1, 2. (a) Ẹme Hibru nọ a fa adhẹẹ hayo orro na, eme u dikihẹ kẹ? (b) Enọ vẹ ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

NỌ WHO te yo ẹme na “adhẹẹ” hayo orro, eme ọ rẹ ziọ owhẹ iroro? Kọ erru hayo oruaro emama Ọghẹnẹ? (Ol. 19:1) Kọ adhẹẹ gbe orro nọ a rẹ kẹ edafe, ahwo nọ a wo areghẹ, hayo nọ akpọ o woma kẹ? Evaọ Ebaibol na, ẹme Hibru nọ a fa “adhẹẹ” hayo orro na u dhesẹ oware nọ o rrọ gbẹgbẹdẹ. Evaọ oke anwae nọ a jẹ hae rọ eware wọhọ igoru gbe isiliva ru ugho, epanọ ugho o gbẹdẹ te ere u re wo aghare te. Fikiere ẹme nọ a fa “adhẹẹ” hayo orro nọ u dikihẹ kẹ oware ogbẹgbẹdẹ na yọ oware nọ o rrọ oghaghae.

² Ẹsejọhọ ma rẹ rọ adhẹẹ kẹ ohwo fikinọ o wo ẹgba, ọkwa hayo okpodẹ, rekọ eme Ọghẹnẹ o re rri evaọ oma ohwo? Ebaibol na ọ ta kpahe adhẹẹ hayo orro nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ ahwo-akpọ. Wọhọ oriruo, Itẹ 22:4 o ta nọ: “Osohwa omaurokpotọ avọ ozodhẹ ỌNOWO na họ efe, adhẹẹ gbe uzuazọ.” Yọ Jemis olele na o kere nọ: “Wha hrẹ oma rai kpotọ kẹ Ọnowo Ọghẹnẹ re ọye ọvo ọ te kpare owhai kpehru.” (Jem. 4:10) Eme họ adhẹẹ nọ Jihova ọ kẹ ahwo-akpọ? Eme ọ rẹ sae whaha omai nọ ma gbe ro wo adhẹẹ yena ha? Kọ ẹvẹ ma sai ro fi obọ họ kẹ amọfa wo adhẹẹ nana?

3-5. Ẹvẹ Jihova ọ be rọ duọ orro họ omai oma?

³ Ọso-ilezi na ọ ta avọ imuẹro nọ Jihova o ti kru obọze riẹ, ọ vẹ te rehọ iẹe ziọ oruaro. (Se Olezi 73:23, 24.) Ẹvẹ Jihova o re ro ru onana? Jihova ọ rẹ duọ orro họ idibo omarokpotọ riẹ oma evaọ idhere buobu. O bi fi obọ họ kẹ ai wo otoriẹ oreva riẹ. (1 Kọr. 2:7) Ọ be kẹ ahwo kpobi nọ a bi ru oreva  riẹ uvẹ-ọghọ nọ a rẹ rọ jọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ.—Jem. 4:8.

⁴ Iruo usiuwoma ota nọ ọ kẹ idibo riẹ yọ edhere ọfa nọ Jihova ọ be rọ duọ orro họ ae oma. (2 Kọr. 4:1, 7) Jihova ọ ya eyaa kẹ ahwo nọ a be rọ uvẹ-ọghọ nana jiri iei je bi fi obọ họ kẹ amọfa nọ: “Enọ e kẹ omẹ adhẹ mẹ rẹ kẹ adhẹ.” (1 Sam. 2:30) Ahwo otiọnana a wo adhẹẹ nọ a ro wo emamọ odẹ kugbe Jihova, yọ u muẹro nọ ibe Ileleikristi rai a be ta ẹme owoma rai re.—Itẹ 11:16; 22:1.

⁵ Kọ ẹvẹ o rrọ kẹ enọ e be “hẹrẹ ỌNOWO [jẹ bẹ] nya edhere riẹ”? Jihova ọ ya eyaa kẹ ae nọ: “[Mẹ] rẹ te kpare owhẹ kpehru re whọ reuku otọ na; nọ a te guọghọ oru-umuomu, whọ te rue riẹ.” (Ol. 37:34) A bi rẹro okenọ a ti ro wo orro nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ, uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.—Ol. 37:29.

