1, 2. Wo ohẹriẹ no ichọche Kristẹndọm, ẹvẹ Isẹri Jihova a rri odẹ Ọghẹnẹ?

AHWO ichọche Kristẹndọm a rẹ gwọlọ se odẹ-oma Ọghẹnẹ hẹ. Wọhọ oriruo, a jọ eme emuhọ evaọ Ebaibol ọ Revised Standard Version ta nọ: “U fo vievie he re Ileleikristi . . . a se odẹ-oma Ọghẹnẹ uzẹme ọvo na.”

² Rekọ Isẹri Jihova a be rọ adhẹẹ kẹ odẹ Ọghẹnẹ, yọ eva e be were ai inọ a be rọ odẹ na se ai. (Se Olezi 86:12; Aizaya 43:10.) U te no ere no, eva e be were omai inọ ma riẹ otofa odẹ na gbe epanọ a ti ro ru odẹ na ọrẹri. (Mat. 6:9) Onana yọ uvẹ-ọghọ nọ ma re rri vo ho. Nọ o rrọ ere na, Eme u dhesẹ re a riẹ odẹ Ọghẹnẹ? Ẹvẹ Jihova o ro ru lele otofa odẹ riẹ no? Kọ ẹvẹ ma sae rọ nya evaọ odẹ Jihova?

3. Eme u dhesẹ re a riẹ odẹ Ọghẹnẹ?

³ Nọ a tẹ riẹ odẹ na “Jihova” fihọ uzou orọnikọ oye u dhesẹ nọ a riẹ odẹ Ọghẹnẹ hẹ. Re a riẹ odẹ na, u dhesẹ nọ a rẹ riẹ oghẹrẹ Ọghẹnẹ nọ Jihova ọ rrọ, uruemu riẹ, ẹjiroro riẹ, gbe eware nọ o ru nọ a fodẹ evaọ Ebaibol na, wọhọ oriruo, oghẹrẹ nọ o yerikugbe idibo riẹ oke anwae. Ẹmẹrera Jihova o ro dhesẹ onana via rọwokugbe ẹjiroro riẹ. (Itẹ 4:18) Jihova o dhesẹ odẹ riẹ kẹ ọzae-avọ-aye ọsosuọ, Ivi o se odẹ na okenọ o yẹ Keni ọmọ ọsosuọ riẹ. (Emu. 4:1, NW) Noa, Abraham, Aiziki, gbe Jekọp a riẹ odẹ Ọghẹnẹ. Adhẹẹ nọ a wo kẹ odẹ na o diwi viere nọ a jẹ ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ be rọ ghale ae, rẹrote ae, je dhesẹ kabọ kabọ ẹjiroro riẹ kẹ ae. Jihova o dhesẹ otofa odẹ na vevẹ kẹ Mosis.

4. Fikieme Mosis ọ rọ nọ Ọghẹnẹ kpahe odẹ riẹ, kọ fikieme onọ na u ro fo?

⁴ Se Ọnyano 3:10-15. Okenọ Mosis ọ jọ  ikpe udhone, Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ owha-iruo ulogbo inọ: “Rehọ ahwo mẹ, emọ Izrẹl no evaọ Ijipti ze.” Mosis ọ rọ omaurokpotọ nọ Ọghẹnẹ onọ jọ nọ u wuzou gaga. Ọ nọ riẹ nọ: ‘Didi odẹ ra?’ Nọ o rọnọ ahwo a riẹ odẹ Ọghẹnẹ kri no na, fikieme Mosis ọ rọ nọ onọ yena? U re vevẹ, Mosis ọ gwọlọ riẹ eware efa kpahe ohwo nọ o wo odẹ na, eware nọ e te kẹ emọ Izrẹl imuẹro inọ Ọghẹnẹ o ti gine si ae no igbo. Onọ Mosis na u gine fo keme u kri no nọ emọ Izrẹl a rọ rrọ igbo. O sae jọnọ avro ọ dina jarai udu sọ Ọghẹnẹ esẹ-ode rai na ọ te sai siwi ae. Oke yena emọ Izrẹl jọ dede a mu eghẹnẹ ahwo Ijipti họ ẹgọ no.—Izik. 20:7, 8.

5. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ otofa odẹ riẹ vevẹ kẹ Mosis?

