Ikuigbe Uzuazọ

Egbẹnyusu nọ E Nyusu te Ikpe 60 no Rekiyọ Usu Rai U bi Muhọ Obọ

Owọwọ ẹdẹjọ evaọ ukpe 1951, izoge-emezae ene jọ nọ e rrọ ikpe udhegbọ a dikihẹ evaọ ibriwou nọ e kẹle ohwohwo nọ a rẹ jọ fonu evaọ Ithaca, New York, obọ America a be rọ evawere se imoni rai nọ e rrọ obọ Michigan, Iowa, gbe California. A gwọlọ vuẹ ae emamọ usi jọ.

AMARA Ava nọ ọ vrẹ taure ẹdẹ yena o te ti te, a zizie ekobaro udhozeza gbivẹ (122) kpohọ eklase avọ ikpegbihrẹ ọrọ Isukulu Giliad evaọ South Lansing, New York. Usu ahwo nọ a kpohọ Isukulu na họ Lowell Turner, William (Bill) Kasten, Richard Kelsey, gbe Ramon Templeton. Lowell avọ Bill a no obọ Michigan ze, Richard o no obọ Iowa ze, Ramon o no obọ California ze, u kri hi ae imane na a te zihe ruọ egbẹnyusu.

Emerae isoi nọ i lele i rie, eva e jẹ were emọ eklase na kpobi nọ a ru owhowhovia inọ Brọda Nathan Knorr o bi no obọ ehri ukoko ze te kẹ ae ovuẹ. Egbẹnyusu ene nana a wo isiuru inọ a re kpohọ orẹwho ovona kẹ iruo imishọnare otẹrọnọ onana o rẹ sae lọhọ. Ababọ avro, u fo nọ a re mu eware jọ họ ewuhrẹ kpahe orẹwho nọ a bi ti vi ai kpohọ na.

Emọ eklase na a tẹ be gaviezọ avọ ọwhọ nọ Brọda Knorr o muọ erẹwho sa-sa nọ a ti vi ai kpohọ họ ewhowho via no. Ahwo ọsosuọ nọ ọ kaki se kpobọ eplatfọmo họ, inievo-emezae ene na, enọ e jẹ ruawa inọ dodokọ a re dhe ai kpohọ orẹwho ovona, udu u kie rai vi uwhremu na nọ a riẹ nọ oria ovo a bi dhe ai kpohọ. Rekọ bovẹ? Inievo nọ e rrọ eklase na kpobi a tehe abọ lelehie nọ a whowho nọ a bi vi imane nana kpobọ Germany.

O be hai gbe Isẹri Jihova kpobi unu nọ a te yo epanọ inievo mai obọ Germany a ro kru ẹrọwọ rai no umuo ukpe 1933 vrẹ nọ Hitler o muhọ esuo. Emọ-uwuhrẹ Ebaibol buobu a kareghẹhọ epanọ a rọ rehọ iwu gbe eware efa se inievo mai nọ e rrọ obọ Europe nọ Ẹmo Akpọ Avivẹ ọ nwani kuhọ no. Inievo mai obọ Germany a dhesẹ uvi ẹrọwọ, a gba riẹ mu inọ a rẹ jọ abọ Jihova, a wo udu, je fievahọ Jihova. Lowell ọ ta nọ: ‘Enẹna ma be te riẹ inievo eghaghae mai nana ziezi.’ Agbẹta nọ inievo-emezae ene na a jẹ rọ rehọ ọwhọ se imoni gbe egbẹnyusu rai ẹdẹ ọyena.

NỌ A JE KPOHỌ GERMANY

Evaọ July 27, ukpe 1951 inievo ene na a tẹ ruọ okọ nọ a re se Homeland no New York bi kpohọ Germany, yọ onya erẹ na o te rehọ ae edẹ  ikpegbọvo. Brọda Albert Schroeder, omọvo iwuhrẹ isukulu Giliad nọ o zihe ruọ omọvo Ugboma Esuo Na uwhremu na o wuhrẹ i rai eme ọsosuọ rai evaọ ẹvẹrẹ Germany. Obọnana nọ a rọ okọ kugbe ahwo Germany buobu na, ẹsejọhọ a ti wuhrẹ eware efa evaọ ẹvẹrẹ na. Rekọ o wọhọ nọ evẹrẹ efa erọ Germany ahwo nọ a rrọ okọ na a be jẹ. Onana u te ru ai reghe no!

