“Ubi Ẹzi” Na O Rẹ Wha Orro Se Ọghẹnẹ

“Onana a jẹ kẹ Ọsẹ mẹ oruaro, re wha mọ ibi buobu.”—JỌN 15:8.

1, 2. (a) Uvẹ vẹ ma wo nọ ma rẹ rọ tuduhọ amọfa awọ? (b) Okẹ vẹ Jihova ọ kẹ omai nọ u re fi obọ họ k’omai gọe ziezi?

RORO kpahe iriruo ivẹ jọ: Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ dina kpako no o muẹrohọ inọ oniọvo-ọmọtẹ ọfa nọ ọ dina maha ọ be ruawa kpahe oware jọ. Ọnọ ọ dina kpako na o te ru ọruẹrẹfihotọ re aimava a gbe kpohọ usiuwoma. Nọ a rrọ edhere evaọ usiuwoma na, ọrọ ọmaha na ọ tẹ be vuẹ ọrọ ọkpako na oware nọ o be kẹe uye. Nọ ọrọ ọmaha na ọ jẹ lẹ evaọ obọ urere ẹdẹ yena, o yere Jihova rọkẹ isiuru nọ ọrọ ọkpako na o dhesẹ kpahe iẹe; yọ oware nọ ọ gwọlọ kpobi oye. Evaọ oria ofa, oniọvo jọ avọ aye riẹ nọ a kpohọ ukane usiuwoma ota a kpozi obọ. Nọ te ai te inievo efa a kokohọ oria jọ, oniọvo na avọ aye riẹ a tẹ be ta eware nọ a ruẹ evaọ usiuwoma ota rai na avọ evawere, yọ oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ dina maha ọ be gaviezọ. Nọ oniọvo nana nọ ọ dina maha na ọ jẹ gwọlọ kpohọ orẹwho ofa kẹ usiuwoma ota nọ ikpe jọ e vrẹ no, ọ kareghẹhọ eme nọ ọzae avọ aye na a ta nọ o lẹliẹ e riẹ wo isiuru iruo imishọnare.

² Ẹsejọhọ iyero yena e kareghẹhọ owhẹ ohwo jọ nọ ọ k’owhẹ uduotahawọ hayo ohwo jọ nọ emamọ oriruo ra o kpomahọ no. Evaọ uzẹme, orọnikọ ẹsikpobi ẹme nọ a lele ohwo ta ẹsiẹvo o re kpomahọ uzuazọ riẹ hẹ, rekọ kẹdẹ kẹdẹ, ma wo uvẹ nọ ma rẹ rọ tuduhọ amọfa awọ. Dae rehọ iẹe nọ u wo oware jọ nọ o rẹ lẹliẹ owhẹ wo ẹnyaharo evaọ onaa gbe uruemu ra, nọ e rẹ lẹliẹ owhẹ fi obọ họ kẹ inievo ra je ru iruo kẹ Ọghẹnẹ ziezi. Kọ oyena o gbẹ te were owhẹ? Evaọ uzẹme, Jihova ọ kẹ omai oware utioye, oyehọ ẹzi ọfuafo riẹ. (Luk 11:13) Nọ ẹzi Ọghẹnẹ o te bi ru iruo evaọ uzuazọ mai, u re ru omai wo ekwakwa-aghae nọ i re fi obọ họ k’omai evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Okẹ yena u gbunu kẹhẹ!—Se Ahwo Galesha 5:22, 23.

3. (a) Ẹvẹ “ubi ẹzi” na nọ ma rẹ mọ o rẹ rọ wha orro se Ọghẹnẹ? (b) Enọ vẹ ma te k’uyo rai?

