrọ eya rọ kẹ uzuazọ onana jegbe rọ kẹ uzuazọ no tha.” (1 Timoti 4:8) Enẹna whọ rrọ aparadase abọ-ẹzi. Kọ oyena u dhesẹ nọ a ko omai dhere no idabolo kpobi? Vievie! Ebaibol e ta nọ: “Ikpokpoma ohwo okiẹrẹe e rẹ jọ buobu.” (Olezi 34:19) Onana u re gbunu hu, keme “akpọ na ọsoso ọ rọ obọ ogaga oyoma na,” Setan Ẹdhọ. (1 Jọn 5:19) O make kawo, uye akpọ nana nọ Setan o bi su na u bi te omai kpobi oma.—Ahwo Ẹfẹsọs 6:12.
Oware nọ Uye O rẹ Wha Ze
3. Kẹ iriruo Ebaibol erọ idibo Ọghẹnẹ enọ e ruẹ uye ọkora.
3 Ẹbẹbẹ nọ o bi si otọ o sae whẹ ọkora họ ohwo oma. (Itẹ 15:15) Roro kpahe oriruo Job, ọzae okiẹrẹe na. Evaọ udevie uye ogaga riẹ, Job ọ ta nọ: “Ohwo nọ aye o yẹ uzuazọ okpẹkpẹe o wo; o tẹ jẹ vọ avọ uye.” (Job 14:1) Job o gbe wo uvumọ evawere he. O tube roro okejọ inọ Jihova o kiemu ku ei no. (Job 29:1-5) Orọnikọ Job ọvo họ odibo Ọghẹnẹ nọ ọ ruẹ uye ogaga ha. Ebaibol e ta kẹ omai inọ ọkora logbo ọ jọ Hana oma fiki ọmọ nọ o yẹ hẹ. (1 Samuẹle 1:9-11) Fiki ẹbẹbẹ nọ o kpomahọ uviuwou riẹ, Rebeka ọ ta nọ: ‘Uzuazọ o bẹ omẹ no.’ (Emuhọ 27:46) Nọ o je roro kpahe iruthọ riẹ, Devidi ọ ta nọ: “Bẹsenọ oke u kpo me re bruenu.” (Olezi 38:6) Umutho iriruo nana i dhesẹ vevẹ inọ ezae gbe eyae nọ e jẹ gọ Ọghẹnẹ taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ a ruẹ uye ọkora ẹsejọ.
4. Fikieme u gbe ro gbunu hu inọ “enọ udu u re bro” e rrọ udevie Ileleikristi nẹnẹ?
4 Kọ ẹvẹ kpahe Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ? Pọl ukọ na ọ ruẹ nnọ u fo re ọ ta kẹ ahwo Tẹsalonika inọ a “ta udu họ enọ udu u re bro awọ.” (1 Ahwo Tẹsalonika 5:14) Obe jọ o ta nọ ubiẹme Griki nọ a fa “enọ udu u re bro” na o sai dhesẹ enọ “e rrọ ọkora evaọ omoke jọ fiki ebẹbẹ uzuazọ.” Eme ọ Pọl na i dhesẹ inọ otujọ nọ a rọ ẹzi wholo evaọ ukoko yena eva Tẹsalonika a jọ ọkora. Otujọ evaọ udevie Ileleikristi nẹnẹ a rrọ ọkora re. Kọ fikieme a rọ rrọ ọkora? Joma ta ẹme te eware esa jọ nọ e rẹ wha ọkora ze.
Sebaẹgba Mai O Sae Lẹliẹ Omai Jọ Ọkora
5, 6. Didi omosasọ ma rẹ sai wo no Ahwo Rom 7:22-25 ze?