Evaọ ohiohiẹ Edivẹ-Oka, August 7, a te ti te Hamburg evaọ Germany avọ ẹmẹyao nọ o kie rai fiki onya ethẹ na. A jẹ jọ oria kpobi ruẹ oka ẹmo nọ a fi nọ o kuhọ no ikpe ezeza nọ i kpemu. Fikinọ eware nọ a ruẹ e kẹ rai ọkora, a tẹ ruọ itreni asoaso yena kpohọ Wiesbaden, obonọ uwou ogha o rrọ.

Ohiohiẹ Edesa-Oka a tẹ ruẹ Osẹri ọsosuọ evaọ orẹwho Germany, yọ odẹ Germany oniọvo nana o wo. Brọda Hans ọ tẹ rọ omoto wọ ae no oria nọ itreni e rẹ kpahe kpohọ uwou ogha, o te mu ai họ obọ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ kpako no nọ ọ riẹ Oyibo ẹta ha. Oniọvo-ọmọtẹ nana o je roro nọ ọ tẹ ta ẹvẹrẹ riẹ na do gaga, inievo ene na a ti wo otoriẹ ẹme nọ ọ be ta. Rekọ epanọ ọ be ta ẹme na do ga te, ere o be kẹ ai kpobi uye te keme a bi wo otoriẹ ẹme na ha. Uwhremu na Brọda Erich Frost, ọnọ ọ jẹ rẹrote iruẹru uwou ogha na ọ tẹ nyaze je yere ai sasasa evaọ ẹvẹrẹ Oyibo. Eware i te muhọ ewoma.

Evaọ ubrobọ urere amara Aria, ae imane a te kpohọ okokohọ ọsosuọ rai ọrọ ẹvẹrẹ Germany evaọ obọ Frankfurt am Main, onọ uzoẹme riẹ o rrọ “Clean Worship” (Egagọ Efuafo). Ahwo nọ a bu te 47,432 a jọ okokohọ na yọ ahwo 2,373 a họ-ame, onana u ru nọ ọwhọ gbe isiuru nọ inievo ene na a wo kẹ iruo imishọnare na o rọ ga viere. Rekọ nọ emedẹ jọ e ruọ emu no, Brọda Knorr ọ tẹ vuẹ ae nọ Ebẹtẹle a be te jọ ru iruo.

Evaọ oke nọ u kpemu, Brọda Ramon o wo uvẹ nọ ọ hai ro kpohọ iruo Ebẹtẹle evaọ obọ America rekọ ọ rọwo nya ha fikinọ o wo isiuru gaga kẹ iruo usiuwoma ota wọhọ imishọnare. Yọ Richard avọ Bill a ri roro ẹdẹvo ho inọ a ti ru iruo evaọ Ebẹtẹle. Rekọ evawere nọ a wo evaọ iruo Ebẹtẹle  uwhremu na o kẹ rai imuẹro inọ Jihova ọ riẹ onọ o mai woma kẹ ae. Onana u dhesẹ nọ o rrọ oware areghẹ re ohwo ọ kuvẹ re Jihova ọ kpọ iroro-ejẹ riẹ ukpenọ o re ru orọ isiuru riẹ. Ohwo kpobi nọ ọ riẹ onana o re wo evawere evaọ oria kpobi nọ Jihova o vi rie nya hayo iruo kpobi nọ ọ kẹ riẹ.

VERBOTEN! (AGHỌ)

Eva e jẹ were inievo buobu nọ e rrọ uwou ogha Germany inọ ahwo America a kuomagbe ai no nọ a ti fi obọ họ kẹ ae riẹ Oyibo ta ziezi. Rekọ ẹdẹjọ nọ a kuomagbe jẹ re emu evaọ Ebẹtẹle, a tẹ ruẹ nọ kpakọ irẹro rai na ofofe. Brọda Frost nọ ọ rẹ ta ẹme jaka jaka ọ tẹ jẹ rọ ẹvẹrẹ Germany ta ẹme jọ nọ o wọhọ nọ o roja gaga. Ibuobu inievo na a tẹ fọ kpoko je gb’ovao họ otọ. Dede nọ inievo ene na a wo otoriẹ ẹme nọ Brọda Frost ọ be ta na ha, a te bi viẹro inọ ẹme na o kie kpahe ae. Fikiere nọ Brọda Frost ọ ta nọ “Verboten!” jẹ wariẹ rọ urru ogaga ta nọ “VERBOTEN!” ro fiẹgbahọ ẹme na, o tẹ jẹ kẹ inievo ene na uye. Eme a ru nọ o wha ẹbẹbẹ ze na?

