Enọ Ahwo Nọ A S’ebe

Taure ma te ti wuhrẹ uzẹme Ebaibol na, mẹ avọ aye mẹ ma jẹ sai yẹ ọmọ họ, fikiere ma te kpohọ ẹsipito, a tẹ rehọ ame-oma mẹ gbe eke no oma aye mẹ ze jẹ jọ evaọ ọgọ rọ edhere jọ ku ai kugbe re ma ruẹsi wo ọmọ, onọ a rẹ rọ Oyibo se in vitro fertilization (IVF). Orọnikọ enọ a guakugbe kpobi nọ i mu ọmọ họ eru no a ro ru iruo ho, a rọ edhere jọ sẹro rai re e seba ewhu. Kọ o thọ re ma ku enana fiẹ manikọ ma nya se ai ba ribri?

▪ Onana yọ ojọ evaọ usu ebẹbẹ ilogbo nọ ahwo nọ a gwọlọ rọ edhere otiọye wo ọmọ a rẹ rẹriẹ ovao dhe nọ a tẹ gwọlọ ru oware nọ u kiehọ. Ọzae-avọ-aye kpobi nọ a gwọlọ ru onana yọ ẹme rai avọ Jihova. Dede na, o rẹ sai fi obọ họ k’omai nọ ma te wo otoriẹ oware nọ u dhesẹ re a rọ edhere otiọna wo ọmọ.

Evaọ ukpe 1978, aye jọ evaọ obọ England họ ohwo ọsosuọ nọ o wo ọmọ ẹkwoma eke aye na gbe ame-oma ọzae nọ a guakugbe evaọ ọgọ. Aye nana ọ jẹ sai dihọ họ fikinọ uvu-eyẹ riẹ u wo ẹbẹbẹ, o tẹ whae ze nọ ame-oma ọzae ọ gbẹ jẹ sai te oria nọ ike riẹ e rrọ họ. Edọkita a tẹ rehọ eke no oma riẹ ze fihọ ọgọ, kẹsena a tẹ rehọ ame-oma ọzae riẹ rọ gua e kugbe. Nọ a rẹrote eke na omojọ no evaọ ọgọ, a te fi ei họ evaọ edhede aye na. Ọmọ na ọ tẹ jọ edhede na rro, kẹsena aye na o te yẹ ọmọtẹ. Uwhremu na a te ti se oghẹrẹ idhere itiena kpobi nọ a sai ro wo ọmọ inọ ọmọ nọ a jọ ọgọ sa (in vitro fertilization).

Dede nọ erẹwho sa-sa a wo ọvuọ edhere riẹ nọ a sai ro ru onana, oghẹrẹ nọ a mai ro ru ei họ: A rẹ kẹ aye na umu jọ nọ ọ rẹ lọ eka jọ, onọ u re ru ike vi evaọ oma riẹ. A vẹ jẹ vuẹ ọzae riẹ inọ ọ rọ ame-oma ze. Kẹsena a vẹ rehọ ike gbe ame-oma ọzae na ze fihọ ọgọ evaọ ẹsipito. Ike nana buobu i ve mu ọmọ họ eru ze. Nọ ẹdọvo hayo edivẹ e tẹ ruemu no, a vẹ te romatotọ rri ike na jẹ salọ enọ e rrọ ziezi nọ a ruẹ nọ e te zọ jẹ te sae daji edhede aye na. Evaọ ẹdẹ avesa, a ve fi ike ivẹ hayo esa nọ e mae rrọ ziezi họ evaọ edhede aye na, re o tẹ maki yoma kẹhẹ ọjọ ọ vẹ zọ. Nọ ọvo hayo ivẹ e tẹ daji edhede na kiyọ aye na o dihọ no, kẹsena a ve bi rẹro inọ emerae e tẹ gba no o ti yẹ.

