1, 2. (a) Re ma sai wo emamọ usu kugbe Jihova, eme o gwọlọ nọ ma ru? (b) Ẹvẹ ma ti ro wo erere nọ ma tẹ kiẹ ikuigbe Ebaibol nọ e ta kpahe uruemu nọ ahwo a dhesẹ kpahe ọkpọvio Jihova riwi?

“UWOMA kẹ omẹ re me sikẹle Ọghẹnẹ; me ru Ọnowo ỌGHẸNẸ mẹ họ adhẹzọ mẹ.” (Ol. 73:28) Ọso-ilezi na ọ rọ ẹme nana dhesẹ evaifihọ nọ o wo kpahe Jihova. Eme o lẹliẹ e riẹ ta ẹme nana? Eva e dha riẹ gaga oke ọsosuọ nọ o muẹrohọ oghẹrẹ nọ eware i bi woma kẹ ahwo omuomu. O bruenu nọ: “Mẹ wozẹ eva mẹ fo, jẹ wozẹ abọ mẹ evaọ ẹrẹreokie, yọ u wo erere kẹ omẹ hẹ.” (Ol. 73:2, 3, 13, 21) Rekọ okenọ ọ ziọ “aruẹri Ọghẹnẹ,” o te ti rri otọ mu, onọ u fi obọ họ kẹe kpọ iroro riẹ vi jẹ sẹro usu riẹ kugbe Ọghẹnẹ. (Ol. 73:16-18) Oware nọ o via kẹ ọzae nana nọ o wo ozodhẹ Ọghẹnẹ na u wuhrẹ i rie oware onana nọ u wuzou gaga: O gwọlọ nọ ohwo ọ rẹ hae kuomagbe idibo Ọghẹnẹ, jẹ ọkpọvio rehọ, ru lele iei, re ọ sai wo usu okpekpe kugbe Jihova.—Ol. 73:24.

² Ma gwọlọ wo usu okpekpe kugbe Jihova Ọghẹnẹ uzẹme na re. Re ma sai le utee yena t’obọ, o gwọlọ nọ ma rẹ kẹ ohrẹ gbe ọkpọvio Jihova uvẹ re i ru omai fihọ ahwo nọ a re ru eva were iẹe. Evaọ okenọ u kpemu, Ọghẹnẹ ọ kẹ ahwo gbe erẹwho sa-sa uvẹ nọ a sae rọ nya lele ọkpọvio riẹ. A kere ikuigbe uruemu nọ ahwo nana a dhesẹ fihọ Ebaibol re e “kẹ omai ohrẹ,” re e jẹ “jọ unu ovẹvẹ rọ kẹ omai.” (Rom 15:4; 1 Kọr. 10:11) Ma tẹ romatotọ kiẹ ikuigbe nana riwi, u ti fi obọ họ kẹ omai riẹ uruemu Jihova ziezi, je ru omai riẹ oghẹrẹ nọ ma sai ro wo erere no ọkpọvio riẹ ze.

3. Ẹvẹ a dhesẹ oghẹrẹ udu nọ Jihova o wo kpahe ahwo-akpọ evaọ Aizaya 64:8 gbe Jerimaya 18:1-6? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na)

³ A jọ obe Aizaya 64:8 rehọ oriruo dhesẹ oghẹrẹ udu-esuo nọ Jihova o wo kpahe ahwo gbe erẹwho sa-sa inọ: “O ỌNOWO, whẹ họ Ọsẹ mai, mai họ ọviẹẹ, whẹ họ ọmebẹ mai, mai kpobi họ iruo abọ ra.” Ọmebẹ o wo udu nọ ọ rẹ rọ ma ọviẹẹ zihe ruọ oghẹrẹ oware kpobi nọ ọ gwọlọ. Ọviẹẹ na o wo udu ovuovo ho. Ere ọvona ahwo-akpọ a rrọ evaọ abọ Ọghẹnẹ. Wọhọ epanọ ọviẹẹ o wo udu nọ ọ rẹ rọ ta kẹ ọmebẹ oware nọ ọ rẹ rehọ iẹe ma ha na, ere ohwo-akpọ o wo udu nọ ọ rẹ rọ ta họ Ọghẹnẹ obọ họ re.—Se Jerimaya 18:1-6.

