1. (a) Iruemu-aghae Jihova vẹ Oleleikristi ọ rẹ sai wuhrẹ kpahe? (b) Erere vẹ ma ti wo nọ ma te wuhrẹ kpahe iruemu-aghae Ọghẹnẹ?

WHO te bi roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova ọ rrọ, iruemu-aghae vẹ e rẹ ziọ owhẹ iroro? Iroro mai otujọ buobu i re kpohọ uyoyou, ẹdhọguo-okiẹrẹe, areghẹ, gbe ogaga. Ghele na, ma riẹ nọ Jihova o wo iruemu-aghae efa buobu. Evaọ uzẹme, ma rẹ sai kele iruemu-aghae Jihova nọ i bu vi udhuvẹ, yọ ma jọ ebe mai sa-sa ta kpahe enana no unọjọ utọjọ. Avro ọ riẹ hẹ, iruemu-aghae Jihova buobu e rrọ nọ ma re riẹ kpahe ziezi hi, nọ ma rẹ sai wuhrẹ kpahe evaọ etoke uwuhrẹ omobọ ohwo hayo ọrọ uviuwou. Ẹvẹ ma sai ro wo erere no ewuhrẹ otiọye ze? U re ru omai riẹ Ọsẹ obọ odhiwu mai ziezi. Yọ oghẹrẹ nọ ma riẹ Jihova te, ere ma ti si kẹle iẹe ga te jẹ rọ aro kele ie te re.—Jos. 23:8; Ol. 73:28.

2. (a) Kẹ oriruo ro dhesẹ epanọ isiuru hayo ovuhumuo nọ ma wo kẹ iruemu-aghae Jihova i re ro dhe ẹgẹga. (b) Eme ma te ta ẹme kpahe na?

² Re a “riẹ” oware, eme u dhesẹ? Wọhọ oghẹrẹ nọ ma te rọ ẹme nana ruiruo evaọ uzoẹme nana, u dhesẹ epanọ a re vuhu oghẹrẹ nọ oware o ghare te. Ovuhumuo nọ ma wo kẹ oware o rẹ sai dhe ẹgẹga. Wọhọ oriruo: Isiuru nọ ma wo kẹ oghẹrẹ emu nọ ma re te re ẹdẹvo ho u re dhe ẹgẹga nọ ma tẹ kaki se ore riẹ, dawo iẹe, riẹ epanọ a re there iei, je there emu na uwhremu na. Ere ọvona, isiuru hayo ovuhumuo nọ ma wo kẹ uruemu-aghae Jihova u re dhe ẹgẹga nọ ma te wuhrẹ kpahe iẹe, roro kpahe iẹe, jẹ daoma wo ọkpọ uruemu yena evaọ uzuazọ mai. (Ẹf. 5:1) Ẹjiroro uzoẹme uwuhrẹ nana gbe ivẹ nọ e rrọ aro na họ, re i fi obọ họ kẹ omai riẹ iruemu-aghae Ọghẹnẹ ziezi, enọ o rẹ sae jọnọ ma re romatotọ roro kpahe  anwẹdẹ hẹ. Ma te kuyo enọ nana kpahe ọvuọvo rai: Eme u dhesẹ? Ẹvẹ Jihova o bi ro dhesẹ iẹe? Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jihova dhesẹ uruemu nana?

3, 4. (a) Ẹvẹ who re dhesẹ ohwo nọ a rẹ sae nya bru ẹsikpobi? (b) Ẹvẹ Jihova ọ rọ kẹ omai imuẹro nọ ma rẹ sae nya bru ei ẹsikpobi?