6, 7. Fikieme ahwo buobu a gbe je ro fi ẹrọwọ họ Jesu hu?

⁶ Eme ọ rẹ sae whaha omai nọ ma gbe ro wo adhẹẹ hayo orro nọ Jihova ọ gwọlọ kẹ omai hi? Oware jọ nọ o rẹ sae whae ze họ, nọ ma te bi lele ẹme ahwo nọ a be gọ Jihova ha. Jọn ukọ na o kere kpahe otujọ nọ i wo udu-esuo evaọ okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ nọ: “Ikpahwo buobu a rọwo [Jesu] ghele, rekọ fiki ozọ otu Farisi a [gbẹ] rọwọ iẹe via ha, ogbẹrọ ere he a ve ti mu ai imu eva uwou-egagọ. Keme a you ujiro ahwo vi o rọ Ọghẹnẹ.” (Jọn 12:42, 43) O hai woma kẹ ikpahwo yena, a gbẹ hae dhozọ ahwo Farisi na ha.

⁷ Evaọ okenọ Jesu o mu iruo odibọgba họ obọ, ọ fodẹ oware nọ ahwo buobu a gbe ti ro fi ẹrọwọ họ iẹe he. (Se Jọn 5:39-44.) U kri no nọ ahwo Izrẹl a bi ro rẹro Mesaya na. Okenọ Jesu o mu ahwo họ ewuhrẹ no, ẹsejọhọ ahwo jọ a riẹ no eruẹaruẹ Daniẹl ze inọ oke yena Kristi ọ te rọ nyaze wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ. Emerae jọ nọ i kpemu nọ Jọn ọhọ-ahwo-ame na ọ jẹ ta usiuwoma, ahwo buobu a jẹ ta nọ o wọhọ nọ “ọye họ Kristi na.” (Luk 3:15) Obọnana, Mesaya nọ a be hẹrẹ anwẹdẹ na ọye o bi wuhrẹ ae na. Rekọ enọ e riẹ Ikereakere na muotọ a rọwo nọ ọye họ Mesaya na ha. Jesu ọ fodẹ oware nọ o soriẹ, nọ ọ nọ ae inọ: “Ẹvẹ wha rẹ sae rọwa, whai nọ ohwo ọ rẹ rehọ oro ohwo, yọ wha guọlọ oro nọ uno obọ Ọghẹnẹ ze he?”

8, 9. Rọ oriruo elo ikpẹ dhesẹ epanọ orro ahwo-akpọ o sae rọ whaha omai orro nọ u re no obọ Ọghẹnẹ ze.

⁸ Joma kẹ oriruo jọ nọ u dhesẹ epanọ orro ahwo-akpọ o sae rọ whaha orro Ọghẹnẹ nọ o hai te omai. Idedeghe mai na ọ vọ avọ elo oruaro. Kọ whọ kareghẹhọ aso ẹdẹjọ nọ who rri ehru jẹ ruẹ isi buobu nọ e vọ idedeghe na? Elo isi na u re mu urirẹ. (1 Kọr. 15:40, 41) Rekọ who te rri ehru evaọ ẹwho nọ ikpẹ e vọ, ẹsejọhọ who ti muẹrohọ elo isi na t’ere he. Kọ fikinọ ikpẹ ẹwho na e be mai lo? Vievie. Oware nọ o soriẹ họ, ikpẹ ẹwho na e kẹle omai vi isi na, u te bi ru nọ ma gbe bi ro muẹrohọ oruaro isi na ha. Re ma sae ruẹ erru hayo oruaro isi na, o gwọlọ nọ ma re kpohọ oria ofa nọ elo ikpẹ ẹwho na o bi te he.