4. Kọ oghẹrẹ kpobi nọ u je Jihova ọ rẹ ma ahwo hayo erẹwho fihọ? Ru ei vẹ.

⁴ Oghẹrẹ nọ Jihova o yerikugbe emọ Izrẹl oke anwae u dhesẹ nọ o wo udu nọ o re ro ru oware nọ u je rie, wọhọ epanọ ọmebẹ ọ rẹ rọ ọviẹẹ ru na. Rekọ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rẹ rọ udu riẹ ruiruo u wo ohẹriẹ gaga. Ọmebẹ ọ rẹ sae rọ ukulu ọviẹẹ ma oghẹrẹ oware kpobi nọ o ze riẹ iroro nọ ọ rẹ sae ma. Kọ oghẹrẹ kpobi nọ u je Jihova ọ rẹ ma ahwo hayo erẹwho fihọ, ọ rẹ ma ejọ woma jẹ ma efa yoma? Ebaibol ọ kuyo nọ ijo. Jihova ọ kẹ ahwo-akpọ okẹ oghaghae jọ, ufuoma nọ a sae rọ salọ oware nọ u je rai. Ọ rẹ rọ udu-esuo riẹ ruiruo evaọ oghẹrẹ nọ u re ro fi ọzadhe họ ufuoma nọ ọ kẹ ahwo-akpọ na ha. O gwọlọ nọ ahwo-akpọ a rẹ rọ iroro obọrai salọ nọ Jihova ọ kpọ ae.—Se Jerimaya 18:7-10.

5. Nọ ahwo a gbẹ rọwo nọ Jihova ọ ma ae hayo kpọ ae he, ẹvẹ ọ rẹ rọ udu-esuo riẹ ruiruo?

⁵ Kọ otẹrọnọ ahwo-akpọ a se nọ Ọmebẹ Ologbo na ọ ma ae hayo kpọ ae he, ẹvẹ Jihova ọ rẹ rọ udu-esuo riẹ ruiruo? Roro kpahe oware nọ o rẹ via kẹ ọviẹẹ nọ u gbe kiehọ oware nọ ọmebẹ na ọ gwọlọ rehọ iẹe ma ha. Ọ sae rehọ iẹe ma oware ofa hayo ku ei fiẹ. Rekọ otẹrọnọ a rẹ gbẹ sae rọ ọviẹẹ na ma oware ofa ha, kiyọ obọ ọmebẹ na ẹbẹbẹ na o no ze. Rekọ o rrọ ere kẹ Jihova ha, Ọmebẹ Ologbo mai na. (Izie. 32:4) Nọ ohwo ọ gbẹ kẹ uvẹ re Jihova ọ kpọe he, ohwo na o wo ẹbẹbẹ orọnikọ Jihova ha. Wọhọ ọmebẹ, oghẹrẹ nọ Jihova ọ rẹ rọ udu-esuo riẹ ruiruo họ, o re nwene iroro riẹ lele oghẹrẹ nọ ahwo a jẹ owọ kẹ ọkpọvio riẹ. Ọ rẹ kpọ ahwo nọ a romakpotọ kẹ ọkpọvio riẹ evaọ oghẹrẹ nọ a re ro wo erere. Wọhọ oriruo, Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na yọ “eware ohrọ” nọ a kpọ zihe ruọ “oware nọ u wo eru.” Evaọ abọdekọ riẹ, enọ e wọso ọkpọvio Jihova a zihe ruọ “eware ofu nọ ama kẹ ẹraha.”—Rom 9:19-23.

6, 7. Ẹvẹ Devidi avọ Sọl a ro wo ohẹriẹ evaọ oghẹrẹ nọ a ru kpahe ọwhọkuo Ọghẹnẹ?