³ Ọkpọ ekwakwa-aghae Jihova Ọghẹnẹ eye ẹzi ọfuafo riẹ na o re fi obọ họ k’omai wo. (Kọl. 3:9, 10) Jesu ọ fodẹ ugogo oware nọ o rẹ lẹliẹ Ileleikristi rọ aro kele Ọghẹnẹ, nọ ọ ta kẹ ikọ riẹ nọ: “Onana a jẹ kẹ Ọsẹ mẹ oruaro, re wha mọ ibi buobu.” * (Jọn 15:8) Nọ ma be daoma mọ “ubi Ẹzi” na, u re dhesẹ oma via evaọ ẹmeunu gbe uruemu mai, yọ onana o rẹ wha orro se Ọghẹnẹ mai. (Mat. 5:16) Idhere vẹ ubi ẹzi na u ro wo ohẹriẹ no ẹzi akpọ Setan? Ẹvẹ ma sae rọ mọ ubi ẹzi na? Fikieme ere oruo o sae rọ jọ use-abọ kẹ omai? Ma te k’uyo enọ nana nọ ma be te ta kpahe abọ esa ọsosuọ ọrọ ubi ẹzi na, koyehọ uyoyou, oghọghọ, gbe udhedhẹ.

Uvi Uyoyou

4. Oghẹrẹ uyoyou vẹ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ inọ a re wo kẹ amọfa?

⁴ Uyoyou nọ ẹzi ọfuafo na o re fi obọ họ kẹ ohwo wo u wo ohẹriẹ no uyoyou nọ a  rrọ akpọ na dhesẹ nẹnẹ. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Keme uvi uyoyou nana yọ onọ u re no ohwo udu ze. Jesu o dhesẹ ohẹriẹ nọ o rrọ uvi uyoyou gbe orọ akpọ na evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru na. (Se Matiu 5:43-48.) Ọ ta nọ makọ erahaizi a re ru oware ezi kẹ enọ i ru oware ezi kẹ ae. “Uyoyou” utioye na o gwọlọ omolahiẹ kẹ amọfa ha, rekọ onọ ohwo o re ro you ọnọ o you rie. Ma tẹ gwọlọ ‘jọ emọ Ọsẹ mai nọ ọ rọ obọ odhiwu,’ ma re wo ohẹriẹ. Ukpenọ ma re ru ahwo kele, ma re yeri kugbe ai wọhọ epanọ Jihova o bi yeri kugbe ai. Rekọ ẹvẹ ma sai ro you ewegrẹ mai wọhọ epanọ Jesu ọ ta na?

5. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ uyoyou kẹ enọ i bi kpokpo omai?

⁵ Roro kpahe oriruo Ebaibol jọ. Okenọ Pọl avọ Saelas a jẹ ta usiuwoma evaọ obọ Filipai, a te mu ai, kpe ai gaga, je fi ai họ uwou-odi, oria nọ a jọ kare awọ rai. Ẹsejọhọ ọnọ ọ be rẹrote uwou-odi na o gboja kẹ ae re. Nọ eware nọ a rọ kare ai i no ae oma no idudhe fiki otọ nọ u nuhu, kọ a roro inọ onana yọ uvẹ nọ a re ro ru ọzae na kele? Ijo. Uvi ọdawẹ nọ a wo kẹ ọzae na, koyehọ uyoyou omolahiẹ nọ a wo kẹe, o wọ rai ru oware ezi kẹe, onọ u ru nọ ọzae na avọ uviuwou riẹ soso a ro kurẹriẹ. (Iruẹru 16:19-34) Ere ọvona, inievo mai buobu nẹnẹ a bi ‘guọvunu kẹ enọ i bi kpokpo ai.’—Rom 12:14.

6. Idhere vẹ ma sai ro dhesẹ uvi uyoyou kẹ inievo mai? (Rri ẹkpẹti nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 21.)

⁶ Uyoyou nọ ma wo kẹ ibe eg’Ọghẹnẹ mai u tube kodo viere. “U te omai te epanọ ma [re] ro fi uzuazọ mai họ otọ kẹ imoni na.” (Se 1 Jọn 3:16-18.) Rekọ ẹsibuobu, idhere esese e riẹ nọ ma re ro dhesẹ uyoyou kẹ inievo mai. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ ma ta ẹme hayo ru oware jọ nọ o dha oniọvo jọ eva, ma re dhesẹ uyoyou kẹe ẹkwoma unu nọ ma re wou kẹe. (Mat. 5:23, 24) Kọ ẹvẹ otẹrọnọ ohwo jọ o ru omai thọ? Kọ ma re dhesẹ “erọvrẹ” manikọ ma re wo ẹgo? (Ol. 86:5) Uvi uyoyou nọ ẹzi ọfuafo o re fi obọ họ k’omai dhesẹ u re ru omai rọ iruthọ esese vrẹ amọfa, “wọhọ epanọ Ọnowo na ọ [be] rọ vrẹ” omai na.—Kọl. 3:13, 14; 1 Pita 4:8.

