1-3. Re a vioja eme u dhesẹ, kọ ẹvẹ o sai ro kpomahọ omai? (b) Ẹvẹ oriruo Pọl o sai ro fi obọ họ k’omai nọ ma gbẹ rọ vioja ha evaọ egagọ Ọghẹnẹ?

ỌKETA jọ o kere nọ: “Te ẹmeunu hayo onọ a kere, ‘O hae jọ nọ mẹ riẹ’ họ ẹme nọ ọ mae da kpaobọ.” Ọketa nọ o kere eme nana họ J. G. Whittier, yọ ọ jẹ ta kpahe eware nọ ma rẹ sae vioja rai inọ dodokọ ma rẹ sae wariẹ ru ai oghẹrẹ ofa. Re a “vioja,” u dhesẹ edada hayo ọkora nọ ohwo o re wo fiki oware jọ nọ o ru hayo nọ o ru hu, yọ o rẹ sai je dhesẹ nọ ohwo na ọ be rowo obọ fiki oware na. Mai kpobi ma ru eware jọ vrẹ no nọ ma roro nọ dodokọ ma ru rai oghẹrẹ ofa hayo ma he ru ai hi. Eware vẹ whọ be vioja rai?

² Ahwo jọ a thọ izi ilogbo no evaọ uzuazọ rai. Otujọ a re nwane ru eware nọ i yoma tere he evaọ uzuazọ, rekọ a bi roro sọ eware nọ e ginẹ mai woma evaọ uzuazọ a bi le na. Ahwo jọ a kpairoro vrẹ ethobọ rai nọ i kpemu je bi yeri uzuazọ rai vrẹ. Rekọ udu u bi brukpe otujọ n’oke t’oke kpahe oware uyoma nọ a ru vrẹ no inọ “dodokọ mẹ riẹ.” (Ol. 51:3) Ẹvẹ o rrọ k’owhẹ? Kọ o rrọ owhẹ oma nọ dodokọ whọ rẹ gọ Ọghẹnẹ no umuo enẹna vrẹ ababọ oja-oviẹ? Kọ oriruo ohwo jọ ọ riẹ nọ o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai ru ere? Ee, oriruo Pọl ukọ na.

³ Pọl o ru eware nọ i yoma gaga gbe iwoma evaọ uzuazọ riẹ. Eware iyoma nọ o ru okenọ u kpemu e da riẹ gaga rekọ ọ salọ nọ ọ rẹ rọ abọ uzuazọ riẹ nọ u kiọkọ ruiruo ziezi evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Joma ta kpahe oghẹrẹ nọ oriruo riẹ ọ sai ro fi obọ họ k’omai nọ ma gbẹ rọ vioja ha evaọ egagọ Ọghẹnẹ.

4. Eware iyoma vẹ Pọl o ru nọ ọ vioja rai uwhremu na?

⁴ Pọl o ru eware jọ okenọ ọ jọ ohwo Farisi, nọ ọ vioja rai uwhremu na. Wọhọ oriruo, ọ wha ukpokpoma  ogaga se Ileleikristi. Ebaibol na ọ ta nọ okenọ a rọ itho fi Stivin kpe no, “Sọl [nọ a bi se Pọl uwhremu na] kọ ikoko o muhọ ẹraha, . . . o si ezae avọ eyae na ototọ o ve fi ai họ eva uwou-odi.” (Iruẹru 8:3) Ọgba-eriariẹ jọ nọ a re se Albert Barnes ọ ta nọ ẹme Grik nọ a fa “muhọ ẹraha” na yọ “ẹme ọgaga nọ o dhesẹ oghẹrẹ ọwhọ gbe evedha nọ [Sọl] o je ro kpokpo ahwo ọnana.” Fiki onana Barnes ọ ta nọ, “Ofu nọ ọ jọ Sọl eva kpahe ichọche na ọ wọhọ ọrọ arao ẹwọ.” Fikinọ Sọl ọ jọ ọgba-egagọ ahwo Ju, o je roro nọ Ileleikristi nọ ọ be raha na yọ iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ o bi ru na. Fikiere ọ tẹ rọ kpahe Ileleikristi na avọ ofu ọgaga, “ruabọhọ bi guegue ilele Ọnowo na, . . . makinọ ọzae hayo aye,” be gwọlọ ai kpe.—Iruẹru 9:1, 2; 22:4. *