 ⁶ Ohrẹ hayo ọwhọkuo nọ Jihova ọ rẹ kẹ yọ edhere jọ nọ ọ be rọ kpọ ahwo. Ma te roro kpahe oriruo ivie ivẹ ọsosuọ Izrẹl, Sọl avọ Devidi, ma te ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rẹ rehọ udu-esuo riẹ yerikugbe ahwo nọ ọ be kpọ. Okenọ Devidi o lele Batshẹba bru-ẹnwae, ẹbẹbẹ o no rie ze te Devidi gbe amọfa. Dede nọ Devidi ọ jọ ovie, Jihova o vi Netan ọruẹaro riẹ nyae kẹe ọwhọkuo. (2 Sam. 12:1-12) Eme Devidi o ru kpahe ọwhọkuo na? Oware nọ o ru na o da riẹ gaga, o te kurẹriẹ. Fikiere Ọghẹnẹ ọ tẹ re-ohrọ riẹ.—Se 2 Samuẹle 12:13.

 ⁷ Wo ohẹriẹ, Sọl ovie nọ Devidi ọ rehọ ẹta riẹ ọ jẹ ọwhọkuo rehọ họ. Jihova ọ rehọ ẹkwoma Samuẹle ọruẹaro riẹ ta kẹ Sọl nọ: Kpe ahwo Amalẹk  kpobi gbe uthuru rai. Sọl o ru lele onana ha. Ọ robọ te Egag ovie ẹwho na ha, gbe emamọ erao nọ e jariẹ. Fikieme? Oware jọ nọ o soriẹ họ, ọ gwọlọ wha orro se omobọ riẹ. (1 Sam. 15:1-3, 7-9, 12) O hai woma re Sọl ọ romakpotọ okenọ Ọghẹnẹ ọ kẹe ọwhọkuo, jẹ rọ ere kẹ Ọmebẹ Ologbo na uvẹ re ọ kpọe. Ukpoye, Sọl ọ se nọ Jihova o du kpọe he. O gu inoma nọ oware nọ o ru na o thọ họ, inọ a sae rehọ erao nọ ọ seba na dhe-idhe. Ọghẹnẹ o te si Sọl no ovie, ọ gbẹ sai wo emamọ usu kugbe Ọghẹnẹ hẹ.—Se 1 Samuẹle 15:13-15, 20-23.

8. Didi oware ma rẹ sai wuhrẹ no owọ nọ emọ Izrẹl a jẹ kpahe ọkpọvio nọ Jihova ọ kẹ rae ze?

⁸ Ọghẹnẹ ọ kẹ erẹwho sa-sa uvẹ nọ a sae rọ nya lele ọkpọvio riẹ, orọnikọ omomọvo ọvo ho. Evaọ ukpe 1513 taure oke Kristi u te ti te, nọ emọ Izrẹl a no igbo Ijipti ze no, a tẹ reọvọ kugbe Jihova. Izrẹl ọ jọ orẹwho nọ Ọghẹnẹ ọ salọ, ahwo Izrẹl a te je wo uvẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ rọ kpọ ae wọhọ ẹsenọ a rrọ obọ Ọmebẹ Ologbo. Rekọ a ruabọhọ uruemu uyoma evaọ aro Jihova, jẹ tubẹ gọ edhọ erẹwho nọ e wariẹ e rae họ. Jihova ọ jẹ hai vi eruẹaro riẹ nyae kpọ ae vi n’oke t’oke, rekọ emọ Izrẹl a jẹ daezọ họ. (Jeri. 35:12-15) Fiki aghẹmeeyo rai, o gwọlọ nọ a rẹ kẹ emọ Izrẹl ọwhọkuo. Wọhọ ekwakwa nọ i fo kẹ ọraha, ahwo Asiria a raha uvie erua-ikpe Izrẹl, kẹsena ahwo Babilọn a tẹ raha erua-ivẹ nọ i kiọkọ. U fo nọ onana u re wuhrẹ omai obọdẹ oware jọ. Nọ ma tẹ kuvẹ kẹ Jihova re  ọ kpọ omai ọvo ma jẹ sai wo erere no obufihọ riẹ ze.

