1, 2. (a) Eme who ru taure whọ tẹ te salọ nọ whọ rẹ gọ Ọghẹnẹ? (b) Enọ vẹ ma rẹ sae nọ kpahe ukuoriọ mai evaọ egagọ Ọghẹnẹ?

OTU mai buobu ma salọ oware nọ u fo, nọ ma be rọ gọ Jihova je lele ithihi Jesu kristi kpekpekpe. (Mat. 16:24; 1 Pita 2:21) Ma rehọ eyaa omauromudhe mai kẹ Ọghẹnẹ jeve jeve he. Orọnikọ eriariẹ ekpakpafua ikereakere na jọ nọ ma wo e lẹliẹ omai roma mudhe he, rekọ ma romatotọ wuhrẹ Ebaibol na. Fikiere ma wuhrẹ kpahe eware buobu nọ e rẹ bọ ẹrọwọ mai ga kpahe ukuoriọ nọ Ọghẹnẹ ọ yeyaa riẹ kẹ ahwo nọ ‘a riẹ ọyomariẹ gbe Jesu Kristi nọ o vi.’—Jọn 17:3; Rom 12:2.

² Re ma sae sẹro uvẹ-ọghọ nọ ma rọ rrọ Ileleikristi, o gwọlọ nọ ma rẹ salọ eware nọ i fo, nọ e rẹ were Ọsẹ obọ odhiwu mai. Fikiere ma te jọ uzoẹme nana kiyo enọ nana nọ i wuzou gaga na: Eme họ ukuoriọ mai? Oghẹrẹ vẹ u fo nọ ma re rri rie? Ẹvẹ ma sae rọ ruẹ nọ ma wo ukuoriọ nana? Eme o ti fi obọ họ kẹ omai salọ eware nọ i fo?

3. Ukuoriọ vẹ o riẹ kẹ (a) Ileleikristi nọ a wholo na gbe (b) “Igodẹ efa” na?

³ Umutho Ileleikristi jọ a bi rẹro “ukuoriọ nọ o rẹ raha ha, nọ o kare izue, onọ o rẹ hiẹ hẹ,” koyehọ uvẹ-ọghọ nọ a ti ro su kugbe Kristi evaọ obọ odhiwu. (1 Pita 1:3, 4) Re a sai wo ukuoriọ nana, o gwọlọ nọ a rẹ ‘wariẹ yẹ’ ahwo nana. (Jọn 3:1-3) Kọ eme họ ukuoriọ ima buobu erọ “igodẹ efa” Jesu nọ i bi kuomagbe enọ a rọ ẹzi wholo ta usiuwoma Uvie na? (Jọn 10:16) Igodẹ efa na a ti wo ukuoriọ nọ Adamu avọ Ivi a sai wo ho na, koyehọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ Aparadase nọ uye,  uwhu hayo uweri o te jọ họ. (Evia. 21:1-4) Fikioye Jesu ọ sae rọ yeyaa kẹ ogbulegbu nọ a kare kugbei nọ: “Uzẹme mẹ ta kẹ [owhẹ nẹnẹ na], who re ti lele omẹ jọ obọ Paradais.”—Luk 23:43.

4. Eghale vẹ ma be reawere rai enẹna?

⁴ Ma be reawere abọjọ ukuoriọ mai enẹna dede. Fikinọ ma fi ẹrọwọ họ “ẹta nọ [ọ] rọ eva Kristi Jesu,” ma be ruawa oware ovo ho, yọ ma wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ. (Rom 3:23-25) Ma wo otoriẹ eyaa Ọghẹnẹ nọ e rrọ Ebaibol na vevẹ. U te no ere no, usu inievo akpọ-soso nọ ma rrọ na yọ oware jọ nọ o be kẹ omai evawere gaga. Yọ a rẹ ruẹ obọ uvẹ-ọghọ nọ ma wo ho, nọ ma rọ rrọ Isẹri Jihova. Agbẹta nọ ma ro rri ukuoriọ mai ghaghae na.