5 Wo ohẹriẹ no ahwo ogbekuo nọ i bi “ru eghẹrẹ eware igbegbe kpobi,” Ileleikristi uzẹme a riẹ nọ ae yọ erahaizi, yọ onana o rẹ kẹ uye. (Ahwo Ẹfẹsọs 4:19) Oma o rẹ sai ru ai wọhọ epanọ u ru Pọl, ọnọ o kere nọ: “Me wo evawere kẹ uzi Ọghẹnẹ no obọ eva mẹ kpobi ze: rekọ mẹ jọ ekuakua oma mẹ ruerẹ uzi ofa, nọ u bi kpokpo uzi eva mẹ, nọ o be rehọ omẹ ze igbo uzi umuomu, onọ o ro eva oma mẹ.” Kẹsena, Pọl ọ tẹ tehe enu nọ: “O! Ovuogho nọ omẹ rọ!”—Ahwo Rom 7:22-24.
6 Kọ oma u ru owhẹ ẹdẹjọ no wọhọ epanọ u ru Pọl na? O thọ họ re whọ riẹ nnọ whọ gba ha, keme onana o sae lẹliẹ owhẹ vuhumu inọ uzioraha yọ oware nọ a rẹ rọ zaharo ho, o vẹ jẹ lẹliẹ owhẹ gbaemu ziezi inọ who re mugba kẹ emuemu. Rekọ u du fo nọ whọ rẹ jọ ọkora ẹsikpobi fiki sebaẹgba ra ha. Nọ Pọl ọ ta eme ọkora riẹ nọ ma kaki se no na, o te fibae nọ: “Me yere Ọghẹnẹ fiki Jesu Kristi Ọnowo mai!” (Ahwo Rom 7:25) Ẹhẹ, Pọl o wo udu inọ azẹ Jesu nọ o hwẹ o rẹ sae thọe no uku uzioraha nọ ọ re.—Ahwo Rom 5:18.
7. Eme ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ ohwo nọ ọ gbẹ rọ jọ ọkora fiki izieraha riẹ hẹ?
7 Otẹrọnọ sebaẹgba ra o be kẹ owhẹ uye, ajọ eme ọ Jọn ukọ na e sasa owhẹ oma, ọnọ o kere nọ: “Re ohwo jọ ọ tẹ raha uzi, ma wo amiunugu kugbe Ọsẹ na, Jesu Kristi [okiẹrẹe] na; ọye họ okiofu izieraha mai, orọnọ rọ kẹ izieraha mai evo ho rekọ rọ kẹ izieraha akpọ na ọsoso.” (1 Jọn 2:1, 2) Whọ tẹ rrọ ọkora fiki izieraha ra, hae kareghẹhọ inọ erahaizi Jesu o whu kẹ, orọnikọ ahwo nọ a gba ha. Evaọ uzẹme, ‘ahwo kpobi a raha uzi no a gbe te obọ oruaro Ọghẹnẹ hẹ.’—Ahwo Rom 3:23.
8, 9. Fikieme ma jẹ siọ iroro ọ ebrukpe oma mai?
8 Rekọ, ma rehọ iẹe nnọ whọ raha uzi ulogbo jọ evaọ oke nọ u kpemu. Ababọ avro, whọ rehọ ẹme na bru Jihova no evaọ olẹ, ẹsejọhọ unuẹse buobu. Ekpako Ileleikristi a fi obọ họ kẹ owhẹ no. (Jemis 5:14, 15) Who kurẹriẹ no udu ze, fikiere whọ tẹ gbẹ rrọ ukoko na. Hayo ẹsejọhọ who no ukoko Ọghẹnẹ evaọ okejọ, rekọ uwhremu na who te kurẹriẹ, who te zihe ze. Evaọ usu enana jọ kpobi, izieraha ra vẹre e sae ziọ owhẹ udu, e vẹ kẹ owhẹ uye. O tẹ via ere, kareghẹhọ inọ Jihova ọ rẹ rọ “vrẹ” enọ i kurẹriẹ no udu ze. (Aizaya 55:7) Ofariẹ, ọ gwọlọ nnọ who wo iroro ọ omẹ-ureno ho. Ere Setan ọ gwọlọ nọ who ru. (2 Ahwo Kọrint 2:7, 10, 11) A bi ti kpe Ẹdhọ no keme o fo uwhu, rekọ ọ gwọlọ nọ who roro nnọ who fo uwhu re. (Eviavia 20:10) Whọ kẹ Setan uvẹ re ọ rehọ edhere nana raha ẹrọwọ ra ha. (Ahwo Ẹfẹsọs 6:11) Ukpoye, “mudhe kẹe” evaọ abọ nana, wọhọ epanọ whọ be jọ eware efa mudhe na.—1 Pita 5:9.
