Oruvẹ no Obe Aizaya Ze—I
Ẹme Jihova Ọ Rrọ Uzuazọ
Oruvẹ no Obe Aizaya Ze—I
“ONO me re viẹ, ono ọ rẹ nya kẹ omai?” Uyo nọ Aizaya, ọmọ Amọz ọ kẹ rọkẹ uzizie Jihova Ọghẹnẹ nana họ: “Mẹ na! Vi omẹ.” (Aizaya 1:1; 6:8) A tẹ kẹe iruo ọruẹaro inọ o ru. A rẹ jọ obe Ebaibol nọ a rehọ odẹ riẹ se na ruẹ ikuigbe erọ aruọruẹ riẹ.
Obe nana, onọ Aizaya omariẹ o kere na, u wo ikuigbe eware nọ e via evaọ etoke ikpe 46, no oware wọhọ 778 B.C.E. rite omojọ o vrẹ 732 B.C.E. Dede nọ obe na u wo evuẹ ẹdhoguo Ọghẹnẹ mukpahe Juda, Izrẹl, gbe erẹwho ekẹloma, orọnikọ ẹdhoguo họ ugogo uzoẹme riẹ hẹ. Ukpoye, uzoẹme riẹ họ ‘usiwo ỌNOWO na, Ọghẹnẹ.’ (Aizaya 25:9) Eva uzẹme, otofa odẹ na, Aizaya, họ “Usiwo Jihova.” Ma te jọ uzoẹme nana kẹ oruvẹ no Aizaya 1:1–35:10 ze.
UMUTHO “AHWO NỌ A KIỌKỌ A RE TI ZIHE”
Ebaibol e ta ha sọ taure a tẹ te rehọ iẹe mu ọruẹaro hayo nọ a rehọ iẹe mu no oye Aizaya o ro whowho ovuẹ aruọruẹ nọ o rrọ izou isoi ọsosuọ erọ obe Aizaya na. (Aizaya 6:6-9) Rekọ oware nọ ma riẹ vevẹ họ Juda avọ Jerusalẹm a be mọ evaọ abọ-ẹzi no “obọ evawọ riduwu obọ uzou.” (Aizaya 1:6) Edhọgọ e da oria kpobi fia. Abọ isu na e fo ho. Eyae e be wọ oma kpehru. Ahwo a be rehọ emamọ eva gọ Ọghẹnẹ uzẹme na ha. A ta kẹ Aizaya inọ ọ nya bru enọ i wo eriariẹ hẹ nọ e gwọlọ wo otoriẹ gbe he na unuẹse buobu.
Egbaẹmo Izrẹl avọ Siria nọ a kuobọgbe inọ a rẹ wọ ohọre ziọ Juda u fi iguegue họ ai oma. Be rehọ Aizaya gbe emọ riẹ ruiruo wọhọ “eka gbe unuovẹvẹ,” Jihova ọ kẹ Juda imuẹro inọ egbaẹmo Siria gbe erọ Izrẹl nọ a kuomagbe a te kparobọ họ. (Aizaya 8:18) Rekọ oria nọ udhedhẹ nọ o rẹ tọ u ti no ze họ ẹkwoma esuo ‘Ọmọ-Ovie Udhedhẹ’ na. (Aizaya 9:6, 7) Jihova ọ te jẹ rehọ Asiria, orẹwho nọ o ro ruiruo wọhọ “ọkpọ evedha” riẹ na ro guẹdhọ. Juda o ti kpohọ igbo, rekọ “ahwo nọ a kiọkọ [koyehọ, okiọkotọ] a re ti zihe” no igbo ze. (Aizaya 10:5, 21, 22) Uvi oziẹ o te roma via evaọ otọ esuo ohwo jọ nọ “o ti no ugboma Jẹsi tha.”—Aizaya 11:1.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
1:8, 9—Ẹvẹ a te rọ “nyase ọmọtẹ Zayọn ba wọhọ uwou-owhre nọ o rọ evaọ ọgbọ vaene, wọhọ oria eriosehọ evaọ udevie udhu ekakọ”? Eme nana i dhesẹ nọ okenọ Asiria ọ te wọ ẹmo ze na, o te wọhọ ẹsenọ Jerusalẹm o wo obọ họ, wọhọ uwou-owhre gheghe nọ o rrọ ọgbọ evaene hayo oria eriosehọ nọ o ga ha evaọ udevie udhu ekakọ. Rekọ Jihova ọ dhogbo bru ei ze, ọ kuvẹ hẹ re o jọ wọhọ Sodọm avọ Gomora.
