Kọ Emamọ Oriruo O Fihotọ Kẹ Owhẹ Manikọ Ekpehre?
Kọ Emamọ Oriruo O Fihotọ Kẹ Owhẹ Manikọ Ekpehre?
“Ọghẹnẹ Jekọp, [o ti] wuhrẹ omai edhere riẹ, re ma nya evaọ idhere riẹ.”—AIZ. 2:3.
1, 2. Idhere vẹ whọ sai ro wo erere no iriruo ahwo nọ a kere fihọ Ebaibol na ze?
KỌ U gbe mu owhẹ ẹro nnọ whọ rẹ sai wo erere no eware nọ a kere fihọ Ebaibol na ze? Whọ rẹ jọ Ebaibol na ruẹ iriruo ezae gbe eyae ẹrọwọ nọ whọ rẹ sae rọ aro kele. (Hib. 11:32-34) Rekọ ababọ avro, who muẹrohọ ezae avọ eyae jọ nọ iriruo rai e rrọ ikpehre nọ whọ rẹ whaha.
2 Evaọ uzẹme, ahwo jọ nọ a fodẹ evaọ Ebaibol na a fi emamọ iriruo h’otọ nọ ma rẹ rọ aro kele gbe ikpehre nọ ma rẹ whaha. Roro kpahe Devidi, ọnọ ọ jọ othuru-igodẹ nọ ọ roma kpotọ kẹsena ọ tẹ te jọ ovie nọ o wo ẹgba. Ọ jọ emamọ oriruo ọrọ ohwo nọ o you uzẹme je fievahọ Jihova. Ghele na, Devidi ọ thọ izi ilogbo jọ, wọhọ oriruo, o bruẹnwae kugbe Batshẹba, o kpe Uraya, yọ o kele ahwo dede nọ a kẹ riẹ udu utioye he. Rekọ joma ta kpahe Solomọn, ọmọ riẹ, ọnọ ọ jọ ovie gbe omọvo enọ i kere Ebaibol. Ma te kake ta kpahe idhere ivẹ jọ nọ ọ rọ jọ emamọ oriruo.
“Areghẹ Solomọn”
3. Fikieme ma sae rọ ta nọ Solomọn o fi emamọ oriruo h’otọ k’omai?
3 Jesu Kristi, ọnọ ọ rrọ Solomọn Ologbo na, ọ ta ẹme ezi kpahe Solomọn ovie na, ọ tẹ rọ ere dhesẹ nọ Solomọn yọ emamọ oriruo k’omai. Jesu ọ ta kẹ ahwo Ju jọ nọ a kare ẹrọwọ nọ: “Ovie aye akpọ obọze o reti tovrẹ eva ẹdhọ na, ti brukpe oge ọnana; keme o no eka akpọ ze ti yo areghẹ Solomọn; wha ri ọ nọ ọ ro vi Solomọn ọ rọ etenẹ.” (Mat. 12:42) Ẹhẹ, a riẹ Solomọn inọ o wo areghẹ, yọ Jesu ọ tuduhọ omai awọ re ma wo areghẹ re.
4, 5. Ẹvẹ Solomọn o ro wo areghẹ, kọ ẹvẹ oghẹrẹ nọ ma rẹ sai ro wo areghẹ u ro wo ohẹriẹ no orọ Solomọn?
4 Nọ Solomọn o muọ esuo riẹ họ obọ, Ọghẹnẹ ọ roma via kẹe evaọ ewezẹ o tẹ ta kẹe re ọ yare oware kpobi nọ ọ gwọlọ. Fikinọ Solomọn ọ riẹ nọ o wo eriariẹ tere he, ọ tẹ yare areghẹ. (Se 1 Ivie 3:5-9.) Eva e were Ọghẹnẹ inọ Solomọn ọ yare areghẹ viukpọ efe hayo oruaro, fikiere ọ tẹ kẹ Solomọn “areghẹ gbe iroro otọ-oriẹ”—gbe efe. (1 Iv. 3:10-14) Wọhọ epanọ Jesu ọ ta na, areghẹ Solomọn o do te epanọ ovie-aye Shiba o ro yo kpahe iẹe ọ tẹ nya ugbothabọ nyae rọ erọ ruẹ.—1 Iv. 10:1, 4-9.