5. Eme Setan Ẹdhọ na ọ gwọlọ ru idibo Ọghẹnẹ, kọ eme u ti fi obọ họ kẹ omai dikihẹ kẹ eghẹ riẹ?

⁵ Rekọ re ma sae sẹro ukuoriọ oghaghae nana, ma re muẹrohọ eghẹ Setan Ẹdhọ na. Ẹsikpobi Setan ọ be gwọlọ nọ idibo Ọghẹnẹ a salọ oware nọ o rẹ lẹliẹ ai ku ukuoriọ rai fiẹ. (Ik. 25:1-3, 9) Fikinọ Setan ọ riẹ nọ oke riẹ o rrọ kpẹkpẹe, ọ be daoma vi epaọ anwẹdẹ re ọ ruẹsi su omai thọ. (Se Eviavia 12:12, 17.) O gwọlọ nọ ma rẹ hai rri ukuoriọ mai ghaghae ẹsikpobi, onọ u ti fi obọ họ kẹ omai “dikihẹ kẹ ereghẹ ukumuomu.” (Ẹf. 6:11) Fikiere, nọ ma te roro kpahe oware nọ o via kẹ Esọ, ọmọzae Aiziki, u ti fi obọ họ kẹ omai gaga evaọ abọ nana.

6, 7. Ono họ Esọ, kọ ukuoriọ vẹ ọ hai ti wo?

⁶ Oware wọhọ ikpe idu ene nọ e vrẹ, Rebeka, aye Aiziki o ro yẹ ejime, Esọ avọ Jekọp. Emọ ivẹ na a wo ohẹriẹ no ohwohwo evaọ uruemu gbe eware nọ a salọ. “Esọ ọ tẹ jọ emamọ ozuẹ, nọ o re kpo ẹwọ, rekọ Jekọp ohwo odhedhẹ ọ jọ nọ ọ jẹ ria iwou-dhu.” (Emu. 25:27) Ọfefafa Ebaibol nọ a re se Robert Alter ọ ta nọ ẹme Hibru nọ a fa “odhedhẹ” na u “dhesẹ ẹgbakiete hayo kare afuẹwẹ.”

⁷ Abraham, ọsẹ ologbo Esọ avọ Jekọp o whu evaọ okenọ a jọ ikpe ikpegbisoi, rekọ oyena o raha eyaa nọ Jihova ọ ya kẹ Abraham ho. Uwhremu na, Jihova ọ wariẹ eyaa na kẹ Aiziki, je ru ei riẹ nọ ẹkwoma ubi Abraham erẹwho akpọ na kpobi a ti ro wo eghale. (Se Emuhọ 26:3-5.) Eyaa yena i dhesẹ nọ Mesaya nọ ọ rrọ ‘ubi’ nọ a fodẹ evaọ Emuhọ 3:15 na o ti no uyẹ Abraham ze. Esọ nọ ọ rrọ ọmọzae ọkpako Aiziki u fo nọ ọ rẹ reuku eyaa nana. Onana yọ ukuoriọ oghaghae. Kọ Esọ o rri rie ghaghae?

8, 9. (a) Eme Esọ ọ salọ viukpọ ukuoriọ riẹ? (b) Eme Esọ o vuhumu uwhremu na kpahe oware nọ ọ salọ, kọ ẹvẹ o jariẹ oma?

⁸ Ẹdẹjọ nọ Esọ o no ẹwọ ze, ọ tẹ ruẹ Jekọp nọ o bi ‘there emu awere.’ Esọ ọ tẹ ta kẹe nọ: “Jọ omẹ re omo owere jọ, keme aro o bi bi omẹ.” Jekọp ọ tẹ ta kẹe nọ: “Kake zẹ ute-ọkpako ra kẹ omẹ.” Kọ ovẹ Esọ ọ salọ? U gbunu kẹhẹ, Esọ ọ ta nọ: ‘Eme mẹ be rọ ọkpako ru?’ Esọ ọ salọ uwho emu awere viukpọ ute-ọkpako. Re ọ sai ru ọtamuo na ga, Jekọp o te si ikẹ nọ: “Ma yeya tao.” Ababọ oke oraha, Esọ o te siobọno ute-ọkpako riẹ. ‘Kẹsena Jekọp ọ tẹ rehọ emu awere na kẹ Esọ, ọ re no ọ tẹ da ame, ọ kparoma ọ tẹ nya vrẹ. Ere Esọ o ro ku ute-ọkpako riẹ fiẹ.’—Emu. 25:29-34.