1:18—Eme họ otofa eme nana: “Wha nyaze, ma jẹ iroro kugbe”? Onana orọnikọ uzizie inọ a nyaze re a jiroro kugbe he re ohwo o kie kẹ ohwo. Ukpoye, owọ Ebaibol nana u bi dhesẹ uzizie nọ Oguẹdhọ okiẹrẹe na, Jihova, ọ be rọ kẹ emọ Izrẹl uvẹ re a nwene je ru oma rai fo.
6:8a—Fikieme owọ Ebaibol nana o rọ ta nọ “ono me re viẹ,” epaọ ẹsenọ omọvo ọ be ta ẹme, rekọ abọ avivẹ riẹ ọ tẹ ta nọ “ono ọ rẹ nya kẹ omai,” wọhọ ẹsenọ a vrẹ omọvo? Evaọ abọ ọsosuọ na, ubiẹme na “me” u dikihẹ kẹ Jihova Ọghẹnẹ. Evaọ abọ avivẹ na “omai” u dhesẹ nnọ omọfa ọ rrọ kugbe Jihova. Ohwo nana họ “Ọmọvo riẹ.”—Jọn 1:14; 3:16.
6:11—Eme ọ jọ Aizaya udu nọ ọ nọ inọ: “Ẹvẹ u re krite, O ỌNOWO?” Orọnikọ Aizaya ọ be nọ inọ ẹvẹ o re whowho ovuẹ Jihova krite kẹ ahwo nọ i ru udu gaga na ha. Ukpoye, ọ gwọlọ riẹ epanọ eyoma ahwo na ọ te wha afuẹwẹ se odẹ Ọghẹnẹ kri te.
7:3, 4—Fikieme Jihova o ro siwi Ehaz ovie ọgeva na? Ovie Siria avọ ọrọ Izrẹl a gbẹgwae nọ a re si Ehaz ovie Juda no re a rehọ ọmọzae Tabẹl, ọnọ a rẹ sae ta họ obọ, nọ o tube no unuwou Devidi ze he, ro mu ẹta riẹ. Ẹgwae oyoma nana ọ hai bru ọvọ Uvie nọ Ọghẹnẹ ọ re kugbe Devidi na dhe. Jihova o siwi Ehaz re ọ ruẹse thọ uyẹ nọ ‘Ọmọ-Ovie Udhedhẹ’ nọ a yeyaa riẹ na o ti no ze.—Aizaya 9:6.
7:8—Ẹvẹ ‘a ro kporo Ifremu họ otọ’ evaọ etoke ikpe 65? Ele nọ a le ahwo uvie erua ikpe na no otọ rai nọ a jẹ rehọ erara ziọ otọ na u muhọ “eva edẹ Peka ovie Izrẹl,” omoke kpẹkpẹe nọ Aizaya ọ ruẹaro nana no. (2 Ivie 15:29) O jọ enẹ oke krẹkri ruọ edẹ Ẹsahadọn, ovie Asiria, ọmọ Sinakẹrib ọnọ ọ rehọ ẹta riẹ. (2 Ivie 17:6; Ẹzra 4:1, 2; Aizaya 37:37, 38) Oke nọ Asiria o je ro le ahwo no Sameria jẹ rehọ amọfa ziọ otọ na o rehọ etoke ikpe 65 nọ a fodẹ eva Aizaya 7:8 na.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
1:3. Ma tẹ se inọ ma rẹ rria lele oware nọ Ọnọ ọ ma omai ọ gwọlọ mi omai hi, kiyọ eruẹ hayo anyenya o woma vi omai. Evaọ abọdekọ riẹ, ovuhumuo nọ ma re wo kẹ eware kpobi nọ Jihova o ru k’omai no o rẹ whaha omai eruo eware nọ e kare iroro, u re je ru nọ ma gbẹ rọ nyase Jihova ba ha.
1:11-13. Iruẹru eviẹhọ erọ egagọ gbe elẹ nọ i re no udu ze he i re tu Jihova oma. U fo re uruemu gbe elẹ mai i no emamọ udu ze.
1:25-27; 2:2; 4:2, 3. Igbo nọ emọ Izrẹl a jọ gbe otọ Juda nọ o jọ ufofe i ti kuhọ nọ okiọkotọ nọ i kurẹriẹ na a te zihe ziọ Jerusalẹm je zihe egagọ uzẹme ze no. Jihova ọ rẹ riohrọ irumuomu nọ i kurẹriẹ.
2:2-4. Obọ nọ ma re kruga evaọ iruo usiuwoma ota Uvie na gbe ilele-iruo na u re fiobọhọ kẹ ahwo erẹwho buobu wuhrẹ idhere udhedhẹ jẹ jọ udhedhẹ kugbe ohwohwo.