⁹ Epọvo na, orro nọ u re no obọ ahwo-akpọ ze o rẹ sai ru nọ ma gbẹ rọ gwọlọ hayo wo isiuru kpahe orro nọ Jihova ọ gwọlọ kẹ omai hi. Ahwo buobu a rẹ gwọlọ yo usiuwoma ha fiki ozọ ahwo uviuwou hayo egbẹrioma rai. Kọ idibo Ọghẹnẹ nọ e roma  mudhe no a sae gwọlọ orro ahwo-akpọ vi orọ Ọghẹnẹ re? Ma rehọ iẹe nọ a dhe uzoge oniọvo-ọmọzae jọ kpohọ usiuwoma ota evaọ ẹkwotọ nọ a jọ riẹe ziezi, rekọ ahwo ẹkwotọ na a riẹ nọ oniọvo na yọ Osẹri Jihova ha. Kọ oniọvo na o ti gu inoma fiki ozọ? Kọ otẹrọnọ a bi se oniọvo jọ ẹkoko fiki ute jọ nọ o bi le evaọ egagọ Ọghẹnẹ? Kọ ọ te daezọ ẹme ahwo nọ a se egagọ Jihova gboja ha? Hayo ma rehọ iẹe nọ oniọvo jọ ọ thọ uzi ulogbo jọ, kọ ọ te ko uzioraha na dhere fikinọ ọ gwọlọ nọ a mi ei uvẹ-iruo riẹ hẹ hayo ọ gwọlọ nọ onana o wha edada se uviuwou riẹ hẹ? Ohwo nana o te rri usu riẹ kugbe Jihova ghaghae, o re “se ekpako ukoko na” re a fi obọ họ kẹe.—Se Jemis 5:14-16.

10. (a) Eme ma rẹ whaha nọ a tẹ kẹ omai ohrẹ hayo nọ ma te bi lele amọfa ru oware? (b) Eme o re no ẹzi omaurokpotọ ze?

¹⁰ O sae jọnọ ma be riẹ ru evaọ ukoko na, rekọ oniọvo jọ ọ tẹ kẹ omai ohrẹ. Ohrẹ oniọvo nana o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai, nọ ma gbẹ k’uvẹ re omovia o lẹliẹ omai gu inoma kpahe oware nọ ọ vuẹ omai na ha. Hayo, ma rehọ iẹe nọ whẹ avọ oniọvo jọ wha bi ru oware jọ kugbe. Kọ whọ te gwọlọ nọ who re wo orro gbe ajiri nọ u ti noi ze, fikinọ whọ mai ru hayo iroro nọ whọ jẹ ze a sai ro ru ei? Evaọ oware kpobi nọ who bi ru, hae kareghẹhọ nọ “adhẹẹ u re te ohwo nọ o wo ẹzi omurokpotọ.”—Itẹ 29:23.

11. Didi iroro u fo nọ ma re wo nọ ahwo a te jiri omai, kọ fikieme?

¹¹ Esẹro gbe ahwo nọ a be “guọlọ ọkwa [ọsẹro]” a rẹ whaha orro nọ a rẹ gwọlọ kẹ omobọ rai. (1 Tim. 3:1; 1 Tẹs. 2:6) Eme u fo nọ oniọvo o re ru nọ a te jiri ei kẹ oware jọ nọ ọ riẹ ru? Ẹsejọhọ ọ te nwani ru wọhọ Sọl Ovie na ha, ọnọ ọ ma oware jọ jẹ rọ duọ orro họ omariẹ. (1 Sam. 15:12) Ghele na, kọ o ti vuhumu nọ aruoriwo Jihova ọ sai ro ru oware na, jẹ rẹroso Jihova kẹ obufihọ gbe obokparọ evaọ oware ofa kpobi nọ o ti ru evaọ obaro? (1 Pita 4:11) Nọ amọfa a te bi jiri omai, oware nọ ma rrọ obeva roro oye u re dhesẹ oghẹrẹ orro nọ ma be gwọlọ.—Itẹ 27:21.

12. Fikieme ahwo Ju jọ a gbẹ rọ kezọ kẹ ovuẹ Jesu hu?

¹² Isiuru mai yọ oware ofa nọ o rẹ sae whaha omai ewo orro Ọghẹnẹ. Isiuru iyoma e rẹ sai ru nọ ma gbẹ rọ gaviezọ kẹ uzẹme na ha. (Se Jọn 8:43-47.) Jesu ọ ta kẹ ahwo Ju jọ inọ a be gaviezọ kẹ ovuẹ riẹ hẹ keme ‘o were rai nọ a re ru ẹguọlọ ọsẹ rai, ukumuomu na.’