5 Ma re rẹro ho inọ Ọghẹnẹ ọ te rọ edhere igbunu k’omai areghẹ. Solomọn ọ ta nọ “ỌNOWO na ọ rẹ kẹ areghẹ,” rekọ eme efa nọ ọ ta i dhesẹ nọ re ma sai wo areghẹ o gwọlọ omodawọ mi omai, nọ o kere nọ: “Gaviezọ kẹ areghẹ, who ve je rovie udu ra kẹ otoriẹ.” Ọ ta nọ ma re “bo kẹ” areghẹ ma vẹ “jẹ gwọlọ iẹe.” (Itẹ 2:1-6) O rrọ vevẹ inọ ma rẹ sai wo areghẹ.
6. Idhere vẹ ma re ro dhesẹ nọ ma bi wo erere no emamọ oriruo areghẹ nọ Solomọn o fihotọ ze?
6 U fo re ma nọ oma mai nọ, ‘Kọ mẹ be rọ aro kele Solomọn se areghẹ nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze gboja?’ Ẹbẹbẹ ugho o be lẹliẹ ahwo buobu tẹrovi iruo rai gbe efe ole, hayo o lẹliẹ ahwo jọ jẹ iroro nọ a bi ro kpohọ isukulu ikpehru. Kọ ẹvẹ kpahe owhẹ avọ uviuwou ra? Kọ iruẹru ra i bi dhesẹ nọ who se areghẹ nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze gboja? Kọ u fo re who nwene eriwo ra kpahe ugho gbe isukulu ikpehru re whọ tẹrovi eware nọ i re fi obọ họ k’owhẹ wo areghẹ? Evaọ uzẹme, re who wo areghẹ jẹ rehọ iẹe ru iruo o rẹ wha erere ebẹdẹ bẹdẹ se owhẹ. Solomọn o kere nọ: “Kẹsena whọ te riẹ otọ ẹrẹreokie gbe oziẹ-uzẹme, gbe oruọzewọ avọ emamọ edhere.”—Itẹ 2:9.
Ẹkpare Kpehru Egagọ Uzẹme O Wha Udhedhẹ Ze
7. Ẹvẹ a rọ bọ obọdẹ etẹmpol kẹ Ọghẹnẹ?
7 Evaọ emuhọ esuo Solomọn, ọ bọ etẹmpol ologbo ro nwene uwou-udhu nọ o jọ no anwọ oke Mosis ze. (1 Iv. 6:1) Ma rẹ sai sei etẹmpol Solomọn, rekọ orọnikọ ọye ọ kaki roro kpahe ebabọ riẹ hẹ, yọ orọnikọ ọ bọe re o wo okpodẹ hẹ. Evaọ uzẹme, Devidi họ ọnọ ọ kake jẹ iroro ebabọ etẹmpol na, Ọghẹnẹ ọ tẹ kẹe omaa etẹmpol na gbe eware nọ a ti ru fihọ iẹe. Yọ Devidi ọ zọhọ eware buobu rọkẹ ebabọ na. (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Irv. 22:14-16) Ghele na, Solomọn họ ọnọ a salọ re ọ bọ etẹmpol na, onọ ebabọ riẹ o rehọ te ikpe ihrẹ gbe ubro.—1 Iv. 6:37, 38; 7:51.
8, 9. (a) Didi oriruo Solomọn o fihotọ evaọ iruo ezi nọ o ru? (b) Eme ọ via fikinọ Solomọn ọ kpare egagọ uzẹme kpehru?