5. Gbiku oghẹrẹ nọ Sọl o ro kurẹriẹ?

⁵ Sọl ọ jiroro nọ o re kpobọ Damaskọs re o mu Ileleikristi nọ e rrọ obei se ogbẹguae Sanhẹdrin evaọ obọ Jerusalẹm re a jọ obei gb’edha họ ae aro. Rekọ ọ sai ru onana ha keme Kristi nọ o w’uzou ukoko Ileleikristi na ọ be wọso na. (Ẹf. 5:23) Nọ Sọl o je kpobọ Damaskọs, Jesu ọ tẹ rọ ẹkwoma elo igbunu jọ roma via kẹe evaọ edhere, onọ o lẹliẹ e riẹ tuaro. Kẹsena Jesu ọ tẹ ta kẹ Sọl nọ o kpobọ Damaskọs inọ ọ te jọ obei vuẹe oware nọ o ti ru. Ikuigbe oware nọ o via nọ o te obei no e rrọ obe ọ Iruẹru Ikọ Na 9:3-22.

6, 7. Eme o dhesẹ nọ Pọl ọ riẹ eware iyoma nọ o ru vrẹ no?

⁶ Nọ Pọl o kurẹriẹ no, o te nwene iroro riẹ kpahe eware nọ o se gboja vẹre. Enẹna, ukpenọ o mukpahe Ileleikristi, o zihe ruọ ọtausiuwoma ajọwha. O tube kere kpahe omariẹ uwhremu na nọ: “Wha yo edo usi uruemu mẹ vẹre oghẹrẹ uzuazọ nọ mẹ jọ udevie egagọ ahwo Ju yeri okenọ u kpemu, epanọ me ro kpokpo [ukoko] Ọghẹnẹ vi ofa, mẹ tẹ jẹ guọlọ iẹ raha.” (Gal. 1:13) Uwhremu na nọ o je kere se Timoti gbe ikoko obọ Kọrint avọ Filipai, Pọl ọ wariẹ fodẹ eware iyoma nọ o ru okenọ u kpemu. (Se 1 Ahwo Kọrint 15:9; Fil. 3:6; 1 Tim. 1:13) Orọnọ eva e jẹ were Pọl inọ o bi kere eware itiena kpahe omariẹ hẹ, yọ o je ru hu wọhọ ẹsenọ eware itieye e via ha. Ọ riẹ nọ o ru eware nọ i yoma gaga.—Iruẹru 26:9-11.

⁷ Ọzae jọ nọ o wuhrẹ kokodo kpahe eme Ebaibol nọ a re Frederic W. Farrar ọ ta kpahe epanọ Sọl o ru te “evaọ iruẹru ukpokpoma nọ u thesiwa.” Ọ ta re nọ ma tẹ romatotọ roro kpahe epanọ Pọl o kpokpo Ileleikristi te ọvo “ma sae rọ riẹ oghẹrẹ nọ iruẹru riẹ erọ okenọ u kpemu e da riẹ te gbe epanọ ẹpoviẹ nọ o wo no obọ iwegrẹ riẹ ze uwhremu na ọ ga te.” Ẹsejọhọ Pọl ọ te ruẹ inievo jọ evaọ ikoko sa-sa nọ o weze bru, inievo nọ ọ re te ruẹ ẹdẹvo ho nọ a jẹ nya bru ei ze jẹ ta nọ, ‘Whẹ họ Pọl nọ o je kpokpo omai na.’—Iruẹru 9:21.

8. Ẹvẹ Pọl o rri aruoriwo gbe uyoyou nọ Jihova avọ Jesu a wo kẹe, kọ eme ma wuhrẹ no onana ze?

