‘O! wha Rri Edidi Areghẹ Ọghẹnẹ!’

“O! Wha ri edidi efe, gbe areghẹ, gbe ẹriẹ Ọghẹnẹ! Epanọ izieibro riẹ idhere te, gbe epanọ a sae riẹ idhere riẹ hẹ!” —ROM 11:33.

1. Eme họ uvẹ-ọghọ nọ o mae rro rọkẹ omai Ileleikristi nọ e họ-ame no?

UVẸ-ỌGHỌ vẹ a kẹ owhẹ no nọ o mae rro? Ẹsejọhọ, whọ rẹ sae kareghẹhọ owha-iruo jọ nọ a kẹ owhẹ no. Rekọ rọkẹ omai Ileleikristi nọ e họ-ame no, uvẹ-ọghọ nọ o mae rro nọ a kẹ omai no họ usu okpekpe nọ ma wo kugbe Jihova, Ọghẹnẹ uzẹme na. Onana o wha riẹ ze nọ Ọghẹnẹ ọ rọ “riẹ” omai.—1 Kọr. 8:3; Gal. 4:9.

2. Fikieme o rọ rrọ uvẹ-ọghọ ulogbo re ma riẹ Jihova, re Jihova ọ jẹ riẹ omai?

² Fikieme o rọ rrọ uvẹ-ọghọ ulogbo re ma riẹ Jihova, re Jihova ọ jẹ riẹ omai? Keme ọye họ Ọnọ ọ mae rro evaọ ehrugbakpọ na gbe Ọnọ ọ rẹ thọ enọ i you rie. Nahum ọruẹaro na o kere nọ: “ỌNOWO na o woma, ọye họ adhẹzọ mai eva oke ukpokpoma, ọye ọ riẹ enọ e rẹ jọ obọ riẹ gwọlọ omofọwẹ.” (Nah. 1:7; Ol. 1:6) Evaọ uzẹme, re ma sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, ma rẹ riẹ Ọghẹnẹ uzẹme na avọ Ọmọ riẹ, Jesu Kristi.—Jọn 17:3.

3. Eme u dhesẹ re ma riẹ Ọghẹnẹ?

³ Re ma riẹ Ọghẹnẹ orọnikọ ma rẹ riẹ odẹ riẹ ọvo ho. O gwọlọ inọ ma rẹ riẹe wọhọ Ogbẹnyusu, riẹ eware nọ e rẹ were iẹe gbe enọ e rẹ dhae eva. Ma te bi yeri uzuazọ nọ o rẹ were Ọghẹnẹ yọ ma bi dhesẹ nọ ma ginẹ riẹe totọ. (1 Jọn 2:4) Rekọ ma tẹ ginẹ gwọlọ riẹ Jihova, o gwọlọ oware ofa jọ. U fo re ma riẹ eware nọ o ru no gbe oware nọ o wọ riẹ ru ere. Epanọ ma riẹ ẹjiroro Jihova te, ere ‘edidi areghẹ Ọghẹnẹ’ o ti gbe omai unu te.—Rom 11:33.

Ọghẹnẹ Ẹjiroro

4, 5. (a) Eme ẹme nọ a se “ẹjiroro” evaọ Ebaibol na o dhesẹ? (b) Dhesẹ oghẹrẹ nọ a sai ro ru ẹjiroro gba evaọ idhere sa-sa.

⁴ Jihova yọ Ọghẹnẹ ẹjiroro, yọ Ebaibol ọ ta kpahe “ẹjiroro ebẹdẹ bẹdẹ” riẹ. (Ẹf. 3:10, 11) Eme ẹme nana o gine dhesẹ? Ẹme nọ a se “ẹjiroro” evaọ Ebaibol na o dhesẹ ugogo utee nọ a rẹ sai le t’obọ evaọ idhere sa-sa.

⁵ Wọhọ oriruo: Ohwo ọ sai wo oria jọ họ iroro nọ ọ gwọlọ nya. Re o te oria na họ ẹjiroro hayo utee riẹ. Ọ sai wo oghẹrẹ gbe idhere sa-sa nọ ọ sai ro te etẹe. Nọ ọ be dhẹ edhere nọ o wo họ iroro na, o sae jọnọ edhere na o yoma gaga, imoto i bu edhere na hrọ, hayo a di edhere na no, fikiere o tẹ gwọlọ nọ ọ rẹ dhẹ edhere ọfa. Rekọ makọ edhere nọ ọ dhẹ kẹhẹ, ọ tẹ sai te oria nọ ọ be nya na, kiyọ o ru ẹjiroro riẹ na gba no.

6. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ ọ rẹ sai nwene oghẹrẹ nọ o re ro ru ẹjiroro riẹ gba?

 ⁶ Epọvo na re, Jihova o re nwene oghẹrẹ nọ o re ro ru ẹjiroro ebẹdẹ bẹdẹ riẹ gba. Fikinọ ọ ma omai avọ uvẹ ẹsalọ, ọ sai nwene oghẹrẹ nọ o bi ro ru ẹjiroro riẹ gba. Wọhọ oriruo, joma ta kpahe epanọ Jihova o ro ru ẹjiroro riẹ gba kpahe Ubi nọ ọ ya eyaa riẹ na. Evaọ oke ọsosuọ, Jihova ọ ta kẹ Adamu avọ Ivi nọ: “Wha yẹ, wha vi, re wha vọ evaọ akpọ na re wha wo i.” (Emu. 1:28) Kọ ọwọsuọ obọ ọgbọ Idẹn na ọ raha ẹjiroro yena? Vievie! Jihova ọ j’owọ kpata kpata re ọ rehọ edhere ọfa ru ẹjiroro riẹ na gba. Ọ ta kpahe ẹtha ubi jọ nọ o te ruẹrẹ ọraha nọ ahwo ọwọsuọ na a wha ze.—Emu. 3:15; Hib. 2:14-17; 1 Jọn 3:8.

7. Eme ma jọ oghẹrẹ nọ Jihova o dhesẹ oma riẹ evaọ Ọnyano 3:14 wuhrẹ?

⁷ Oghẹrẹ nọ Jihova ọ jọ Ebaibol dhesẹ oma riẹ u dhesẹ k’omai inọ ọ rẹ sai nwene epanọ o re ro ru ẹjiroro riẹ gba. Nọ Mosis ọ ta kẹ Jihova nọ o te jọ bẹbẹ re ọ nya uwou nọ Jihova o vi rie, Jihova ọ kẹ riẹ imuẹro inọ: “‘Mẹ rẹ rẹriẹ kpohọ oghẹrẹ kpobi nọ u j’omẹ.’ O te fibae nọ: ‘Enẹ whọ rẹ ta kẹ emọ Izrẹl, “Mẹ rẹ rẹriẹ kpohọ oghẹrẹ kpobi o vi omẹ bru owhai ze.”’” (Ọny. 3:14, NW) Ẹhẹ, Jihova ọ rẹ sae rẹriẹ kpohọ oghẹrẹ nọ u je rie re ọ sai ru ẹjiroro riẹ kpobi gba. Pọl o dhesẹ onana wowoma evaọ uzou avọ 11 orọ obe Ahwo Rom. Ọ jọ etẹe ta ẹme kpahe ure olivi ẹwoho. Ma tẹ kiẹ ọtadhesẹ yena riwi, o te lẹliẹ omai wo ovuhumuo ziezi kẹ epanọ areghẹ Jihova o diwi te, makọ ma wo ẹruore obọ odhiwu hayo ọrọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ otọakpọ.

Ẹjiroro Jihova Kpahe Ubi nọ Ọ Ya Eyaa Riẹ Na

8, 9. (a) Eware ene vẹ i ti fi obọ họ k’omai wo otoriẹ ọtadhesẹ ure olivi na? (b) Uyo onọ vẹ u dhesẹ nọ Jihova o re nwene epanọ o re ro ru ẹjiroro riẹ gba?

⁸ Re ma te wo otoriẹ ọtadhesẹ ure olivi na, ma rẹ riẹ kpahe eware ene jọ nọ i w’obo kugbe ẹjiroro Jihova kpahe ubi nọ ọ ya eyaa riẹ na. Orọ ọsosuọ, Jihova ọ ya eyaa kẹ Abraham inọ “erẹwho akpọ na kpobi i [ti] wo oghale” ẹkwoma ubi hayo emọ riẹ. (Emu. 22:17, 18) Orọ avivẹ, a kẹ orẹwho Izrẹl, onọ u no oma Abraham ze uvẹ re “uvie izerẹ” u no orẹwho rai ze. (Ọny. 19:5, 6) Orọ avesa, nọ ahwo Izrẹl buobu a siọ Mesaya na, Jihova ọ tẹ j’owọ ofa re “uvie izerẹ” na o ruẹse lahwe. (Mat. 21:43; Rom 9:27-29) Orọ urere, dede nọ Jesu họ ugogo ubi Abraham na, a kẹ amọfa uvẹ re a te jọ abọjọ ọrọ ubi na.—Gal. 3:16, 29.

