1. Eme Jihova ọ sẹro riẹ kẹ ahwo-akpọ?

JIHOVA “Ọghẹnẹ nọ ọ rẹ jọ ribri” na ọ sẹro ẹme riẹ nọ ọ rẹ kẹ uzuazọ na rọkẹ ahwo-akpọ. Yọ u muẹro nọ o te jọ ribri keme “ẹme ỌNOWO na ọ rẹ ria bẹdẹ.” (1 Pita 1:23-25) Eva e be were omai gaga inọ Ọghẹnẹ oyoyou mai na Jihova ọ sẹro eme nana nọ i wuzou gaga na fihọ Ebaibol na.

2. Eme Ọghẹnẹ ọ sẹro riẹ fihọ Ebaibol na kẹ idibo riẹ?

² Ọghẹnẹ ọ sẹro odẹ nọ ọ salọ kẹ omariẹ fihọ Ebaibol na, onọ ọ gwọlọ nọ idibo riẹ a se. Oria ọsosuọ nọ a jọ fodẹ “Jihova Ọghẹnẹ” evaọ Ebaibol na họ, nọ a jẹ ta kpahe epanọ a rọ ‘ma odhiwu gbe akpọ.’ (Emu. 2:4, NW) Ọghẹnẹ ọ rehọ edhere igbunu kere odẹ riẹ unuẹse jọ kugbe Izi Ikpe nọ o kere fihọ ekpala itho na. Wọhọ oriruo, eme emuhọ uzi ọsosuọ o ta nọ: “Mẹ họ Jihova Ọghẹnẹ ra.” (Ọny. 20:1-17, NW) Odẹ Ọghẹnẹ o rẹ jọ bẹdẹ keme Jihova Ọghẹnẹ Erumeru na ọ be sẹro odẹ na gbe Ebaibol na ghelọ omodawọ nọ Setan ọ gwọlọ rọ raha Ebaibol na je ru re a siọ odẹ na ba ese.—Ol. 73:28.

3. Dede nọ iwuhrẹ erue e vọ oria kpobi, eme Jihova ọ sẹro riẹ?

³ Ọghẹnẹ ọ sẹro uzẹme na fihọ Ebaibol na re. Dede nọ iwuhrẹ erue e vọ oria kpobi, ma yere Jihova gaga inọ o rovie elo gbe uzẹme riẹ k’omai. (Se Olezi 43:3, 4.) Nọ ahwo-akpọ a be nya evaọ ebi na, yọ ma be rọ evawere nya evaọ elo uzẹme nọ Ọghẹnẹ ọ k’omai.—1 Jọn 1:6, 7.

4, 5. Obọdẹ uvẹ-ọghọ vẹ ma wo no anwọ ukpe ọ 1931 ze?

⁴ Mai Ileleikristi, ma wo ukuoriọ oghaghae. Obe-ofeme na, Collins Cobuild English Dictionary o ta nọ: “Uruemu ẹwho, hayo oghẹrẹ uzuazọ nọ a rrọ orẹwho yeri anwọ ikpe buobu ze na họ ukuoriọ orẹwho na.” Ukuoriọ mai evaọ egagọ Ọghẹnẹ o kẹre te eriariẹ egbagba erọ Ẹme Ọghẹnẹ nọ ma bi wo  gbe otoriẹ uzẹme na kpahe Ọghẹnẹ gbe ẹjiroro riẹ. Ukuoriọ yena u kugbe obọdẹ uvẹ-ọghọ jọ nọ ma wo.