⁵ Uyo vẹ Jihova ọ kẹ Mosis? Ọ ta kẹe nọ: ‘”Ta onana kẹ ahwo Izrẹl, ‘Mẹ họ Omẹ [hayo, MẸ RẸ RẸRIẸ KPOHỌ OGHẸRẸ KPOBI NỌ U J’OMẸ, NW] o vi omẹ bru owhai ze.’”’ * O fibae nọ: “[Jihova, NW] Ọghẹnẹ esẹ rai . . . o vi omẹ bru owhai ze.” Ọghẹnẹ o dhesẹ nọ o ti zihe ruọ oware kpobi nọ ọ gwọlọ re ọ sai ru ẹjiroro riẹ gba, gbe nọ o ti ru ẹme riẹ gba ẹsikpobi. Fikiere Jihova ọ jọ owọ avọ 15 ta nọ: “Onana họ odẹ mẹ bẹdẹ bẹdẹ, inọ, ere a re roro mẹ họ nọ ige te ige.” Oware nana nọ Jihova o dhesẹ via kpahe odẹ riẹ kẹ Mosis na u gbe rie unu gaga, o tẹ jẹ bọ ẹrọwọ riẹ ga.

6, 7. Ẹvẹ Jihova o ro ru lele otofa odẹ riẹ?

⁶ Nọ Jihova ọ nwane kẹ Mosis iruo no, o ru lele odẹ riẹ, nọ o “zihe ro” Osiwi kẹ emọ Izrẹl. Ọ rehọ iye ikpe tehe ahwo Ijipti, ọ tẹ rọ ere dhesẹ via nọ eghẹnẹ rai hayo Fẹro dede, a wo ogaga ovo ho. (Ọny. 12:12) Jihova ọ tẹ hẹriẹ Abade Ọwawae na, emọ Izrẹl a tẹ nyae vrẹ, je ru nọ Fẹro avọ egbaẹmo riẹ a rọ da ame whu. (Ol. 136:13-15) Evaọ “[igbrẹwọ] ilogbo avọ idhude” na, Jihova o zihe ro Ọnọ O re Siwi Uzuazọ evaọ okenọ ọ rọ gwọlọ emu gbe ame kẹ emọ Izrẹl nọ i bu vi ima ivẹ hayo ima esa na. O tube ru nọ iwu gbe eviẹ rai e jẹ rọ raha ha. (Izie. 1:19; 29:5) Ẹhẹ, uvumọ oware o sae whaha Jihova ha nọ o gbe ro ru lele odẹ riẹ hẹ. Uwhremu na, ọ ta kẹ Aizaya nọ: “Mẹ, mẹ họ [Jihova, NW]  u no omẹ no osiwi ọfa ọ rọ họ.”—Aiz. 43:11.

⁷ Joshua nọ ọ rehọ ẹta Mosis ọ rọ ẹro ruẹ iruo igbunu Jihova evaọ Ijipti gbe okenọ emọ Izrẹl a jọ obọ idhude. Fikiere, nọ Joshua ọ kẹle uwhu no, ọ ta kẹ emọ Izrẹl avọ imuẹro nọ: “Whai kpobi a rehọ udu gbe iroro rai riẹ re, inọ eware iwoma kpobi nọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai ọ yeya kẹ owhai na o ru rai gba re, ovo u fi rie abọ kie he; ai kpobi i ru gba re.” (Jos. 23:14) Ẹhẹ, Jihova o “zihe ro” oware kpobi re ọ sae ru ẹme riẹ gba.

8. Ẹvẹ Jihova o bi ro ru lele otofa odẹ riẹ evaọ oke mai na?

⁸ Epọvo na Jihova ọ rrọ nẹnẹ re. Ọ rehọ ẹkwoma Ọmọ riẹ ta nọ a rẹ te ta usiuwoma Uvie na kẹ “akpọ na kpobi.” (Mat. 24:14) Ọghẹnẹ Erumeru na ọvo ọ rẹ sae ta nọ a ti ru iruo itiena evaọ obaro, jẹ ruẹ nọ a ru iruo na, yọ ahwo nọ “a wuhrẹ hẹ” o bi ro ru iruo na? (Iruẹru 4:13) Fikiere nọ ma te bi ru iruo usiuwoma ota nana, yọ eruẹaruẹ Ebaibol ma bi ru gba na. Onana u re je dhesẹ nọ ma be rọ adhẹẹ kẹ Ọsẹ mai, gbe inọ u no omai eva ze nọ ma tẹ be lẹ nọ: “Odẹ ra ojọ ọrẹri. Uvie ra oze, epanọ a rọ obọ odhiwu ru orọ eva ra, ru re a jọ akpọ na ru ere re.”—Mat. 6:9, 10.