8 Solomọn o fi emamọ oriruo h’otọ kẹ omai nọ ọ rọ ruabọhọ iruo iwoma jẹ tẹrovi eware nọ e mai wuzou. Nọ ebabọ etẹmpol na i kuhọ no nọ a jẹ wọ okọ-ọvọ na fihọ eva riẹ no, Solomọn ọ tẹ lẹ evaọ iraro ahwo na kpobi. Eme jọ nọ ọ ta evaọ olẹ riẹ se Jihova họ: “[Iviena] tẹrovi uwou nana te aso te uvo, oria nọ whẹ ọvo ọ ta nọ, ‘Odẹ mẹ o rẹjọ,’ re who yo olẹ nọ odibo ra ọ lẹ kẹ owhẹ eva etenẹ na.” (1 Iv. 8:6, 29) Emọ Izrẹl gbe erara a rẹ sae rẹriẹ ovao ku etẹmpol na lẹ, onọ a rehọ odẹ Ọghẹnẹ se na.—1 Iv. 8:30, 41-43, 60.
9 Eme ọ via fikinọ Solomọn ọ kpare egagọ uzẹme kpehru? Nọ a rehọ etẹmpol na mudhe no, ahwo na a tẹ vọ avọ “oghọghọ gbe evawere fiki ewoma nọ ỌNOWO na ọ rọ via kẹ Devidi odibo riẹ gbe Izrẹl.” (1 Iv. 8:65, 66) Evaọ etoke ikpe 40 nọ Solomọn o su na, udhedhẹ gbe ọruẹriọ o jọ Izrẹl soso. (Se 1 Ivie 4:20, 21, 25.) Olezi avọ 72 o dhesẹ onana, o tẹ jẹ ta kpahe eghale nọ ma te reawere rai evaọ otọ esuo Jesu Kristi, Solomọn Ologbo na.—Ol. 72:6-8, 16.
Eware Iyoma nọ Solomọn O Ru E Rrọ Unuovẹvẹ k’Omai
10. Eware iyoma jọ vẹ Solomọn o ru nọ e rẹ sae ze omai iroro?
10 Kọ fikieme ma sae rọ ta nọ eware iyoma jọ nọ Solomọn o ru e rrọ unuovẹvẹ kẹ omai? Iroro ra e rẹ sae kaki kpohọ eyae erẹwho efa nọ o wo gbe ese riẹ. Ebaibol ọ ta nọ: “Okenọ Solomọn ọ kpako no, eyae riẹ i te ku udu riẹ rẹriẹ re ọ gọ eghẹnẹ efa; udu riẹ o gbẹ jọ rọ kẹ ỌNOWO Ọghẹnẹ riẹ hẹ.” (1 Iv. 11:1-6) Ababọ avro, whọ gba riẹ mu inọ whọ rẹ rọ aro kele uruemu uyoma riẹ nana ha. Kọ oware uyoma oyena ọvo ma riẹ kpahe Solomọn? Joma ta kpahe eware jọ nọ o ru nọ whọ rẹ sai rri vo, re whọ ruẹ oware nọ whọ rẹ sai wuhrẹ no ai ze.
11. Eme ma rẹ sae ta kpahe aye ọsosuọ nọ Solomọn o wo?
11 Ikpe 40 Solomọn o su. (2 Irv. 9:30) Kọ eme whọ rẹ sai wuhrẹ no 1 Ivie 14:21 ze? (Sei.) Wọhọ epanọ oria Ebaibol yena o ta, nọ Solomọn o whu no a tẹ rehọ Rehoboam ọmọ riẹ mu ovie nọ ọ jọ ikpe 41, yọ odẹ oni riẹ họ “Neama obọ Ammọn.” Onana u dhesẹ nọ taure a tẹ te rehọ Solomọn mu ovie, ọ rehọ aye orẹwho egedhọ jọ. (Ibr. 10:6; 2 Sam. 10:6) Kọ aye na ọ jẹ gọ edhọ nọ ahwo orẹwho riẹ a jẹ gọ? O tẹ make rọnọ ọ jẹ gọ edhọ evaọ okejọ, ẹsejọhọ ọ siọ edhọgọ ba o te ti zihe ruọ uvi odibo Ọghẹnẹ, wọhọ epanọ Rehab avọ Rut a ru. (Rut 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6) Ghele na, o wọhọ nọ imoni aye na nọ e jọ egọ Solomọn a jẹ gọ Jihova ha.