⁵ Uvẹ-ọghọ yena u zihe ruọ abọjọ ukuoriọ mai evaọ okokohọ nọ a ru evaọ Columbus, Ohio, obọ America evaọ ukpe ọ 1931. A kere ibieme na “JW” fihọ iprogramo okokohọ na. Oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ ta nọ: “Ahwo a te je roro oware nọ ibieme na JW i dikihẹ kẹ, otujọ o je roro nọ i dikihẹ kẹ Just Wait, (Thakpe Hẹrẹ) efa kọ Just Watch (Thakpi Rroro), amọfa a fodẹ oware ofa jọ , yọ oye ibieme na i gine dikihẹ kẹ.” A be hai se omai Emọ Uwuhrẹ Ebaibol anwẹdẹ, rekọ evaọ Ẹdoka, July 26, 1931 mai kpobi ma te ru ọtamuo inọ no umuo ẹdẹ yena vrẹ odẹ mai họ Isẹri Jihova. Eva e were omai gaga nọ ma ro wo odẹ yena no Ikereakere na ze. (Se Aizaya 43:12.) Oniọvo-ọmọzae jọ ọ ta nọ, “Ẹkoyẹ gbe abọ nọ a tehe ẹdẹ yena ọ rẹ thọrọ omẹ ẹro ho.” Odẹ yena o were amọfa ha evaọ akpọ na soso, rekọ anwọ ikpe buobu nọ ma ro wo odẹ na, Ọghẹnẹ ọ ghale omai gaga no. Uvẹ-ọghọ riẹ o rro kẹhẹ, nọ ma rọ rrọ Isẹri Jihova!

6. Ukuoriọ mai o kẹre te ikuigbe hayo eware vẹ?

⁶ Ukuoriọ mai o kẹre te eware buobu nọ i wuzou nọ ma riẹ kpahe oke nọ u kpemu. Wọhọ oriruo, roro kpahe Abraham, Aiziki gbe Jekọp. Ababọ avro, esẹ anwae nana a jẹ hae ta ẹme kugbe ahwo uviuwou rai kpahe oghẹrẹ nọ a re ro ru eva were Jihova. Agbẹta nọ Josẹf ọ sae rọ whaha ọfariẹ-ogbe fikinọ ọ gwọlọ “thọ uzi Ọghẹnẹ” hẹ na. (Emu. 39:7-9) A jẹ hae gbiku kpahe egagọ Ọghẹnẹ kẹ emọ jẹ rọ uruemu dhesẹ kẹ ae oghẹrẹ uzuazọ nọ u fo nọ Ileleikristi a re yeri. Usu enana jọ họ, Emu Owọwọ Olori na, onọ Pọl ukọ na o dhesẹ kẹ ikoko Ileleikristi na. (1 Kọr. 11:2, 23) Nẹnẹ, a kere ithubro epanọ ma sae rọ gọ Ọghẹnẹ evaọ “ẹzi gbe uzẹme” fihọ Ebaibol na. (Se Jọn 4:23, 24.) A kere Ebaibol na kẹ ahwo-akpọ kpobi, rekọ o rrọ ghaghae gaga kẹ omai idibo Jihova.

7. Eyaa evawere vẹ e rrọ usu ukuoriọ mai?

⁷ Ofariẹ, ukuoriọ mai o kẹre te ikuigbe sa-sa nọ ukoko na u kere no kẹle na nọ u bi dhesẹ nọ ‘Jihova ọ rrọ abọ mai.’ (Ol. 118:7) Onana o rẹ lẹliẹ udu kie omai vi nọ a tẹ be maki kpokpo omai. Oware jọ nọ o be k’omai evawere gaga kpahe ukuoriọ mai na họ, eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya k’omai nọ: “Ekuakua ẹmo ọvo nọ a gali vi owhai nọ i re wo iruo e [rrọ] họ, yọ wha rẹte kparobọ vi ọnọ ọ kpare [ẹdhọ] bru owhai ze kpobi. Onana họ ukuoriọ idibo ỌNOWO na, gbe imuẹro nọ a wo no obọ mẹ ze,—ere ỌNOWO na ọ tae.” (Aiz. 54:17) Setan o wo okwakwa ẹmo ọvuọvo nọ o rẹ sae wha enwoma ebẹdẹ bẹdẹ se omai hi.

8. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana gbe onọ o rrọ aro na?