4:4. Jihova o ti si egbegbe gbe abeọriọ azẹ kpobi no.
5:11-13. Re ohwo ọ kare omoyọrọ gbe owowa evaọ arozaha yọ u dhesẹ nọ ọ kare otoriẹ.—Ahwo Rom 13:13.
5:21-23. U fo ho re ekpako ukoko, hayo esẹro, a “wo areghẹ evaọ aro” obọrai. A rẹ jẹ jọ owowa evaọ “idieda” jẹ whaha ọriẹwẹ.
11:3a. Oriruo gbe iwuhrẹ Jesu i dhesẹ nnọ a rẹ ruẹ oghọghọ evaọ ozodhẹ Jihova.
“ỌNOWO NA Ọ TE RE OHRỌ JEKỌP”
Uzou avọ 13 rite 23 i wo ovuẹ ẹdhoguo kpahe erẹwho na. Rekọ, “ỌNOWO na ọ te re ohrọ Jekọp” ẹkwoma uvẹ nọ ọ te kẹ erua Izrẹl kpobi re a zihe kpohọ ẹkwotọ rai. (Aizaya 14:1) Eyaa ezihetha i lele ovuẹ ọrọ ọraha nọ u ti te Juda nọ a ta ẹme te evaọ uzou avọ 24 rite 27 na. Jihova o muofu kẹ “ahwo Ifremu [Izrẹl] nọ a rọ egbaidieda” fikinọ a lele Siria riọvọ, o te je muofu kẹ “ozerẹ avọ ọruaro” Juda fikinọ a riọvọ kugbe Asiria. (Aizaya 28:1, 7) A whowho uye fihọ “Ariẹl [Jerusalẹm]” uzou fikinọ a be dhẹ kpohọ Ijipti kẹ uketha. (Aizaya 29:1; 30:1, 2) Rekọ, a ruẹaro esiwo kẹ enọ i fi eva họ Jihova.
Wọhọ epanọ “ọmọ okpohrokpo ọ rẹ gwa kẹ arao nọ ọ rẹ ria” re a siẹe ba emio na, ere ọvona Jihova ọ te thọ “ugbehru-itho Zayọn.” (Aizaya 31:4) Eyaa ọfa jọ họ: “Ri ovie o reti suẹ avọ ẹrẹreokie.” (Aizaya 32:1) Dede nọ iguegue Asiria u re tube ru “enọ a vi nya e gwọlọ udhedhẹ” viẹ gaga, Jihova ọ yeyaa nọ o ti siwi ahwo riẹ, inọ “a reti wo erọvrẹ izieraha rai.” (Aizaya 33:7, 22-24) “Ofu ỌNOWO ọ rọ suọ erẹwho na, jegbe ogbotu rai.” (Aizaya 34:2) Juda ọ te jọ ofofe ribri hi. “Igbrẹwọ gbe etọ eyaya a rẹ te ghọghọ, e rọ idhude e rẹte ghọghọ avọ idodo.”—Aizaya 35:1.
Enọ Ikereakere nọ A Kẹ Iyo Rai:
13:17—Edhere vẹ ahwo Midia a rẹ rọ kezọ Siliva ha hayo daezọ idọlọ-oro gbehe? Ahwo Midia gbe Pasia a rri ọghọ nọ o re no obokparọ ze rro vi egbo ẹmo. Onana u dhesẹ oma via evaọ oma Sairọs, ọnọ ọ rehọ igho gbe imidhe idọlọ-orro gbe erọ isiliva nọ Nebukadneza ọ kwa no etẹmpol Jihova ze rọ kẹ ahwo Ju inọ a wha zihe kpo.
14:1, 2—Ẹvẹ ahwo Jihova a ro ru enọ ‘a jọ igbo kẹ zihe ruọ erigbo rai’ je “su enọ e jẹ kẹ ae uye”? Onana u rugba evaọ oma ahwo wọhọ Daniẹl, ọnọ o wo ọkwa ologbo evaọ Babilọn evaọ otọ ahwo Midia gbe ahwo Pasia; Ẹsta, ọnọ o zihe ruọ ovie-aye Pasia; gbe Mọdekae, ọnọ a ro mu ethabọ ovie ọrọ Uvie Pasia.
20:2-5—Kọ Aizaya ọ ginẹ nya ẹbẹba ikpe esa? O wọhọ nọ ewu ehru riẹ ọvo Aizaya ọ ba no, ọ tẹ jẹ rehọ umutho ẹgọ nya wariẹ.
21:1—Oria vẹ a se “Igbrẹwọ obọ Abade”? Dede nọ Babilọn o thabọ gaga no abade na, ere a dhesẹ i rie. Oware nọ o wha riẹ ze họ keme ame ethẹ Yufretis gbe ọrọ Taigris ọ jẹ hae vẹrẹ otọ na kukpe kukpe, o vẹ lẹliẹe wọhọ “abade.”