7, 8. (a) Ẹvẹ uyoyou nọ ma re wo kẹ Ọghẹnẹ u re ro fi obọ họ k’omai you amọfa? (b) Ẹvẹ ma sai ro ru uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova diwi? (Rri uwoho na.)

⁷ Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ uvi uyoyou kẹ inievo mai? Ẹkwoma uyoyou udidi nọ ma re  wo kẹ Ọghẹnẹ. (Ẹf. 5:1, 2; 1 Jọn 4:9-11, 20, 21) Oke nọ ma rẹ ruẹrẹhọ kẹ ese Ebaibol, eroro didi, gbe olẹ e rẹ jọ uduotahawọ kẹ omai je ru uyoyou mai kẹ Ọsẹ obọ odhiwu mai diwi. O gwọlọ nọ ma rẹ dẹ uvẹ no eware efa ze kẹ eware abọ-ẹzi.

⁸ Wọhọ oriruo, dae rehọ iẹe inọ ugogo oke jọ ọvo ohwo ọ sai ro se Ebaibol na, roro didi, jẹ lẹ se Jihova evaọ okpẹdẹ. Kọ who gbe ti se oke nana nọ who wo kugbe Jihova na gboja gaga re oware ovo o siọ oke na ba ẹrehọ? Evaọ uzẹme, ohwo ọvo ọ rẹ sae whaha omai olẹ nọ ma rẹ lẹ se Ọghẹnẹ hẹ, yọ ahwo buobu a rẹ sai se Ebaibol na evaọ oke kpobi nọ a gwọlọ. Ghele na, ma rẹ daoma gaga re eware ibuobu nọ e rrọ omai obọ e siọ oke nọ ma re wo kugbe Ọghẹnẹ ba ẹrehọ. Kọ who bi ru uvẹ ziezi kẹdẹ kẹdẹ re whọ sai si kẹle Jihova?

“Oghọghọ nọ Ẹzi Ẹri” Ọ rẹ Kẹ

9. Eme ma re vuhumu kpahe oghọghọ nọ ẹzi ọfuafo na ọ rẹ kẹ?

⁹ Oware jọ nọ ma re vuhumu kpahe ubi ẹzi ọfuafo na họ, o rẹ hiẹ hẹ. Oghọghọ, onọ o rrọ abọ avivẹ ọrọ ubi ẹzi na u dhesẹ onana via. Oghọghọ o wọhọ okakọ nọ o rẹ jọ bọbọbọ makọ evaọ oria nọ ame ọ rrọ họ. Evaọ otọakpọ na soso idibo Ọghẹnẹ buobu a “rehọ ẹme na eva uye obẹbẹ, je kugbe oghọghọ nọ Ẹzi Ẹri na” ọ rẹ kẹ. (1 Tẹs. 1:6) Efa e rẹriẹ ovao ku ọbẹwẹ. Ghele na, Jihova ọ be rọ ẹkwoma ẹzi ọfuafo na kẹ ae ẹgba re a ‘wo odiri avọ uye-oruẹ-krẹkri gbe oghọghọ.’ (Kọl. 1:11) Ẹvẹ a bi ro wo oghọghọ nana?

10. Eme ọ be lẹliẹ omai wo evawere?

¹⁰ Wo ohẹriẹ no “efe nọ o muẹro ho” ọrọ akpọ Setan, efe abọ-ẹzi nọ o no obọ Jihova ze ọ rẹ jọ bẹdẹ. (1 Tim. 6:17; Mat. 6:19, 20) Ọ k’omai ẹruore evawere ọrọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Eva e be were omai nọ ma rọ rrọ usu okugbe-inievo ọrọ akpọ-soso. Maero, eva e be were omai fiki usu nọ ma wo kugbe Ọghẹnẹ. Eriwo mai ọ wọhọ ọrọ Devidi ọnọ, dede nọ a je lei n’oria ruọ oria, ọ so ile jiri Jihova, inọ: “Keme uyoyou obọrobọ ra u vi uzuazọ, igbenu mẹ i re jiri owhẹ. Fikiere mẹ rẹ kpẹwẹ owhẹ epanọ mẹ sai ria krite kpobi.” (Ol. 63:3, 4) Ma tẹ make rrọ uye, oma o rẹ wọ omai jiri Ọghẹnẹ ghele.