Nọ emuọriọ na o kuhọ no, inievo na kpobi a te siawọ kpohọ ọvuọ ubrukpẹ riẹ. Uwhremu na oniọvo jọ o te ru ẹme na vẹ kẹ ae inọ: “Re wha sai fi obọ họ kẹ omai, o gwọlọ nọ wha rẹ riẹ ẹvẹrẹ Germany ta tao. Oyejabọ nọ Brọda Frost ọ rọ ta nọ, bẹsenọ wha re wuhrẹ ẹvẹrẹ Germany, re ma lele owhai ta Oyibo yọ VERBOTEN (AGHỌ).”

Uviuwou Ebẹtẹle na a tẹ nwani ru lele ẹme nọ a ta kẹ ae na. Onana u fi obọ họ kẹ inievo ene nọ e nyaze obọ na wuhrẹ ẹvẹrẹ Germany je ru ai vuhumu inọ ohrẹ nọ oniọvo oyoyou ọ kẹ o rrọ rọkẹ ewoma mai, o tẹ make rọnọ o rrọ bẹbẹ re a fi ei họ iruo evaọ oke ọsosuọ. Ohrẹ nọ Brọda Frost ọ kẹ na u dhesẹ isiuru nọ o wo kpahe ukoko Jihova gbe uyoyou nọ o wo kẹ inievo na. * Agbẹta nọ inievo ene nana a ro you rie gaga uwhremu na.

EWARE NỌ MA WUHRẸ MI EGBẸNYUSU MAI

Ma rẹ sai wuhrẹ obọdẹ eware mi egbẹnyusu mai nọ i kruga evaọ ukoko na, yọ onana u re fi obọ họ nọ usu mai kugbe Jihova o rẹ rọ ga ziezi. Inievo-emezae ene na a wuhrẹ eware buobu mi inievo obọ Germany nọ i wo ẹrọwọ na, yọ inievo ene na a wuhrẹ mi ohwohwo re. Richard ọ ta nọ: “Lowell ọ dina riẹ ẹvẹrẹ Germany na vẹre yọ onana u fi obọ họ kẹe, rekọ ẹvẹrẹ na ọ jọ bẹbẹ gaga  kẹ omai imasa nọ i kiọkọ. Fikinọ ọye ọ mae kpako evaọ usu mai imane na, ọ tẹ jọ ọnọ ma rẹ nya bru nọ ma te wo ẹbẹbẹ evaọ ẹvẹrẹ na gbe eware efa.” Ramon ọ ta nọ: “Nọ ma rria Germany te ukpe ovo no, ma tẹ jiroro nọ ma re kpohọ erẹ-eriosehọ, yọ eva e were omai gaga nọ oniọvo jọ nọ ọ rrọ ohwo Switzerland ọ ta nọ ma wohọ uwou riẹ evaọ obei. Eva e jẹ were omai inọ ma te rria obei eka ivẹ ababọ ẹvẹrẹ Germany nọ ma ti lele muabọ. Kpakọ iroro efa e rrọ Lowell eva. Ọ suobọhọ inọ ẹvẹrẹ Germany ọvo ma re ro se obe okpẹdẹ k’ohiohiẹ k’ohiohiẹ. O k’omẹ uye gaga inọ ọ rọwo vievie he inọ ma rọ Oyibo se ẹdẹjọ. Rekọ onana u wuhrẹ omai emamọ oware jọ. Inọ ma re ru lele ọkpọvio ọsẹro nọ o wo isiuru mai họ iroro, o tẹ make rọnọ ẹsejọ ere oruo o rẹ were omai tere he. Uruemu nana u fi obọ họ k’omai ikpe buobu yọ u ru rie lọhọ nọ ma be rọ roma kpotọ kẹ ọruẹrẹfihotọ ukoko na.”