³ Joma kake ta kpahe ohwo nọ a rẹ sae nya bru ẹsikpobi. Ẹvẹ whọ rẹ sai dhesẹ ohwo otiọye? Whọ sae ta nọ, ‘ohwo otiọye ọ rẹ jọ wowou, ọ rẹ kẹ ohwo ovao ẹsikpobi, yọ a rẹ sae ta ẹme kẹe lọlọhọ.’ Whọ sae riẹ ohwo nọ a rẹ sae nya bru ẹsikpobi nọ whọ tẹ gaviezọ kẹ oghẹrẹ ẹme nọ ọ rẹ ta, gbe oghẹrẹ nọ o re ru ovao hayo oma nọ ọ tẹ rrọ kugbe amọfa.

⁴ Ẹvẹ Jihova o bi ro dhesẹ nọ a sae nya bru ei ẹsikpobi? Dede nọ ọye họ Ọnọma ehrugbakpọ na, Jihova ọ kẹ omai imuẹro nọ ọ te gaviezọ jẹ kuyo nọ ma tẹ lẹ sei. (Se Olezi 145:18; Aizaya 30:18, 19.) Ma rẹ sae ta ẹme kẹ Ọghẹnẹ evaọ oke gbe oria kpobi kri te epanọ ma gwọlọ. Ma rẹ sae nya bru ei evaọ oke kpobi, yọ ma riẹ nọ o re do ku omai hi. (Ol. 65:2; Jem. 1:5) Ebaibol na ọ rehọ eme nọ ma rẹ sai wo otoriẹ rai dhesẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rrọ, onọ u dhesẹ nọ ọ gwọlọ nọ ma si kẹle iẹe. Wọhọ oriruo, Devidi ọso-ilezi na o kere nọ, “Ibiaro ỌNOWO i bi ri” omai, o te je fibae nọ ‘obọze riẹ u kru’ omai. (Ol. 34:15; 63:8) Aizaya ọruẹaro na ọ rehọ Jihova dhesẹ othuru-igodẹ, inọ: “O re ti koko imigodẹ na họ obọ riẹ, ọ vẹ te wọ ae họ igbama riẹ.” (Aiz. 40:11) Whọ ruẹ? Jihova ọ gwọlọ nọ ma nya bru ei, wọhọ epanọ omogodẹ ọ rẹ nyae rọ oma da othuru riẹ, othuru na ọ vẹ wọe fihọ igbama riẹ na. Jihova ginọ Ọsẹ nọ ma rẹ sae nya bru ẹsikpobi. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jihova evaọ abọ nana?

5. Fikieme u ro wuzou re ọkpako ọ jọ ohwo nọ a rẹ sae nya bru ẹsikpobi?

⁵ Kẹle na, a nọ inievo nọ i wo ajọwha kẹ iruo Uvie na evaọ eria sa-sa akpọ na inọ, “Uruemu vẹ o rẹ mai si owhẹ uru  evaọ oma ọkpako ukoko?” Ibuobu rai a kuyo nọ, “Nọ ọ tẹ rrọ ohwo nọ a rẹ sae nya bru ẹsikpobi.” Uzẹme, u fo re Oleleikristi kpobi o wo oghẹrẹ uruemu utioye, rekọ ekpako ukoko o mae gwọlọ nọ a re wo uruemu nana. (Aiz. 32:1, 2) Oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ fodẹ oware nọ o lẹliẹ e riẹ roro nọ uruemu nana u wuzou, inọ: “Nọ ọkpako ọ tẹ rrọ ohwo nọ a rẹ sae nya bru, ẹsiẹe ma sai ro wo erere no iruemu iwoma efa nọ o wo ze.” Whọ gbẹ ruẹ areghẹ nọ ọ rrọ ẹme oniọvo nana? Rekọ, eme o re fi obọ họ kẹ ohwo jọ ọnọ amọfa a rẹ sae nya bru ẹsikpobi?