⁹ Ikpe buobu nọ i lele i rie nọ Aiziki ọ kẹle uwhu no, Rebeka ọ tẹ  dhogbo epanọ Jekọp o re ro gine wo ute-ọkpako nọ Esọ o kufiẹ na. Nọ Esọ o vuhumu uwhremu na epanọ oware nọ ọ salọ na u ghẹ te, ọ tẹ jẹ lẹ Aiziki nọ: “O, baba, ghale omẹ ghele re! . . . Kọ whọ gbẹ sae se uvomo oghale ovo ba kẹ omẹ hẹ?” Nọ Aiziki ọ vuẹe nọ ọ ghale Jekọp no yọ ọ gbẹ sai wariẹ unu hu, “Esọ o te kuenu oviẹ.”—Emu. 27:30-38.

10. Ẹvẹ Jihova o rri Esọ avọ Jekọp, kọ fikieme?

¹⁰ Uruemu Esọ vẹ a mae ta ẹme kpahe evaọ Ebaibol na? O dhesẹ nọ isiuru oma riẹ nọ o re le t’obọ u wuzou kẹe vi eghale nọ ọ hai ti wo no ukuoriọ riẹ ze evaọ obaro. Esọ o rri ute-ọkpako riẹ ghaghae he, yọ o gine you Ọghẹnẹ hẹ. U te no ere no, Esọ ọ daezọ oghẹrẹ nọ oware nọ ọ salọ na u ti kpomahọ emọ riẹ hẹ. Rekọ Jekọp o wo ohẹriẹ no Esọ, o rri ukuoriọ riẹ ghaghae. Wọhọ oriruo, ọ gaviezọ kẹ ohrẹ nọ ọsẹgboni riẹ a kẹ riẹ kpahe obonọ o je wo aye. (Emu. 27:46–28:3) Jekọp ọ salọ oware nọ erere riẹ o te rie obọ ẹsiẹsiẹ hẹ yọ o rehọ eware buobu mi ei, onọ u ru nọ o ro zihe ruọ ọsẹ-ode Mesaya na uwhremu na. Ẹvẹ Ọghẹnẹ o rri Esọ avọ Jekọp? Jihova ọ rọ ẹkwoma Malakae ọruẹaro na ta nọ: “Me you Jekọp, rekọ me mukpahe Esọ.”—Mal. 1:2, 3.

11. (a) Fikieme oware nọ o via kẹ Esọ na o rọ rrọ unuovẹvẹ kẹ omai Ileleikristi? (b) Fikieme Pọl ọ rọ fodẹ igberẹ-ibro nọ ọ jẹ ta kpahe oware nọ Esọ o ru na?

¹¹ Kọ oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe Esọ na u wuzou kẹ Ileleikristi nẹnẹ? Ee. Pọl ukọ na ọ vẹvẹ ibe Ileleikristi riẹ unu inọ a yọroma re “ohwo ọvo ọ [gbẹ] jọ ogberedia hayo ababọ egagọ wọhọ Esọ họ, ọ nọ ọ zẹ ọkpako riẹ fiki emuore ẹsiẹvo ọvo.” (Hib. 12:16) Unuovẹvẹ yena u gbe wiruo kẹ Ileleikristi nẹnẹ. Ma rẹ hai rri eware nọ i w’obọ kpahe egagọ Ọghẹnẹ ghaghae, re ma gbẹ rọ fiki isiuru ugboma ku ukuoriọ nọ ma wo evaọ egagọ Ọghẹnẹ fiẹ hẹ. Rekọ fikieme Pọl ọ rọ fodẹ igberẹ-ibro nọ ọ jẹ ta kpahe oware nọ Esọ o ru na? Keme ohwo o te wo ọkpọ uruemu Esọ na, ọ rẹ sai gbabọkẹ egagọ Ọghẹnẹ fiki ikpehre isiuru omawere ubroke gheghe, wọhọ igberẹ-ibro.

12. (a) Ẹvẹ Setan ọ rẹ rọ dawo omai? (b) Fodẹ oriruo jọ nọ ọ rrọ Ebaibol na nọ o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai salọ oware nọ u fo.