Kọ ẹvẹ kpahe ike nọ i mu ọmọ họ eru ze no nọ a fihọ oma aye na ha, gbe enọ a ruẹ nọ i ti woma ziezi hi? A gbe ru oware ovo kpahe ai hi i re whu no. Re e seba ewhu, a rẹ sẹro rai evaọ oghẹrẹ ame jọ nọ ọ rrọ dhedhẹ gaga. Fikieme? Otẹrọnọ erọ ọsosuọ  nọ a fihọ edhede aye na kpobi e zọ họ, a rẹ jọ enana wariẹ fi efa họ edhede aye na. Onana u re ru araha ugho na kpotọ keme a te wariẹ dhẹ ọgbohrẹ ọsosuọ na kpobi no emuhọ ze he. Rekọ ẹbẹbẹ na họ, a sae rehọ omarai kpobi hi yọ a sai ku ai fiẹ hẹ. Oware nọ a rẹ sai ru kpahe ike nana nọ e be joma zihe ruọ emọ no na, nọ a be sẹro evaọ oria udhedhẹ na o rrọ ẹbẹbẹ kẹ ahwo buobu wọhọ epanọ o rrọ kẹ ọzae-avọ-aye nọ a nọ onọ obehru na. O sai jọnọ a gbẹ gwọlọ emọ efa ha. O jẹ sae jọnọ ẹbẹbẹ ugho hayo fikinọ a te kpako no uwhremu na, o te lọhọ họ re a wariẹ ru oware na. Oware ofa nọ u re mu ai ozọ họ, ẹbẹbẹ eyẹ otẹrọnọ emọ nọ a fihọ eva aye na kpobi e zọ. * Ofariẹ, ẹbẹbẹ ọ sai jariẹ otẹrọnọ omọvo jọ o whu evaọ usu ọzae-avọ-aye na hayo ọjọ ọ rọo omọfa. Fiki eware nana nọ ma fodẹ gbe efa, u ru nọ erivẹ-orọo buobu a be rọ hwa igho fihọ ẹsipito n’oke t’oke be rọ sẹro ike na kẹ ai.

Evaọ ukpe 2008, edọkita jọ nọ ọ riẹ kpahe ike nọ a rẹ jọ ọgọ sa ọ ta evaọ obe-usi na The New York Times inọ ezae-avọ-eyae buobu a riẹ onọ u woma ha nọ a re ru kpahe ike emọ rai nọ a be sẹro rai evaọ ẹsipito. Obe-usi na o ta nọ: “O tẹ kawo, a be sẹro ike idu egba ene (400,000) nọ i mu emọ họ ezihe ro no evaọ esipito sa-sa nọ e rrọ orẹwho na, yọ a gbe bi fibae kẹdẹ kẹdẹ . . . Nọ a tẹ sẹro ike nana evaọ oria udhedhẹ na ziezi, e rẹ gbẹ jọ uzuazọ te ikpikpe hayo kri vrẹ ere dede. Rekọ orọnọ omarai kpobi e rẹ zọ họ nọ a te si ai no oria udhedhẹ na ze.” (Mai ma jẹlẹ eme na.) Onana o soriẹ ze nọ Ileleikristi jọ a rẹ rọ gwọlọ roro didi kpahe oware nana. Fikieme?

O rẹ sae jọ obufihọ kẹ Oleleikristi nọ ọ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ nana nọ o te roro kpahe oghẹrẹ usiwo-imu efa nọ i wo oghẹrẹ ẹbẹbẹ evona. Oleleikristi ọ sae jiroro kẹ omariẹ kpahe oware nọ o re ru nọ ohwo uviuwou riẹ ọ tẹ mọ te uwhu no rekinọ a be rọ edhere usiwo jọ sẹro uzuazọ riẹ, wọhọ oriruo, nọ  a tẹ be rọ ẹjini fi obọ họ kẹe wẹ. Uvi Ileleikristi a rri uzuazọ ghaghae wọhọ epanọ a dhesẹ evaọ obe Ọnyano 20:13 gbe Olezi 36:9. Awake! ọ May 8, 1974 o ta nọ: “Ahwo nọ a gwọlọ koko izi Ebaibol a re keke aro fihọ kpe ohwo rai nọ ọ mọ te uwhu no ho keme a rri uzuazọ ghaghae wọhọ epanọ Ọghẹnẹ o rri rie, yọ a bi koko izi egọmeti je bi ru lele obroziẹ-iroro rai nọ a rọ Ebaibol wuhrẹ no.” Ẹsejọ o sai jọnọ edhere ọvo nọ a sae rọ sẹro ohwo nọ ọ mọ te uwhu no họ ẹkwoma ẹjini nọ a re ro fi obọ họ kẹe. Ahwo uviuwou ohwo na a rẹ jiroro na kẹ omarai sọ a re si ẹjini nọ o bi fi obọ họ sẹro uzuazọ ohwo na no hayo a rẹ nya siẹe ba.