11. Fikieme o rọ r’oja re ma rọ oghọghọ gọ Jihova?

¹¹ Pọl ukọ na ọ tuduhọ Ileleikristi awọ inọ: “Wha hẹ ghọghọ eva Ọnowo na kẹse kẹse, whaọ mẹ jẹ ta nọ, Ghọghọ.” (Fil. 4:4) Fikieme o rọ r’oja kẹ Ileleikristi re a gọ Jihova avọ oghọghọ? Fiki eme avro nọ Setan o fihotọ kpahe esuo-okpehru Jihova. Setan ọ ta nọ ohwo ọvo ọ be gọ Ọghẹnẹ no eva ze he. (Job 1:9-11) Otẹrọnọ ma be gọ Jihova yọ ma wo oghọghọ họ yọ egagọ mai e gbunu hu. Fikiere o gwọlọ re ma ru lele uduotahawọ ọso-ilezi na: “Wha rehọ evawere ru iruo kẹ ỌNOWO! Re wha suile obọaro riẹ!” (Ol. 100:2) Nọ ma tẹ be rọ evawere gọ Ọghẹnẹ no eva ze, o rẹ wha orro sei.

12, 13. Nọ ọkora ọ tẹ rrọ omai oma, eme ma re ru?

¹² Uzẹme riẹ họ, uvi idibo Jihova dede a rẹ jọ ọkora ẹsejọ, yọ o rẹ gwọlọ omodawọ gaga re a rẹro inọ eware i ti woma. (Fil. 2:25-30) Eme o re fi obọ họ k’omai evaọ etoke otiọye? Ahwo Ẹfẹsọs 5:18, 19 o ta nọ: “Jọ Ẹzi na ọ vọ owhai eva, whai ohwo ọ hẹ sua ilezi te ile gbe ile ẹzi kẹ ohwo, wha hẹ sua e re wha jọ eva rai ghrẹghrẹ ae kẹ Ọnowo na.” Ẹvẹ ma sai ro fi ohrẹ yena h’iruo?

¹³ Ọkora ọ tẹ rọ omai oma, ma rẹ sae lẹ se Jihova, je roro didi kpahe eware nọ i fo ajiri. (Se Ahwo Filipai 4:6-9.) Ahwo jọ a ruẹ nọ  ikporakporo ile ukoko na nọ a rẹ so lele o rẹ kẹ ae evawere je fi obọ họ kpọ iroro rai kpohọ eware ezi. Oniọvo jọ nọ ọ jẹ hae jọ ọkora fiki oware jọ nọ o via kẹe ọ ta nọ: “U te no olẹ nọ mẹ jẹ hae lẹ ẹsikpobi no, me wuhrẹ ile ukoko na fihọ uzou. Nọ mẹ tẹ be so ile ukoko na lahwe hayo so h’eva, o rẹ wha udhedhẹ se omẹ. Ofariẹ, etoke yena a ro siobọno obe na Si Kẹle Jihova. Me se obe na re isiava evaọ ukpe nọ o kẹle riẹ. O wha omosasọ se omẹ gaga. Mẹ riẹ inọ Jihova ọ ghale omodawọ mẹ.”

“Okugbe Ẹzi na eva Udhedhẹ”

14. Eme o gbunu kpahe udhedhẹ nọ ẹzi ọfuafo na o re fi obọ họ kẹ ahwo wo?

¹⁴ Inievo nọ i no erẹwho sa-sa kpohọ ikokohọ akpọ-soso mai a re yeri kugbe avọ evawere. Iriruo itieye na i dhesẹ abọjọ ọrọ udhedhẹ nọ idibo Ọghẹnẹ a be reawere riẹ nẹnẹ, oyehọ okugbe-inievo akpọ-soso. U re gbe amọfa unu nọ a tẹ ruẹ ahwo nọ a be daoma rria kugbe evaọ udhedhẹ dede nọ egrẹ ọ rrọ udevie ewho rai. (Ẹf. 4:3) Udhedhẹ nana u gine gbunu nọ ma te roro kpahe omodawọ inievo jọ.