12, 13. Iroro ethọthọ vẹ Solomọn ọ jẹ nọ ọ nwani muhọ esu no, kọ ẹsejọhọ eme o roro nọ o ro ru onana?
12 Eware i te ti yoma viere nọ a rehọ Solomọn mu ovie no. Solomọn ọ “rehọ ọmọtẹ Fẹro, ọ tẹ rehọ iẹ ze okpẹwho Devidi.” (1 Iv. 3:1) Kọ ọmọtẹ Fẹro nana o kurẹriẹ ziọ egagọ uzẹme wọhọ epanọ Rut o ru? Ebaibol ọ ta ha. Ukpoye, nọ oke jọ o vrẹ no Solomọn ọ tẹ bọ uwou kẹe (ẹsejọhọ gbe idibo-emetẹ riẹ nọ e rrọ ahwo Ijipti) fihọ otafe Okpẹwho Devidi. Fikieme? Ikereakere na e ta nọ o ru ere keme u fo ho re ọgẹdhọ ọ rria kẹle oria nọ okọ ọvọ na o rrọ.—2 Irv. 8:11.
13 Ẹsejọhọ Solomọn o roro nọ ọ tẹ rehọ ọmọtẹ ovie Ijipti, a te thọe evaọ oke ẹmo, ghele na kọ Solomọn ọ sae ta nọ onana o lẹliẹ oware nọ o ru na kiehọ? Ikpe buobu nọ i kpemu, Ọghẹnẹ o juzi kẹ emọ Izrẹl inọ a rẹ rọo ahwo Kenan he, ọ tẹ jẹ fodẹ ahwo erẹwho efa nọ a rẹ rọo ho. (Ọny. 34:11-16) Kọ o sae jọnọ Solomọn o roro nọ Ijipti ọ rrọ usu erẹwho nọ Ọghẹnẹ ọ fodẹ na ha? O tẹ make rọnọ o roro ere, kọ iroro yena e gba? Evaọ uzẹme, oware nọ Solomọn o ru na u dhesẹ nọ o gbabọkẹ unuovẹvẹ nọ Jihova ọ kẹ inọ ahwo egedhọ a rẹ sai si emọ Izrẹl no egagọ uzẹme.—Se Iziewariẹ 7:1-4.
14. Eware vẹ ma rẹ whaha nọ ma gbe ro wo ọkpọ iroro Solomọn ho?
14 Kọ oware nọ Solomọn o ru na o te jọ ozọusio kẹ omai? O sae jọnọ oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ gwọlọ nyusu orọo kugbe ọzae nọ ọ rrọ ukoko ho, be rọ ere la uzi Ọghẹnẹ vrẹ onọ o ta nọ “evaọ Ọnowo na” ọvo ma rẹ jọ rọo. (1 Kọr. 7:39) Iroro ethọthọ itieye e rẹ sai ru ohwo dhomahọ erozaha obọ isukulu ga hrọ, gu erue re osauzou riẹ o ruẹse kawo, hayo gu erue nọ a tẹ nọe kpahe oware jọ nọ o ru nọ o rẹ sae wha omovuọ sei. Ẹme na họ, Solomọn ọ rọ iroro ethọthọ la uzi Ọghẹnẹ vrẹ, yọ ma gbẹ yọroma ha oyena o rẹ sae via kẹ omai re.
15. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ ohrọ kẹ Solomọn, kọ eme onana u re ru omai kareghẹhọ?