⁹ U te no eware ene yena no, ma jọ obe Eviavia se nọ ahwo nọ a bu te 144,000 a ti lele Jesu su wọhọ ivie gbe izerẹ evaọ obọ odhiwu. (Evia. 14:1-4) Ebaibol o te je se ahwo nana ‘emọ Izrẹl.’ (Evia. 7:4-8) Kọ udevie ahwo Izrẹl hayo Ju ọvo a jọ salọ ahwo 144,000 na? Uyo onọ yena u dhesẹ nọ Jihova o re nwene epanọ o re ro ru ẹjiroro riẹ gba. Joma ruẹ epanọ ileta nọ Pọl ukọ na o kere se ahwo Rom o rọ kuyo onọ yena.

“Uvie Izerẹ”

10. Evaọ oke ọsosuọ, uvẹ-ọghọ sa vẹ u rovie fihọ kẹ orẹwho Izrẹl?

¹⁰ Wọhọ epanọ ma ta vẹre na, evaọ oke ọsosuọ orẹwho Izrẹl ọvo ahwo nọ a te jọ “uvie izerẹ gbe orẹwho Ọrẹri” na a hai no ze. (Se Ahwo Rom 9:4, 5.)  Kọ eme ọ te via nọ Ubi nọ a ya eyaa riẹ na o tẹ ze? Kọ orẹwho Izrẹl ọvo ahwo 144,000 nọ e be te jọ abọ avivẹ ọrọ ubi Abraham na a ti no ze?

11, 12. (a) Oke vẹ a ro muọ ikpodhiwu họ ẹsalọ, kọ u te no umutho ahwo evezi jọ no, eme ibuobu ahwo Ju a ru? (b) Eme Jihova o ru re unu ọ enọ i ti zihe ruọ ubi Abraham na o gba?

¹¹Se Ahwo Rom 11:7-10. Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, orẹwho Izrẹl o siọ Jesu. Fikiere a te mi orẹwho na uvẹ nọ ae ọvo a rẹ rọ jọ ubi Abraham na. Ghele na, nọ a muọ enọ e te jọ “uvie izerẹ” na họ ẹsalọ evaọ Pẹntikọst 33 C.E., ahwo Ju evezi jọ a jẹ uzizie na rehọ. A tẹ rehọ idu ahwo nọ e jẹ uzizie na rehọ wawo enọ e jọ orẹwho Izrẹl soso, “utho ahwo jọ” ọvo a ginẹ jọ.—Rom 11:5.

¹² Rekọ eme Jihova o re ru re unu ọ enọ i ti zihe ruọ ubi Abraham na o gba? (Rom 11:12, 25) Pọl ukọ na ọ kuyo na nọ o kere nọ: “[Orọnikọ] ẹme Ọghẹnẹ o gba ha ha. Keme orọnọ ahwo kpobi nọ a no uyẹ Izrẹl ze a rọ emọ Izrẹl he: orọnọ ahwo kpobi nọ a no uyẹ Abraham ze a rẹ jọ emọ riẹ gbe he. . . . Onana udhesẹ nọ orọnọ emọ uwo ae họ emọ Ọghẹnẹ hẹ, rekọ emọ eya na ae họ emọ uyẹ na nọ a kele.” (Rom 9:6-8) Fikiere, re ohwo ọ jọ omọvo ubi na, o gbahọ nọ ọ rẹ jọ ọmọ Abraham hu.

Ure Olivi Ẹwoho Na

13. Eme eware nana i dikihẹ kẹ (a) ure olivi na, (b) awọ riẹ, (c) ete riẹ, gbe (d) egha riẹ?

¹³ Pọl ukọ na ọ rehọ enọ i zihe ruọ abọjọ ọrọ ubi Abraham na ro dhesẹ egha nọ e rrọ ure olivi ẹwoho. * (Rom 11:21) Ure olivi nana nọ a kọ na u dikihẹ kẹ orugba ẹjiroro Ọghẹnẹ kpahe ọvọ nọ ọ re kugbe Abraham na. Awọ ure na e rrọ ọrẹri, yọ i dikihẹ kẹ Jihova ọnọ ọ rehọ Izrẹl abọ-ẹzi mu na. (Aiz. 10:20; Rom 11:16) Ete ure na họ Jesu, ọnọ ọ rrọ ugogo ubi Abraham na. Egha ure na họ ahwo 144,000 na nọ e rrọ abọ avivẹ ubi Abraham na.

