Ẹgọ Jihova Ọ Wha Evawere Se Omẹ No

Ikuigbe Fred Rusk

Mẹ jọ oke emaha mẹ ruẹ nọ eme nọ Devidi o kere fihọ Olezi 27:10 na uzẹme inọ: “Ọsẹ gbe oni mẹ a tẹ se omẹ, Ọnowahwo o re ti kru omẹ rehọ.” Jomẹ ta epanọ onana o rọ jọ oma mẹ rugba.

ỌSẸ-ODE mẹ nọ o wo udhu evaọ ẹwho nọ a re se Georgia evaọ America ọye ọ yọrọ omẹ evaọ etoke ikpe 1930 nọ ọbẹwẹ ọ jọ oria kpobi. Ọsẹ mẹ nọ ọ jọ uweri fiki uwhu oni mẹ gbe oniọvo mẹ nọ a yẹ obọ, ọ nya siọ omẹ ba kẹ ọsẹ riẹ ọ tẹ gwọlọ iruo kpohọ ẹwho othabọ jọ. Uwhremu na, ọ tẹ gwọlọ edhere nọ ọ rẹ rọ wha omẹ kpo, rekọ onana o via ha.

Inievo ọsẹ mẹ nọ e rrọ eyae nọ i je lele ọsẹ-ode mẹ rria ae a jẹ rẹrote uwou na. Dede nọ ọsẹ-ode mẹ ọ jọ uvumọ egagọ họ, inievo ọsẹ mẹ na a kru ichọche gaga. Fikinọ a seha nọ me gbe lele ai kpohọ ichọche he a re kpe omẹ, me te muọ ichọche họ ẹnya k’Ẹdoka k’Ẹdoka. Fikiere no emaha ze me mukpahe egagọ. Rekọ isukulu gbe aruọzaha e jẹ were omẹ.

Iweze nọ I Nwene Uzuazọ Mẹ

Uvo ẹdẹjọ evaọ ukpe 1941, nọ mẹ jọ ikpe 15, ọkpọkuọzae jọ avọ aye riẹ a tẹ ziọ uwou mai. A ta nọ ọzae nana yọ omoni mẹ, odẹ riẹ Talmadge Rusk. Me ri yo kpahe iẹe ẹdẹvo ho rekọ ọ tẹ te ta kẹ omẹ nọ tei te aye riẹ yọ Isẹri Jihova. Ẹme nọ ọ ta kpahe ẹjiroro Ọghẹnẹ inọ ahwo-akpọ a te rria otọakpọ na bẹdẹ bẹdẹ u wo ohẹriẹ gaga no ẹme nọ mẹ jọ obọ ichọche yo. Ẹme nọ ọzae avọ aye nana a ta o were enọ ma gbẹ rrọ uwou hu. A gbẹ kẹ ae uvẹ ofa ha re a ziọ uwou mai. Rekọ oniọvo ọsẹ mẹ nọ a re se Mary, nọ ọ rehọ ikpe esa ọvo vi omẹ, o mi rai Ebaibol gbe ebe rae jọ.

U kri hi, u te mu Mary ẹro inọ ọ ruẹ uzẹme na no, ọ tẹ họ-ame evaọ ukpe 1942 wọhọ omọvo Isẹri Jihova. Ẹme ọ Jesu na ọ tẹ jẹ jọ oma riẹ rugba inọ: “Ahwo uwou obọ ohwo a rẹ te jọ ewegrẹ riẹ.” (Mat. 10:34-36) Ahwo uviuwou na a wọso ẹe gaga. Oniọvo ọsẹ mẹ jọ nọ ọ rrọ ọkwa ologbo evaọ orẹwho na ọ tẹ nya bru ọnọ o wuzou ẹwho na, a tẹ rọ iporisi mu omoni mẹ nọ a re se Talmadge na. Uzi nọ a ro mu omoni mẹ na họ, ọ be ruọ iwou ahwo ababọ obe-udu. A te brukpei.

