1, 2. (a) Fikieme ogbẹnyusu nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ gbe erọvrẹ ọ rẹ rọ were omai? (b) Enọ vẹ ma te kuyo rai?

ẸVẸ whọ rẹ sai dhesẹ emamọ ogbẹnyusu? Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Ashley ọ ta nọ: “Rọkẹ omẹ, ohwo nọ ọ rẹ jọ kugbe owhẹ ẹsikpobi, jẹ rọ vrẹ owhẹ nọ whọ tẹ maki ru oware thọ họ emamọ ogbẹnyusu.” Ogbẹnyusu nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ omai je wo erọvrẹ ọ rẹ were omai kpobi. Ogbẹnyusu otiọye ọ rẹ lẹliẹ udu kie omai vi.—Itẹ 17:17.

² Ogbẹnyusu nọ ma rẹ sai wo nọ uyoyou riẹ o rẹ hiẹ vievie he yọ o wo erọvrẹ họ, Jihova. Enẹ ọso-ilezi na ọ ta: “Whẹ, ỌNOWO, whọ vọ avọ ewoma gbe erọvrẹ, je wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ enọ i bi se owhẹ.” (Ol. 86:5) Re ohwo o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ gbe erọvrẹ, eme u dhesẹ? Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ o wo iruemu nana? Kọ ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele oriruo riẹ? Uyo enọ nana u ti ru nọ uyoyou mai kẹ Jihova, Ogbẹnyusu ọghaghae mai na o te rọ ga vi epanọ o jọ. U ti je fi obọ họ kẹ omai ru nọ usu mai kugbe ibe Ileleikristi mai o te rọ ga vi epaọ anwẹdẹ.—1 Jọn 4:7, 8.

3. Re a ta nọ ohwo o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, eme u dhesẹ?

³ Ohwo nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ o re wo ẹzi omorọkẹ, evaifihọ gbe omaurokpotọ. Ọ rẹ jọ ohwo eme ivẹ hẹ. Ukpoye, ọ rẹ dadamu usu riẹ kugbe omọfa (hayo oware), ọ rẹ jọ kugbe ohwo hayo (oware na) makọ evaọ etoke ebẹbẹ. Ẹhẹ, Jihova họ “Ọrẹri,” hayo Ọnọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ vievie he.—Evia. 16:5.

4, 5. (a) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ no? (b) Ẹvẹ o sae rọ jọ uduotahawọ kẹ omai nọ ma te roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ro dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ no?

⁴ Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ? O re kiuke ku idibo riẹ nọ i wo ẹrọwọ họ. Devidi  ovie na nọ ọ rrọ omọvo idibo riẹ jọ ọ kẹ imuẹro onana. (Se 2 Samuẹle 22:26.) Okenọ Devidi ọ rẹriẹ ovao ku edawọ, Jihova ọ jọ kugbei je su ei, thọe, je siwi ei uwhremu na. (2 Sam. 22:1) Nọ Jihova ọ ta kẹ Devidi nọ ọ te jọ kugbei ẹsikpobi, Devidi ọ riẹ nọ onana o jọ oware ẹmeunu ọvo ho. Fikieme Jihova o ro wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ Devidi? Keme Devidi omariẹ ọ “rehọ oma kpotọ.” Idibo Jihova nọ i wo omaurokpotọ hayo dadamu usu nọ a wo kugbei a rẹ were iẹe, yọ o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ ae.—Itẹ 2:6-8.

⁵ Ma rẹ sai wo uduotahawọ nọ ma tẹ be hai roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ro dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ no. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Reed ọ ta nọ: “O rẹ kẹ omẹ uduotahawọ gaga nọ me te se kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ro fi obọ họ kẹ Devidi evaọ okenọ ọ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ. Evaọ okenọ ọ jẹ dhẹ no eria ruọ eria, je dhere ighogho itho, Jihova ọ sẹro riẹ. Onana o rrọ uduotahawọ kẹ omẹ gaga. O be hae kareghẹhọ omẹ nọ epanọ eware e rrọ kẹ omẹ kpobi kẹhẹ, Jihova ọ te nya siọ omẹ ba ha nọ mẹ gbẹ nya siẹe ba ha.” Avro ọ riẹ hẹ, epọvo na o be te jọ owhẹ oma re.—Rom 8:38, 39.

6. Idhere efa vẹ Jihova o bi ro dhesẹ nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, kọ ẹvẹ onana o be rọ kẹ idibo riẹ erere?

⁶ Idhere efa vẹ Jihova o ro dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ no? O re nwene izi riẹ hẹ. Jihova ọ ta nọ: “Rite oke owho ra, Mẹ họ Ọye.” (Aiz. 46:4) O re ru eware lele izi ikiẹrẹe riẹ nọ i re nwene he. (Mal. 3:6) U te no ere no, Jihova o bi dhesẹ nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ ẹkwoma ẹme kpobi nọ ọ ta nọ o re rugba. (Aiz. 55:11) Uruemu riẹ nana o be kẹ idibo riẹ kpobi erere. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Nọ ma tẹ be daoma koko izi Ọghẹnẹ, o rẹ sai mu omai ẹro nọ ọ te ghale omai wọhọ epaọ eyaa riẹ.—Aiz. 48:17, 18.