13, 14. (a) Ẹvẹ ekiotọ-eriariẹ a ta nọ ẹvori na o re ru iruo kpahe eme nọ ma rẹ gaviezọ kẹ? (b) Eme o re fi obọ họ kẹ omai salọ ohwo nọ ma gwọlọ gaviezọ kẹ?

¹³ Ẹsejọ oware nọ o rrọ isiuru mai ma rẹ gwọlọ gaviezọ kẹ. (2 Pita 3:5) Jihova ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma sae rọ tehe ezọ di kẹ edo nọ ma gwọlọ yo ho. Obọnana, rọ omoke jọ fọ tou re who kele edo sa-sa nọ who bi yo. Ẹsejọhọ anwọ ẹsiẹ na who ri muẹrohọ edo bu te enẹ hẹ. Oware ovo ẹvori na o je fi obọ họ kẹ owhẹ gaviezọ kẹ anwọ ẹsiẹ, dede nọ whọ rẹ sai yo edo sa-sa evaọ oke ovona. Ekiotọ-eriariẹ a ta nọ o lọhọ tere he re ohwo ọ gaviezọ kẹ imava nọ e be ta ẹme ẹsiẹvo. Onana u dhesẹ nọ imava e tẹ be ta ẹme ẹsiẹvo, whọ rẹ salọ ọnọ whọ rẹ gaviezọ kẹ. Ọnọ ọ were owhẹ. Ahwo Ju nọ a gwọlọ ru oreva ọsẹ rai, Ukumuomu na, a gaviezọ kẹ Jesu hu.

 ¹⁴ Ma re yo ẹme nọ o bi no ‘uwou areghẹ’ gbe ‘uwou ogheghẹ’ ze. (Itẹ 9:1-5, 13-17) O wọhọ ẹsenọ areghẹ gbe ugheghẹ a be ta ẹme kẹ omai, yọ o gwọlọ nọ ma salọ ọnọ ma rẹ gaviezọ kẹ. Ọvẹ ma te salọ? Ọnọ ma gwọlọ ru eva were ma te salọ. Igodẹ Jesu a re yo urru riẹ je lele iei. (Jọn 10:16, 27) Abọ “uzẹme” na a dikihẹ. (Jọn 18:37) A “riẹ uru e rara ha.” (Jọn 10:5) Adhẹẹ o re te idibo omaurokpotọ itieye na.—Itẹ 3:13, 16; 8:1, 18.

15. Oghẹrẹ vẹ uye Pọl o rọ rrọ “orro” kẹ ibe Ileleikristi riẹ?

¹⁵ Ma te bi ru oreva Jihova ẹsikpobi u re fi obọ họ kẹ amọfa wo orro Jihova. Pọl o kere se ukoko obọ Ẹfẹsọs nọ: ‘Fikiere mẹ guọlọ re wha siọ ewawa ba ekie fiki iye mẹ rọkẹ owhai, enana yọ orro rai.’ (Ẹf. 3:13) Oghẹrẹ vẹ uye Pọl o rọ rrọ “orro” kẹ inievo obọ Ẹfẹsọs? Fikinọ Pọl o je weze bru ikoko na kpobi ghelọ edawo sa-sa nọ i te rie, ọ rọ ere dhesẹ kẹ inievo obọ Ẹfẹsọs na inọ uvẹ-ọghọ nọ a wo nọ a rọ rrọ Ileleikristi na ọ rrọ gbẹdẹ hayo ghaghae. Pọl ọ gbẹ hai thihakọ edawọ nọ i te rie he, kọ inievo na a gbẹ hai roro nọ usu rai kugbe Jihova, iruo usiuwoma ota na, gbe ẹruore rai o fioka ha? Pọl ọ rehọ akothiho riẹ dhesẹ nọ re a jọ Oleleikristi yọ oware nọ o rrọ ghaghae.

