“A te Hwaosa Iruo Ra”

ESA ovie na ọ karo kẹ egbaẹmo riẹ, be dhẹ no ofẹ ukpehru Juda ziọ ukiekpotọ. Nọ a dhẹ te oria okẹkẹe orọ ukiekpotọ na, Esa o te dikihẹ, akpọ o te gbei unu. Ọ kparo ruẹ egbaẹmo ewegrẹ riẹ evaọ oria nọ a wohọ, a bu w’umuo ho! Egbaẹmo Ẹtiopia yena a ti bu te ima ọvo (1,000,000). A tẹ ghale egbaẹmo Ẹtiopia na kpohọ abava, omojọ egbaẹmo Esa a ro bu vi abọvo rai.

Evaọ ẹmo nana nọ Esa ọ rẹriẹ ovao ku na, eme ọ jẹ mai roro kpahe? Kọ oware nọ ọ te ta kẹ iletu ogbaẹmo riẹ inọ a ru? Uduotahawọ nọ ọ te kẹ egbaẹmo riẹ? Ileta nọ o re kere se ahwo uviuwou riẹ? Vievie! Nọ Esa ọ rẹriẹ ovao ku okpẹtu nana, ọ tẹ lẹ se Jihova.

Taure ma tẹ te ta ẹme kpahe olẹ yena gbe oware nọ o via, joma kake ta kpahe oghẹrẹ ohwo nọ Esa ọ jọ. Eme ọ wọ riẹ lẹ? Kọ ọ riẹ ru nọ ọ rọ yare obufihọ Ọghẹnẹ? Eme ikuigbe Esa na i wuhrẹ omai kpahe oghẹrẹ nọ Jihova ọ rẹ rọ ghale iruẹru idibo riẹ?

OGHẸRẸ OHWO NỌ ESA Ọ JỌ

Nọ a ghale Izrẹl kpohọ erua uvie ivẹ no, ikpe udhe nọ i lele i rie, ahwo ofẹ uvie Juda a je zue evaọ edhọgọ. Nọ Esa o muhọ esu evaọ ukpe 977 taure Kristi ọ tẹ te ze, makọ ahwo ogbẹgwae uvie na a jẹ gọ eghẹnẹ ẹvi erọ ahwo Kenan. Rekọ ikuigbe nọ a kere kpahe esuo Esa evaọ Ebaibol na e ta nọ Esa o “ru ewoma gbe onọ ukiehọ eva aro ỌNOWO na Ọghẹnẹ riẹ. O te si egbada-idhe ewho efa gbe eria ikpehru no, o te kporo etọhotọ na je ko iwisẹ na no.” (2 Irv. 14:2, 3) Esa o te je si ‘ukoko igberẹ ezae’ nọ i wo uruemu ezae-duezae evaọ uwou egagọ no uvie Juda. Orọnikọ enana ọvo Esa o ru hu. Ọ jẹ tuduhọ ahwo na awọ re inọ a “gwọlọ ỌNOWO na, Ọghẹnẹ esẹ rai” re a je “koko izi gbe ijaje” Ọghẹnẹ.—1 Iv. 15:12, 13; 2 Irv. 14:4.

Ajọwha nọ Esa o wo kpahe egagọ uzẹme o were Jihova, fikiere o te ru nọ Esa o ro wo udhedhẹ evaọ esuo riẹ ikpe buobu. Esa ọ ta nọ: “Ma gwọlọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ mai no, ọ tẹ jẹ kẹ omai udhedhẹ evaọ kabọ kabọ.” Ahwo nọ a rrọ otọ esuo riẹ a tẹ rọ uvẹ nana ma egba wariẹ ikpewho nọ e rrọ otọ uvie Juda. Ebaibol na ọ ta nọ: “A tẹ bọ je vi.”—2 Irv. 14:1, 6, 7.