14, 15. Amono a “kpare” no ure olivi nọ a kọ na, kọ amono a ro nwene ai?

¹⁴ Evaọ ọtadhesẹ ure olivi na, a rehọ  ahwo Ju nọ e siọ Jesu ro dhesẹ egha nọ a “kpare” no. (Rom 11:17) Fikiere a te ku uvẹ nọ a rẹ rọ jọ abọjọ ubi Abraham fiẹ. Kọ amono a ti ro nwene ai? Rọkẹ ahwo Ju nọ oma u je mu inọ emọ Abraham a rrọ, a roro ẹdẹvo ho inọ a ti nwene ai. Rekọ Jọn Ọhọahwo-Ame na ọ vẹvẹ e rai unu no vẹre inọ Jihova ọ tẹ gwọlọ, ọ sai zihe itho ruọ emọ kẹ Abraham.—Luk 3:8.

¹⁵ Kọ eme Jihova o ru re ọ sai ru ẹjiroro riẹ gba? Pọl o ru rie vẹ inọ a rehọ egha no olivi ẹri ze ti ro nwene egha nọ a kpare no na. (Se Ahwo Rom 11:17, 18.) Fikiere, Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo nọ i no erẹwho efa ze, wọhọ enọ e jọ ukoko Rom na, a rehọ e rai nwene egha nọ a kpare no na. Enẹ a ro zihe ruọ abọjọ ubi Abraham na. Evaọ oke ọsosuọ, a jọ wọhọ egha olivi ẹri keme a wo uvẹ nọ a rẹ rọ jọ abọjọ ọvọ obọdẹ nana ha. Rekọ Jihova o ru uvẹ kẹ ae re a zihe ruọ ahwo Ju abọ-ẹzi.—Rom 2:28, 29.

16. Ẹvẹ Pita ukọ na o dhesẹ ẹtohọ orẹwho okpokpọ abọ-ẹzi na?

¹⁶ Pita ukọ na o ru ẹme na vẹ inọ: ‘Fikiere [Jesu Kristi] ọ re ghaghae kẹ owhai [emọ Izrẹl abọ-ẹzi, onọ u kugbe ikpodhiwu nọ i no erẹwho Egedhọ ze,] otu nọ ọ rọwo, rekọ rọkẹ otu nọ ọ rọwo ho, “utho nọ ebọ-uwou e se oye a ro ru orọ uzou ubienẹ,” jegbe “utho nọ u re ru ahwo zoruẹ, utho nọ o rẹ lẹliẹ ahwo kie.” Rekọ whai họ otie-ahwo nọ a sanọ rehọ, ọkwa-ozerẹ, orua-uvie, orẹwho ọrẹri, ahwo obọ Ọghẹnẹ, re wha woro iruo urirẹ ọnọ o se owhai no ebi e ruọ eva elo ọnwranwra riẹ na. Okejọ nọ o vrẹ wha jọ ahwo ọvo ho, rekọ enẹna whai ahwo Ọghẹnẹ; okejọ nọ o vrẹ wha mi  ohrọ họ, rekọ enẹna wha wo ohrọ no.’—1 Pita 2:7-10.

17. Ẹvẹ oware nọ Jihova o ru u ro gbunu?

¹⁷ Oware nana nọ Jihova o ru na yọ oware nọ ahwo buobu a rẹro riẹ hẹ. Pọl o dhesẹ oware nọ o via na wọhọ oware aghẹruẹ “eva emama.” (Rom 11:24) Evaọ oghẹrẹ vẹ? O rrọ oware aghẹruẹ re a rehọ egha ire ẹri rọ zuẹ ure nọ a kọ; ghele na, ere ewhẹrẹ jọ a je ru evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ. * Epọvo na re, Jihova o ru oware nọ u gbunu gaga. Evaọ eriwo ahwo Ju, enọ i no erẹwho Egedhọ ze a rẹ sai ru oware ezi hi. Ghele na, Jihova o ru nọ ahwo nana a rọ rrọ abọjọ ọrọ “orẹwho” nọ o mọ ubi Uvie na. (Mat. 21:43) No oke nọ a ro ku ẹzi ọfuafo ku Kọniliọs, ohwo ọsosuọ nọ ọ yawo ho nọ o kurẹriẹ no orẹwho Egedhọ ze evaọ 36 C.E., uvẹ u te rovie kẹ enọ e rrọ ahwo Ju hu re a rehọ ae zuẹ ure olivi ẹwoho na.—Iruẹru 10:44-48. *

