Mẹ Ruẹ Ẹgba Nọ Ọ Rrọ Ẹme Ọghẹnẹ, Ebaibol na

Ikuigbe Vito Fraese

ẸSEJỌHỌ who ri ti yo odẹ na, Trentinara, ẹdẹvo ho. Onana yọ ẹwho ọsese jọ nọ ọ rrọ obọze ovatha-ọre Naples, evaọ Itali. Ẹwho nana a jọ yẹ ọsẹgboni mẹ gbe oniọvo-ọmọzae ọkpako mẹ nọ a re se Angelo. Nọ ọsẹgboni mẹ a yẹ Angelo no, a tẹ kwa kpohọ ẹwho nọ a re se Rochester, New York evaọ America, etẹe a jọ yẹ omẹ evaọ 1926. Ukpe 1922 oye ọsẹ mẹ ọ rọ kake gaviezọ kẹ usiuwoma Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol, wọhọ epanọ a riẹ Isẹri Jihova oke yena. O raha oke he, tei te oni mẹ a te zihe ruọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol.

Ọsẹ mẹ ọ jọ ohwo odhedhẹ, ọnọ ọ rẹ roma totọ roro ziezi, dede na, okienyẹ ọ rẹ dhae eva gaga. O jẹ hae kẹe uye gaga nọ ọ tẹ ruẹ oghẹrẹ nọ isu-egagọ e be rọ ko uzẹme na dhere ahwo, fikiere ọ jẹ hae rọ uvẹ kpobi nọ u rovie ro wuhrẹ ahwo uzẹme Ebaibol na. Nọ o te oke arutẹriọ no, koyehọ nọ o no iruo no, ọ tẹ ruọ iruo odibọgba oke-kpobi, yọ o ru iruo nana bẹsenọ ẹyao gbe ekpahe egaga ẹkwotọ na e rọ lẹliẹe siọ iruo odibọgba oke-kpobi na ba nọ ọ jọ ikpe udhosa gbe ikpegbene (74). Dede nọ ọ gbẹ jọ iruo odibọgba oke-kpobi na ha, ọ jẹ hae ta usiuwoma euwa udhuvẹ hayo udhosa k’amara k’amara nọ ọ make kpako te ikpe udhone gbe ikpegbọ no. Oriruo ọsẹ mẹ o duobọte omẹ udu. Dede nọ ọ jẹ hae ta emiehwẹ gaga, ọ jẹ hai se eware gboja. Ọ jẹ hae ta ẹsikpobi nọ, “Uzẹme na o rrọ oware nọ a re se gboja.”

Ọsẹgboni mẹ a raha oke ziezi ro wuhrẹ omai emọ isoi na Ẹme Ọghẹnẹ. Mẹ họ-ame evaọ August 23, 1943, me te zihe ruọ ọkobaro oke-kpobi evaọ June 1944. Oniọvo-ọmọtẹ ọkpako mẹ nọ a re se Carmela, avọ oniọvo-ọmọtẹ ọsasa jọ nọ a re se Fern, ọrivẹ usiuwoma ota riẹ, a je ru iruo ọkobaro oke-kpobi evaọ ẹwho nọ a re se Geneva, New York. O raha oke he re me te ti vuhumu inọ Fern họ ọmọtẹ nọ mẹ avọ iẹe ma ti gbe yeri edẹ uzuazọ mẹ nọ i kiọkọ kpobi. Fikiere, ma tẹ rọo evaọ August 1946.

Iruo Imishọnare

Geneva gbe Norwich evaọ New York họ eria ivẹ ọsosuọ nọ a kaki vi omai imava kpohọ wọhọ ekobaro obọdẹ. Evaọ August 1948, ma te wo uvẹ-ọghọ nọ ma ro kpohọ eklase avọ 12 ọrọ Isukulu Giliad. Nọ ma nwrotọ no, a te dhe omai gbe imava-orọo efa nọ a re se Carl avọ Joanne Ridgeway kpohọ ẹwho nọ a re se Naples, evaọ Itali. Evaọ oke yena, uzuazọ o jọ bẹbẹ omojọ evaọ ẹwho Naples fiki ẹmo nọ a jọ ẹkwotọ na fi. O jọ bẹbẹ re ohwo ọ ruẹ uwou haya, fikiere, evaọ emera jọ, ibruwou ivẹ jọ nọ i te oware ovo ho eye mai imane ma jẹ rria.