6. Eme họ ugogo oware jọ nọ u re ru ọkpako jọ ohwo nọ a rẹ sae nya bru ẹsikpobi?

⁶ Ugogo oware jọ nọ u re ru ọkpako jọ ohwo nọ a rẹ sae nya bru ẹsikpobi họ, nọ o te bi wo isiuru kpahe amọfa. Nọ ọkpako o te wo ọdawẹ kẹ amọfa jẹ be rọ unevaze fi obọ họ kẹ ae, inievo nọ e rrọ ukoko na te emaha te ekpako a ti muẹrohọ onana. (Mak 10:13-16) Carlos nọ ọ rrọ ikpe ikpegbivẹ ọ ta nọ: “Mẹ tẹ rrọ Ọgwa Uvie, me re muẹrohọ nọ ovao ekpako na o rrọ ohwohwẹ yọ a rrọ wowou, uruemu nana nọ a wo na o rẹ were omẹ gaga.” Evaọ uzẹme, re ọkpako ọ ta nọ a rẹ sae nya bru ei ze ọvo u te he, u fo nọ o re wo uruemu nọ ahwo a sae rọ nya bru ei re. (1 Jọn 3:18) Ẹvẹ ọ sai ro ru ere?

7. Fikieme ebaje okokohọ nọ ma rẹ sa mu u re ro rovie uvẹ ẹmeọta fihọ ẹsibuobu, kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no onana ze?

⁷ Roro kpahe oriruo nana. Kẹlena, oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ ruọ arupre je no okokohọ kpo ọ sa ebaje riẹ mu. Nọ ohwo nọ ọ rẹ rẹrote ahwo evaọ arupre na ọ ruẹ uzoẹme okokohọ na “Jọ Uvie Ọghẹnẹ O Ze!” evaọ ebaje na, ọ tẹ ta kẹ oniọvo na nọ, “Ee, jọ o ze, ma te gbẹ ta ẹme kpahe onana.” A ginẹ ta ẹme kpahe iẹe uwhremu na, yọ ohwo na ọ rọ evawere rehọ emagazini mi oniọvo na. Oware utiona o via kẹ otu mai buobu no. Fikieme ebaje okokohọ u re ro rovie uvẹ ẹmeọta fihọ ẹsibuobu? Keme o wọhọ ẹsenọ o be ta kẹ ahwo nọ, “Wha nya bru omẹ ze, re wha nọ omẹ obonọ mẹ be nya.” Ebaje na yọ oka nọ o be vuẹ ahwo nọ ma gwọlọ ta ẹme kẹ ae kpahe egagọ mai. Epọvo na re, u fo nọ ekpako ukoko a re wo uruemu nọ o wọhọ oka nọ o rẹ vuẹ ibe Ileleikristi rai nọ, “Wha nya bru omẹ ze.” Evẹ họ eka nana jọ?

8. Ẹvẹ ekpako a re ro dhesẹ nọ a wo isiuru kpahe amọfa, kọ ẹvẹ onana o rẹ jọ inievo nọ e rrọ ukoko na oma?

⁸ Ahwo a re wo oghẹrẹ iruemu sa-sa fiki ọvuọ eria rai nọ a noze, rekọ ẹsibuobu nọ ovao mai o tẹ rrọ ohwohwẹ, ma tẹ jẹ be hai romatotọ yere inievo mai sasasa, u re dhesẹ kẹ ae nọ ma wo isiuru kpahe ae. Ono o re mu ei họ? Muẹrohọ oriruo nọ Jesu o fihotọ. Matiu ọ niyẹrẹ kpahe okenọ Jesu ọ nya bru ilele riẹ inọ, “Jesu ọ nyaze, ọ tẹ ta kẹ ae.” (Mat. 28:18) Ere ọvona o gwọlọ nọ ekpako ukoko a rẹ nya bru ibe Ileleikristi rai je lele ae ta ẹme. Ẹvẹ onana o rẹ sae jọ ahwo ukoko na oma? Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ rrọ ọkobaro nọ ọ kpako te ikpe udhone gbe eree no ọ ta nọ: “Ovao ekpako na nọ o rẹ jọ ohwohwẹ gbe eme uduotahawọ rai nọ me re yo oke kpobi nọ mẹ tẹ ruọ Ọgwa Uvie o rẹ lẹliẹ omẹ si kẹle ae.” Oniọvo-ọmọtẹ ọfa jọ ọ ta nọ: “Amọfa a sai sei gbe oware he, rekọ okpoware o rrọ kẹ omẹ nọ ọkpako ukoko ọ tẹ rọ ovao ohwohwẹ dede omẹ rehọ ziọ ewuhrẹ.”