15 Muẹrohọ inọ Ebaibol ọ kake fodẹ ọmọtẹ Fẹro nọ Solomọn ọ rọo no taure ọ tẹ te ta nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ Solomọn areghẹ wọhọ epanọ ọ yare, je fi efe bae. (1 Iv. 3:10-13) Solomọn ọ la uzi Ọghẹnẹ vrẹ, ghele na Ebaibol ọ ta ha inọ Jihova o si rie no ovie okioke yena hayo whọku ei gaga. Oyena u dhesẹ inọ Ọghẹnẹ ọ ginẹ riẹ nọ mai yọ ahwo-akpọ nọ a gba ha nọ a rọ ẹkpẹ ma. (Ol. 103:10, 13, 14) Rekọ kareghẹhọ onana: Uruemu mai o rẹ sai kpomahọ omai enẹna hayo evaọ obaro.
Eyae Ibuobu!
16. Nọ Solomọn o wo eyae ibuobu, uzi Ọghẹnẹ vẹ ọ la vrẹ?
16 Evaọ obe ọ Ole nọ o vi Ile, Solomọn ovie na ọ ta kẹ ọmọtẹ jọ nọ ọ riẹ ọzae he inọ o wo erru vi eyae 60 gbe ese 80. (Ole. 6:1, 8-10) O sae jọnọ enana yọ unu eyae gbe ese nọ Solomọn o wo no evaọ oke yena. O tẹ make rọnọ eyae na buobu hayo aikpobi a jọ eg’Ọghẹnẹ, uzi nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹkwoma Mosis kẹ emọ Izrẹl họ, ovie Izrẹl o re “wo eyae buobu hu, ogbẹrọ ere he udu riẹ u re ti kurẹriẹ.” (Izie. 17:17) Ghele na, Jihova o kiukeku Solomọn ho. Evaọ uzẹme, Ọghẹnẹ ọ ghale Solomọn ghele, ọ rehọ e riẹ kere obe ọ Ole nọ o vi Ile na.
17. Eme ọ rẹ thọrọ omai ẹro ho?
17 Kọ onana u dhesẹ nọ Solomọn ọ rẹ sae thọ uzi Ọghẹnẹ ababọ uye nọ u re tei hayo inọ ma rẹ sai ru ere re? Ijo. Ukpoye, u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o re thihakọ kẹ ohwo evaọ omoke jọ. Ghele na, dede nọ odibo Ọghẹnẹ jọ ọ rẹ sae la uzi riẹ vrẹ ababọ uye nọ u re tei ẹsiẹsiẹ, orọnikọ u dhesẹ nọ uye o rẹ siẹe ba ete he. Kareghẹhọ eme nọ Solomọn o kere: “Fiki epanọ uye oziẹobro oware uyoma o be kake via ha, eva emọ ahwo e tẹ vọ kẹ oware uyoma uruo.” O fibae nọ: “Mẹ riẹ nọ u reti woma kẹ enọ e rẹ dhozọ Ọghẹnẹ fiki epanọ a be dhozọ riẹ.”—Ọtausi. 8:11, 12.
18. Ẹvẹ eme nọ e rrọ Ahwo Galesha 6:7 e rọ jọ oma Solomọn rugba?
18 Dodo kọ Solomọn o ru lele eme nọ o kere na! Ẹhẹ, o ru eware ezi buobu yọ Ọghẹnẹ ọ ghale riẹ gaga re. Rekọ nọ oke o be nya haro na, o te muọ eware iyoma họ eru. Eyoma oruo o tẹ te reriae obọ no. Eme nọ Pọl o kere uwhremu na e ginẹ rrọ uzẹme: “Wha ghẹhọ họ; Ọghẹnẹ ọ rọ ijehwẹ hẹ: keme koware koware nọ ohwo ọ kọ e, oye o re vuẹ.” (Gal. 6:7) Nọ oke o be nya haro na, Solomọn o te kieno egagọ Ọghẹnẹ fikinọ ọ la uzi Ọghẹnẹ vrẹ. Ebaibol ọ ta nọ: “Sọlomọn ovie na o te you eyae ewho efa: ọmọtẹ Fẹro, gbe ahwo Moab, ahwo Ammọn, ahwo Idọm, ahwo Saedon gbe eyae Hit.” (1 Iv. 11:1) O wọhọ nọ eyae Solomọn na buobu a gbẹ jẹ gọ edhọ, uwhremu na Solomọn o te kuomagbe ai gọ edhọ rai. O kieno egagọ Ọghẹnẹ, Ọghẹnẹ ọ tẹ siẹe.—Se 1 Ivie 11:4-8.