Nọ mẹ jọ ọmaha, mẹ jẹ hai yo nọ ọsẹgboni mẹ a jẹ hae ta ẹvẹrẹ emotọ Naples, fikiere ahwo ẹwho na a jẹ sai wo otoriẹ ẹme mẹ, dede nọ oghẹrẹ uvou ahwo America mẹ jẹ rọ tae. O jọ bẹbẹ kẹ Fern, aye mẹ, nọ o je wuhrẹ ẹvẹrẹ na. Rekọ u kri re ọ tẹ riẹe he, yọ ọ tubẹ riẹ ẹvẹrẹ na ta vi omẹ dede uwhremu na.

 Evaọ ọsosuọ, imane jọ nọ i ru uviuwou jọ ọvo họ ahwo nọ a dhesẹ isiuru kẹ ovuẹ mai. A jẹ zẹ isigareti nọ e wọso uzi egọmeti. Evaọ ẹdẹ iruo rai kpobi, omọvo jọ uviuwou na, Teresa, ọ jẹ hai weri je kiekpo, wọhọ odẹme. Evaọ irioke, nọ ọ tẹ kwa isigareti vọ ekpa ibuluku riẹ no, ọ rẹ wọhọ ohwo nọ ọ rrọ ruaro. Evaọ owọwọ, nọ ọ tẹ zẹ isigareti na kpobi no, ọ vẹ wọhọ ubioja. Uzẹme na u nwene uviuwou nana riẹriẹriẹ. Ukuhọ riẹ, te ae omarai gbe imoni rai efa nọ i zihe ruọ Isẹri Jihova a bu te ikpegbezeza. Enẹna, enwenọ Isẹri idu esa gbe egba ihrẹ (3,700) e rrọ ẹwho Naples.

Ọwọsuọ nọ O Te Iruo Mai

Nọ ma rria Naples emera izii ọvo no, egọmeti o te le omai imane no ẹwho na. Ma te kpohọ Switzerland, jẹ jọ etẹe oware wọhọ amara ọvo, kẹsena ma tẹ rehọ uvẹ obe-udu nọ a sae rọ ruọ orẹwho kẹ iweze ugheriwo ro zihe kpohọ Itali. Ukoko ulogbo o tẹ ta nọ mẹ avọ Fern ma jọ ẹwho Turin ta usiuwoma. Nọ ma kaki te etẹe, ma haya ubruwou evaọ uwou aye jọ, ikichini riẹ ma jẹ jọ there emu yọ oria-ẹhọ riẹ ma jẹ jọ họ. Nọ Brọda Ridgeway avọ aye riẹ a ziọ Turin, ma tẹ haya uwou jọ kugbe. Uwhremu na, mai imava-orọo isoi, koyehọ mai imakpe nọ e rrọ imishọnare ma jẹ rria uwou ovona.

Evaọ ukpe 1955, nọ egọmeti o le omai no ẹwho Turin, yọ ma kọ ubi nọ o te rehọ ikoko ekpokpọ ene dikihẹ no. Oke nana yọ inievo-emezae erọ otẹwho na e riẹ no nọ e rẹ sae rẹrote iruo na. Egọmeti na ọ vuẹ omai nọ, “U mu omai ẹro inọ whai ahwo America nana wha te kpo no, uye rai na kpobi u ti zihe ruọ ufofe.” Rekọ ẹvi nọ ọ romavia uwhremu na u dhesẹ nọ obokparọ evaọ iruo na obọ Ọghẹnẹ o rrọ. Nẹnẹ, Isẹri nọ e rrọ Turin i bu vi idu ene gbe egba ezeza (4,600), yọ ikoko na i bu te udhuvẹ gbe ikpegbezeza.

Florence—Ẹwho Owowoma

Florence họ ẹwho ọfa nọ a dhe omai kpohọ. Ma yo odẹ ẹwho nana unuẹse buobu no keme a dhe oniọvo-ọmọtẹ mẹ Carmela avọ ọzae riẹ, Merlin Hartzler kpohọ etẹe vẹre wọhọ imishọnare. Dai roro epanọ o rẹ jọ ohwo oma re ọ rria etẹe. Eria sa-sa wọhọ Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo, Palazzo Pitti i ru rie họ okpẹwho owowoma! O kẹ evawere gaga nọ ma ruẹ oghẹrẹ nọ ahwo ẹwho Florence a jẹ rọ gaviezọ kẹ emamọ usi na.