⁸ Rekọ Pọl o vuhumu nọ Ọghẹnẹ o wo aruoriwo kẹe jabọ nọ ọ sae rọ ruabọhọ iruo usiuwoma ota riẹ. Evaọ ebe ikpegbene sa-sa nọ o kere evaọ Ebaibol na, ọ fodẹ aruoriwo Ọghẹnẹ unuẹse buobu tube vi amọfa nọ a kere ebe efa Ebaibol na. (Se 1 Ahwo Kọrint 15:10.) Pọl o vuhu aruoriwo Ọghẹnẹ mu te epanọ ọ rọ gwọlọ daoma riẹ kpobi evaọ iruo Uvie na. O soriẹ nọ o tube ro “ru iruo vi” ikọ nọ i kiọkọ kpobi. Uzuazọ nọ Pọl o yeri yọ obọdẹ oriruo nọ u dhesẹ nọ  ma tẹ fa izieraha mai je kurẹriẹ, Jihova ọ rẹ rọ vrẹ omai fiki idhe ẹtanigbo Jesu. Onana yọ emamọ oriruo kẹ ohwo kpobi nọ o rrọ bẹbẹ kẹ re ọ rọwo nọ uwhu ẹtanigbo Jesu Kristi o rẹ sai si izieraha riẹ no ho. (Se 1 Timoti 1:15, 16.) Dede nọ Pọl ọ wọso Kristi thesiwa, o kere nọ: ‘Ọmọ Ọghẹnẹ, o you omẹ, ọ rehọ oma riẹ kẹ omẹ.’ (Gal. 2:20; Iruẹru 9:5) Ẹhẹ, Pọl ọ kuvẹ hẹ re iroro eware iyoma nọ o ru vrẹ no i si ei kpemu evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Kọ whọ sai ru epọvo na?

9, 10. (a) Eme ọ rẹ sae lẹliẹ idibo Jihova jọ vioja? (b) Fikieme u gbe ro fo ho re ma ruawa kpahe eware nọ ma ru vrẹ no?

⁹ Kọ who ru eware jọ okenọ u kpemu nọ whọ be vioja rai enẹna? Kọ whọ raha oke le eware jọ nọ i fioka ha no? Kọ who ru eware jọ nọ e wha omonwa se amọfa no? O sae jọnọ whọ be vioja fiki oware ofa jọ. Onọ na họ, Eme whọ rẹ sai ru kpahe iẹe?

¹⁰ Ahwo buobu a rẹ ruawa gaga. Ohwo ọ tẹ be ruawa ẹsikpobi yọ ọ be kẹ omobọ riẹ uye. Kọ awa-ọruọ o re ku ẹbẹbẹ jọ họ? Dazigbe. Awa-ọruọ o rẹ lẹliẹ owhẹ raha oke gbe ẹgba ra kufiẹ. Ukpenọ whọ ruawa, whọ rẹ sai ru oware jọ kpahe ẹbẹbẹ nọ ọ rrọ otọ nọ o rẹ wha emamọ iyẹrẹ ze. Wọhọ oriruo, ma rehọ iẹe nọ who ru ohwo jọ thọ, who te wou unu kẹe o rẹ sai fi obọ họ ku ẹbẹbẹ na họ. Whọ sae whaha oware kpobi nọ whọ riẹ nọ o wha ẹbẹbẹ na ze, re oware na o seba ẹvia ẹdẹfa. Rekọ u wo oghẹrẹ ebẹbẹ jọ evaọ uzuazọ nọ whọ rẹ sai ru oware ovo kpahe he. Awa-ọruọ kpahe ebẹbẹ itieye na o rẹ sai si owhẹ kpemu evaọ egagọ Ọghẹnẹ ukpenọ ewoma o noi ze. Erere ọvuọvo o re no awa-ọruọ ze he.

11. (a) Ẹvẹ ma sai ro wo aruoriwo Ọghẹnẹ? (b) Eme Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma ru re ma sai wo udhedhẹ iroro?

¹¹ Ahwo jọ a rẹ k’uvẹ re iroro eware iyoma nọ a ru vrẹ no e lẹliẹ ai roro  nọ a gbe fioka ha evaọ aro Ọghẹnẹ. A rẹ sai roro nọ, a te gbẹ sai wo aruoriwo Ọghẹnẹ hẹ keme a nya thabọ ga hrọ no hayo a ru oware uyoma na kpekpe hrọ no. Rekọ uzẹme na họ, ghelọ eware iyoma nọ a ru vrẹ no kẹhẹ, a rẹ sai kurẹriẹ jẹ lẹ Ọghẹnẹ kẹ erọvrẹ. (Iruẹru 3:19) Jihova Ọghẹnẹ ọ rẹ sae reohrọ rai, wọhọ epanọ o ru kẹ ahwo buobu no. Odibo oruọzewọ nọ o wo omaurokpotọ je kurẹriẹ o re wo aruoriwo Jihova. Ere o jọ kẹ Job nọ ọ ta nọ: “Me . . . kurẹriẹ evaọ ovu gbe enwo.” (Job 42:6) Re ma sai wo udhedhẹ iroro, o gwọlọ nọ ma re ru oware nana nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ mi omai na inọ: “Ọnọ ọ kuọ oruthọ riẹ dhere ọ rẹ nyahọ aro ho, rekọ ọnọ ọ ta iruthọ riẹ via, nọ o je sioma no ai o re wo ohrọ-oriọ.” (Itẹ 28:13; Jem. 5:14-16) Fikiere ma rẹ fa izieraha mai kẹ Ọghẹnẹ, lẹ kẹ erọvrẹ, jẹ daoma re ma kpọ oware nọ ma ru thọ na vi. (2 Kọr. 7:10, 11) Nọ who te ru enana kpobi, who ti wo aruoriwo Ọghẹnẹ ‘keme ọ rẹ te rọ vrẹ owhẹ.’—Aiz. 55:7.