ETOKE ẸMO

Fiki oghẹrẹ ohwo nọ ma ruẹ nọ Esa ọ jọ na, u re gbe omai unu hu inọ ọ lẹ evaọ okenọ ọ rẹriẹ ovao dhe egbaẹmo nọ e mai bu kpaobọ evaọ usu enọ a gbiku rai evaọ Ebaibol na. Esa ọ riẹ nọ Ọghẹnẹ o re fi obọ họ kẹ ohwo nọ o wo ẹrọwọ. Ovie na ọ yare obufihọ Jihova evaọ olẹ riẹ. Esa ọ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ tẹ rrọ abọ riẹ, ọ te kparobọ dede nọ ewegrẹ riẹ a ri buobu je wo ẹgba gaga. Oware nọ o via kpobi evaọ ẹmo nana u ti kpomahọ odẹ Jihova, fikiere Esa ọ tẹ lẹ se Ọghẹnẹ kpahe onana. Ovie na ọ lẹ nọ: “Fiobọhọ kẹ omai; O ỌNOWO Ọghẹnẹ mai, keme ma rọ ẹro suọ owhẹ, eva odẹ ra ma be rọ wọ ẹmo bru ogbotu nana. O ỌNOWO, whẹ họ Ọghẹnẹ mai; a jọ ohwo ọvo ọ kparobọ vi owhẹ hẹ.” (2 Irv. 14:11) O wọhọ ẹsenọ ọ be ta nọ: ‘Jihova, whẹ ahwo Etiopia a wọ ẹmo bru ze na. Whọ kuvẹ re  ahwo-akpọ gheghe a fi ahwo nọ a rọ odẹ ra se kparobọ họ, re a rọ ere si adhẹẹ no odẹ ra.’ Kẹsena, “ỌNOWO na ọ tẹ kparobọ vi ahwo Ẹtiopia eva aro Asa gbe Juda, Ahwo Ẹtiopia a tẹ dhẹ.”—2 Irv. 14:12.

Nẹnẹ, idibo Jihova a rẹriẹ ovao dhe ewegrẹ buobu. Orọnikọ ekwakwa ẹmo jọ dẹẹ ma ti ro lele ai fi ẹmo ho evaọ oria ẹmo-ofio jọ. Ghele na, o rẹ sai mu omai ẹro inọ Jihova o ti fi obọ họ kẹ idibo riẹ kpobi kparobọ nọ e be rọ ẹkwoma odẹ riẹ họre ewegrẹ na. Ohọre mai o sae jọ oma nọ ma be dawo re ma whaha iruemu ọfariẹ-ogbe nọ e da oria kpobi fia nẹnẹ, re ma whaha oware uyoma jọ nọ ma be hai ru fiki sebaẹgba, hayo oma nọ ma be dawo re ma sae thọ ahwo uviuwou mai no ikpehre iruemu sa-sa. Makọ oghẹrẹ ebẹbẹ kpobi nọ ma rẹriẹ ovao dhe kẹhẹ, olẹ Esa na o rẹ sae kẹ omai uduotahawọ. Nọ Esa o fi kparobọ evaọ ẹmo na yọ Jihova o fi kparobọ na. Onana u dhesẹ oware nọ ahwo kpobi nọ a fievahọ Ọghẹnẹ a rẹ sai rẹro riẹ. Ohwo-akpọ ọvuọvo ọ rẹ sai fi Jihova kparobọ họ.

UDUOTAHAWỌ GBE UNUOVẸVẸ

Nọ Esa o je no ẹmo na ze, Azaraya ọ tẹ nyai zere iei. Azaraya ọruẹaro na ọ tẹ kẹe uduotahawọ gbe unuovẹvẹ inọ: “Yo kẹ omẹ, Asa, gbe ahwo Juda gbe Benjamin kpobi: ỌNOWO ọ rọ kugbe owhai, [otẹrọnọ wha] rọ kugbe i re. Otẹrọnọ wha gwọlọ e riẹ, wha rẹ te rue riẹe, rekọ wha tẹ se iẹe, ọ rẹ te se owhai re. . . . Kru ẹro ra ga! Whọ mọ oyẹlẹ hẹ, keme a te hwaosa iruo ra.”—2 Irv. 15:1, 2, 7.