9, 10. Ẹvẹ oghẹrẹ nọ Jihova o ro yerikugbe emọ Izrẹl u ro dhesẹ oghẹrẹ Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ via, kọ eme o no rie ze?

⁹ Nọ emọ Izrẹl a nwani no igbo Ijipti no, Jihova o te zihe ruọ oware okpokpọ jọ kẹ idibo riẹ. Jihova ọ rọ ẹkwoma ọvọ Uzi na zihe ruọ “olori” hayo ọnọ o wo rai, re ọ rẹrote ẹgwọlọ rai kpobi. (Jeri. 3:14) Emọ Izrẹl a te zihe ruọ aye Ọghẹnẹ, koyehọ ahwo nọ a rehọ odẹ riẹ se. (Aiz. 54:5, 6) Nọ a te koko izi riẹ jẹ romakpotọ kẹe, Jihova ọ te jọ “olori” hayo Ọzae rai. Ọ te ghale ae, sẹro rai, je ru ai wo udhedhẹ. (Ik. 6:22-27) Erẹwho na kpobi a vẹ te rọ adhẹẹ kẹ odẹ oruaro Jihova. (Se Iziewariẹ 4:5-8; Olezi 86:7-10.) Ikuigbe emọ Izrẹl i dhesẹ nọ ahwo erẹwho efa buobu a kuomagbe ae evaọ egagọ uzẹme. O wọhọ ẹsenọ ahwo erẹwho nana a ta ẹme nọ Rut ohwo Moab na ọ ta kẹ Naomi inọ: “Ahwo ra a rẹ te jọ ahwo mẹ, gbe Ọghẹnẹ ra họ Ọghẹnẹ mẹ.”—Rut 1:16.

¹⁰ Oghẹrẹ nọ Jihova o ro yerikugbe emọ Izrẹl evaọ ikpe odu ọvo gbe egba isoi (1,500) na, u dhesẹ eware efa kpahe oghẹrẹ Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ. Ghele epanọ ahwo Izrẹl a ghẹmeeyo  te, ẹsikpobi Jihova o dhesẹ nọ “ọ vọ avọ ohrọ,” yọ “ọ rẹ kaki muofu hu.” O thihakọ kẹ ae gaga. (Ọny. 34:5-7) Rekọ akothiho Jihova o wo umuo, yọ onana u dhesẹ oma via okenọ ahwo Ju a se je kpe Ọmọ riẹ. (Mat. 23:37, 38) Emọ Izrẹl a gbẹ jọ ahwo nọ a rọ odẹ Ọghẹnẹ se he. A tẹ wọhọ ure nọ u whu no evaọ aro Jihova. (Luk 23:31) Kọ uruemu vẹ onana u ru rai wo kpahe odẹ Ọghẹnẹ uwhremu na?

11. Ẹvẹ ahwo Ju a rọ siọ odẹ Ọghẹnẹ ba ese?

¹¹ Nọ oke o be nyaharo na, ahwo Ju a te wo uruemu ogbẹrọwọ jọ kpahe odẹ Ọghẹnẹ, inọ u fo ho re a se odẹ na. (Ọny. 20:7) Ẹmẹrera na, a gbe je se odẹ Ọghẹnẹ hẹ evaọ egagọ ahwo Ju. Avro ọ riẹ hẹ, o kẹ Jihova uye nọ ọ ruẹ oghẹrẹ nọ a bi gbabọkẹ odẹ riẹ. (Ol. 78:40, 41) Rekọ Ọghẹnẹ ‘nọ odẹ riẹ o rrọ Ihri’ na, ọ te gbẹ gwọlọ nọ a rehọ odẹ riẹ se ahwo nọ a se riẹ hẹ, nọ ọyomariẹ ọ se no re. (Ọny. 34:14) Onana u re fi obọ họ k’omai riẹ nọ u gine fo re ma rọ adhẹẹ kẹ odẹ Ọnọ ọ ma omai na.

12. Ẹvẹ Jihova o ro wo ahwo nọ a be rọ odẹ riẹ se?