¹² O rrọ vevẹ inọ mai idibo Jihova ma rẹ gwọlọ ru oware nọ u re ru ei  lọlọhọ k’omai re ma kie ruọ uruemu ọfariẹ-ogbe he. Ukpoye, ma rẹ lẹ ẹsikpobi inọ Jihova ọ kuvẹ re ma kie he nọ ohwo jọ ọ tẹ gwọlọ nọ ma ru oware nọ o rẹ dhae eva. (Mat. 6:13) Rekọ nọ ma be daoma ru oreva Ọghẹnẹ evaọ akpọ omuomu nana, yọ Setan ọ be daoma ru omai re ma gbabọkẹ egagọ Ọghẹnẹ. (Ẹf. 6:12) Fikinọ Setan họ ọghẹnẹ akpọ nana, ọ riẹ eware nọ i re si omai urru, fikiere ọ rẹ gwọlọ rọ eware nana dawo omai. (1 Kọr. 10:8, 13) Wọhọ oriruo, dae rehọ iẹe nọ uvẹ u rovie fihọ k’owhẹ nọ whọ sai ro gbe-ọfariẹ. Eme who ti ru? Kọ wọhọ Esọ whọ te ta nọ, ‘Ovẹrẹ, rehọ iẹe kẹ omẹ me ru no.’ Manikọ whọ te dhẹ siọ oware utioye ba wọhọ epanọ Josẹf ọmọ Jekọp o ru okenọ aye Pọtifa ọ jẹ gwọlọ lele iei wezẹ?—Se Emuhọ 39:10-12.

13. (a) Ẹvẹ inievo buobu a ro ru wọhọ Josẹf no nẹnẹ, rekọ ẹvẹ ejọ i ro ru wọhọ Esọ no? (b) Nọ ma te roro kpahe ahwo nọ a ru wọhọ Esọ, eme u fo nọ ma re ru enẹna?

¹³ Inievo emezae gbe emetẹ mai buobu a rẹriẹ ovao dhe eware buobu no, onọ o rẹ jọ gwọlọ nọ a salọ sọ a ti ru wọhọ Esọ hayo Josẹf. Ibuobu rai a salọ oware nọ u fo, a tẹ rọ ere ru eva were Jihova. (Itẹ 27:11) Rekọ nọ inievo mae jọ a rẹriẹ ovao ku edawọ, a salọ nọ a re ru wọhọ Esọ, onọ u ru rai ku ukuoriọ rai fiẹ. Evaọ uzẹme, ibuobu ahwo nọ a bi ro guẹdhọ je si no ukoko kukpe kukpe yọ ahwo nọ a gbe-ọfariẹ. Fikiere o roja gaga re ma ruẹrẹ udu mai kpahe enẹna taure odawọ u te bru omai ze. (Ol. 78:8) O tẹ kawo, ma rẹ sai ru eware ivẹ jọ nọ i re fi obọ họ kẹ omai mudhe kẹ odawọ je ru omai salọ oware nọ u fo evaọ obaro.

14. Enọ vẹ ma re roro kpahe nọ u ti fi obọ họ kẹ omai “mu kpahe oware nọ uyoma,” jẹ “dhẹ gbalọ oware uwoma”?

¹⁴ Oware ọsosuọ nọ u fo nọ ma re ru họ, ma re roro kpahe iyẹrẹ nọ i ti no oware nọ ma ru ze. Oghẹrẹ nọ ma you Jihova nọ ọ kẹ omai ukuoriọ na te, ere ukuoriọ na o te ghare omai obọ te re. Ma te you ohwo, ma rẹ gwọlọ ru oware nọ o rẹ dhae eva ha. Ukpoye ma rẹ daoma ru oware nọ o rẹ were iẹe ẹsikpobi. Nọ o rrọ ere na, u re woma gaga re ma roro kpahe oware nọ u re noi ze te omai gbe amọfa nọ ma te ru oware jọ nọ u fo ho. U fo nọ ma rẹ nọ omamai nọ: ‘Ẹvẹ oware nọ me bi ti ru na u ti kpomahọ usu mẹ kugbe Ọghẹnẹ? Ẹvẹ u ti kpomahọ ahwo uviuwou mẹ? Ẹvẹ u ti kpomahọ inievo nọ e rrọ ukoko na? Kọ u ti ru amọfa zoruẹ?’ (Fil. 1:10) Ma rẹ sae jẹ nọ omamai nọ: ‘Kọ omawere ubroke nọ me ti wo no ọfariẹ-ogbe ze na u gine te oware nọ mẹ rẹ rọ fiki riẹ wha edada se omamẹ gbe amọfa? Kọ mẹ ginẹ gwọlọ kuenu oviẹ uwhremu na wọhọ Esọ?’ (Hib. 12:17) Enọ itieye nọ ma re roro kpahe u ti fi obọ họ kẹ omai “mu kpahe oware nọ uyoma,” jẹ “dhẹ gbalọ oware uwoma.” (Rom 12:9) Uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova o te mae lẹliẹ omai dadabọ mu ukuoriọ mai.—Ol. 73:28.