9, 10. (a) Emamọ oriruo vẹ Jihova o fihotọ? (b) Eme ekpako na a rẹ sai ru nọ u re dhesẹ nọ a gwọlọ kẹ amọfa ovao?

 ⁹ Evaọ uzẹme, a rẹ sae nya bru omai ze he nọ a tẹ riẹ nọ ma rẹ kẹ ohwo ovao ho. Jihova o fi emamọ oriruo hotọ kẹ omai evaọ abọ nana. “Otheri omai ọvuọvo abọ họ.” (Iruẹru 17:27) Edhere jọ nọ ekpako  a re ro dhesẹ nọ a gwọlọ kẹ amọfa ovao họ, a rẹ ruẹrẹ oke fihọ nọ a re ro lele inievo na ta ẹme, te emaha te ekpako taure ewuhrẹ o te muhọ gbe okenọ ọ tẹ fa no. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ rrọ ọkobaro oke-kpobi ọ ta nọ: “Ọkpako ukoko ọ tẹ nọ omẹ nọ ẹvẹ, jẹ fọ tou be gaviezọ kẹ omẹ, o rẹ were omẹ gaga.” Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọ rrọ ukoko na te enwene ikpe udhuvẹ gbe ikpe no ọ ta nọ: “Ekpako ukoko nọ e rẹ rehọ oke jọ ta ẹme kugbe omẹ nọ ewuhrẹ ọ tẹ fa no, a rẹ rọ ere dhesẹ kẹ omẹ nọ a rri omẹ ghaghae.”

¹⁰ Ma riẹ nọ eware efa buobu e riẹ nọ ekpako ukoko a rẹ rẹrote. Rekọ oware ọsosuọ nọ u fo nọ o rẹ jarai oja nọ a tẹ ziọ ewuhrẹ họ, epanọ a rẹ rọ kẹ inievo na ovao.

11, 12. (a) Ẹvẹ ohwo o re ro dhesẹ nọ ọ kare ọriẹwẹ? (b) Ẹvẹ Jihova o ro fi oriruo hotọ kẹ omai evaọ abọ nana?

¹¹ Jihova o wo ọriẹwẹ hẹ, onana yọ uruemu-aghae ofa nọ o wo nọ u siuru gaga. Re a ta nọ ohwo o wo ọriẹwẹ hẹ, eme u dhesẹ? U dhesẹ nọ o re kienyẹ amọfa ha, yọ ọ rẹ re udi hi. Eware ivẹ ohwo o re ro dhesẹ nọ ọ kare ọriẹwẹ: uruemu riẹ gbe eware nọ o bi ru. Fikieme o rọ gwọlọ eware ivẹ nana? Keme nọ ohwo o te wo uruemu nọ o kare ọriẹwẹ, ẹsiẹe o ti ro ru eware kẹ ahwo ababọ ọriẹwẹ. Evaọ Ikereakere Griki Ileleikristi na, ẹme nọ a fa “ababọ ọriẹwẹ” na u dhesẹ ohwo nọ o re rri ohwo jọ ovao ru oware kẹ siọ omọfa ba ha. (Iruẹru 10:34; Kingdom Interlinear) Fikiere ohwo nọ ọ kare ọriẹwẹ o re rri amọfa ovao fiki oghẹrẹ nọ a rrọ hayo eware nọ a wo ho, rekọ fiki oghẹrẹ uruemu nọ ahwo na a wo.