9 Eva Eviavia 12:10, a se Setan “oguiguẹgu imoni mai”—Ileleikristi nọ a wholo na. O bi “gu ai kẹ Ọghẹnẹ mai tuvo taso.” Who te roro kpahe owọ Ebaibol yena u ti fi obọ họ kẹ owhẹ ruẹ nnọ o te were Setan, oguiguẹgu ọrue na, otẹrọnọ who re brukpe omobọ ra, dede nọ Jihova o bi brukpe owhẹ hẹ. (1 Jọn 3:19-22) Fikieme whọ be rọ rova kẹdẹ kẹdẹ fiki iruthọ ra jọ te epanọ whọ rọ gwọlọ siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ? Whọ kẹ Setan uvẹ re ọ raha usu ra kugbe Ọghẹnẹ hẹ. Whọ kẹ Setan uvẹ hẹ re o ru re o thọrọ owhẹ ẹro inọ Jihova “ọ vọ avọ ohrọ gbe aruoriwo, ọ rẹ kaki muofu hu, o wo uyoyou nọ o rẹ rẹriẹ hẹ.”—Ọnyano 34:6.
Eware nọ I re Bru Ohwo Abọ Dhe E Sae Kẹ Elọhoma
10. Idhere vẹ eware nọ i re bru ohwo abọ dhe e jẹ lẹliẹ udu whrehe omai?
10 Udu u re whrehe Ileleikristi jọ fiki epanọ eware jọ nọ i bi bru rai abọ dhe i bi kpomahọ iruo rai kẹ Ọghẹnẹ. Kọ ere o rrọ kẹ owhẹ? O sae jọ nọ ẹyao ọgaga jọ, owho, hayo iyero efa jọ e be kẹ owhẹ uvẹ ta usiuwoma te epanọ whọ jẹ hae ta vẹre he. Uzẹme, a ta udu họ Ileleikristi awọ inọ a dẹ oke rọ kẹ iruo Ọghẹnẹ. (Ahwo Ẹfẹsọs 5:15, 16) Rekọ ẹvẹ otẹrọnọ oware jọ nọ whọ rehọ obọ so ho u bi bru owhẹ abọ dhe nọ whọ gbẹ be sae ta usiuwoma tere he, onana o jẹ be lẹliẹ udu whrehe owhẹ?
11. Ẹvẹ ohrẹ ọ Pọl nọ o rrọ Ahwo Galesha 6:4 na o sae rọ kẹ omai erere?
11 Ebaibol e ta udu họ omai awọ inọ ma rẹ moyẹlẹ hẹ, rekọ ma rẹ “rehọ a ro kele e nọ e rehọ fiki odiri gbe orọwọ reuku eya na.” (Ahwo Hibru 6:12) Ma rẹ sai ru onana otẹrọnọ ma kiẹ emamọ oriruo rai riwi jẹ daoma raro kele ẹrọwọ rai. Rekọ o te kẹ omai uvumọ erere he otẹrọnọ ma be rọ oma mai rọ wawo amọfa je ku ei họ nọ ma bi ru uvumọ oware nọ u fioka ha. Fikiere, u re woma re ma fi ohrẹ Pọl na họ iruo: “Jọ kohwo kohwo o dhesẹ iruo riẹ via, kẹsena o ve ti wo a jiri eva oma [obọriẹ] ọvo, o gbẹjọ orọ [ẹwawọ kugbe] omọfa ha.”—Ahwo Galesha 6:4.