9, 10. Eme ahwo Ninẹve a ru kpahe unuovẹvẹ Ọghẹnẹ?

⁹ Jihova ọ kẹ ahwo Ninẹve nọ o jọ okpẹwho-esuo Asiria uvẹ nọ a sae rọ jowọ kpahe unuovẹvẹ riẹ. Jihova ọ ta kẹ Jona nọ: “Tovrẹ, re who kpohọ Ninẹve okpẹwho ọyena, re who bo kẹ ae; keme umuomu rai u do te omẹ oma.” Okpẹwho Ninẹve o gine fo kẹ ọraha.—Jona 1:1, 2; 3:1-4.

¹⁰ Rekọ okenọ Jona o whowho kẹ ae nọ ọraha ọ be tha, “ahwo Ninẹve a tẹ rọwo Ọghẹnẹ; a tẹ se emuọriọ ba, a je fi ehọ-ekpa họ oma, no ọkakawo ri te ologbo.” Ovie rai “ọ jẹ kparoma no agbara-uvie riẹ, ọ tẹ yẹ iwu riẹ no oma, ọ jẹ rehọ ehọ-ekpa zuo oma riẹ, ọ tẹ keria udevie enwo.” Ahwo Ninẹve a ru lele ọkpọvio Jihova, a te kurẹriẹ. Fikiere Jihova ọ gbẹ raha okpẹwho na ha.—Jona 3:5-10.

11. Uruemu Jihova vẹ u dhesẹ oma via evaọ oghẹrẹ nọ o ro yerikugbe ahwo Izrẹl gbe Ninẹve?

¹¹ Ọghẹnẹ ọ whọku ahwo Izrẹl, dede nọ a jọ ahwo orẹwho nọ ọ salọ. Rekọ Ninẹve ọ tubẹ jọ okpẹwho nọ Ọghẹnẹ ọ salọ họ. Dede na, Jihova o whowho ovuẹ ẹdhoguo riẹ kẹ ae, yọ ọ re-ohrọ rai nọ a kurẹriẹ je ru omarai wọhọ ọviẹẹ nọ a rẹ sae ma. Iriruo ivẹ nana i dhesẹ vevẹ nọ Jihova Ọghẹnẹ mai na, “ọ kare ọriẹwẹ.”—Izie. 10:17.

12, 13. (a) Fikieme Ọghẹnẹ o re ro nwene iroro nọ ahwo a tẹ kuvẹ re ọ kpọ ae? (b) Eme u dhesẹ re a ta nọ oware o “da” Jihova kpahe, Sọl gbe ẹwho Ninẹve?

¹² O ruọ Jihova nọ ọ rẹ kpọ omai, onọ u dhesẹ nọ o wo ororokẹ yọ o re je nwene iroro. Ma rẹ sae ruẹ onana vuhumu evaọ okenọ Jihova ọ tẹ jiroro nọ ọ rẹ kẹ ohwo nọ o ruthọ uye, rekọ o ve nwene iroro uwhremu na nọ ohwo na o te kurẹriẹ. Ebaibol na ọ ta kpahe ovie Izrẹl ọsosuọ nọ, “O da [Jihova nọ ọ] rehọ Sọl mu ovie.” (1 Sam. 15:11) Ebaibol ọ ta kpahe ekurẹriẹ ahwo Ninẹve nọ: “Nọ Ọghẹnẹ ọ ruẹ epanọ ahwo na a ru, epanọ a ro kurẹriẹ no edhere imuomu rai e nọ ọ ta fihọ nọ o re ro ru ai, o gbe ru ei hi.”—Jona 3:10.