Obe-usi ẹwho mai o niyẹrẹ nnọ ọzae nọ o wuzou ẹwho na, ọnọ ọ jọ oguẹdhọ na, ọ ta kẹ enọ e jọ ekọto na nọ: “Ebe nọ ọzae nana ọ be rọ kẹ ahwo na e wọhọ enua.” Nọ  omoni mẹ na ọ kpare ẹme na kpohọ ekọto ọfa, ọ tẹ jọ obei rease, rekọ ọ rria uwou-odi edẹ ikpe tao.

Epanọ Mary, Oniọvo Ọsẹ Mẹ, O ro Fi Obọ Họ kẹ Omẹ

Mary ọ ta usiuwoma kẹ omẹ kpahe egagọ ekpokpọ riẹ na jẹ ta kẹ enọ ma gbẹ rrọ okegbe na. Me lele i rie nyai wuhrẹ obe kugbe ọzae jọ nọ ọ kẹ obe na The New World. * Aye ọzae na ọ ta kẹe nọ ọzae riẹ o se obe na okioke. Dede nọ mẹ gwọlọ rọ ugidi ruọ egagọ jọ họ, eware nọ me je wuhrẹ e were omẹ. Orọnikọ eware nọ Isẹri Jihova a je wuhrẹ no Ebaibol ze họ oware nọ o k’omẹ imuẹro nọ egagọ rai họ erọ uzẹme he. Oware nọ o k’omẹ imuẹro họ oghẹrẹ nọ a je kpokpo ai.

Wọhọ oriruo, ẹdẹjọ nọ mẹ avọ Mary ma je no ẹwọ ze, ma tẹ ruẹ nọ inievo riẹ a mahe ebe riẹ no, gbe itepu avọ ekasẹte nọ eme Ebaibol e rrọ eva. Fikinọ eva e dha omẹ gaga, oniọvo ọsẹ mẹ jọ o te do ku omẹ nọ: “Who ti yere omai ẹdẹjọ rọkẹ oware nọ ma ru na.”

Evaọ 1943 Mary ọ tẹ dhẹ no uwou keme ọ rọwo nọ o re no egagọ riẹ na ha hayo siọ usiuwoma ba ẹta kẹ enọ e rrọ okegbe na ha. Evaọ oke yena eva e were omẹ nọ me wuhrẹ nọ odẹ Ọghẹnẹ họ Jihova, gbe nnọ ọ rrọ Ọghẹnẹ nọ o wo uyoyou, ọdawẹ, orọnikọ ọnọ ọ rẹ mahe ahwo evaọ erae ehẹle he. Me te je wuhrẹ nọ Jihova o wo emamọ ukoko jọ, dede nọ me ri kpohọ iwuhrẹ rai ẹdẹvo ho.

Ẹdẹjọ nọ mẹ jẹ rọ ẹjini gbẹ ẹbe, omoto jọ ọ tẹ dhẹ ze, ọzae jọ evaọ usu ezae ivẹ nọ e jọ omoto na ọ tẹ nọ sọ mẹ họ Fred. Nọ mẹ te riẹ nọ ezae ivẹ nana yọ Isẹri Jihova, mẹ tẹ ta nọ, “Jomẹ ruọ eva, re ma dhẹ kpohọ oria jọ nọ ma rẹ sae jọ ta ẹme.” Mary o vi rai ze te gwọlọ omẹ na. Ọjọ evaọ usu ezae na, Shield Toutjian, ọnọ ọ rrọ ọsẹro ọnyawariẹ, ọ tuduhọ omẹ awọ jẹ k’omẹ ọkpọvio evaọ ẹruoke. Ahwo uviuwou mẹ a te mu omẹ họ ekpokpo fikinọ mẹ be ta eme ezi kpahe eware nọ Isẹri Jihova a bi wuhrẹ.