18. Didi uvẹ ahwo Ju a wo nọ 36 C.E. ọ vrẹ no?

¹⁸ Kọ onana u dhesẹ inọ nọ 36 C.E. ọ vrẹ no, uvẹ o gbẹ riẹ hẹ re ahwo orẹwho Ju a zihe ruọ abọjọ ubi Abraham? Uvẹ o riẹ. Pọl ọ ta nọ: ‘Edekọ na dede [koyehọ ahwo orẹwho Ju], otẹrọnọ a gbẹ ruabọhọ ababọ ẹrọwọ rai hi, a te wariẹ rehọ ae zuẹ emamọ ure olivi na, keme Ọghẹnẹ o wo ogaga nọ ọ sai ro ru ere. Keme otẹrọnọ a gbẹre owhai no ure olivi ẹri ze, a tẹ rehọ owhai zuẹ emamọ ure olivi, kẹvẹ a rẹ rehọ emamọ egha na zuẹ zihe fihọ ure olivi na te.’ *—Rom 11:23, 24.

A Ti “Siwi Ahwo Izrẹl” Kpobi

19, 20. Eme Jihova o ru no, wọhọ epanọ a rehọ ọtadhesẹ ure olivi ẹwoho na dhesẹ?

¹⁹ Ẹhẹ, ẹjiroro Jihova kpahe ‘Izrẹl Ọghẹnẹ’ na o bi rugba evaọ edhere igbunu. (Gal. 6:16) Wọhọ epanọ Pọl ọ ta, a ti “siwi ahwo Izrẹl” kpobi. (Rom 11:26) Evaọ oke nọ Jihova o fihọ, Izrẹl kpobi, koyehọ ahwo 144,000 na, a te jọ ivie gbe izerẹ evaọ obọ odhiwu. Oware ovo o rẹ sae whaha ẹjiroro Jihova ha.

²⁰ Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ, ubi Abraham na, koyehọ Jesu Kristi avọ ahwo 144,000 na, a te wha eghale se “erẹwho akpọ na kpobi.” (Rom 11:12; Emu. 22:18) Ahwo Ọghẹnẹ kpobi a vẹ te rọ enẹ wo erere no ọruẹrẹfihotọ nana ze. Nọ ma bi roro kpahe erugba ẹjiroro ebẹdẹ bẹdẹ ọrọ Jihova na, “edidi efe, gbe areghẹ, gbe ẹriẹ Ọghẹnẹ” i re gine gb’omai unu.—Rom 11:33.

[Oruvẹ-obotọ]

Kọ Whọ Kareghẹhọ?

• Eme ma wuhrẹ kpahe Jihova evaọ oghẹrẹ nọ o ro ru ẹjiroro riẹ gba?

• Evaọ Ahwo Rom uzou avọ 11, eme eware nana i dikihẹ kẹ . . .

ure olivi na?

awọ riẹ?

ete riẹ?

egha riẹ?

• Fikieme ogha olivi ẹri nọ a rọ zuẹ emamọ na u ro gbunu?

[Enọ Uwuhrẹ]

[Ẹkpẹti/Uwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 24]

 Fikieme A rọ Rehọ Egha Ure Olivi Ẹri rọ Zuẹ Emamọ Ure Olivi Na?

▪ Lucius Junius Moderatus Columella yọ ọgbaẹmo Rom gbe ọwhẹrẹ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ. A riẹ ọzae nana gaga fiki ebe 12 nọ o kere kpahe uzuazọ obọ iwhre gbe iruo ọwhẹrẹ.

Ọ jọ obe avisoi riẹ fodẹ itẹ anwae nana: “Ohwo nọ ọ tọ wariẹ ire olivi họ ọ gwọlọ ubi-ure; ọnọ ọ kwa ezuzu wariẹ ire na họ re e ruẹse mọ ziezi ọ be yare ire ọgbọ na kẹ ubi-ure, ọnọ ọ gbẹre egha ire na ọ be gba ire na họ re e mọ.”

Nọ o dhesẹ ure nọ o rrọ bọbọbọ ziezi rekọ nọ ọ be mọ ibi hi, ọ tẹ ta nọ a ru enẹ: “U re woma otẹrọnọ a rẹ rehọ oware tọ eghogho họ ure na, a vẹ thọrọ ogha ure olivi ẹri nọ o be mọ fihọ eghogho na; o vẹ te wọhọ ẹsenọ a rehọ ure nọ o be mọ na kẹ ure ọsosuọ na eva, ure na u ve muhọ ẹmo.”

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 23]

Kọ who wo otoriẹ ọtadhesẹ ure olivi ẹwoho na?