 ⁸ Setan ọ daoma bẹ no re ọ raha Ebaibol na, nyẹ uzẹme na nyaotọ, je ru re ahwo a siọ odẹ Jihova ba ese. Rekọ Jihova ọ raha omaa riẹ nana kpobi no, keme o wo ẹgba kaka Jihova ha. Evaọ uzoẹme nana gbe onọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe (1) oghẹrẹ nọ Jihova ọ rọ sẹro Ebaibol na; (2) oghẹrẹ nọ Jihova ọ rọ sẹro odẹ riẹ; gbe (3) epanọ Ọsẹ obọ odhiwu mai ọ rọ rrọ ọnọ o wo jẹ be sẹro uzẹme nọ ma bi wuhrẹ na.

9-11. Iriruo vẹ i dhesẹ nọ uvumọ ohwo ọ rẹ sae raha Ebaibol na ha?

⁹ Jihova ọ sẹro Ebaibol na ghelọ epanọ ewegrẹ a daoma te re a raha iẹe. Obe-ofeme ulogbo Kathọlik nọ a re se Enciclopedia Cattolica o ta nọ: “Evaọ ukpe 1229, Okọto obọ Toulouse evaọ France u fi awhaha họ inọ a gbe se [Ebaibol evẹrẹ emotọ] họ fikinọ a be họre wọso ẹko egagọ Albigenses avọ utu egagọ Waldo . . . A fi uzi utioye họ re evaọ ẹgwae nọ a jọ Tarragona, obọ Spain gba evaọ ukpe 1234 nọ James ọrọ Ọsosuọ ọ jọ ohwo-agbara riẹ. . . . Ogbẹgwae Ichọche Kathọlik u dhomahọ ẹme na evaọ orọ ọsosuọ evaọ ukpe 1559, okenọ Paul IV ọ jọ obe riẹ jọ nọ o kere ta nọ ohwo o re mi Ogbẹgwae Kathọlik udu taure o te ti printi hayo wo Ebaibol ẹvẹrẹ emotọ.”

¹⁰ Dede nọ ahwo a daoma gaga re a raha Ebaibol, Ebaibol na ọ gbẹ riẹ ghele. Evaọ oware wọhọ ukpe ọ 1382, John Wycliffe avọ egbẹnya riẹ họ ahwo ọsosuọ nọ a fa Ebaibol na fihọ ẹvẹrẹ Oyibo. Ohwo jọ nọ ọ fa Ebaibol na re họ William Tyndale, ọnọ a kpe evaọ ukpe ọ 1536. Evaọ ure nọ a gba riẹ fihọ taure o te ti whu, o bo nọ: “Olori, rovie aro ovie ọ England.” Kẹsena a te kpei jẹ mahe iẹe.

¹¹ Ewegrẹ a sae raha Ebaibol na ha. Wọhọ oriruo, ohwo jọ nọ a re se Miles Coverdale ọ fa Ebaibol na fihọ ẹvẹrẹ Oyibo evaọ ukpe ọ 1535. “Ọvọ Ọkpokpọ” na gbe “Ọvọ Anwae” no Emuhọ rite Iruẹru-Ivie nọ Tyndale ọ fa no vẹre oye Coverdale ọ wariẹ kere. Kẹsena ọ tẹ fa abọ Ebaibol na nọ o kiọkọ no ẹvẹrẹ Latin ze, je rono Ebaibol ọ Martin Luther nọ ọ rrọ ẹvẹrẹ Germany ze. Nẹnẹ, Ebaibol New World Translation of the Holy Scriptures na ọ were ahwo gaga keme o rrọ vevẹ, gbagba, u te je bi fi obọ họ k’omai ziezi evaọ usiuwoma ota. Eva e be were omai gaga nọ uvumọ ohwo ọ rẹ sae raha Ebaibol na ha, makọ Ẹdhọ dede.

12. Ẹvẹ Ebaibol ọ New World Translation na ọ rọ sẹro odẹ Ọghẹnẹ no?