Uzẹme, onana avọ ike nọ i mu emọ họ ezihe ro nọ a fihọ oria udhedhẹ na nwanọ ẹme ọvona ha. Rekọ oria nọ eware ivẹ nana i ro tho ohwohwo họ, a re si ike na no oria udhedhẹ na, e vẹ te ghra. Nọ oke o be nyaharo na, i ve ti whu no. Fikiere, imava-orọo a rẹ jiroro oware nọ a re ru kpahe ike itienana.—Gal. 6:7.

Nọ orọnọ imava-orọo a jiroro kẹ omarai inọ a rẹ rọ edhere otiọna wo ọmọ fikinọ a be sai yẹ hẹ na, a rẹ sae jẹ iroro na kẹ omarai inọ a te hae hwosa fihọ ẹruọsa ike na evaọ ẹsipito ribri hayo rehọ ai ru iruo oke ofa nọ a tẹ gwọlọ ọmọ. Erivẹ-orọo efa a sae jiroro na kẹ omarai inọ a gbẹ be sẹro ike na ha nọ orọnọ oria udhedhẹ na ọvo a rẹ sae jọ sẹro rai na. Ileleikristi nọ e rẹriẹ ovao dhe iroro-ejẹ nana ae ọvo a rẹ rọ obruoziẹ-iroro rai nọ a rọ Ebaibol wuhrẹ no salọ onọ a re ru. Onana yọ ẹme obọrai avọ Ọghẹnẹ. A rẹ daoma whaha oware nọ u re kpokpo obroziẹ-iroro rai gbe orọ amọfa.—1 Tim. 1:19.

Ọgba-eriariẹ imu jọ ọ ta nọ imava-orọo buobu “a riẹ onọ a re ru hu, yọ o rrọ ẹbẹbẹ kẹ ai gaga re a jiroro oware nọ a re ru kpahe ike nọ i mu emọ họ eru no [nọ a fihọ oria udhedhẹ] na.” O ku ẹme na họ inọ: “Rọkẹ erivẹ-orọo buobu, o wọhọ nọ oware ovuovo nọ a re ru kpahe onana nọ o kare abe o riẹ hẹ.”

Fikiere, Ileleikristi kpobi nọ e gwọlọ rọ edhere otiọna wo emọ a re roro didi kpahe ebẹbẹ nọ i re noi ze. Ebaibol na ọ hrẹ omai nọ: “Ohwo owareghẹ ọ ruẹ ese o re siomano, rekọ ogbori o re zue ruẹe, ọ vẹ ruẹ uye riẹ.”—Itẹ 22:3.

Ọzae avọ aye jọ a be rria kugbe dede nọ a re rọo ho, a bi wuhrẹ Ebaibol re a ruẹse họ-ame rekọ a be sai ru obe orọo rai hi keme ọzae na o wo ebe nọ ọ rọ rrọ ọmotọ orẹwho nọ a rrọ na ha. Yọ egọmeti orẹwho na ọ kuvẹ hẹ re ahwo nọ a rrọ emotọ họ a ru obe-orọo. Kọ a sae whobọ họ obe Ọtamuo Imava-Orọo Inọ A rẹ Jọ Kugbe Ohwohwo (Declaration Pledging Faithfulness) re a jọ erivẹ-orọo jẹ sae họ-ame?

▪ Oyena o rẹ sae wọhọ edhere jọ nọ a re ro ku ẹbẹbẹ na họ, rekọ orọnọ ere Ebaibol ọ ta nọ a re ro ku oghẹrẹ ẹbẹbẹ rai na họ họ. Re ma riẹ oware nọ o jẹ rrọ ere, joma ta kpahe ẹjiroro obe Ọtamuo Imava-Orọo Inọ A rẹ Jọ Kugbe Ohwohwo na gbe oghẹrẹ nọ a rẹ rọ whobọ họ iẹe.

Obe nana yọ obe ọtamuo nọ ọzae avọ aye nọ a gwọlọ rọo a rẹ whobọ họ evaọ iraro isẹri otẹrọnọ oware nọ ma te fodẹ na u bi ru ei bẹbẹ kẹ ai re a ruọ orọo. A rẹ jọ evaọ obe ọtamuo na whobọ họ inọ a te nya siọ ohwohwo ba ha yọ a te daoma ru obe-orọo rai lele uzi egọmeti nọ uvẹ na u te rovie. A ve rri rai evaọ ukoko na wọhọ ọzae-avọ-aye nọ a ruọ orọo rai lele uzi Ọghẹnẹ avọ orọ egọmeti.