¹² Jihova o fi oriruo nọ ọ mai woma hotọ evaọ abọ nana. Ebaibol na ọ ta nọ, “ọ rẹ jẹ ahwo [jọ] ọvo rehọ họ” gbe inọ “ọ kare ọriẹwẹ avọ udioriọ.” (Se Iruẹru Ikọ Na 10:34, 35; Iziewariẹ 10:17.) Oware jọ nọ o via evaọ oke Mosis o kẹ imuẹro nana.

13, 14. (a) Didi ẹbẹbẹ emetẹ isoi Zẹlofẹhad a rẹriẹ ovao dhe? (b) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ o wo ọriẹwẹ hẹ?

 ¹³ Taure emọ Izrẹl a tẹ te nwane ruọ Ẹkwotọ Eyaa na, emetẹ isoi jọ nọ e rrọ inievo a rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ jọ. Didi ẹbẹbẹ? A riẹ nọ u wo ẹkẹ otọ nọ u ti te uviuwou rai wọhọ epanọ u ti te iviuwou efa kpobi evaọ Izrẹl, keme ọsẹ rai yọ ohwo Izrẹl. (Ik. 26:52-55) Rekọ ọsẹ rai nọ a re se Zẹlofẹhad nọ o no orua Manasẹ ze o whu no. Wọhọ uruemu ahwo Izrẹl, o hae rọnọ Zẹlofẹhad o yẹ emezae, a hai wo ukuoriọ otọ ọsẹ rai, rekọ emetẹ ọvo o yẹ. (Ik. 26:33) Kọ a te rọ ukuoriọ na kẹ imoni riẹ fikinọ o yẹ ọmọzae he, re emetẹ riẹ na a jọ ababọ?

¹⁴ Emetẹ isoi na a tẹ nya bru Mosis jẹ ta kẹe nọ: “Fikieme a je si odẹ ọsẹ mai no  unu-uwou riẹ, kọ fiki epanọ o wo ọmọzae he?” Kẹsena a tẹ lẹe nọ: “Kẹ omai ẹkẹ eware mai eva udevie imoni ọsẹ mai.” Kọ Mosis ọ ta kẹ ae nọ, ‘A sae rẹriẹ uzi na ha?’ Ijo, ukpoye “ọ tẹ rehọ ẹme rai se ỌNOWO na.” (Ik. 27:2-5) Uyo vẹ Jihova ọ kẹ? Ọ ta kẹ Mosis nọ: “Ukiehọ kẹ emetẹ Zẹlofehad; whọ rẹ kẹ ae ẹkẹ ukuo-oriọ udevie imoni ọsẹ rai, who ru re ukuoriọ ọsẹ rai u te ae obọ.” Jihova o ru oware ofa jọ. O fi uzi họ nọ a re lele nọ oware utiona o tẹ romavia, ọ vuẹ Mosis nọ: “Otẹrọnọ ohwo o whu, o gbe wo ọmọzae he, kẹsena a [vẹ] rehọ ukuoriọ riẹ kẹ ọmọtẹ riẹ.” (Ik. 27:6-8; Jos. 17:1-6) No umuo oke yena vrẹ, uzi nana o jọ obufihọ kẹ eyae Izrẹl kpobi nọ oware utioye o via kẹ.

15. (a) Ẹvẹ Jihova o re ro yerikugbe idibo riẹ, makọ enọ i wo ohwo ho? (b) Iriruo efa vẹ evaọ Ebaibol na i dhesẹ nọ Jihova o wo ọriẹwẹ hẹ?

¹⁵ Jihova o ku ẹme yena họ wowou, ababọ ọriẹwẹ. Ọ rẹrote eyae yena nọ i wo ohwo ho na avọ adhẹẹ, wọhọ epanọ ọ jẹ hai ru kẹ emọ Izrẹl nọ i kiọkọ nọ eware i woma kẹ. (Ol. 68:5) Onana yọ ojọ evaọ usu iriruo buobu evaọ Ebaibol na nọ i dhesẹ oghẹrẹ nọ Jihova o ro yerikugbe idibo riẹ sa-sa ababọ ọriẹwẹ.—1 Sam. 16:1-13; Iruẹru 10:30-35, 44-48.