Eme yena e rẹ sae bọ ẹrọwọ mai ga. I dhesẹ nọ Jihova ọ te jọ kugbe omai nọ ma tẹ be gọe avọ ẹrọwọ. Nọ ma te bo sei kẹ obufihọ, o rẹ sai mu omai ẹro nọ o ti yo kẹ omai. Azaraya ọ ta nọ: “Kru ẹro ra ga.” Re ohwo ọ sai ru oware nọ u kiehọ, o gwọlọ nọ o re kru ẹro riẹ ga, rekọ ma riẹ nọ Jihova ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai kru ẹro mai ga.

Oni-ode Esa nọ a re se Meaka ọ ma ‘ekpehre ẹdhọ’ jọ, Esa ọ tẹ rẹriẹ ovao dhe use-abọ ulogbo, epanọ o ti ro si oni-ode riẹ no ọkwa “ovie-aye” nọ ọ jọ. Rekọ o si oni-ode riẹ no, ọ tẹ jẹ mahe ẹmẹdhọ riẹ na. (1 Iv. 15:13) Ọghẹnẹ ọ ghale Esa fiki udu gbe omodawọ riẹ. Mai omamai, ma rẹ talamu Jihova gbe izi ikiẹrẹe riẹ makọ ahwo uviuwou mai a be gọ Jihova hayo a be gọe he. Ma te ru ere, Jihova ọ te ghale omai fiki emamọ uruemu mai.

Erere jọ nọ o te Esa fiki omodawọ riẹ họ, ọ rọ ẹro ruẹ ahwo Izrẹl buobu nọ a zurie no ofẹ Sameria ze ti kuomagbe ai evaọ Juda nọ a ruẹ nọ Jihova ọ rrọ kugbe ai. Egagọ uzẹme i si rai urru te epanọ a rọ nya siọ iwou rai ba re a ruẹse jọ kugbe idibo Jihova. Esa avọ ahwo Juda kpobi a tẹ rọ evawere ‘reọvọ re a rehọ eva rai kpobi gbe ẹzi rai kpobi gwọlọ ỌNOWO na.’ Eme o no rie ze? Ọghẹnẹ o te ru re a “rueriẹe, ỌNOWO na ọ tẹ kẹ ae eri no oke oyena vrẹ.” (2 Irv. 15:9-15) Eva e rẹ were omai gaga nọ ahwo nọ a you ẹrẹreokie a tẹ nyaze te gọ Jihova, Ọghẹnẹ uzẹme na.

Rekọ Azaraya ọruẹaro na ọ kẹ Esa unuovẹvẹ jọ, inọ: “Wha tẹ se [Jihova], ọ rẹ te se owhai re.” Oyena o rẹ thomai wa, keme oware nọ u re noi ze u woma ha. (2 Pita 2:20-22) Ebaibol na e fodẹ  oware nọ o soriẹ nọ Jihova ọ rọ kẹ Esa unuovẹvẹ nana ha, rekọ Esa o ru lele unuovẹvẹ na ha.

“WHO RU GHEGHẸ”

Evaọ ukpe avọ 36 ọrọ esuo Esa, Basha Ovie na ọ tẹ jẹ wọso Juda. Ẹsejọhọ re ahwo otọ esuo riẹ a siọ abọ Esa ba ẹjọ hayo siọ oria egagọ uzẹme ba ekpohọ, Basha ọ tẹ jẹ bọ igbẹhẹ ilogbo fihọ Rema nọ o jọ uwhru rai, nọ o rehọ emaele isoi thabọ no Jerusalẹm. Ukpenọ ọ yare Ọghẹnẹ kẹ obufihọ wọhọ epanọ o ru okenọ egbaẹmo Ẹtiopia a wọ ẹmo bru ei, Esa ọ tẹ dhẹ bru ahwo-akpọ kẹ obufihọ. O te vi eware se ovie Siria, be yare iẹe nọ jọ o fi obọ họ kẹe họre uvie ofẹ Sameria. Nọ ahwo Siria a wọ ẹmo bru ei, Basha o te si oma rehọ no Rema.—2 Irv. 16:1-5.