24:13-16—Ẹvẹ ahwo Ju a te rọ “jọ kẹ erẹwho na kpobi eva akpọ na, wọhọ epanọ ure-olivi o rẹ fa ebe ino, wọhọ epanọ a rẹ kọrọ ekakọ nọ ewho no”? Wọhọ epanọ ibi-ire jọ i re kiọkọ ehru ure hayo ehru evaene nọ a tẹ kọrọ ae no na, umutho ahwo jọ a te zọ no ọraha Jerusalẹm gbe Juda. Oria nọ a vi enọ e zọ na kpohọ kẹhẹ, makọ “obọ ovatha-ọre [Babilọn nọ ọ rrọ ofẹ ovatha-ọre]” hayo obọ “akotọ abade” Mediterenia, a ti jiri Jihova.
24:21—Amono họ “eware ehru” na gbe “ivie akpọ” na? A sae rehọ “eware ehru” na ro dhesẹ Ẹdhọ avọ ikọ imuomu riẹ. Fikiere, “ivie akpọ na” họ isu otọakpọ, enọ idhivẹri na e be kpọ na.—1 Jọn 5:19.
25:7—Eme họ “oware nọ a fi ruru ahwo na kpobi [gbe] ubere nọ a fi ruru erẹwho na kpobi”? A rehọ eware ivẹ nana ro dhesẹ ewegrẹ ilogbo ivẹ erọ ahwo-akpọ—uzioraha gbe uwhu.
Eware nọ Ma Jariẹ Wuhrẹ:
13:20-22; 14:22, 23; 21:1-9. Ẹme eruẹaruẹ Jihova o re rugba ẹsikpobi, wọhọ epanọ o jọ oma Babilọn rugba na.
17:7, 8. Dede nọ ibuobu evaọ Izrẹl a gaviezọ họ, ahwo jọ a rẹroso Jihova. Epọvo na re, ahwo jọ evaọ Kristẹndọm a be jowọ kẹ ovuẹ Uvie na.
28:1-6. Izrẹl o ti kie kẹ Asiria, rekọ Ọghẹnẹ ọ te ruẹ nnọ enọ i wo ẹrọwọ a zọ. Ẹdhoguo Jihova ọ rẹ kẹ enọ i kiẹrẹe ẹruore.
28:23-29. Jihova ọ rẹ kpọ otu oruọzewọ vi wọhọ epanọ uyero na o gwọlọ.
30:15. Esiwo nọ o re no obọ Jihova ze o gwọlọ nọ ma re dhesẹ ẹrọwọ ẹkwoma “eriosehọ” no hayo ẹwhaha esiwo nọ ma rẹ jọ obọ ahwo-akpọ gwọlọ. Ẹkwoma “odiri” nọ ma re wo jẹ kare ozọ, ma re je dhesẹ nọ ma fi eva họ ẹgba Jihova nọ ọ rẹ rọ thọ omai.
30:20, 21. Ma rẹ “ruẹ” Jihova je “yo” uru esiwo riẹ ẹkwoma eyo eme nọ ọ be rehọ ẹkwoma Ebaibol na gbe ‘ọrigbo nọ o wo ẹrọwọ avọ areghẹ na’ ta.—Matiu 24:45.
Eruẹaruẹ Aizaya E rẹ Bọ Eva nọ Ma Fihọ Ẹme Ọghẹnẹ Ga
Ma re yere Ọghẹnẹ gaga kẹ ovuẹ riẹ nọ o rrọ obe Aizaya na! Eruẹaruẹ nọ i rugba no e rẹ bọ evaifihọ mai ga inọ ‘ẹme nọ o no unu ỌNOWO na ze o re zihe bru ei ababọ họ.’—Aizaya 55:11.
Kọ ẹvẹ kpahe eruẹaruẹ kpahe Mesaya na, wọhọ enọ a kere fihọ Aizaya 9:7 gbe Aizaya 11:1-5, 10 na? Kọ e gbẹ bọ ẹrọwọ mai ga fihọ ọruẹrẹfihotọ Jihova ọrọ esiwo? Obe na u te je wo eruẹaruẹ nọ orugba ologbo rai ọ be roma via evaọ edẹ mai na hayo evaọ obaro. (Aizaya 2:2-4; 11:6-9; 25:6-8; 32:1, 2) Evaọ uzẹme, obe Aizaya u fiba imuẹro na inọ “ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹjọ bẹdẹ, avọ iruo.”—Ahwo Hibru 4:12.