¹² Jihova ọ rehọ ẹkwoma Jerimaya dhesẹ ẹjiroro riẹ via inọ ọ te “reọvọ ọkpokpọ” kugbe orẹwho okpokpọ, koyehọ Izrẹl Ọghẹnẹ. Jerimaya ọ ruẹaro nọ ahwo orẹwho yena kpobi, “no ọmaha ri te ọkpako” a te “riẹ ỌNOWO na.” (Jeri. 31:31, 33, 34) Orugba eruẹaruẹ nana o muhọ evaọ Pẹntikọst 33 C.E. nọ Ọghẹnẹ ọ rehọ ọvọ ọkpokpọ na mu. Ahwo Ju gbe ahwo nọ a rrọ ahwo Ju hu họ enọ i ru orẹwho okpokpọ nana via, koyehọ “Izrẹl” Ọghẹnẹ, a te zihe ruọ ahwo nọ a ro mu ‘kẹ odẹ Ọghẹnẹ’ hayo ahwo nọ ‘a rehọ odẹ Ọghẹnẹ se.’—Gal. 6:16; Se Iruẹru Ikọ Na 15:14-17; Mat. 21:43.

13. (a) Kọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a se odẹ Ọghẹnẹ? Ru ei vẹ. (b) Ẹvẹ who rri uvẹ nọ who bi ro dhesẹ odẹ Ọghẹnẹ uzẹme na kẹ ahwo evaọ iruo usiuwoma ota na?

¹³ Ahwo Izrẹl Ọghẹnẹ ‘nọ a rehọ odẹ Ọghẹnẹ se na’ a re se odẹ Ọghẹnẹ, maero nọ a te bi se no Ikereakere Hibru na ze. * Fikiere, evaọ Pẹntikọst 33 C.E. Pita ukọ na o se odẹ Ọghẹnẹ unuẹse buobu okenọ ọ jẹ ta ẹme kẹ ahwo Ju gbe otu nọ o kurẹriẹ nọ i no eria sa-sa akpọ na ze. (Iruẹru 2:14, 20, 21, 25, 34) Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ na a jẹ rọ adhẹẹ kẹ Jihova, onana u ru nọ o ro fi obọ họ kẹ ae evaọ iruo usiuwoma ota rai. Epọvo na re nẹnẹ, Jihova ọ rẹ ghale odibọgba mai nọ ma te bi whowho odẹ riẹ kẹ amọfa je dhesẹ odẹ na kẹ ae evaọ Ebaibol rai. Enẹ ma re ro dhesẹ Ọghẹnẹ uzẹme na kẹ ae. Onana yọ uvẹ-ọghọ kẹ omai gbe ahwo nana. Ma te ru ere, ẹsejọhọ o sae lẹliẹ ae mu obọdẹ usu kugbei, usu nọ u re dhe ẹgẹga jẹ jọ bẹdẹ bẹdẹ.

14, 15. Ghelọ epanọ ikọ erue i bu te, eme Jihova o ru kpahe odẹ riẹ no?

¹⁴ Nọ oke o be nya haro na, ikọ erue e tẹ jẹ romavia evaọ udevie ukoko Ileleikristi na, maero evaọ okenọ ikọ na a whu no. (2 Tẹs. 2:3-7) Otu iwuhrẹ erue a wo ọkpọ uruemu ahwo Ju uwhremu na inọ oware aghọ o rrọ re a se odẹ Ọghẹnẹ. Kọ Jihova ọ te kuvẹ re a si odẹ riẹ n’otọ? Vievie.  Ginọ uzẹme inọ uvumọ ohwo ọ riẹ oghẹrẹ nọ u fo nọ odẹ na u re do ho, rekọ a bi sei nẹnẹ. Anwọ ikpe buobu ze na, odẹ na o romavia evaọ efafa Ebaibol buobu no gbe evaọ ebe nọ ahwo a bi kere. Wọhọ oriruo, evaọ ukpe 1757, ohwo jọ nọ o re kere ebe nọ a re se Charles Peters o kere nọ, wo ohẹriẹ no edẹ-ovao Ọghẹnẹ efa kpobi, o “wọhọ nọ Jehovah họ odẹ nọ o mai dhesẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ.” Obe jọ kpahe egagọ Ọghẹnẹ nọ Hopton Haynes o kere evaọ ukpe 1797, o rehọ eme nana mu uzou avọ ihrẹ họ: “JIHOVA họ odẹ ỌGHẸNẸ ọvuọvo nọ ahwo Ju na a jẹ gọ, wọhọ epanọ Kristi gbe Ikọ riẹ a ru.” Ohwo jọ nọ a re se Henry Grew (1781-1862) o se odẹ na, ọ tẹ jẹ riẹ nọ a wha ekela se odẹ na jẹ ruẹ nọ o gwọlọ nọ a re ru ode na fo. Epọvo na, George Storrs (1796-1879) gbe Charles T. Russell nọ ọ jọ ogbẹnyusu ọkpekpe riẹ a se odẹ na.