12. (a) Eme oware nọ o via kẹ Devidi u wuhrẹ omai kpahe oghẹrẹ nọ ma sae rọ whaha udu obrukpe? (b) Oghẹrẹ vẹ oware o rọ da Jihova no, kọ ẹvẹ onana nọ ma riẹ o rọ rrọ erere kẹ omai? (Rri ẹkpẹti na.)

¹² Olẹ yọ emamọ edhere jọ nọ ma sai ro wo obufihọ Ọghẹnẹ. Devidi ọ jọ evaọ olẹ jọ nọ a kere fihọ obe Ilezi na horie eva riẹ kpobi kẹ Jihova. (Se Olezi 32:1-5.) Wọhọ epanọ Devidi ọ ta na, ohwo ọ rẹ dọ nọ ọ gbẹ fere imuemu riẹ via ha. U mu omai ẹro nọ Devidi ọ jẹ mọ, je wo ọkora evaọ okenọ ọ re fa iruthọ riẹ hẹ. Eme u ru oma voro iei, je ru nọ a rọ rehọ iruthọ riẹ vrẹe? Izieraha riẹ nọ ọ fa kẹ Ọghẹnẹ. Jihova ọ k’uyo olẹ Devidi je fi obọ họ kẹe ru eware nọ u fo. Epọvo na re, whọ tẹ lẹ se Jihova, o rẹ sai mu owhẹ ẹro nọ ọ te k’uyo olẹ ra. Otẹrọnọ udu o be hai brukpe owhẹ fiki eware iyoma jọ nọ who ru vrẹ no, daoma nwene re who je wo imuẹro nọ Jihova ọ rọ vrẹ owhẹ no.—Ol. 86:5.

13, 14. (a) Eme u fo nọ o rẹ jọ omai oja enẹna? (b) Enọ vẹ e rẹ sai fi obọ họ k’omai kiẹ uzuazọ mai riwi enẹna?

¹³ A rẹ ta nọ, ohwo o re wo otoriẹ uzuazọ nọ o te roro kpemu, yọ re o yeri uzuazọ riẹ vrẹ, o gwọlọ nọ ọ rẹ tẹrovi obaro. Fikiere ukpenọ ma ruawa kpahe oghẹrẹ uzuazọ nọ ma yeri vrẹ no, u fo nọ ma tẹrovi eware nọ ma bi ru enẹna gbe evaọ obaro. Eme ma bi ru hayo nọ ma bi ru hu enẹna, nọ ma te vioja kpahe evaọ obaro inọ ma hai ru hayo ma hai ru hu? Kọ ma be gọ Jihova ziezi enẹna evaọ edhere nọ ma te rọ vioja riẹ odẹ n’otha ha?

¹⁴ Nọ uye ulogbo na u bi si kẹle na,  ma gwọlọ nọ iroro obrukpe evuevo i kpokpo omai udu hu, iroro wọhọ: ‘Kọ mẹ gbẹ hẹ sae daoma vi enẹ evaọ egagọ Ọghẹnẹ? Kọ eme mẹ gbẹ jọ ọkobaro ho evaọ okenọ uvẹ na u rovie? Eme mẹ gbẹ nyate utee odibo oruiruo ho? Kọ mẹ ginẹ dawo ẹgba mẹ kpobi re mẹ whẹ uruemu okpokpọ na h’oma? Kọ mẹ yọ oghẹrẹ ohwo nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ọ rẹ jọ akpọ ọkpokpọ na?’ Ukpenọ enọ itieye na i kpokpo omai udu, o gwọlọ nọ ma rehọ ai kiẹ omamai riwi re ma ruẹ nọ ma dawo utho ẹgba mai kpobi evaọ egagọ Jihova. Ogbẹrọ ere he, ma ve ti yeri uzuazọ nọ ma te vioja riẹ evaọ obaro.—2 Tim. 2:15.

