Kọ Josephus O Gine Kere iei?
Evaọ obe avọ xx orọ Jewish Antiquities (Ikuigbe Ahwo Ju Oke Anwae) nọ ogbiku ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ a re se Flavius Josephus o kere, ọ ta kpahe uwhu “Jemis, oniọvo Jesu, ọnọ a je se Kristi na.” Egba-eriariẹ buobu a rọwo nọ Josephus o kere ẹme nana. Rekọ ejọ e vro ẹme ọfa nọ a jọ obe ovona ta kpahe Jesu. Ẹme nọ a be vro-avro riẹ na ọ rrọ edhe-ẹme nọ a re se Testimonium Flavianum, o ta nọ:
“Evaọ oke nana, ọzae owareghẹ na Jesu ọ jariẹ, otẹrọnọ u fo re a sei ohwo-akpọ, keme o je ru iruo igbunu, yọ ahwo buobu a jẹ hae gaviezọ kẹe ziezi fiki onaa ewuhrẹ riẹ. Ahwo Ju gbe ahwo Erẹwho Egedhọ buobu a je su lele iei. Ọye họ Kristi [na]; yọ okenọ Pailet ọ rọ fiki ikpahwo mai bruoziẹ uwhu uruwhere kpei, ahwo nọ a jọ ilele riẹ a se riẹ hẹ, ọ romavia kẹ ae evaọ ẹdẹ avọ esa wọhọ epanọ eruẹaro na e ta nọ o te jọ, gbe eware igbunu efa buobu nọ a ta nọ o ti ru; yọ otu egagọ Ileleikristi nọ a rọ odẹ riẹ se a gbẹ riẹ rite inẹnẹ.”—Obe na Josephus—The Complete Works, onọ William Whiston ọ fa.
No anwọ ekuhọ ikpe-udhusoi avọ ikpegbezeza na ze, avro ọgaga ọ r’otọ kpahe ẹme obehru na, otujọ ọ rọwo nọ ẹme na uzẹme, yọ amọfa a rọwo nọ Josephus o kere ẹme na ha. Ogbiku ahwo France jọ nọ o re kere ebe, nọ a re se Serge Bardet ọ gwọlọ edhere jọ nọ a re ro ku avro nana nọ o kri otọ no na họ. O ru ekiakiẹ o te kere oware nọ ọ kiẹ via fihọ obe nọ uzoẹme riẹ o rrọ: The Testimonium Flavianum—A Historical Study With Historical Considerations (Uwuhrẹ Kpahe Iku-Anwae Gbe Erorokpahe Iku-Anwae).
Josephus nọ o re kere ebe na ọ jọ Oleleikristi hi. Rekọ ohwo Ju nọ ọ jẹ hai kere kpahe ikuigbe ahwo Ju, fikiere oware nọ ahwo a jẹ mae vro kpahe evaọ ikuigbe riẹ na họ, sọ Jesu họ “Kristi na.” Wọhọ epanọ Bardet ọ ta, egba-eriariẹ buobu a be vro inọ Josephus nọ ọ rrọ ohwo Ju ọ sai se Jesu nọ “Kristi na” ha, rekọ Josephus ọ sai sei ere keme ẹvẹrẹ Griki o ro kere obe na, yọ evaọ Griki oghẹrẹ utioye a re ro se odẹ ohwo. Bardet ọ ta re nọ, wọhọ epanọ emotọ Ju gbe Ileleikristi a riẹ, “o rrọ oware nọ a rẹ vro ho inọ Josephus o se Jesu inọ Kristi na,” ukpoye onana u re fi obọ họ kẹ ahwo riẹ epanọ Jesu o do te, “oware nọ u fo nọ egba-avro a re rri vo vievie he.”
Kọ o sae jọ nọ uwhremu na omọfa o fi eme obọriẹ ba oware nọ Josephus o kere? Nọ Bardet o muẹrohọ ikuigbe na gbe onaa nọ a ro kere ẹme na, ọ tẹ ta nọ o lọhọ họ re omọfa o tho ẹme Josephus kere oghẹrẹ utiona. Keme onaa nọ Josephus o re ro kere eme riẹ u wo ohẹriẹ gaga, fikiere ohwo ọvo ọ sae wariẹ kere eme riẹ ẹrẹrẹ wọhọ ọyomariẹ hẹ.
O tẹ rrọ ere, fikieme egba-eriariẹ a be rọ vravro nọ ọye o kere ẹme na ha? Bardet ọ ta nọ, “oware nọ o soriẹ nọ ahwo buobu a gbẹ be rọ rọwo edhe-ẹme nọ Josephus o kere nọ a re se Testimonium ha họ, fikinọ ahwo a nọ enọ kpahe eme na.” Ọ ta re inọ fikinọ ahwo a gwọlọ rọwo nọ Jesu họ Kristi hi a be rọ vravro kpahe ẹme na, orọnikọ fikinọ ẹme nọ Josephus o kere na ọ thọ họ.
Ma riẹ hẹ sọ otokiẹ nọ Bardet o ru gbe imuẹro nọ o dhesẹ via kpahe ẹme Josephus na u ti ru egba-avro nwene iroro. Ọgba-iwuhrẹ ahwo Ju gbe ọrọ Ileleikristi oke anwae jọ nọ a re se Pierre Geoltrain ọ rọwo ẹme Bardet na. Anwẹdẹ vẹre, Pierre o je roro nọ edhe-ẹme nọ Josephus o kere nọ a re se Testimonium na yọ ẹme nọ omọfa o fiba eme Josephus, ọ jẹ hai tube rri nọ ahwo nọ a rọwo ẹme na a riẹ oware nọ a bi ru hu. Rekọ o nwene iroro. Pierre ọ ta nọ imuẹro nọ Bardet ọ kẹ na u ru rie nwene iroro. Enẹna Pierre ọ ta nọ, “no umuo enẹna vrẹ, ajọ uvumọ ohwo ọ vro ho inọ Josephus o kere ẹme na ha.”
Isẹri Jihova a tube wo imuẹro nọ i vi oyena evaọ Ebaibol na nọ u ru rai rọwo nọ Jesu họ Kristi na.—2 Tim. 3:16.