¹² Jihova Ọghẹnẹ ọ sẹro odẹ riẹ nọ o rrọ Ebaibol na. Yọ whọ rẹ jọ eva Ebaibol  New World Translation ruẹ imuẹro nana. Ogbẹgwae ahwo nọ a fa Ebaibol nana a kere fihọ emuhọ riẹ nọ: “Oware nọ o mae jọ Ebaibol nana viodẹ họ, a kere odẹ Ọghẹnẹ fihọ oria kpobi evaọ efafa Oyibo nana wọhọ epanọ o rrọ Ikereakere anwae na. Odẹ Ọghẹnẹ nọ a rẹ rọ ẹvẹrẹ Oyibo se ‘Jihova’ a fihọ eria nana yọ o romavia asia idu ezeza egba izii gbe ikpihrẹ gbe esa (6,973) evaọ Ikereakere Hibru na gbe asia egba ivẹ ikpesa gbe ihrẹ (237) evaọ Ikereakere Griki.” Enẹna a fa Ebaibol New World Translation na soso hayo abọjọ riẹ fihọ evẹrẹ nọ i bu vi 116 no, yọ unu nọ a kere no i bu vi 178,545,862.

13. Fikieme ma sae rọ ta nọ no emuhọ ze ahwo-akpọ a riẹ odẹ Ọghẹnẹ?

¹³ Nọ anwọ okenọ Ọghẹnẹ ọ rọ ma ahwo-akpọ ze a rọ riẹ odẹ riẹ. Adamu avọ Ivi a riẹ odẹ na gbe epanọ a re se odẹ na. Okenọ Owhe Ologbo na o ku vrẹ no, nọ Ham ọmọ Noa o ru oware jọ nọ o dha ọsẹ riẹ eva, Noa ọ ta nọ: “Oghale u te [Jihova, NW] Ọghẹnẹ Shẹm; jọ Kenan [ọmọ Ham] ọ gba odibo kẹ e.” (Emu. 4:1; 9:26) Ọghẹnẹ omariẹ ọ ta nọ: “Mẹ họ [Jihova, NW] oyehọ odẹ mẹ; mẹ rẹ rehọ oro mẹ kẹ omọfa ha.” Ọghẹnẹ ọ wariẹ ta evaọ oria ofa nọ: “Mẹ họ [Jihova, NW] ọfa ọ rọ họ, Ọghẹnẹ ọfa ọ rọ thọ omẹ wa ha.” (Aiz. 42:8; 45:5) Jihova ọ sẹro odẹ riẹ re ahwo-akpọ kpobi a ruẹse riẹ odẹ na. Uvẹ-ọghọ o rrọ k’omai inọ ma be rehọ odẹ nana ruiruo, ma tẹ jẹ rrọ Isẹri riẹ. O wọhọ ẹsenọ ma bi bo nọ: “Ma [rẹ] jọ eva odẹ Ọghẹnẹ mai kpare ebiala mai wha!”—Ol. 20:5.

14. U te no Ebaibol na no, oria ofa vẹ a jọ ruẹ odẹ Ọghẹnẹ?

¹⁴ Orọnikọ evaọ Ebaibol na ọvo odẹ Ọghẹnẹ o rrọ họ. Wọhọ oriruo, a ruẹ Utho Moab jọ evaọ Dhiban nọ o rehọ emaele ikpegbesa thabọ no Abade Owhuowhu na. Odẹ Ovie Izrẹl jọ nọ a re se Omrai gbe ikuigbe epanọ Ovie Moab nọ a re se Mesha ọ rọ kpareso orẹwho Izrẹl e jọ utho na. (1 Iv. 16:28; 2 Iv. 1:1; 3:4, 5) Rekọ oware obọdẹ jọ nọ a jọ utho na ruẹ họ, odẹ Ọghẹnẹ nọ a rehọ ibiẹme ene Hibru na YHWH nọ a re se Tetragrammaton kere. Ibieme ene Hibru nana nọ a rọ ẹvẹrẹ ahwo Lachish kere na e romavia re unuẹse buobu evaọ ewẹ-igbulẹvẹ jọ nọ a duku evaọ Izrẹl.