12. Fikieme ma jẹ sae ghọghọ evaọ iruo nọ ma bi ru kẹ Jihova?
12 Ileleikristi a wo emamọ ẹjiroro nọ a rẹ rọ ghọghọ, o tẹ make rọnọ ẹbẹbẹ ẹyao o bi bru rai abọ dhe. Ebaibol e ta udu họ omai awọ nọ: “Ọghẹnẹ ọ kare ọ rọ ẹrẹreokie he nọ iruo rai i re vẹro ho gbe uyoyou nọ owha be rehọ fiki riẹ ruẹ.” (Ahwo Hibru 6:10) O sae jọnọ eware nọ e rro vi owhẹ abọ i bi ru ei bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ jọ iruo Jihova ru te epanọ whọ jẹ hai ru vẹre. Rekọ, avọ obufihọ Jihova, whọ sai ti duomahọ abọjọ iruo usiuwoma ota na vọvọ, wọhọ isẹri-ise ifonu, ileta-ikere, isẹri-ise oke-gheghe gbe usiuwoma nọ whọ rẹ ta kẹ ahwo nọ a nyaze te ruẹ owhẹ. O sai mu owhẹ ẹro inọ Jihova Ọghẹnẹ ọ te ghale owhẹ kẹ egagọ ẹwẹ ra kpobi gbe uyoyou nọ who wo kẹe gbe erivẹ ra.—Matiu 22:36-40.
“Oke Ẹbẹbẹ” O Sae Lẹliẹ Omai Jọ Ọkora
13, 14. (a) Idhere vẹ “oke ẹbẹbẹ” nana o sae rọ kẹ omai ọkora? (b) Ẹvẹ eva egaga i bi ro dhesẹ oma via nẹnẹ?
13 Dede nọ ma bi rẹro uzuazọ evaọ akpọ ọkpokpọ okiẹrẹe Ọghẹnẹ, ma be t’ẹme na ma be rria “oke ẹbẹbẹ.” (2 Timoti 3:1) Omosasọ nọ ma wo họ ma riẹ nnọ ebẹbẹ nana i dhesẹ nọ esiwo mai ọ kẹlino. Ghele na, iyero nọ e wariẹ omai họ i bi kpomahọ omai. Wọhọ oriruo, ẹvẹ o rẹ jọ otẹrọnọ who wo iruo ho? Ẹsejọhọ iruo e riẹ tere he, yọ oke o be nyaharo na, o rẹ sai gb’owhẹ unu sọ Jihova ọ be ruẹ ẹbẹbẹ ra hayo yo elẹ ra. Hayo ẹsejọhọ a bi kienyẹ owhẹ evaọ edhere jọ. Makọ izoẹme obe-usi nọ whọ rẹ dhẹ duwu dede e rẹ sae lẹliẹ owhẹ jọ wọhọ Lọt, ọzae okiẹrẹe na, ọnọ o “wo ofu” hayo uweri fiki uzuazọ ọfariẹ-ogbe nọ o wariẹ e riẹ họ.—2 Pita 2:7.
14 Abọjọ oka edẹ urere na ọ riẹ nọ ma re rri vo ho. Ebaibol e ruẹaro inọ ibuobu a ti “wo eva egaga.” (2 Timoti 3:3) Eva egaga i bi dhesẹ oma via evaọ iviuwou buobu. Evaọ uzẹme, obe na, Family Violence, o ta inọ: “Eware nọ e be via i dhesẹ inọ ahwo uviuwou obọ ohwo a bi ti kpe, họre, hayo gboja kẹ ohwo vi ahwo obọ otafe . . . Rọkẹ ekpako gbe emaha jọ, oria nọ u fo nọ a re jo you ohwo, nọ udu u re jo kie ohwo vi oye họ onọ enwoma e mae tubẹ rrọ.” Ohwo nọ a jọ uwou gboja kẹ vẹre ọ rẹ sae jọ awawa avọ ọkora evaọ obaro. Kọ ẹvẹ otẹrọnọ onana o via kẹ owhẹ vẹre?