Egbẹnyusu ene nana a vuhu ofẹ nọ ae omomọvo ọ be jọ mae riẹ ru, wọhọ epanọ obe Ahwo Filipai 2:3 o ta, inọ: “Eva oma urokpotọ roro amọfa ro vi oma ra.” Fikiere imasa nọ i kiọkọ a jẹ hae kẹ Bill iruo nọ a riẹ nọ ọyomariẹ ọ rẹ sae riẹ ru vi ai. Lowell ọ ta nọ: “Nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ jọ nọ o gwọlọ ẹruọga re a sai ku ei họ, Bill ma rẹ ta kẹ. Ẹsejọ mai kpobi ma rẹ gbaemu inọ ma rẹ rọ edhere jọ ku ẹbẹbẹ jọ họ rekọ ohwo ọvo ọ rẹ sai ru ei hi, Bill họ ọnọ o re ku ẹbẹbẹ na họ keme o wo udu gbe onaa utioye na.”

ERỌO EVAWERE

Ae imane na a tẹ jiroro nọ a rẹ rọo, unọjọ utọjọ. Uyoyou nọ a wo kẹ Jihova gbe iruo odibọgba oke-kpobi na oye u ku rai gbe, fikiere a tẹ gbaemu inọ a rẹ gwọlọ erivẹ-orọo nọ e rehọ egagọ Jihova karo. Iruo odibọgba oke-kpobi na i wuhrẹ i rai inọ ẹkẹ oghale o mae rrọ vi emio gbe nnọ iruo Uvie na e rẹ karo kẹ iruẹru obọrai. Fikiere a tẹ salọ inievo-emetẹ nọ e rọ iroro obọrai ruọ iruo odibọgba oke-kpobi. Ae imane na a tẹ ruọ orọo evawere.

Re usu hayo orọo o sae tọ, Jihova ọ rẹ jọ usu na. (Ọtausi. 4:12) Dede nọ aye Bill avọ aye Ramon a whu uwhremu na, inievo ivẹ nana a wo evawere gbe uketha nọ emamọ aye ọ rẹ kẹ ohwo. Lowell avọ Richard a gbẹ be reawere uketha nana, yọ Bill nọ ọ wariẹ rọo ọ salọ emamọ ọrivẹ-orọo nọ o re fi obọ họ kẹe gbẹ daji iruo odibọgba oke-kpobi na.

Nọ ikpe buobu e vrẹ no, a tẹ te hẹriẹ ae je mu ai họ edhe kpohọ eria sa-sa, Germany, Austria, Luxembourg, Canada, gbe America. Fikiere, egbẹnyusu ene na a gbẹ jẹ raha oke kugbe te epanọ a gwọlọ họ. Rekọ dede nọ a thabọ no ohwohwo, a jẹ hae ghọghọ kugbe je weri kugbe ẹkwoma ileta nọ a jẹ hai kere hayo ifonu nọ a jẹ hai ro se ohwohwo. (Rom 12:15) Egbẹnyusu itienana e rrọ ghaghae yọ eva e rẹ were omai nọ ma te wo egbẹnyusu itieye. Egbẹnyusu itienana yọ okẹ nọ u no obọ Jihova ze. (Itẹ 17:17) O rrọ bẹbẹ evaọ  akpọ inẹnẹ re a ruẹ uvi egbẹnyusu. Rekọ uvi Oleleikristi kpobi ọ rẹ sai wo egbẹnyusu itieye na buobu. Mai Isẹri Jihova ma be reawere emamọ usu kugbe ibe Ileleikristi mai nọ e rrọ akpọ na soso, maero na, kugbe Jihova Ọghẹnẹ gbe Jesu Kristi.

Wọhọ epanọ o rrọ kẹ omai kpobi, egbẹnyusu ene nana a nyaku ebẹbẹ sa-sa no evaọ uzuazọ rai—uwhu erivẹ-orọo, ẹbẹbẹ ẹyao, ẹruorote esẹgbini nọ e kpako no, ẹbẹbẹ ọmọ ọyọrọ ghelọ iruo odibọgba oke-kpobi, awa-ọruọ kpahe ewha-iruo ekpokpọ evaọ ukoko na, gbe ebẹbẹ owho nọ i te rai oma no enẹna. Rekọ a riẹ re inọ egbẹnyusu, te enọ e kẹle oma gbe enọ e rrọ ugbo, a re fi obọ họ kẹ idibo Jihova re a sai thihakọ ebẹbẹ kpobi nọ a nyaku.