¹³ Ẹme Hibru nọ a fa nọ “da” na u wobọ kpahe epanọ ohwo o re nwene iroro kpahe oware nọ o je ti ru. Ọghẹnẹ ọ rehọ Sọl mu ovie vẹre, rekọ o nwene iroro o te si ei no ovie. Orọnikọ fikinọ o ruthọ nọ ọ rọ salọ Sọl u ru nọ o ro nwene iroro ho, rekọ fikinọ Sọl ọ ghẹmeeyo. Epọvo na o jọ kẹ ahwo Ninẹve re, o nwene iroro kpahe uye nọ ọ jẹ te kẹ ae fikinọ a kurẹriẹ. O rrọ oware omosasọ gaga nọ ma rọ riẹ nọ Jihova, Ọmebẹ Ologbo mai na o wo aruoriwo gbe ohrọ-oriọ, o wo ororokẹ, yọ o re nwene iroro nọ ọrahauzi o te kurẹriẹ.

14. (a) Ẹvẹ Jihova ọ be rọ kpọ omai nẹnẹ? (b) Eme u fo nọ ma re ru kpahe ọkpọvio Ọghẹnẹ?

¹⁴ Ugogo edhere nọ Jihova ọ be rọ kpọ omai nẹnẹ họ, ẹkwoma Ebaibol na gbe ukoko riẹ. (2 Tim. 3:16, 17) Kọ u gbe fo re ma jẹ ohrẹ hayo ọwhọkuo kpobi nọ u no Ebaibol na hayo ukoko Jihova ze rehọ? Ghelọ epanọ ma rrọ ukoko na kri te no, hayo epanọ ma wo uvẹ-iruo te evaọ ukoko na, u fo nọ ma hae jẹ ohrẹ Jihova rehọ jẹ kẹe uvẹ re ọ kpọ omai zihe ruọ oware nọ u wo erru.

15, 16. (a) Ẹvẹ o rẹ jọ ohwo oma nọ a tẹ kẹe ọwhọkuo nọ a ro mi ei uvẹ-iruo nọ o wo kpobi? Kẹ oriruo. (b) Eme o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai thihakọ ọkora nọ o re no ọwhọkuo ze?

 ¹⁵ Ẹsejọ ọwhọkuo nọ a rẹ kẹ omai o sae jọ wọhọ uthubro hayo ọkpọvio. Rekọ evaọ oke ofa, o rẹ gwọlọ nọ a whọku omai fiki oware nọ ma ruthọ. Oyena o sae gwọlọ nọ a mi omai uvẹ-iruo jọ nọ ma wo evaọ ukoko na. Roro kpahe oware nọ o via kẹ Dennis * nọ ọ jọ ọkpako ukoko. O ru oware jọ nọ u fo ho evaọ eki-ọthuọ, fikiere a tẹ whọku ei. Ẹvẹ o jọ Dennis oma evaọ ẹdẹ nọ a jọ ukoko riẹ whowho nọ a si rie no ọkpako no? Ọ ta nọ: “Iroro nọ e jọ omẹ eva kpobi họ, a gbẹ sae rọ ẹro suọ omẹ hẹ. Me wo uvẹ-iruo sa-sa no anwọ ikpe ọgba ze na. Mẹ jọ ọkobaro oke-kpobi, me ru iruo evaọ Ebẹtẹle, mẹ jọ odibo oriruo, kẹsena a tẹ rehọ omẹ mu ọkpako. Yọ kẹlena me ru ẹme ọsosuọ mẹ evaọ okokohọ ubrotọ. Idudhe na, uvẹ-iruo nana kpobi e va omẹ abọ no. U te no oma nọ o be vuọ omẹ no, o jọ omẹ oma nọ mẹ gbẹ rrọ ohwo ọvo evaọ ukoko na ha.”