Mary o kere ileta se omẹ no ẹwho nọ a re se Virginia ze, ọ tẹ jọ ileta na ta nọ otẹrọnọ mẹ ginẹ gwọlọ gọ Jihova, mẹ sae kwa nya re mẹ rria kugbei. Mẹ tẹ nwane jẹ iroro nọ mẹ rẹ nya. Evaọ owọwọ Edisoi-Oka jọ ọrọ amara Akpe, 1943, mẹ tẹ kwa umutho eware mẹ jọ fihọ ẹkpẹti jọ, me te thuru ẹkpẹti na fihọ ure jọ nọ o dina thabọ no uwou mai. Evaọ Ẹdẹ-Ọmaha, mẹ tẹ nyae wọ ẹkpẹti na, mẹ tẹ nya edhere emu jọ kpohọ uwou ọrivẹ mai jọ, mẹ tẹ jọ etẹe ruọ omoto kpobọ ẹwho. Nọ  me te ẹwho nọ a re se Roanoke, mẹ tẹ ruẹ Mary evaọ uwou oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Edna Fowlkes.

Ẹnyaharo Abọ-Ẹzi, Ame-Ọhọ, Iruo Ebẹtẹle

Edna yọ okpodhiwu nọ ọ rrọ yoyou, nọ o wo ọkpọ uruemu Lidia nọ Ebaibol ọ fodẹ na. Edna ọ haya uwou ulogbo jọ, o te fi aye oniọvo riẹ gbe emetẹ ivẹ riẹ họ uwou na, yọ o fi Mary oniọvo ọsẹ mẹ họ uwou na re. Emetẹ ivẹ nọ e jọ uwou na, Gladys avọ Grace Gregory, a te ti kpohọ iruo imishọnare. Gladys, nọ ọ vrẹ ikpe 90 no enẹna, ọ gbẹ rrọ uwou ogha nọ o rrọ obọ Japan.

Okenọ mẹ jẹ rria uwou Edna, me je kpohọ ewuhrẹ ẹsikpobi yọ a wuhrẹ omẹ epanọ a rẹ ta usiuwoma. Uvẹ nọ mẹ jọ etẹe wo nọ me re ro se Ebaibol ziezi je kpohọ iwuhrẹ ukoko e lẹliẹ omẹ wo ẹnyaharo abọ-ẹzi. Mẹ họ-ame evaọ ẹdẹ avọ 14 ọrọ amara Azeza, 1944. Mary, gbe emetẹ ivẹ nọ ma gbẹ jọ uwou na a te muọ iruo ọkobaro họ, a te ti vi ai kpohọ ẹwho jọ evaọ ubrotọ nọ ma jọ na. A fi obọ họ rehọ ukoko jọ mu evaọ Leesburg. Evaọ ubrobọ emuhọ 1946, me te muọ iruo ọkobaro họ evaọ ẹwho jọ nọ ọ kẹle ẹwho nọ a jọ na. Evaọ ukpe yena mai kpobi ma te kpohọ okokohọ akpọ-soso nọ o rẹ thọrọ ẹro ho na evaọ obọ Cleveland, Ohio, onọ a ru evaọ ẹdẹ avọ 4 rite 11 ọrọ amara Aria.

Eva okokohọ yena, Nathan Knorr, ọnọ ọ jọ ohwo-agbara ukoko na, ọ ta nọ a gwọlọ ru uwou ogha nọ ọ rrọ obọ Brooklyn rro. A be te bọ iwou ekpokpọ nọ ahwo a rẹ rria, a ve je ru oria nọ a rẹ jọ kporo ebe na rro. A gwọlọ inievo-emezae buobu nọ e gbẹ rrọ izoge. Mẹ tẹ jẹ iroro nọ obei mẹ gwọlọ jọ gọ Jihova. Me te fi obe họ, yọ nọ emerae jọ e vrẹ no, evaọ ẹdẹ ọsosuọ ọrọ amara Akpegbivẹ, 1946, me te kpohọ Ebẹtẹle.

Nọ mẹ rria Ebẹtẹle te ukpe ovo no, Max Larson, ọnọ o wuzou oria nọ a rẹ jọ kporo ebe ọ tẹ ziọ oria iruo mẹ. Ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ a gwọlọ nwene iruo mẹ kpohọ Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko. Evaọ eko-iruo yena, me wuhrẹ eware buobu kpahe efihiruo ehri-izi Ebaibol gbe epanọ ukoko Ọghẹnẹ o rrọ, maero nọ me je lele T. J. (Bud) Sullivan, ọnọ o wuzou ẹko-iruo na ru iruo.