Ẹjiroro vẹ gbe oke vẹ a sae rọ whobọ họ obe Ọtamuo Imava-Orọo nana? Jihova ọ to orọo họ, yọ o rri rie ghaghae. Jesu ọ ta nọ: “Onọ Ọghẹnẹ o kugbe no, a jọ ohwo ọvo ọ hẹriẹ e he.” (Mat. 19:5, 6; Emu. 2: 22-24) Ọ ta re inọ: “Kohwo kohwo nọ o siobọno aye riẹ o gbẹrọ fiki ẹnwae-obro ho, ọ jẹ rehọ ọfa, o bruẹnwae. Ọ nọ ọ rọwo riẹ nọ a siobọno i no na o [bruẹnwae].” (Mat. 19:9) Fikiere oware ovo nọ Ikereakere na e ta nọ o rẹ sae fa orọo họ “ẹnwae-obro.” Wọhọ oriruo, nọ ọzae o te lele omọfa nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo riẹ hẹ wezẹ, aye riẹ ọ sae jiroro na kẹ omariẹ sọ ọ rẹ fa hayo gbẹ jọ orọo na. Aye na o wo uvẹ nọ ọ sae rọ rehọ omọfa nọ ọ tẹ fa orọo na no.

Rekọ evaọ oke nọ u kpemu, ichọche nọ e viodẹ evaọ erẹwho jọ a rọwokugbe ẹme Ikereakere nana ha. Ukpoye, a bi wuhrẹ ahwo inọ oware ovuovo o riẹ nọ o rẹ fa orọo ho. Fikiere, evaọ erẹwho itieye na nọ egọmeti a be jọ gaviezọ kẹ ẹme ilorida ichọche gaga, a wo ọruẹrẹfihọ nọ ọ rẹ kuvẹ re a fa orọo ho o tẹ make rọnọ ọrivẹ-orọo na jọ o bruẹnwae. Evaọ erẹwho efa, ohwo ọ rẹ sae fa orọo nọ ọ tẹ gwọlọ rekọ o rẹ jọ bẹbẹ. O rẹ sae rehọ ikpe buobu re a tẹ sae fa orọo. O wọhọ ẹsenọ ichọche hayo egọmeti a be wọso oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta.—Iruẹru 11:17.

O sae jọnọ Oleleikristi jọ ọ rrọ orẹwho nọ a rẹ sae jọ fa orọo ho, hayo nọ o rẹ jọ rehọ ikpe buobu re a sae fa orọo. Nọ o te wo uvẹ nọ ọ sae rọ wariẹ rọo wọhọ epanọ Ikereakere na e ta rekọ ọ daoma bẹ no re ọ fa orọo nọ ọ jọ vẹre, ọ sae whobọ họ obe Ọtamuo Imava-Orọo na. Ukoko Ileleikristi na u wo ọruẹrẹfihotọ utioye nọ a re ro fi obọ họ kẹ ahwo nọ a rrọ erẹwho itieye na. Dede na, orọnikọ erẹwho nọ a rẹ sae jọ fa orọo ọruẹrẹfihotọ nana ọ rrọ kẹ hẹ, o tẹ make rọnọ o rẹ jọ bẹbẹ hayo o gwọlọ igho buobu re a sae fa orọo evaọ erẹwho itieye na.

Fikinọ a riẹ ẹjiroro obe Ọtamuo Imava-Orọo na ha, ahwo jọ nọ a rrọ erẹwho nọ a rẹ sae jọ fa orọo a be gwọlọ nọ a rẹ whobọ họ obe na ukpenọ a rẹ daoma ru oware nọ egọmeti orẹwho rai o ta nọ a rẹ rọ fa orọo.