16. Ẹvẹ ma sai ro wo uruemu nọ o kare ọriẹwẹ jẹ jọ ere ẹsikpobi?

¹⁶ Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jihova nọ o wo ọriẹwẹ hẹ na? Kareghẹhọ nọ re a ta nọ ohwo o wo ọriẹwẹ hẹ, u wo abọ ivẹ. Nọ ma tẹ kare ọriẹwẹ ma jẹ sai ru eware kẹ amọfa ababọ ọriẹwẹ. Uzẹme, mai kpobi ma re roro nọ eva mai e rrọ vevẹ, gbe inọ ma kare ọriẹwẹ. Rekọ, ẹsejọhọ whọ te riẹ inọ o lọhọ họ re ohwo-akpọ ọ ginẹ riẹ je dhesẹ epanọ ọyomariẹ ọ rrọ vevẹ. Nọ o rrọ ere na, eme u ti fi obọ họ k’omai riẹ sọ ma wo uruemu ọriẹwẹ hẹ? Nọ Jesu ọ gwọlọ riẹ oware nọ amọfa a be ta kpahe iẹe, ọ nọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ nọ: “O no ahwo a bi se Ọmọ ohwo na?” (Mat. 16:13, 14) Kọ u gbe fo re who ru epọvo na re? Whọ sae nọ ogbẹnyusu ra nọ who fievahọ nọ ọ te ta uzẹme na k’owhẹ sọ who wo uruemu ọriẹwẹ. Nọ ọ tẹ ta k’owhẹ nọ whọ dina wo uruemu ọriẹwẹ, eme u fo nọ who re ru? Lẹ se Jihova nọ o fi obọ họ k’owhẹ nwene uruemu na re whọ sae rọ aro kele iei ziezi.—Mat. 7:7; Kọl. 3:10, 11.

17. Idhere vẹ sa-sa ma sai ro yerikugbe amọfa ababọ ọriẹwẹ?

 ¹⁷ Evaọ ukoko na, ma re dhesẹ nọ ma gwọlọ rọ aro kele Jihova dhesẹ uruemu nọ o kare ọriẹwẹ nọ ma tẹ be hae jọ wowou kẹ inievo na kpobi jẹ rọ adhẹẹ yerikugbe ai. Wọhọ oriruo, ma rẹ salọ enọ ma re zizie he nọ ma te bi zizie inievo ziọ uwou mai, ukpoye ma re zizie oghẹrẹ ahwo kpobi nọ e rrọ ukoko na, te iyogbere, emọ nọ i wo esẹgbini hi, hayo eyae-uku. (Se Ahwo Galesha 2:10; Jemis 1:27.) Epọvo na re, ma rẹ ta usiuwoma kẹ oghẹrẹ ahwo kpobi, makọ ahwo erẹwho efa. Eva e be were omai gaga inọ ma wo ebe nọ a kere no Ebaibol ze evaọ evẹrẹ nọ i bu te egba ezeza (600). Onana yọ oware jọ nọ o kẹ imuẹro nọ ma wo ọriẹwẹ hẹ.

18. A rẹ sae nya bru Jihova ẹsikpobi yọ o wo ọriẹwẹ hẹ, kọ ẹvẹ who ti ro dhesẹ nọ who wo isiuru kpahe iruemu-aghae riẹ nana?

¹⁸ Ẹhẹ, nọ ma tẹ be hae kareghẹhọ nọ ma rẹ sae nya bru Jihova ẹsikpobi yọ o wo ọriẹwẹ hẹ, isiuru hayo ovuhumuo nọ ma wo kẹ uruemu-aghae riẹ u ti dhe ẹgẹga. Isiuru nana i ve ti ru omai rọ aro kele iruemu-aghae Jihova ziezi, ma vẹ te rọ oghẹrẹ utiona yerikugbe ibe Ileleikristi mai gbe ahwo nọ ma be ta usiuwoma kẹ.