15. Eme o ti ru omai thomavẹre re ma sai mudhe kẹ edawọ nọ e rẹ sai ru omai kie no egagọ Ọghẹnẹ?

¹⁵ Oware avivẹ nọ ma re ru họ, ma rẹ thomavẹre ziezi. Jihova ọ ruẹrẹ eware buobu họ kẹ omai nọ i re ru omai thomavẹre re ma sai mudhe kẹ eware nọ e rẹ sai ru omai kie no egagọ Ọghẹnẹ. Usu enana họ, uwuhrẹ  Ebaibol, iwuhrẹ ukoko, usiuwoma ota, gbe olẹ. (1 Kọr. 15:58) Oke kpobi nọ ma te horie eva kẹ Jihova evaọ olẹ, je wo obọ ziezi evaọ iruo usiuwoma ota na, yọ ma be rọ ere thomavẹre kẹ edawọ. (Se 1 Timoti 6:12, 19.) Epanọ ma daoma te evaọ iruẹru nana, ere ma te sae thomavẹre ga te. (Gal. 6:7) Uzou avivẹ obe Itẹ o ta kpahe onana.

16, 17. Ẹvẹ ma sai ro wo areghẹ nọ ma rẹ rọ salọ oware nọ u fo?

¹⁶ Uzou avivẹ orọ obe Itẹ o tuduhọ omai awọ nọ ma gwọlọ areghẹ gbe orimuo. Onana u re fi obọ họ kẹ omai salọ oware uwoma no uyoma, je fi obọ họ kẹ omai su omamai viukpenọ ma re duomahọ uzioraha. Rekọ re ma sai wo areghẹ gbe orimuo, o gwọlọ iruo mi omai. Ebaibol na o fi ẹgba họ epanọ onana u wuzou te nọ o ta nọ: ‘Ọmọ mẹ, otẹrọnọ whọ rehọ eme mẹ, re whọ yọrọ izi mẹ fihọ eva ra, re whọ gaviezọ kẹ areghẹ, who ve je rovie udu ra kẹ otoriẹ, uzẹme, otẹrọnọ who bo kẹ orimuo, whọ vẹ jẹ kpare urru ra kẹ otoriẹ, otẹrọnọ whọ gwọlọ e riẹ wọhọ isiliva, jẹ gwọlọ iẹe wọhọ efe nọ a sino, whọ te riẹ ozodhẹ ỌNOWO na jẹ ruẹ eriariẹ Ọghẹnẹ. Keme ỌNOWO na ọ rẹ kẹ areghẹ, evaọ unu riẹ eriariẹ gbe otoriẹ i re no tha.’—Itẹ 2:1-6.

¹⁷ Fikiere o rrọ vevẹ, re ma sae salọ oware nọ u fo, o gwọlọ nọ ma re ru lele oware nọ obe Itẹ o ta na. Ma sai mudhe kẹ edawọ otẹrọnọ ma kuvẹ kẹ Ẹme Ọghẹnẹ re ọ kpọ iroro mai, otẹrọnọ ma rẹ lẹ kẹ uthubro riẹ ẹsikpobi, gbe otẹrọnọ ma rẹ gwọlọ eriariẹ Ọghẹnẹ wọhọ ẹsenọ ma be gwọlọ okwakwa oghaghae nọ a sino.

18. Eme whọ gba riẹ mu nọ whọ te hai ru, kọ fikieme?

¹⁸ Jihova ọ rẹ rehọ eriariẹ, otoriẹ, orimuo gbe areghẹ kẹ ahwo nọ a be daoma gwọlọ ae. Epanọ ma daoma re ma wo ai je fi ai họ iruo te, ere ma ti si kẹle Jihova te re. Yọ usu okpekpe nọ ma re wo kugbe Jihova o te thọ omai nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe edawọ. Ma te bi si kẹle Jihova jẹ be dhozọ riẹ, u re ru nọ ma gbe ro duoma họ iruemu iyoma ha. (Ol. 25:14; Jem. 4:8) Ajọ emamọ usu nọ ma wo kugbe Jihova gbe efihiruo eware nọ ma wuhrẹ kpahe iẹe, e wọ omai salọ emamọ eware nọ i re ru eva were Jihova je fi obọ họ k’omai sẹro ukuoriọ mai.