Ọsẹ mẹ o weze bru omẹ ze ẹsibuobu evaọ obọ Ebẹtẹle. Evaọ oke yena yọ o se egagọ gboja no. Evaọ orọ urere nọ o ro weze bru omẹ ze evaọ 1965, ọ ta nọ, “Whọ sae nyaze te ruẹ omẹ, rekọ mẹ te gbẹ ziọ etenẹ te ruẹ owhẹ hẹ.” Me gine weze bru rie unuẹse jọ re o te ti whu. O roro nọ o bi kpohọ odhiwu. Me rẹro inọ ọ rrọ ekareghẹhọ Jihova,  yọ o tẹ rrọ ere, kiyọ evaọ ekparomatha na ọ te rria otọakpọ Aparadase bẹdẹ bẹdẹ, orọnikọ obọ odhiwu hu wọhọ epanọ o je rẹro riẹ.

Ikokohọ gbe Ebabọ nọ E rẹ Thọrọ Ẹro Ho

Ikokohọ i fi obọ họ k’omẹ wo ẹnyaharo abọ-ẹzi. Ikokohọ akpọ-soso nọ a ru evaọ Yankee Stadium nọ ọ rrọ New York evaọ etoke ikpe 1950 na i fi obọ họ k’omẹ gaga. Evaọ 1958, ahwo nọ a bu te 253,922 nọ i no erẹwho 123 ze a kokohọ Yankee Stadium avọ Polo Grounds. Oware jọ nọ o via evaọ okokohọ yena o rẹ thọrọ omẹ ẹro ho. Nọ me je fi obọ họ evaọ ọfisi jọ evaọ okokohọ na, Brọda Knorr o te siawọ bru omẹ ze. Ọ tẹ ta nọ, “Fred, ma be t’ẹme na, ekobaro na kpobi a kokohọ ọgwa jọ nọ ma haya no, rekọ mẹ kareghẹhọ ruẹrẹ ohwo fihọ họ nọ ọ rẹ gba ẹgwae kugbe ai. Iviena siawọ nya re whọ kẹ ae emamọ ovuẹ nọ who roro ku nọ whọ riẹ nọ u ti fi obọ họ kẹ ae.” Mẹ lẹ se Jihova gaga evaọ edhere, yọ me te obei eri o kpe omẹ no.

Nọ ikoko i ti bu gaga no evaọ New York City evaọ etoke ikpe 1950 gbe 1960, ma gbẹ jẹ ruẹ eria nọ ma rẹ haya ro ru iwuhrẹ tere he. Fikiere no 1970 rite 1990, ma tẹ dẹ iwou esa evaọ Manhattan nọ ma ruẹrẹ re a sae jarae ru iwuhrẹ. Mẹ jọ ọnọ o wuzou egbẹgwae iruo ebabọ na, yọ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rọ ghale ikoko nọ e jẹ zọhọ igho ze jẹ roma kẹ ebabọ na o rẹ thọrọ omẹ ẹro ho.

Inwene Evaọ Uzuazọ

Ẹdẹjọ evaọ ukpe 1957, nọ mẹ jẹ nya no obonọ mẹ jẹ rria kpohọ iruo, oso o te muhọ ẹrọ. Mẹ tẹ jọ aro mẹ ruẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ o wo erru gaga nọ ọ ziọ Ebẹtẹle obọ. O wo asasa ha, fikiere mẹ avọ iẹe ma tẹ rọ ọmẹ ruru. Ere mẹ avọ Marjorie ma ro mu usu họ, yọ anwọ 1960 nọ ma rọ rọo no na, mai imava ma be tha ohwohwo uke evaọ egagọ Jihova, makọ evaọ oke evawere hayo oke ebẹbẹ. Amara Azie, 2010 ma ro te ikpe 50 evaọ orọo mai.