16. Eme ọ via kẹ Pọl evaọ obọ Listra?

¹⁶ Roro kpahe oware nọ u no ọwhọ gbe uye nọ Pọl o thihakọ rai ze. Obe Iruẹru Ikọ Na 14:19, 20 o ta nọ: “Ahwo Ju enọ i no obọ Antiọk gbe Ikọniọm ze a tẹ nyaze etẹe; nọ a te lẹliẹ otu obuobu na họ no, a tẹ rehọ itho fi Pọl a je si ei ototọ no okpẹwho [Listra], epanọ a roro nọ o whu no. Rekọ epanọ ilele na i ro dikihẹ wariẹ e họ na, ọ tẹ kparoma ọ jẹ nya ruọ evaọ okpẹwho na; okeokiọ riẹ a vọ Banabas a tẹ gbẹ nya kpobọ Dẹbi.” Dai roro iei, dede nọ a rehọ itho fi Pọl whu kiọkọ ẹwẹ, okiokiọ riẹ ọ rọ owotọ nya ugbo nọ u theri te emaele udhosa.

17, 18. (a) Ẹvẹ ma sae rọ ta nọ Timoti o vuhu edawọ nọ i te Pọl evaọ Listra? (b) Ẹvẹ edawọ nọ Pọl o thihakọ rai i ro fi obọ họ kẹ Timoti?

¹⁷ Kọ Timoti ọ jọ usu “ilele” nọ e dhogbo bru Pọl na? Ikuigbe nọ e rrọ obe Iruẹru Ikọ Na e nwane ta ere he, rekọ o sai jọ nọ ọ jọ usu na. Evaọ ileta avivẹ riẹ se Timoti, Pọl o kere nọ: “Wha vuhu ewuhrẹ gbe uruemu mẹ no, avọ oma uzuazọ mẹ, . . . epanọ e via kẹ omẹ eva obọ Antiọk [nọ a lei no okpẹwho na] gbe Aikoniọm [nọ a  jẹ te rehọ itho fi ei] jegbe obọ Listra, [nọ a rehọ itho fi ei] oghẹrẹ olayẹ nọ i te omẹ, eva enana kpobi Ọnowo na ọ jẹ thọ omẹ.”—2 Tim. 3:10, 11; Iruẹru 13:50; 14:5, 19.

¹⁸ Timoti o “vuhu” eware nọ e via kẹ Pọl na kpobi mu jẹ riẹ epanọ Pọl o ro thihakọ rai. Onana u fi obọ họ kẹ Timoti gaga. Nọ Pọl o kpohọ Listra, Timoti o je ru ziezi, “imoni nọ e rọ eva Listra gbe Ikọniọm a ta ẹme ezi riẹ gaga.” (Iruẹru 16:1, 2) Nọ oke o be nyaharo na, Timoti o te wo ewha-iruo buobu evaọ ukoko na.—Fil. 2:19, 20; 1 Tim. 1:3.

19. Ẹvẹ akothiho mai o sai ro fi obọ họ kẹ amọfa?

¹⁹ Ma te bi ru oreva Ọghẹnẹ ẹsikpobi ghelọ ebẹbẹ, o rẹ sai fi obọ họ kẹ amọfa re, maero kọ emaha nọ i ti kruga ziezi evaọ egagọ Ọghẹnẹ uwhremu na. Orọnikọ onaa ewuhrẹ gbe onaa usiuwoma ota ọvo emaha na a bi wuhrẹ mi omai hi, rekọ a re muẹrohọ oghẹrẹ nọ ma bi ro thihakọ evaọ iruo Ọghẹnẹ. Pọl o “thihakọ eware kpobi” re ahwo kpobi nọ a kru ẹrọwọ ‘a ruẹsi wo esiwo gbe orro ebẹdẹ bẹdẹ.’—2 Tim. 2:10.

20. Fikieme ma jẹ gwọlọ adhẹẹ nọ o no obọ Ọghẹnẹ ze ẹsikpobi?

²⁰ Kọ u gbe fo re ma “guọlọ oro nọ uno obọ Ọghẹnẹ ze?” (Jọn 5:44; 7:18) Avro ọ riẹ hẹ. (Se Ahwo Rom 2:6, 7.) Jihova ọ rẹ kẹ enọ e ‘guọlọ adhẹẹ hayo orro uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.’ U te no ere no, ma tẹ “rọ odiri ru i ruo iwoma,” u re fi obọ họ kẹ amọfa dikihẹ ga nọ a ti ro wo erere uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Fikiere whọ jọ oware ovuovo o whaha owhẹ adhẹẹ hayo orro nọ o te owhẹ hẹ, nọ u re no obọ Ọghẹnẹ ze.