¹⁶ Dennis o kurẹriẹ, ọ whaha oware nọ a rọ fiki riẹ whọku ei na. Eme o fi obọ họ kẹe thihakọ ọkora nọ ọ jariẹ oma? Ọ ta nọ: “Mẹ gba riẹ mu nọ me re wo obọ ziezi evaọ iruẹru ukoko na gbe uwuhrẹ omobọ mẹ. Obufihọ nọ me wo no obọ ibe Ileleikristi mẹ ze gbe uduotahawọ nọ me wo no isase ebe ukoko na ze, u fi obọ họ kẹ omẹ gaga. Uzoẹme na, ‘Kọ Who Wo Ọkwa-Iruo Jọ Vẹre Evaọ Ukoko Na? Kọ Whọ Sae Wariẹ Woi?’ evaọ Uwou-Eroro ọ August 15, 2009 o jọ wọhọ ileta nọ a kere se omẹ rọ kuyo olẹ mẹ. Ohrẹ jọ nọ me se ku evaọ uzoẹme na họ, ‘Whọ rẹ daoma ru usu ra kugbe Jihova ga ziezi enẹna nọ who wo ọkwa-iruo ọvo ho eva ukoko na,’ ohrẹ nana o were omẹ gaga.” Ẹvẹ Dennis o ro wo erere no ọwhọkuo na ze? Nọ ikpe jọ e vrẹ no ọ ta nọ, “Jihova ọ wariẹ rehọ uvẹ-iruo odibo oriruo ghale omẹ no.”

17. Ẹvẹ o sai ro fi obọ họ kẹ ọrahauzi kurẹriẹ nọ a te si ei no ukoko? Kẹ oriruo.

¹⁷ Ohwo nọ a re si no ukoko yọ oghẹrẹ ọwhọkuo ọfa nọ u re no obọ Jihova ze. O rẹ thọ inievo ukoko na nọ a gbe ro ru ọkpọ oware uyoma utioye he jẹ sai fi obọ họ kẹ ohwo nọ a si no ukoko na zihe bru Ọghẹnẹ ze. (1 Kọr. 5:6, 7, 11) Nọ a si Robert no ukoko, ikpe ikpegbezeza e ruọ emu yọ evaọ oke yena kpobi, ọsẹgboni gbe inievo riẹ a je lele uthubro Ọghẹnẹ nọ o ta nọ a kuomagbe ọrahauzi hi, yọ a re tube yere iei dede he. A zihe Robert ziọ ukoko no anwọ ikpe jọ ze na, yọ o bi wo ẹnyaharo ziezi. Nọ a nọe oware nọ o wọ riẹ zihe bru Jihova ze ghelọ epanọ u kri te no nọ o ro no ukoko na, ọ kuyo nọ uruemu nọ ahwo uviuwou riẹ a dhesẹ u fi obọ họ kẹe gaga. Ọ ta nọ: “O hae jọnọ ahwo uviuwou mẹ a dina kuomagbe omẹ, makọ otiẹse dede, oyena u he ti ru udu kie omẹ vi nọ mẹ gbẹ te hai ro wo isiuru nọ me re ro zihe ziọ ukoko na ha.”

18. Oghẹrẹ ọviẹẹ vẹ u fo nọ ma rẹ jọ evaọ obọ Ọmebẹ Ologbo na?

¹⁸ O sae jọnọ ọwhọkuo mai ọ te ga tere he, rekọ oghẹrẹ ọviẹẹ vẹ ma te jọ evaọ obọ Ọmebẹ Ologbo na? Eme ma ti ru nọ a tẹ whọku omai? Kọ ma te jọ wọhọ Devidi manikọ Sọl? Ọmebẹ Ologbo na yọ Ọsẹ mai. Jọ o thọrọ owhẹ ẹro vievie he inọ, ‘ỌNOWO na ọ rẹ whọku ọnọ o you, wọhọ epanọ ọsọmọ o re ru ọmọ nọ ọ were riẹ na.’ Fikiere, “whọ jẹ ozọusio ỌNOWO na kufiẹ hẹ, . . . who ri ẹwhọkuo riẹ evevere he.”—Itẹ 3:11, 12.