15. Ẹvẹ uyoyou Jihova u ro kpehru vi orọ ohwo-akpọ jọ kpobi?
15 Devidi ọso-ilezi na ọ so nọ: “Ọsẹ gbe oni mẹ a [tẹ] se omẹ, Ọnowahwo o re ti kru omẹ rehọ.” (Olezi 27:10) Ẹvẹ o rrọ omosasọ te re ma riẹ nnọ uyoyou Jihova u kpehru vi ọrọ esẹgbini mai! O rẹ ginẹ da otẹrọnọ ọsẹgboni a siọ owhẹ hayo gboja kẹ owhẹ, rekọ onana u re nwene uyoyou nọ Jihova o wo kẹ owhẹ hẹ. (Ahwo Rom 8:38, 39) Kareghẹhọ inọ Ọghẹnẹ o re siwi enọ o you. (Jọn 3:16; 6:44) Makọ epanọ ahwo-akpọ a lahiẹ owhẹ te kẹhẹ, Ọsẹ obọ odhiwu ra o you owhẹ!
Eware Jọ nọ E rẹ Sae Kpare Ohwo no Ọkora
16, 17. Ohwo ọ tẹ rẹriẹ ovao ku ọkora, eme ọ rẹ sai ru re ọ sai wo ẹgba abọ-ẹzi?
16 Whọ rẹ sae jẹ owọ nọ who re ro thihakọ ọkora. Wọhọ oriruo, rehọ oma kpobi kẹ iruẹru Ọghẹnẹ. Rehọ oke se Ebaibol na je roro didi kpahe oware nọ who se, maero nọ ọkora ọ tẹ wọ ruru owhẹ. Ọso-ilezi na ọ so nọ: “O ỌNOWO, okenọ owọ mẹ o whra no edhere, whọ tẹ rọ uyoyou ra yọrọ omẹ. Okenọ iroro ibuobu e vọ omẹ eva, evaewerọ ra e tẹ sasa ẹzi mẹ.” (Olezi 94:18, 19) Ebaibol nọ who re se ẹsikpobi u ti fi obọ họ nọ eme gbe iroro omosasọ e rẹ rọ vọ udu ra.
17 Olẹ o roja re. O tẹ make rọnọ whọ be ruọ eme rọ ta uye ra via ha, Jihova ọ riẹ eme nọ whọ gwọlọ ta. (Ahwo Rom 8:26, 27) Ọso-ilezi na ọ kẹ uduotahawọ nana: “Gbolo owha ra kẹ ỌNOWO na, o re ti fiobọhọ kẹ owhẹ; ọ rẹ rọwa re okiẹrẹe na o kie he.”—Olezi 55:22.
18. Didi owọ ohwo nọ ọ rrọ ọkora ọ rẹ sae jẹ?
18 Ọkora ọgaga ọ rẹ kẹ otujọ uye. * Onana o tẹ rrọ ẹbẹbẹ ra, daoma roro kpahe akpọ ọkpokpọ Ọghẹnẹ gbe okenọ ‘ohwo ọvo ọ gbẹ te ta nọ “Mẹ be mọ” họ. (Aizaya 33:24) Otẹrọnọ iroro ọkora ra o gbẹ rọ oware omoke jọ ọvo ho, o sae jọ oware areghẹ re whọ nyabru edọkita nọ ọ riẹ kpahe ẹbẹbẹ na. (Matiu 9:12) O tẹ jẹ roja re whọ rẹrote oma ra ziezi. Emamọ emu gbe oma nọ who re ru jaja o sai fi obọ họ. Ruẹ nnọ who bi serihọ ziezi jẹ wezẹ d’oma. Who rri etehe-ughe ruọ udevie aso ho, whọ vẹ jẹ whaha eware nọ e rẹ lẹliẹ oma lọhọ owhẹ gaga. Maero, roma kẹ iruo Ọghẹnẹ! Dede nọ oke nọ Jihova o ti ro “ririe irui kpobi no aro” u ri te he, o ti fi obọ họ kẹ owhẹ thihakọ enẹna.—Eviavia 21:4; 1 Ahwo Kọrint 10:13.