USU NỌ O TE JỌ BẸDẸ BẸDẸ

U woma gaga inọ Lowell ọ roma mudhe kẹ Jihova nọ ọ jọ ikpe 18, Ramon kọ ikpe 12, Bill kọ 11, yọ Richard ikpe 10, ae imane na a tẹ jẹ ruọ iruo ọkobaro oke-kpobi nọ a jọ umuo ikpe 17 rite 21. A ru lele ẹme nọ ọ rrọ obe Ọtausiuwoma Na 12:1 inọ: “Kareghẹhọ ọnọ ọ ma owhẹ evaọ oke ọmoha ra.”

Otẹrọnọ whẹ yọ oniọvo-ọmọzae nọ ọ rrọ uzoge evaọ ukoko na, jẹ uzizie Jihova rehọ re whọ ruọ iruo odibọgba oke-kpobi na, o tẹ lọhọ. Who te ru ere, avọ obufihọ Jihova, whọ sae reawere uvẹ-ọghọ nọ egbẹnyusu ene nana e reawere rai na, wọhọ uvẹ iruo ọsẹro okogho hayo ọrọ ubrotọ, iruo ọsẹro unuakpọ, iruo Ebẹtẹle, iruo Ogbẹgwae Uwou-Ogha, owuhrẹ evaọ Isukulu Odibọgba Uvie gbe Isukulu Ekobaro Oke-Kpobi, gbe ẹmeọta evaọ ikokohọ. Eva e were egbẹnyusu ene nana gaga inọ iruo rai e wha erere se ahwo buobu no. Onana kpobi o lọhọ keme okenọ a jọ izoge, a jẹ uzizie Jihova rehọ, a tẹ rọ eva rai kpobi gọe.—Kọl. 3:23.

Nẹnẹ, Lowell, Richard, gbe Ramon a wariẹ kuomagbe no bi ru iruo evaọ uwou ogha nọ o rrọ Selters, obọ Germany. O da omai gaga inọ Bill o whu evaọ ukpe 2010 nọ ọ jọ iruo ọkobaro obọdẹ evaọ obọ America. Uwhu o rehọ omọvo no evaọ usu egbẹnyusu ene nana nọ usu rai u te enwenọ ikpe 60 no na. Rekọ egbẹnyusu Jihova Ọghẹnẹ mai e rẹ thọrọ iẹe ẹro ho. Ma wo imuẹro inọ evaọ otọ esuo riẹ, egbẹnyusu Ileleikristi kpobi nọ i whu no e te wariẹ zihe ziọ uzuazọ.

Taure Bill o te ti whu, o kere nọ: “Evaọ enwenọ ikpe 60 nọ ma rrọ egbẹnyusu na, mẹ kareghẹhọ uvumọ ẹbẹbẹ nọ ma wo ho. Usu mai imane na o rrọ ghaghae k’omẹ.” Egbẹnyusu esa nọ i kiọkọ nọ i wo irẹro inọ usu rai o te gbẹ nyaharo evaọ akpọ ọkpokpọ na a fiba ẹme na inọ: “Yọ ma mu usu na họ obọ.”

[Oruvẹ-obotọ]

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]

Evawere nọ a wo evaọ iruo rai o kẹ rai imuẹro inọ Jihova ọ riẹ onọ o mai woma

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 21]

“Evaọ enwenọ ikpe 60 nọ ma rrọ egbẹnyusu na, mẹ kareghẹhọ uvumọ ẹbẹbẹ nọ ma wo ho”

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 17]

No ẹkpẹlobọ kpohọ obọze: Richard, Lowell, Ramon, gbe Bill nọ a zihe ruọ egbẹnyusu nọ a jọ isukulu Giliad

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 18]

Obehru: Ramon nọ o bi wuhrẹ evaọ Isukulu Odibọgba Uvie; obọze: Richard nọ ọ be rọ emashini jọ ru iruo evaọ uwou ogha obọ Wiesbaden

[Iwoho nọ e rrọ ẹwẹ-obe avọ 19]

Obehru: Brọda Frost (obọze) gbe inievo efa evaọ okenọ Brọda Knorr (ẹkpẹlobọ) o ro weze bru ai; obọze: Nọ a kpohọ erẹ-eriosehọ evaọ obọ Switzerland evaọ ukpe 1952

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 20]

No ẹkpẹlobọ kpohọ obọze: Richard, Bill, Lowell, gbe Ramon nọ a kpobọ Selters rọkẹ eromudhe uwou ogha okpokpọ nọ a bọ evaọ ukpe 1984

[Uwoho nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 21]

No ẹkpẹlobọ kpohọ obọze: Ramon, Richard gbe Lowell