15, 16. (a) Eme ahwo jọ a kpairoro vrẹ no re a sae rọ iruo Uvie na karo? (b) Fikieme u gbe fo ho re ma vioja eware nọ ma kpairoro vrẹ re ma sae rọ iruo Uvie na karo?

¹⁵ Kọ ẹvẹ whai otu nọ wha nyasiọ eware jọ ba re wha sai ru iruo odibọgba oke-kpobi? Ẹsejọhọ whọ nyasiọ eware jọ nọ e hai ru owhẹ jọ okpohwo hayo okọ-ugho ra nọ o be nya haro ziezi ba, who te ru uzuazọ ra lọhọ re whọ sai w’obọ ziezi evaọ iruo Uvie na. O jẹ sae jọnọ whọ kpairoro vrẹ orọo, hayo whọ rọo rekọ whọ kpairoro vrẹ emọ-iyẹ re whọ ruẹsi ru iruo odibọgba oke-kpobi nọ eware yena e hae te k’owhẹ uvẹ ru hu, wọhọ iruo Ebẹtẹle, iruo ebabọ Egwa Uvie, iruo ọsẹro ọnyawariẹ hayo imishọnare. Kọ enẹna nọ whọ be kpako no evaọ egagọ Jihova na, whọ be vioja iroro nọ whọ jẹ na? Kọ u fo re who roro nọ whọ hae salọ oghẹrẹ uzuazọ uyero nọ whọ nya seba na, hayo whọ hae nya siọ ae ba tao ho? Vievie.

¹⁶ Uyoyou nọ who wo kẹ Jihova gbe isiuru nọ whọ gwọlọ ro fi obọ họ kẹ amọfa nọ a gwọlọ gọe e wọ owhẹ jiroro na. U fo ho re who roro nọ uzuazọ o hai ti woma vi epanọ o rrọ na, o hae jọnọ whọ salọ eware nọ whọ nya seba na. Eva e rẹ sae were owhẹ nọ whọ salọ oware nọ whọ riẹ nọ u fo. Eva e rẹ sae were owhẹ re inọ whọ dawo ẹgba ra kpobi evaọ egagọ Jihova. O te thọrọ Jihova ẹro ho inọ whọ nyasiọ eware buobu ba fiki iruo riẹ. Evaọ uvi uzuazọ nọ o be tha na, who ti wo eghale buobu nọ who tube rẹro rai vievie he.—Ol. 145:16; 1 Tim. 6:19.

17, 18. (a) Eme o fi obọ họ kẹ Pọl nọ ọ gbẹ rọ vioja ha evaọ egagọ Ọghẹnẹ? (b) Nọ whọ be gọ Jihova na, eme họ ọtamuo ra kpahe eware nọ e vrẹ no, enọ who bi ru enẹna, gbe enọ e rrọ obaro tha?

¹⁷ Eme u fi obọ họ kẹ Pọl nọ ọ gbẹ rọ vioja ha evaọ egagọ Ọghẹnẹ? J. B. Phillips ọ fa ẹme nọ Pọl o kere evaọ Ebaibol na nọ: “Mẹ nyasiọ eware nọ i kpemu ba jẹ riẹ abọ bru oware kpobi nọ o rrọ obaro, mẹ tẹrovi utee na.” (Se Ahwo Filipai 3:13, 14.) Pọl o je roro kpahe eware iyoma nọ o ru hu evaọ okenọ ọ jọ egagọ ahwo Ju. Ukpoye, ọ rọ ẹgba riẹ kpobi le epanọ ọ sai ro wo okẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ nọ o rrọ obaro na t’obọ.

¹⁸ Mai kpobi ma rẹ sae daoma ru oware nọ Pọl o ru na. Ukpenọ ma rẹ ruawa kpahe eware nọ e vrẹ no, nọ ma sai ru oware ovo kpahe he, u fo nọ ma tẹrovi eware nọ e rrọ obaro. Orọnikọ onana u dhesẹ nọ eware nọ ma ruthọ nọ e vrẹ no e te nwane thọrọ omai ẹro ho, rekọ ma rẹ rọ iroro kpe omamai no fiki rai hi. Ma rẹ daoma kpairoro vrẹ eware nọ e vrẹ no, rọ ẹgba mai kpobi gọ Ọghẹnẹ enẹna, jẹ tẹrovi eghale nọ e be tha evaọ obaro.