Oware nọ Esa o ru na o were Jihova ha, fikiere o te vi Hanani ọruẹaro riẹ nyae vuẹe. Nọ orọnọ ọ riẹ oware nọ Ọghẹnẹ o ru ogbaẹmo Ẹtiopia na, Esa ọ hae kareghẹhọ nọ “ibiaro ỌNOWO na e rẹ nya akpọ na re re o dhesẹ ẹgba riẹ rọ kẹ enọ i wo eva efuafo rọ kpahe iẸe.” Ẹsejọhọ ekpehre ohrẹ jọ nọ a kẹ Esa o ru lele na hayo o je roro nọ Basha avọ egbaẹmo riẹ a nwani muozọ te epanọ ọ rẹ rọ yare obufihọ Ọghẹnẹ hẹ, fikiere ọye ọvo ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omobọ riẹ. Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, Esa o ru lele iroro obọriẹ viukpenọ ọ rẹ rẹroso Jihova. Hanani ọ ta kẹe nọ: “Who ru gheghẹ eva onana; fikiere no umuo etenẹ vrẹ who re ti fi ẹmo bẹ.”—2 Irv. 16:7-9.

Esa o te mu ofu. Ọ tẹ kare Hanani ọruẹaro na abọ gb’awọ. (2 Irv. 16:10) Kọ o sae jọnọ Esa o je roro nọ, ‘Kọ u fo re a ginẹ whọku omẹ, mẹ nọ me bi su ziezi anwọ ikpe buobu ze na avọ ozodhẹ Ọghẹnẹ?’ Kọ o sae jọnọ iroro riẹ e gbẹ liọ te epanọ o jọ vẹre he fiki owho? Ebaibol na ọ ta ha.

Nọ Esa o su te ikpe 39 no, awọ ọ tẹ jẹ dae gaga nọ u kru rie fihọ otọ. Ikuigbe na e ta nọ: “Dede na eva udevie ẹyao riẹ na, ọ gwọlọ ỌNOWO na ha, rekọ ọ tẹ gwọlọ obọ-ufihọ ebo.” Evaọ oke yena, o tẹ wọhọ nọ Esa ọ be daezọ usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ hẹ. U muẹro inọ evaọ udevie ẹyao yena gbe iroro ethọthọ yena o ro whu nọ o su te ikpe 41 no.—2 Irv. 16:12-14.

Dede na, emamọ uruemu Esa gbe ajọwha nọ o wo kẹ egagọ uzẹme i vi ethobọ riẹ. Ọ siọ egagọ Jihova ba riẹriẹriẹ ẹdẹvo ho. (1 Iv. 15:14) Ma te rri rie no ofẹ yena ze, eme ikuigbe riẹ na e rẹ sai wuhrẹ omai? E rẹ sai fi obọ họ k’omai vuhumu inọ u fo re ma hai roro kpahe epanọ Jihova o ro fi obọ họ kẹ omai no evaọ oke nọ u kpemu, emamọ ekareghẹhọ itieye na e rẹ wọ omai yare obufihọ Jihova nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ efa. Dede na, ma re du roro ho inọ ma gbẹ gwọlọ ohrẹ nọ u no Ikereakere na ze he fikinọ ma gọ Ọghẹnẹ kri no. Oghẹrẹ nọ ma kruga te evaọ ukoko na kẹhẹ, Jihova ọ rẹ whọku omai nọ ma te ruthọ. U fo nọ ma rẹ jẹ ọwhọkuo otiọye rehọ avọ omaurokpotọ re ma sai wo erere noi ze. Maero na, Ọsẹ obọ odhiwu mai ọ te jọ kugbe omai otẹrọnọ ma rrọ kugbei ẹsikpobi. Ibiaro Jihova e be ruẹ ahwo kpobi nọ a kru ẹrọwọ rai evaọ otọakpọ na. Jihova ọ be ghale ae ẹkwoma ogaga riẹ nọ o bi ro fi obọ họ kẹ ae. Ere Jihova o ru kẹ Esa, yọ ọ rẹ sai ru ere k’omai re.

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 9]

Jihova o re fi obọ họ kẹ idibo riẹ kpobi kparobọ nọ a be daoma họre ewegrẹ na

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 10]

Re ohwo ọ sai ru oware nọ u kiehọ evaọ aro Jihova o gwọlọ ẹruọga