Ẹrria Evaọ “Otọ Ogaga Ọghẹnẹ”
19. Didi eyaa Jihova ọ yaa kẹ enọ e rrọ uye?
19 Ebaibol na e ta udu họ omai awọ inọ dede nọ ukpokpoma ohwo okiẹrẹe e rrọ buobu, “ỌNOWO ọ rẹ te thọ e no ae kpobi.” (Olezi 34:19) Ẹvẹ Ọghẹnẹ o bi ro ru onana? Okenọ Pọl ukọ na o je dhe ẹlẹlẹ kẹ esiwo rono ‘edada nọ e jọ oma’ riẹ, Jihova ọ ta kẹe nọ: “Eva okuako ogaga mẹ o jẹ gbunu.” (2 Ahwo Kọrint 12:7-9) Didi oware Jihova ọ yeyaa riẹ kẹ Pọl, kọ eme ọ yeyaa riẹ kẹ owhẹ? Orọnikọ usiwo evaọ oke nana ha, rekọ ogaga nọ who re ro thihakọ.
20. Ghelọ edawọ mai, imuẹro vẹ a kẹ omai evaọ 1 Pita 5:6, 7?
20 Pita ukọ na o kere nọ: “Fikiere wha hrẹ oma rai kpotọ họ obọ otọ ogaga Ọghẹnẹ, re nọ uje te ezi ọvẹ kpare owhai kpehru. Fi iroro ejẹ ra kpobi kpahe iẹ keme ọye ọ be sẹro ra.” (1 Pita 5:6, 7) Fikinọ Jihova o wo ọdawẹ k’owhẹ, o ti vu owhẹ wa ha. Ọ te tha owhẹ uke ghelọ edawọ nọ i bi te owhẹ. Kareghẹhọ inọ Ileleikristi e rrọ “otọ ogaga Ọghẹnẹ.” Nọ ma be gọ Jihova na, ọ rẹ kẹ omai ẹgba nọ ma re ro thihakọ. Ma tẹ be gọe ziezi, uvumọ oware o sae wha enwoma ebẹdẹ bẹdẹ abọ-ẹzi se omai hi. Fikiere, joma kru ẹgbakiete mai kẹ Jihova re ma sae reawere uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ ọkpokpọ nọ ọ yeyaa riẹ na jẹ ruẹ ẹdẹ nọ o ti gine ro siwi enọ uye o be bẹ, si ai no uye rai riẹriẹriẹ!
[Oruvẹ-obotọ]
^ edhe-ẹme 1 Ma nwene odẹ na.
^ edhe-ẹme 18 Ọkora ọgaga o vi elọhoma gheghe, keme o sae rehọ oke krẹkri. Rọkẹ evuẹ efa, rri Uwou-Eroro ọrọ October 15, 1988, ẹwẹ-obe avọ 25-29; November 15, 1988, ẹwẹ-obe avọ 21-24, gbe September 1, 1996, ẹwẹ-obe avọ 30-31, (aikpobi erọ Oyibo).
Kọ Whọ Kareghẹhọ?
• Fikieme idabolo i bi ro kpomahọ makọ idibo Jihova?
• Eware jọ vẹ e rẹ sae lẹliẹ ahwo Ọghẹnẹ jọ ọkora?
• Ẹvẹ Jihova o bi ro fi obọ họ kẹ omai thihakọ awaọruọ mai?
• Edhere vẹ ma rọ rrọ evaọ “otọ ogaga Ọghẹnẹ”?
[Enọ Uwuhrẹ]
[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 12]
Ghelọ edawọ, ahwo Jihova a wo ẹjiroro nọ a rẹ rọ ghọghọ
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 15]
Isẹri-ise ifonu gbe ọrọ oke-gheghe yọ edhere jọ nọ ma rẹ rọ rehọ ẹgba mai kpobi gọ Jihova