Ma ru obe-uwuhrẹ Ebaibol kugbe uviuwou  jọ, ọsẹgboni na a tẹ te họ-ame. Rekọ ọsẹ na ọ jẹ hai vovo isigareti gaga. Evaọ 1973, Uwou-Eroro Na o tẹ ta inọ isigareti ivovo yọ uruemu ugbegbe, jẹ ta udu họ ahwo awọ inọ a si obọ noi. Emọ ekpako ivẹ riẹ a tẹ jẹ lẹ ọsẹ na inọ o si obọ no ivovavovo na. Ọ yaa eyaa kẹ ae nọ o ti ru ere, rekọ o si obọ no ho. Aso ẹdẹjọ, oni na ọ tẹ ta kẹ ijime rai nọ e jọ ikpe izii inọ a nyai kiẹzẹ, yọ o ri ti lele ae lẹ hẹ. Kẹsena, o tẹ dae inọ o le emọ na nyai kiẹzẹ ababọ olẹ, fikiere o te bru rai kpohọ ubrukpẹ rai. Whaọ, ae ọvo a lẹ kẹ omarai no. Oni na ọ tẹ nọ ae nọ, “Eme wha lẹ kpahe?” A tẹ kuyo inọ a lẹ nọ, “Jihova, iviena fi obọ họ kẹ ọsẹ mai siọ isigareti ivovo ba.” Aye na o te se ọzae riẹ nọ, “Nyaze te gaviezọ kẹ olẹ emọ ra.” Nọ ọzae na o yo olẹ emọ na, ọ tẹ va ruọ oviẹ jẹ ta nọ, “Me gbe ti vovo isigareti ofa ha!” O gine ru epanọ ọ ta na, yọ ahwo nọ a rrọ Isẹri Jihova evaọ uviuwou yena enẹna a bu vrẹ ikpegbisoi.

Odibọgba Evaọ Africa

Evaọ 1959, a dhe omai avọ imishọnare ivẹ efa, Arturo Leveris gbe Angelo oniọvo mẹ kpohọ Mogadishu, Somalia. Oke yena yọ ozighi esuo-ohrowo ọ jọ otọ. Ukoko United Nations o kẹ udu inọ egọmeti Itali o su Somalia bẹsenọ a re wo esuo obọrai, rekọ o wọhọ nọ eware e jẹ nya epanọ a ma omaa rai hi. Ahwo Itali jọ nọ e jọ orẹwho na nọ ma je wuhrẹ Ebaibol kugbe a no orẹwho na, yọ ma sae to ukoko họ oke yena ha.

Evaọ etoke yena, ọsẹro unuakpọ mai, oniọvo nọ ukoko ulogbo u re vi nyai rri ẹnyaharo iruo Uvie na evaọ erẹwho sa-sa, ọ tẹ jiroro kẹ omẹ nọ mẹ jọ ethabọ riẹ. Fikiere ma te je kpohọ erẹwho nọ e wariẹ oyena họ. Ahwo jọ nọ ma wuhrẹ Ebaibol kugbe a wo ẹnyaharo, rekọ ọwọsuọ o ru rai no erẹwho rai. Efa jọ e daji orẹwho rai ghelọ ukpokpoma ogaga nọ a rioja riẹ. * Rite inẹnẹ, eroro kpahe uyoyou nọ a wo kẹ Jihova gbe oware nọ a rioja riẹ re a sai kru ẹrọwọ rai u gbe bi duobọte omai udu.

Ẹroro ẹkwotọ Somalia avọ Eritrea ọ jẹ hae jọ gaga, yọ ofou rai ọ jẹ hae wha igrigri lele oma. Eghẹrẹ emu rai jọ e jẹ hae tubẹ lẹliẹ oma fa omai eri. Orọ ọsosuọ nọ ma rọ jọ uwou ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol mai jọ re emu otiọye na, aye mẹ ọ rọ emiehwẹ ta inọ emu na ọ dha te epanọ u ro ru ezọ riẹ dikihẹ jẹ ware wọhọ ukpẹ owawae.

Nọ a dhe Angelo avọ Arturo kpohọ oria ofa, mẹ avọ aye mẹ ọvo ma te kiọkọ. O lọhọ kẹ omai hi nọ ohwo ọvo ọ gbẹ jariẹ nọ ọ rẹ ta udu họ omai awọ họ na. Dede na, onana u ru omai si kẹle Jihova je fi eva họ iẹe viere. Ekpohọ erẹwho sa-sa nọ egọmeti e jọ whaha iruo Uvie na o jọ oware uduotahawọ kẹ omai.