15. Eme họ Septuagint, kọ ẹvẹ o rọ romavia?

¹⁵ Ahwo nọ a jẹ fa Ebaibol na evaọ oke anwae a fi obọ họ sẹro odẹ Ọghẹnẹ re. Evaọ ukpe ọ 537 taure Kristi ọ tẹ ze nọ ahwo Ju a no igbo Babilọn no, ibuobu rai a zihe kpohọ ẹwho rai hi, obọ Juda gbe Izrẹl. Evaọ ikpe-udhusoi avọ esa taure Kristi ọ tẹ ze, ahwo Ju buobu nọ e jẹ rria okpẹwho Alekzandria, evaọ Ijipti, a tẹ gwọlọ nọ a rẹ fa Ikereakere Hibru na fihọ ẹvẹrẹ Griki nọ a jẹ mae ta evaọ oria kpobi oke yena. Ere a ru, kẹsena a te se Ebaibol nana nọ a fa fihọ ẹvẹrẹ Griki na Septuagint, yọ a fa omariẹ kpobi re evaọ ikpe-udhusoi avọ ivẹ taure Kristi ọ tẹ ze. A rehọ ẹvẹrẹ Hibru kere odẹ na Jihova fihọ eria jọ efafa nana.

16. Kẹ oriruo oghẹrẹ nọ odẹ Ọghẹnẹ o rọ romavia evaọ obe jọ nọ a kere evaọ ukpe ọ 1640.

¹⁶ A rẹ jọ obe nọ a re se Bay Psalm Book ruẹ odẹ Ọghẹnẹ, obe ọsosuọ nọ ahwo England a kere evaọ America. Obe Ilezi o jọ usu uvitha ọsosuọ (nọ a printi evaọ ukpe ọ 1640), onọ a fa no ẹvẹrẹ Hibru fihọ ẹvẹrẹ Oyibo nọ a jẹ ta oke yena. O fodẹ odẹ Ọghẹnẹ evaọ Olezi 1:1, 2, oria nọ o ta inọ “ohwo nọ o wo oghale” o re lele ohrẹ orumuomu hu, “rekọ ọ rẹ ghọghọ, evaọ uzi Iehova.” Whọ tẹ gwọlọ riẹ eware efa kpahe odẹ Ọghẹnẹ, se ibroshọ na The Divine Name That Will Endure Forever, ọrọ Oyibo.

17, 18. (a) Eme họ “uzẹme”? (b) “Uzẹme usiuwoma na” u kugbe eme?

¹⁷ Ma be rọ evawere gọ “Jihova Ọghẹnẹ uzẹme na.” (Ol. 31:5, NW) Obe-ofeme na, Collins Cobuild English Dictionary o ta nọ: “Uzẹme oware họ imuẹro kpobi nọ u dhesẹ nọ ere oware na o ginẹ rrọ, orọnikọ a ta nọ hayo a roro nọ họ.” Ẹme Hibru nọ a fa “uzẹme” evaọ Ebaibol na, u dhesẹ oware nọ o ginẹ rọ uzẹme, nọ a re fievahọ, nọ u gine muẹro. Ẹme Griki nọ a fa “uzẹme” na u dhesẹ oware nọ o vọ avọ imuẹro jẹ rrọ gbagba.

¹⁸ Jihova ọ sẹro uzẹme na, o te je bi ru omai riẹ uzẹme na ziezi. (2 Jọn 1, 2) Otoriẹ uzẹme na nọ ma wo u bi vẹ haro n’oke t’oke, keme “edhere enọ i kiẹrẹ ọ wọhọ elo irioke, nọ u re he lo gahọ ri te udevie uvo.” (Itẹ 4:18) Ẹhẹ, ma rọwo kugbe Jesu nọ ọ ta kẹ Ọghẹnẹ evaọ olẹ nọ: “Ẹme ra uzẹme.” (Jọn 17:17) Ma rẹ jọ Ebaibol na ruẹ “uzẹme usiuwoma na,” kugbe iwuhrẹ Ileleikristi kpobi. (Gal. 2:14) Iwuhrẹ nana jọ họ, uzẹme kpahe odẹ Ọghẹnẹ, udu-esuo riẹ, idhe ẹtanigbo Jesu, ẹkparomatha na, gbe Uvie Ọghẹnẹ. Enẹna, joma ta kpahe oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ sẹro uzẹme na no ghelọ omadawọ nọ Setan ọ gwọlọ rọ nyẹe nyaotọ.