Wuhrẹ no Oriruo Riẹ Ze —Te Emamọ gbe Ekpehre
19. Fikieme whọ sae rọ ta nọ emamọ iriruo buobu e rrọ Ebaibol na?
19 Jihova ọ rọ ẹzi riẹ kpọ Pọl kere nọ: “Eware kpobi nọ a kere oke anwae, a kere ai rọ kẹ omai ohrẹ, re ma rehọ fiki odiri gbe eri ikereakere na, wo ẹruore.” (Rom 15:4) Emamọ iriruo ezae gbe eyae nọ i wo ẹrọwọ e rrọ usu eware nọ a kere fihọ Ebaibol na. Oye jabọ nọ Pọl ọ rọ ta nọ: “Eme o kiọkọ nọ mẹ rẹ ta? Keme oke o rọ kẹ omẹ hẹ re mẹ ta ẹme kpahọ Gidiọn, Barak, Samsin, Jẹfta, Devidi gbe Samuẹle gbe Eruaro na—enọ fiki orọwọ a rọ kpare obọ vi etọ-uvie, gbae họ oziẹ ẹrẹreokie, je ruai wo eya na, . . . a tẹ rẹriẹ oyẹlẹ rai ruọ ogaga.” (Hib. 11:32-34) Ma rẹ sai wo erere no emamọ iriruo nọ e rrọ Ikereakere na ze nọ ma tẹ rọ aro kele ai.
20, 21. Fikieme whọ rọ gbaemu nọ who re wuhrẹ no ikpehre iriruo nọ e rrọ Ebaibol na ze?
20 Rekọ ikuigbe Ebaibol jọ e rrọ unuovẹvẹ kẹ omai. Ejọ rai họ ezae gbe eyae nọ Jihova ọ jẹrehọ je ro ru iruo evaọ okejọ. Nọ ma bi se Ebaibol na, ma rẹ ruẹ oghẹrẹ gbe oria nọ idibo Ọghẹnẹ jọ a jọ nyathọ, enana e vẹ jọ unuovẹvẹ kẹ omai. Ma sai muẹrohọ inọ ejọ e rọ ẹmẹrera wo uruemu uyoma, o tẹ wha uye se ai uwhremu na. Ẹvẹ ma rẹ sai ro wuhrẹ no iriruo itieye na ze? Ma rẹ sae nọ oma omai enọ nana: ‘Ẹvẹ uruemu utionana u ro muhọ? Kọ mẹ sai wo uruemu utioye na? Eme mẹ rẹ sai ru rọ whaha oyena je wo erere no unuovẹvẹ na ze?’
21 U fo re ma se iriruo yena gboja ziezi keme Pọl o kere nọ: “Eware nana kpobi evia kẹ ae re ojọ ozọ-usio rọ kẹ ae; rekọ a kere ai re e jọ unu ovẹvẹ rọ kẹ omai, e nọ orugba ige nọ e vrẹ no o bruze.”—1 Kọr. 10:11.
Eme Who Wuhrẹ No?
• Fikieme a ro kere emamọ iriruo gbe ikpehre fihọ Ebaibol na?
• Ẹvẹ Solomọn o ro muọ ekpehre uruemu họ ewo?
• Ẹvẹ whọ sai ro wuhrẹ no ekpehre oriruo Solomọn ze?
[Enọ Uwuhrẹ]
[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 9]
Solomọn ọ rọ areghẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ ru iruo ziezi
[Iwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 12]
Kọ who bi wuhrẹ no oware nọ o via kẹ Solomọn ze?