15, 16. (a) Eme họ eriwo Pita no emaha ze, kọ ẹvẹ oyena o rọ jọ ẹbẹbẹ kẹe? (b) Ẹvẹ Jihova o ro fi obọ họ kẹ Pita nwene eriwo riẹ?

¹⁵ O lọhọ tere he re ahwo nọ a no erẹwho sa-sa ze a wo okugbe. Re ma sai vuhumu epanọ o bẹ te re a sai wo okugbe otiọye na, joma ta kpahe oriruo Pita ukọ na. Oghẹrẹ nọ o rri ahwo orẹwho Egedhọ nọ e yawo ho u dhesẹ oma via evaọ eme nọ ọ ta, inọ: “Whai ọvo ajoma riẹ nọ ufo kẹ ohwo Ju hu,  nọ o re ro kuomagbe hayo lele ohwo orẹwho ofa jọ wo ukoko ovo; whaọ wha ruẹ no nọ Ọghẹnẹ o [dhesẹ] kẹ omẹ ghele nọ me se ohwo ọvo ekpehre hayo ogbegbe he.” (Iruẹru 10:24-29; 11:1-3) Fikinọ ahwo buobu a wo eriwo yena, u muẹro inọ no emaha ze Pita o ro wo eriwo na inọ ahwo Ju ibe riẹ ọvo o re you. Evaọ ẹro riẹ, o roro nọ u kiehọ re o rri ahwo erẹwho Egedhọ wọhọ ewegrẹ. *

¹⁶ Dai roro epanọ o jọ Pita oma nọ ọ ruọ uwou Kọniliọs. Kọ ohwo nọ o je rri ahwo erẹwho Egedhọ gbegbe vẹre ọ sae ginẹ rria kugbe ai avọ “udhedhẹ” gbe “okugbe”? (Ẹf. 4:3, 16) Ee, keme edẹ jọ nọ i kpemu, ẹzi Ọghẹnẹ o fi obọ họ kẹ Pita nwene eriwo riẹ re ọ siọ omohẹriẹ ba. Jihova ọ jọ eruẹaruẹ dhesẹ kẹe inọ orọnikọ uyẹ hayo orẹwho nọ ohwo o no ze o re rri hi. (Iruẹru 10:10-15) Oyejabọ nọ Pita ọ rọ ta kẹ Kọniliọs inọ: “Uzẹme umuomẹ ẹro no nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹ ahwo [jọ] ọvo rehọ họ, rekọ evaọ korẹwho korẹwho ọnọ ọ jarae dhẹe o je ru onọ ukiẹrẹe ọ rẹ rehọ iẹe.” (Iruẹru 10:34, 35) Pita o nwene eriwo riẹ, o te muọ “imoni na” kpobi họ elele yeri evaọ okugbe.—1 Pita 2:17.

17. Ẹvẹ okugbe nọ ahwo Ọghẹnẹ a be reawere riẹ na u ro gbunu?

¹⁷ Oriruo Pita na o fi obọ họ k’omai ruẹ epanọ enwene nọ ọ be roma via evaọ udevie ahwo Ọghẹnẹ nẹnẹ u gine gbunu te. (Se Aizaya 2:3, 4.) Ima ahwo buobu “nọ i no erẹwho kpobi ze, erua gbe ahwo gbe erọo-unu,” a nwene eriwo rai no re o rọwo kugbe “oreva Ọghẹnẹ . . . o nọ uwoma nọ a jẹrehọ nọ ojẹ gbunu.” (Evia. 7:9; Rom 12:2) Egrẹ gbe omukpahe nọ ọ da akpọ Setan fia na o je wholo ahwo nana jọ vẹre. Rekọ ẹkwoma uwuhrẹ Ebaibol gbe obufihọ ẹzi ọfuafo na, a wuhrẹ no re a “lele oware no orẹ wha udhedhẹ tha.” (Rom 14:19) Okugbe nọ o no rie ze o be wha ajiri se Ọghẹnẹ.