19, 20. Ono họ Nimrọd, kọ eme ahwo a jẹ gwọlọ ru evaọ oke riẹ nọ a sai ru hu?

¹⁹ Nọ Owhe Ologbo na o ku vrẹ no, odẹme jọ nọ a jẹ hae ta họ: “Nimrọd ozuẹ ologbo na obọ aro ỌNOWO na.” (Emu. 10:9) Nọ orọnọ Nimrọd ọ jẹ wọso Jihova Ọghẹnẹ na, ma sae ta nọ ọ jẹ gọ Setan, yọ ọ wọhọ ahwo ọwọsuọ nọ Jesu ọ ta kẹ nọ: “Whai e rọ ọsẹ rai ukumuomu na, o tẹ were owhai nọ wha re ru ẹguọlọ ọsẹ rai. . . . Ọ rọ evaọ uzẹme he.”—Jọn 8:44.

²⁰ Nimrọd o je su okpẹwho Bebẹl gbe ikpewho efa nọ e jọ udevie ethẹ Taigris avọ Yufretis. (Emu. 10:10) Ẹsejọhọ Nimrọd họ ohwo nọ ọ ta nọ a bọ okpẹwho Bebẹl gbe uwou ukpehru evaọ ukpe 2269 taure Kristi ọ tẹ te ze. Wo ohẹriẹ no ẹjiroro Ọghẹnẹ nọ ọ gwọlọ nọ ahwo a vaha ruọ akpọ na kpobi, ahwo nọ a jẹ bọ Bebẹl a jẹ ta nọ: “Wha nyaze re ma bọ ẹwho, gbe uwou ukpehru nọ u re kpehru te obọ ihru, re a riẹ omai odẹ, ogbẹrọ erehe ma vẹ te vahabọ ruọ evaọ akpọ na soso.” Rekọ omaa nana o raha evaọ okenọ Ọghẹnẹ ọ “hẹriẹ ẹvẹrẹ akpọ na kpobi,” jẹ vaha enọ e jẹ bọ uwou ukpehru nana kpobi. (Emu. 11:1-4, 8, 9) Otẹrọnọ ẹjiroro Setan họ re o koko ahwo kpobi họ re a gọe no umuo oke yena vrẹ, u ku rie no. No anwọ emuhọ ohwo-akpọ ze, egagọ Jihova e kparobọ no yọ kẹdẹ kẹdẹ e be nyaharo.

21, 22. (a) Fikieme egagọ erue e gbẹ re sae za egagọ uzẹme dhe he? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

²¹ Egagọ erue e re sae za egagọ uzẹme dhe oke ovo ho. Fikieme? Fikinọ Owuhrẹ mai nọ Ọ Mai Kpehru na ọ be sẹro Ebaibol na, Odẹ riẹ, O te bi je ru omai riẹ uzẹme na. (Aiz. 30:20, 21) Ma tẹ be gọ Ọghẹnẹ evaọ edhere uzẹme o rẹ k’omai evawere, rekọ re ma sai ru ere o gwọlọ nọ ma rẹ jaja aro vi evaọ egagọ Ọghẹnẹ, rẹroso Jihova riẹriẹriẹ, je lele ekpakpọ ẹzi ọfuafo riẹ.

²² Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe epanọ iwuhrẹ erue jọ i ro muhọ. Ma te ruẹ nọ iwuhrẹ nana yọ erue koi koi nọ ma tẹ rọ Ikereakere na kiẹ ae riwi. Ma te jẹ ruẹ epanọ Jihova, Ọghẹnẹ nọ ọ be sẹro uzẹme na, ọ rọ rehọ iwuhrẹ uzẹme ghale omai no, iwuhrẹ nọ e rrọ abọjọ ukuoriọ mai nọ ma rri ghaghae.