Ọzae avọ aye nọ a be rria kugbe dede nọ a re rọo ho nọ a nọ onọ obehru na a gwọlọ ruọ orọo rai lele uzi. Aimava na a wo uvẹ nọ a rẹ rọ rọo wọhọ epanọ Ikereakere na e ta, orọnọ orọo ofa jọ a bi no ze he. Dede na, ọzae na ọ rrọ ohwo orẹwho nọ aimava a rrọ na ha, yọ egọmeti orẹwho na ọ kuvẹ hẹ re ohwo nọ ọ rrọ ọmotọ họ o ru obe-orọo evaọ orẹwho na. (Evaọ erẹwho buobu, egọmeti ọ rẹ kuvẹ re imava a ru obe-orọo nọ a gbẹ make rrọ emotọ họ.) Evaọ orẹwho nọ ọzae avọ aye nọ ma fodẹ na a be rria na, egọmeti o wo ọruẹrẹfihotọ kẹ orọo-ofa. Fikiere, oyena yọ orẹwho nọ a rẹ jọ whobọ họ obe Ọtamuo Imava-Orọo na ha. Muẹrohọ inọ orọnọ ọzae hayo aye nọ ma be ta ẹme rai na a be gwọlọ fa orọo jọ họ, rekọ a be rọwo kẹ ai re a kere obe-orọo evaọ orẹwho na ha. A wo uvẹ nọ a sae rọ ruọ orọo. Rekọ nọ ọzae na ọ rrọ ọmotọ họ na, ẹvẹ a sai ro wo obe-orọo? A sai wo obe-orọo evaọ orẹwho na otẹrọnọ ọzae na o ru ebe nọ ọ rẹ rọ jọ ọmotọ. Hayo aimava na a sai kpohọ orẹwho ofa nọ u wo oghẹrẹ izi orẹwho nọ a rrọ na ha.

Ọzae avọ aye na a sae ruọ orọo wọhọ epanọ izi Ọghẹnẹ gbe orọ egọmeti o gwọlọ. (Mak 12:17; Rom 13:1) Ma rẹro nọ a ti ru ere. Kẹsena a ve ti te kẹ ame-ọhọ.—Hib. 13:4.

[Oruvẹ-obotọ]

[Ẹme nọ a fi ẹgba họ nọ ọ rrọ ẹwẹ-obe avọ 14]

Ileleikristi nọ e rẹriẹ ovao dhe iroro-ejẹ nana ae ọvo a rẹ rọ obruoziẹ-iroro rai nọ a rọ Ebaibol wuhrẹ no salọ onọ a re ru, onana yọ ẹme obọrai avọ Ọghẹnẹ

[Ẹkpẹti nọ o rrọ ẹwẹ-obe avọ 15]

AME-OMA ỌZAE GBE IKE AYE NỌ A RẸ JỌ ỌGỌ GUAKUGBE RO WO ỌMỌ EVAỌ OGHẸRẸ OFA

Ame-oma ọzae gbe ike aye nọ a rẹ jọ ọgọ guakugbe o wha iruẹru efa ze nọ e wọso Ẹme Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo, a rẹ sae rọ ike aye gua ame-oma ọzae ọfa nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo riẹ hẹ, a ve fi ike nana nọ i mu ọmọ họ eru ze no na họ oma aye ọnana. (Ẹsejọ eyae ivẹ nọ e be rria kugbe wọhọ ọzae-avọ-aye a re ru onana.) U te no ere no, aye ọ rẹ sae ta nọ a fi ame-oma ọzae riẹ nọ a guakugbe ike aye ofa jọ no fihọ edhede ọyomariẹ.

Oghẹrẹ ofa jọ o riẹ nọ a re se “eke omọfa nọ a rọ kẹ ohwo yọrọ,” koyehọ a rẹ rọ ame-oma no oma ọzae ọfa ze, a vẹ jẹ rọ eke no oma aye ọfa ze, nọ a jẹ gua ai kugbe no a ve fi ei họ oma aye ọfa. Ofa jọ o tẹ jẹ riẹ, onọ a rẹ rọ jọ ọgọ gua ame-oma ọzae gbe ike aye riẹ kugbe, kẹsena a ve fi ei họ edhede aye ọfa nọ o re yẹ ọmọ na kẹ ai nọ emera riẹ e tẹ gba no. *

Ileleikristi a rẹ whaha oghẹrẹ emọ-iyẹ itieye na kpobi keme Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Whọ rọ aruọwha lele aye ọrivẹ ra wezẹ re wha zuoma ha.” (Izerẹ 18:20, 29; Itẹ 6:29) Nọ a tẹ gua ame-oma ọzae gbe ike aye nọ aimava a rrọ ọzae-avọ-aye he kugbe yọ ọfariẹ-ogbe, onọ Ebaibol o se por·neiʹa. Iruẹru itieye na kpobi e thọ keme oyena yọ ọfariẹ-ogbe.—Mat. 5:32; 1 Kọr. 5:11; 6:9, 18; Hib. 13:4.

[Oruvẹ-obotọ]