Evaọ Somalia, ma rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ buobu. Ma wo ifriji hi, fikiere umutho emu nọ ma  rẹ re evaọ okpẹdẹ ọvo ma jẹ hae dẹ, o tẹ make rrọ ekẹ avatonwa hayo ibi ire wọhọ emagoro, eto, otiowo-eni, ubio, hayo oriwo. Ẹsibuobu, emera nọ e rẹ ra e jẹ hae jọ omai wẹ hẹ. Ẹsejọ e jẹ hai kiemu omai uriohọ nọ ma bi ru uwuhrẹ Ebaibol kugbe ahwo na. Ma wo emashini ọsese, fikiere ma gbẹ jẹ hae nya otọ ẹsikpobi hi evaọ uvo ogaga na.

Ezihe Kpohọ Itali

Ọghoruo inievo na u ru nọ ma sae rọ ruẹ ugho ruọ okọ jọ nọ a rẹ rọ wọ iriwo, ere ma ro zihe kpohọ Itali kẹ okokohọ akpọ-soso nọ a jọ ẹwho Turin ru evaọ 1961. A vuẹ omai inọ a te wariẹ vi omai zihe. Evaọ September 1962, ma te zihe kpohọ Itali je mu iruo ọsẹro ọnyawariẹ họ. Ma dẹ omoto ọsese jọ, onọ ma dhẹ ikpe isoi evaọ ikogho ivẹ nọ me je riwi na.

Nọ ma rọ oma za ẹroro ọgaga Africa no, enẹna kọ ekpahe ma rẹriẹ ovao ku. Evaọ ezi ekpahe ọsosuọ nọ ma te obei no, nọ ma weze kpohọ ukoko jọ evaọ abotọ igbehru nọ a re se Alps, ma kiẹzẹ obehru igbava evaọ uwou jọ ababọ eware nọ i re ru uwou rroro nọ a fihọ iẹe. Ekpahe na e ga te epanọ ma ro kiẹzẹ avọ ikotu mai nọ e gbẹ jọ omai oma. Aso yena, erifẹ ene gbe erakọ ivẹ i whu fiki ekpahe na kẹle oria nọ ma jọ na!

Uwhremu na, me ru iruo ọsẹro ubrotọ re. Oke yena, ma nya orẹwho Itali na soso wariẹ. Ma kpohọ eria jọ unuẹse buobu, eria wọhọ Calabria gbe Sicily. Ma ta udu họ emaha buobu awọ re a nyaharo evaọ abọ-ẹzi je le utee epanọ a rẹ rọ jọ ekpako ukoko, esẹro ọnyawariẹ, hayo ahwo uviuwou Ebẹtẹle.

Ma wuhrẹ eware buobu mi inievo nọ e rọ ẹrọwọ gọ Jihova no udu kpobi ze. Ma rri iruemu ezi rai ghare gaga, iruemu wọhọ ẹdadamu egagọ Jihova, ọghoruo, uyoyou rai kẹ inievo na, ẹzi ọjẹrehọ inwene nọ o gwọlọ gbe ẹzi omolahiẹ kẹ amọfa. Ma kpohọ ehaa-orọo nọ a jọ Egwa Uvie ru no. Inievo-emezae nọ uzi egọmeti o kẹ udu ae a jẹ whẹ imava-orọo kugbe, oware nọ ma rẹro ẹdẹvo inọ egọmeti ọ te kẹ udu riẹ hẹ. Enẹna, a gbe bi ru iwuhrẹ evaọ ikichini inievo hayo keria ewẹ-ekpala ha, epanọ o jọ vẹre evaọ Turin. Ukpoye, ikoko buobu a wo emamọ Egwa Uvie nọ e be wha orro se Jihova. Ma gbẹ be jọ afe-aruọzaha esese nọ i woma tere he ru ikokohọ mai hi, ukpoye kọ evaọ Egwa Ikokohọ nọ a bọ ruaro ziezi. Yọ oghọghọ riẹ o rro kẹhẹ nọ ma rọ ruẹ unu iwhowho-uvie nọ i bu vi idu egba ivẹ gbe udhuvẹ gbesa (243,000). Oke ọsosuọ nọ ma kpohọ Itali, iwhowho-uvie egba ene gbe udhone gbe ikpe (490) ọvo e jariẹ.