18, 19. (a) Ẹvẹ mai omomọvo ma sae rọ wha udhedhẹ gbe okugbe nọ ọ rrọ ukoko na haro? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁸ Ẹvẹ mai omomọvo ma sae rọ wha udhedhẹ gbe okugbe nọ ọ rrọ udevie ahwo Ọghẹnẹ na haro? Ikoko buobu nẹnẹ a wo inievo nọ e kwa no erẹwho efa ze. Ejọ e sai wo uruemu-ẹwho hayo jẹ ẹvẹrẹ nọ u wo ohẹriẹ no ọmai. Kọ ma be hae whẹtiẹ ae h’oma? Ere Ebaibol ọ ta nọ ma re ru. Nọ Pọl o kere ileta se ukoko obọ Rom, onọ ahwo Ju gbe ahwo erẹwho Egedhọ e jọ, ọ ta nọ: “Whai ohwo o dede ohwo rehọ, wọhọ epanọ Kristi o dede owhai rehọ rọ kẹ oruaro Ọghẹnẹ.” (Rom 15:7) Kọ ohwo jọ ọ rrọ ukoko ra nọ u fo nọ who re se gboma ziezi?

¹⁹ Eme ọfa ma rẹ sai ru re ẹzi ọfuafo o ru iruo evaọ uzuazọ mai? Ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na k’uyo onọ nana nọ ma be te ta kpahe abọ nọ o kiọkọ ọrọ ubi ẹzi na.

[Oruvẹ-obotọ]

Ẹvẹ Whọ te k’Uyo?

• Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ uyoyou omolahiẹ kẹ inievo mai?

• Fikieme o rọ r’oja re ma gọ Ọghẹnẹ avọ evawere?

• Ẹvẹ ma sae rọ wha udhedhẹ gbe okugbe nọ ọ rrọ ukoko na haro?

[Enọ Uwuhrẹ]

[Ẹkpẹti nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 21]

“Ahwo Nana họ Uvi Ileleikristi Na”

Obe na Between Resistance and Martyrdom—Jehovah’s Witnesses in the Third Reich o fodẹ ẹme nọ ọmoha jọ nọ ọ rrọ ohwo Ju nọ ọ jọ uwou-odi obọ Neuengamme ọ ta kpahe oke ọsosuọ nọ ọ rọ ruẹ Isẹri Jihova, inọ:

“Nọ mai ahwo Ju nọ i no obọ Dachau ze ma nwani te ega na, ahwo Ju nọ e jọ obei a te muọ eware nọ a wo kpobi họ esino re a siọ omai ba ẹghale kẹ. . . . Okenọ ma re ziọ ega na ha, ma je fi obọ họ kẹ ohwohwo. Rekọ evaọ etenẹ nọ ma jọ rẹriẹ ovao ku uwhu gbe azọ na, ohwo ọ gbẹ be daezọ ohwo ho. Rekọ dai roro oware nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a je ru. Evaọ oke yena a je ru iruo gaga, jẹ ruẹrẹ ekpọ nọ ame ọ rẹ dhẹ. Ekpahe e jariẹ, yọ a je dikihẹ ame nọ o dhẹ gaga okikpo. Ohwo ọvo ọ riẹ epanọ a sai ro thihakọ onana ha. A ta nọ Jihova ọ be kẹ ae ẹgba. Fikinọ ohọo u je kpe omai kpobi, ohwo kpobi ọ gwọlọ ebrẹdi gaga. Rekọ eme a je ru? A tẹ kwa ebrẹdi nọ a wo kpobi fihọ oria ovo, a tẹ re abọ jọ, a tẹ rọ abọ nọ o kiọkọ rọkẹ ibe eg’Ọghẹnẹ rai nọ i no obọ Dachau ze obọ. Yọ a dede i rai rehọ ziezi. Taure a tẹ te re ebrẹdi na, a tẹ lẹ. Nọ a re no, eva e vọ rai kpobi yọ eva e jẹ were ae. A ta nọ ohọo u gbe bi kpe ai hi. Etẹe me ro roro nọ: Ahwo nana họ uvi Ileleikristi na.”

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 19]

Kọ whọ be dẹ oke no eware efa ze kẹdẹ kẹdẹ re who wo uvẹ nọ who re ro si kẹle Jihova?