¹⁵ Ukpe ọ 1931 o rẹ thọrọ ẹro ho keme evaọ ukpe yena idibo Ọghẹnẹ nọ a je se Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol vẹre a rọ re odẹ na Isẹri Jihova, odẹ nọ a rehọ no Ikereakere na ze. (Aiz. 43:10-12) A tẹ rọ ere dhesẹ kẹ akpọ kpobi inọ eva e be were ae nọ a be rọ gọ Ọghẹnẹ uzẹme ọvo na, gbe nọ a rrọ ahwo nọ a “ro mu kẹ isẹri ise kẹ odẹ riẹ.” (Iruẹru 15:14) Oware nana o kareghẹhọ omai ẹme nọ Jihova ọ ta evaọ obe Malakae 1:11 nọ: ‘No obọ ovatha-ọre rite ukiediwo riẹ ere odẹ mẹ o rro te eva udevie erẹwho na.’

16. Fikieme ma je rri rie wọhọ uvẹ-ọghọ re ma nya evaọ odẹ Jihova?

¹⁶ Maeka ọruẹaro na o kere nọ: “Ahwo na kpobi a be nya evaọ ọvuọ odẹ ẹdhọ riẹ, rekọ evaọ odẹ [Jihova, NW] Ọghẹnẹ mai ma rẹ rọ nya bẹdẹ bẹdẹ.” (Mae. 4:5) Orọnikọ oware uvẹ-ọghọ ọvo o rrọ kẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol ho, odẹ Jihova nọ ọ k’uvẹ riẹ nọ a ro se omarai na. Oyena yọ oka imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ jẹ rae rehọ. (Se Malakae 3:16-18.) Kọ whẹ omara? Kọ whọ be daoma kpobi ruẹ nọ whọ ‘nya evaọ odẹ Jihova’? Kọ whọ riẹ oware nọ onana u dhesẹ?

17. Re a nya evaọ odẹ Ọghẹnẹ eme o gwọlọ?

¹⁷ O tẹ kawo, re a nya evaọ odẹ Ọghẹnẹ o gwọlọ eware esa jọ. Orọ ọsosuọ, o gwọlọ nọ ma re whowho odẹ na kẹ amọfa, avọ ekareghẹhọ inọ ohwo kpobi nọ o se “odẹ [Jihova, NW] a re ti siwi ei.” (Rom 10:13) Orọ avivẹ, o gwọlọ nọ ma re wo ọkpọ iruemu Jihova, maero kọ uyoyou. Orọ avesa, ma re koko izi ikiẹrẹe Ọghẹnẹ, o gbẹ rrọ ere he ma sae wha ekela se odẹ na. (1 Jọn 4:8; 5:3) Kọ whọ gba riẹ mu nọ whọ rẹ nya ‘evaọ odẹ Jihova Ọghẹnẹ mai bẹdẹ bẹdẹ’?

18. Fikieme otu nọ o wo adhẹẹ kẹ odẹ Jihova a re ro rri kpohọ obaro avọ imuẹro?

¹⁸ Kẹle na, ohwo kpobi nọ o gbabọkẹ odẹ Jihova hayo veghe-uzou kẹe o ti vuhu oghẹrẹ Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ. (Izik. 38:23) Ahwo wọhọ Fẹro nọ ọ nọ inọ: “Ono họ ỌNOWO na, nọ me re yo uru riẹ?” Ọka ọ sa ha re ọ tẹ riẹ oghẹrẹ Ọghẹnẹ nọ Jihova ọ rrọ. (Ọny. 5:1, 2; 9:16; 12:29) Rekọ iroro obọmai ma rọ riẹ Jihova. Eva e be were omai nọ a be rọ rehọ odẹ riẹ se omai, ma tẹ jẹ rrọ idibo riẹ nọ i bi yoẹme kẹe. Fikiere, ma bi rri kpohọ obaro avọ imuẹro nọ ma wo kpahe eyaa nọ e rrọ obe Olezi 9:10: ‘O [Jihova, NW], enọ e riẹ odẹ ra e rọ ẹroso owhẹ; whọ sae se ae ba ha, enọ e rọ owhẹ ẹgwọlọ.’