Ma Salọ Edhere Uzuazọ nọ U Fo

Ma ruẹ ebẹbẹ gbe use-abọ sa-sa evaọ iruo na, te ẹyao gbe urru obọ uwou nọ o jẹ hai si omai ẹsikpobi. Urru obọ uwou o jẹ hai si Fern ẹsikpobi nọ ọ tẹ kpaovao ruẹ abade na. Yọ o kpohọ  oma-obẹrọ ogaga isiasa no. Ẹdẹjọ nọ ọ jẹ nyai ru obe-uwuhrẹ Ebaibol, ohwo ọwọsuọ jọ ọ tẹ rọ efọko othethei nọ a rẹ rọ whẹ ẹbe evaọ udhu ro duwu ei. Oware nana o wọ riẹ kpohọ ẹsipito.

Dede nọ u wo eware jọ nọ e jẹ hae gwọlọ whrehe omai udu ẹsejọ, ma ‘rọ ẹro kpahe Jihova,’ wọhọ epanọ o rrọ obe Enuobro 3:24. Jihova yọ Ọghẹnẹ omosasọ. Oke jọ nọ udu u whrehe omai gaga, Fern ọ tẹ nwani wo ileta jọ no obọ Brọda Nathan Knorr ze. O kere nọ orọnọ oria nọ a jọ yẹ ọyomariẹ o kẹle Bethlehem, Pennsylvania, oria nọ Fern ọ jọ mu iruo ọkobaro họ na, ọ riẹ inọ eyae Pennsylvania Dutch, wọhọ Fern, a rrọ gaga, a te je wo ẹzi nọ a rẹ rọ talamu oware. Ọ ta gba. Anwọ ikpe buobu ze na, ma wo uduotahawọ mi ahwo buobu no evaọ idhere sa-sa.

Dede nọ ma nyaku ebẹbẹ sa-sa, ma be hae daoma ruẹ nọ ẹzẹ mai ọ gbẹ ga. Nọ ọ jẹ rehọ ẹzẹ rọ wawo udi ahwo Itali jọ nọ a re se Lambrusco, onọ u re fi egẹ nọ a te ku ei fihọ egho, Fern ọ rọ emiehwẹ ta nọ, “Ma rẹ kuvẹ hẹ re egẹ erọ ajọwha mai i fu no.” Nọ ma ru iruo ọsẹro okogho gbe ọrọ ubrotọ te ikpe 40 no, a tẹ kẹ omai iruo efa inọ ma fi obọ họ to itu gbe ikoko evẹrẹ efa họ u te no ẹvẹrẹ Itali no. Itu yena a rẹ ta usiuwoma kẹ ahwo nọ a no Bangladesh ze, China, Eritrea, Ẹtiopia, Ghana, India, Nigeria, orẹwho Philippines, Sri Lanka, gbe erẹwho efa. Obe ososo u re te omai gbiku eware nọ ma rọ ẹro ruẹ no ho, orọ epanọ Ẹme Ọghẹnẹ o ro nwene uzuazọ ahwo buobu nọ i wo erere no ohrọ-oriọ Jihova ze no.—Mae. 7:18, 19.

Ma be lẹ kẹdẹ kẹdẹ inọ Jihova ọ gbẹ kẹ omai uduotahawọ gbe ẹgba nọ ma re ro ru iruo odibọgba mai na. Oghọghọ Ọnowo na họ ogaga mai. U bi ru ovao mai lo jẹ kẹ omai imuẹro inọ ma salọ edhere nọ o gine fo evaọ uzuazọ, nọ ma bi whowho uzẹme Ebaibol na.—Ẹf. 3:7; Kọl. 1:29.

[Oruvẹ-obotọ]

[Omaa-iruo/Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 27]

(Rọkẹ onọ a ruẹrẹhọ ziezi, rri obe na)

Ọsẹgboni mẹ evaọ Rochester, NY

1948

Nọ ma jọ South Lansing kẹ eklase avọ 12 ọrọ Isukulu Giliad

1949

Mẹ avọ Fern taure ma te ti kpohọ Itali

Capri, Italy

1952

Mai avọ imishọnare efa evaọ ẹwho Turin gbe Naples

1963

Fern avọ emọ-uwuhrẹ Ebaibol riẹ jọ

“Ma rẹ kuvẹ hẹ re egẹ erọ ajọwha mai i fu no”