Nọ ma nwane rọo no, ma te kpohọ erẹ jọ nyai serihọ. Okenọ ma nwani kpozi, Brọda Knorr ọ tẹ vuẹ omẹ nọ a rọ omẹ mu ọnọ o re wuhrẹ ahwo evaọ Isukulu Giliad. Uvẹ-ọghọ riẹ o rro kẹhẹ! No ukpe 1961 rite 1965, ma wo eklase isoi nọ ma jẹ jọ rehọ emerae buobu wuhrẹ enọ e rrọ Ogbẹgwae Uwou-Ogha kpahe epanọ a rẹ rọ rẹrote uwou ogha. Evaọ ubrobọ ekuhọ ukpe 1965, a te zihe isukulu na kpohọ emerae isoi nọ e jọ vẹrẹ, a te muọ inievo họ ewuhrẹ rọkẹ iruo imishọnare.

Evaọ ukpe 1972, a te si omẹ no owuhrẹ Isukulu Giliad jẹ rọ omẹ mu ọnọ o wuzou Ẹko-Iruo Ileta Ikere. Ekiakiẹ nọ ma je ru fiki  enọ gbe ebẹbẹ nọ ahwo a kere kpahe, i fi obọ họ k’omẹ wo otoriẹ iwuhrẹ Ebaibol gbe izi Ọghẹnẹ ziezi, jẹ riẹ epanọ a sae rọ rehọ ae fi obọ họ kẹ amọfa.

Kẹsena evaọ ukpe 1987, a tẹ rehọ omẹ kpohọ ẹko-iruo ọfa nọ a re se Ẹko-Iruo Evuẹ Kpahe Usiwo Obọ Ẹsipito. Ma gba ẹgwae sa-sa kugbe ekpako ukoko nọ e rrọ Egbẹgwae Ẹmeọta-Kugbe Ahwo Iwou-Imu kpahe epanọ a sae rọ t’ẹme kẹ edọkita, iguẹdhọ, gbe enọ e rẹ kẹ ahwo ohrẹ re a riẹ edikihẹ mai Isẹri Jihova kpahe azẹ. Ẹbẹbẹ ologbo nọ ọ j’otọ họ edọkita a jẹ rọ udu obọ rai se azẹ fihọ emọ Isẹri Jihova oma, yọ ẹsibuobu a jẹ hai kpohọ ekọto nyai mi udu nọ a re ro ru ere.

Nọ ma te dhesẹ oghẹrẹ usiwo imu nọ a rẹ jọ se azẹ fihọ oma ha kẹ edọkita, ẹme nọ edọkita a jẹ hae ta họ usiwo imu utioye o riẹ hẹ hayo inọ o ghare hrọ. Enẹ mẹ rẹ ta kẹ ọwena oma-obẹrọ kpobi nọ ọ ta ere, “Iviena jọ me rri obọ ra.” Nọ ọ tẹ riẹ obọ riẹ k’omẹ, mẹ vẹ ta kẹe nọ, “Nọ whọ tẹ rọ obọ ra nana ru iruo ziezi, u re ru nọ azẹ o gbe ro hwẹ kufiẹ ga hrọ họ.” Nọ mẹ tẹ ta ere kẹ ae o rẹ kareghẹhọ ae oware jọ nọ a riẹ ziezi, inọ a tẹ rehọ amagha obẹrọ ro ru iruo ziezi u re ru nọ azẹ o gbe hwẹ kufiẹ ga hrọ họ.

Anwọ ikpe udhe nọ e vrẹ na, Jihova ọ ghale omodawọ mai ziezi no onọ ma bi ro wuhrẹ edọkita gbe iguẹdhọ kpahe usiwo imu nọ a rẹ jọ se azẹ fihọ oma ha. Uruemu rai u nwene gaga nọ a ti wo otoriẹ edikihẹ mai kpahe azẹ osefihọ-oma no. A tẹ te riẹ vuhumu inọ ekiakiẹ nọ a ru kpahe usiwo-imu no i dhesẹ inọ usiwo-imu nọ a rẹ jọ se azẹ fihọ oma ha u bi ru iruo ziezi, yọ edọkita gbe esipito buobu e riẹ nọ i re siwi enọ e gwọlọ azẹ hẹ.

Anwọ ukpe 1996 a vi omẹ avọ Marjorie aye mẹ kpohọ uwou ogha mai nọ o rrọ obọ Patterson, New York, onọ o rehọ emaele 70 thabọ no Brooklyn. Etẹe mẹ jọ ru iruo omoke jọ evaọ Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko kẹsena mẹ tẹ jẹ jọ usu ahwo nọ a je wuhrẹ enọ e rrọ Ogbẹgwae Uwou-Ogha avọ esẹro okogho gbe erọ ubrotọ. Anwọ ikpe 12 nọ e vrẹ na, a wariẹ rọ omẹ mu ọnọ o wuzou Ẹko-Iruo Ileta Ikere, onọ a rehọ no Brooklyn kpobọ Patterson.

Ebẹbẹ nọ Owho O Wha Ze

Re mẹ rẹrote ewha-iruo mẹ evaọ Ebẹtẹle o gbẹ lọhọ tere he keme mẹ kpako te enwenọ ikpe 85 no. Ẹyao-ọta o kpokpo omẹ vrẹ ikpe 10 no. O rrọ omẹ oma wọhọ ẹsenọ Jihova o fiba ikpe mẹ wọhọ epanọ o ru kẹ Hẹzikaya. (Aiz. 38:5) Anwọ oke jọ ze, eware e be hae thọrọ aye mẹ ẹro gaga, yọ me bi fi obọ họ kẹe. Anwọ ikpe nana kpobi Marjorie ọ rrọ uvi owhowho-uvie, emamọ oriruo rọkẹ izoge na, gbe ofiobọhọ rọkẹ omẹ. Ọ rẹ romatotọ se Ebaibol, ọ vẹ jẹ rehọ iẹe wuhrẹ amọfa, yọ ibuobu nọ ma fi obọ họ kẹ ziọ ukoko na no a be hai se omai ẹsikpobi.

Mary, oniọvo ọsẹ mẹ, o whu evaọ amara Asa ọrọ ukpe 2010 nọ ọ kpako te ikpe 87 no. O wo onaa gaga evaọ Ebaibol nọ o je ro wuhrẹ amọfa yọ o fi obọ họ kẹ ahwo buobu kurẹriẹ. Ọ rehọ ikpe buobu ro ru iruo odibọgba oke-kpobi. Obọ nọ o fihọ kẹ omẹ kurẹriẹ jẹ be gọ Jihova, Ọghẹnẹ oyoyou mai na, o rẹ thọrọ omẹ ẹro ho. A ki Mary kẹle ọzae riẹ nọ ọ jọ imishọnare evaọ obọ Izrẹl. U mu omẹ ẹro inọ Jihova ọ te kpare ae ze evaọ obaro.

Anwọ ikpe 67 nọ mẹ be rọ gọ Jihova na, eghale buobu i te omẹ obọ no. O rrọ evawere k’omẹ re me ru oreva Jihova. Me fievahọ aruoriwo Ọghẹnẹ, yọ me bi rẹro okenọ eyaa Ọmọ riẹ i ti rugba inọ: ‘Kohwo kohwo nọ ọ se uwou hayo inievo emezae hayo inievo emetẹ hayo ọsẹ hayo oni hayo emọ hayo etọ, fiki odẹ mẹ, o re ti wo ekpahọ udhe-usoi, ọ vẹ jẹ reuku uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.’—Mat. 19:29.

[Oruvẹ-obotọ]

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 19]

Okenọ mẹ jọ udhu ọsẹ-ode mẹ evaọ Georgia, 1928

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 19]

Mary oniọvo ọsẹ mẹ avọ Talmadge omoni mẹ

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 20]

Mary, Gladys, gbe Grace

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 20]

Oke ame-ọhọ mẹ, ẹdẹ avọ 14 ọrọ amara Azeza, 1944

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 20]

Okenọ me je ru iruo evaọ Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko eva Ebẹtẹle

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 21]

Mẹ avọ Mary eva okokohọ akpọ-soso obọ Yankee Stadium evaọ ukpe 1958

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 21]

Mẹ avọ Marjorie evaọ ẹdẹ eha-orọo mai

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 21]

Mẹ avọ Marjorie aye mẹ evaọ 2008