7. Edhere vẹ jọ ma sae rọ rehọ aro kele Ọghẹnẹ dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ?

 ⁷ Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jihova dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ? Edhere jọ họ, nọ ma tẹ be hai fi obọ họ kẹ ahwo nọ a rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ. (Itẹ 3:27) Wọhọ oriruo, kọ whọ riẹ ibe Oleleikristi jọ nọ udu u bi whrehe fiki ẹbẹbẹ ẹyao, ukpokpoma ahwo uviuwou, hayo ethobọ riẹ? Kọ whọ gbẹ rọ iroro obọra nya bru oniọvo na re whọ ta eme “aruoriwo gbe eme omosasọ” kẹe? (Zek. 1:13) * Who te ru ere, yọ who bi dhesẹ nọ whẹ yọ emamọ ogbẹnyusu nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, “ogbẹnyusu . . . nọ o vi oniọvo.”—Itẹ 18:24.

8. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jihova dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, wọhọ oriruo evaọ orọo?

⁸ Edhere ọfa jọ nọ ma sae rọ rehọ aro kele uruemu Jihova nana họ, nọ ma tẹ be hae dadamu usu ahwo nọ ma you. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ ma rọo no, ma riẹ nọ ọrivẹ-orọo mai ọvo ma re lele wezẹ. (Itẹ 5:15-18) Fikiere, ma rẹ daoma kpobi re ma ruẹ nọ ma whaha owojẹ ọsosuọ nọ o rẹ sai su kpohọ ẹnwae-obro. (Mat. 5:28) U re je dhesẹ nọ ma wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ ibe Ileleikristi mai nọ ma tẹ be whaha iguẹgu hayo eme iyoma nọ ma rẹ ta kpahe ae, ma rẹ tubẹ gaviezọ dede he nọ amọfa a tẹ be ta eme itiena.—Itẹ 12:18.

9, 10. (a) Ono o mai gwọlọ nọ ma wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ? (b) Fikieme o gbẹ rrọ lọlọhọ ẹsikpobi hi re ma koko izi Ọghẹnẹ?

⁹ Maero na, ma gwọlọ wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ Jihova. Ẹvẹ ma sai ro ru ere? Nọ ma tẹ be daoma rri eware epanọ Jihova  o rri rai, you eware nọ o you, je mukpahe eware nọ o mukpahe. (Se Olezi 97:10.) Epanọ ma daoma te re iroro mai e rọwokugbe erọ Jihova, ere ma te hae daoma koko izi riẹ te re.—Ol. 119:104.

¹⁰ Uzẹme, o rẹ nwane jọ lọlọhọ ẹsikpobi hi re ma koko izi Jihova. Ẹsejọ o rẹ gwọlọ omodawọ gaga. Wọhọ oriruo, inievo jọ a gwọlọ rọo rekọ a re te ruẹ ohwo nọ o kiehọ ae oma ha evaọ ukoko na. (1 Kọr. 7:39) Yọ o sae jọnọ ibe iruiruo oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a rrọ ukoko ho a be hai dhesẹ ọzae jọ kẹe, ọnọ a roro nọ o ti kiehọ iẹe oma. O sae jẹ jọ nọ o ginẹ bẹ oniọvo na no re ọ jọ goli. Ghele na, ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ dadamu usu riẹ kugbe Jihova. Kọ oriruo otiọye na o gbe siuru? Avro ọ riẹ hẹ, Jihova ọ te ghale ohwo kpobi nọ o kru ẹrọwọ riẹ ghelọ ebẹbẹ sa-sa.—Hib. 11:6.

11. Re a ta nọ ohwo o wo erọvrẹ, eme u dhesẹ?

¹¹ Uruemu-aghae Jihova jọ nọ o viodẹ họ, erọvrẹ. Re a ta nọ ohwo o wo erọvrẹ, eme u dhesẹ? U dhesẹ nọ ohwo otiọye na ọ rẹ rọ vrẹ ohwo nọ o ru rie thọ nọ ohwo na o te kurẹriẹ no eva ze. Orọnikọ onana u dhesẹ nọ ohwo nọ o wo erọvrẹ o re rri oruthọ vo ho hayo ru wọhọ ẹsenọ oware ovo o via ha. Ukpoye, ọ rẹ kpairoro vrẹ oware nọ o via na. Ebaibol na ọ ta nọ Jihova o wo “erọvrẹ” kẹ ahwo nọ a gine kurẹriẹ.—Ol. 86:5.

12. (a) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ o wo erọvrẹ? (b) Re a ta nọ a “voro” izieraha ohwo no, eme u dhesẹ?

¹² Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ o wo erọvrẹ? Jihova ọ rẹ rọ vrẹ ahwo nọ a ruthọ, nọ ọ tẹ “rehọ vrẹ” ohwo, ọ rẹ kpairoro vrẹ iruthọ na riẹriẹriẹ. (Aiz. 55:7) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Jihova ọ rẹ rọ vrẹ riẹriẹriẹ? Muẹrohọ ẹme nọ ọ rrọ obe Iruẹru Ikọ Na 3:19. (Sei.) Pita ọ ta udu họ ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe awọ nọ a “kuevarẹriẹ, . . . je ziheze.” Nọ ọrahauzi o te gine kurẹriẹ, oware nọ o ruthọ na o rẹ dae. Yọ ọ rẹ jẹ gbaemu nọ ọ rẹ  wariẹ uzioraha na ha. (2 Kọr. 7:10, 11) U te no ere no, nọ ọrahauzi o te gine kurẹriẹ o re “ziheze,” koyehọ o re siobọno uzioraha riẹ je mu oreva Ọghẹnẹ họ eruo. Eme ọ rẹ sai noi ze nọ ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹ Pita na a te gine kurẹriẹ? Pita ọ ta nọ a re “voro” izieraha rai no. Ẹme Griki nọ a fa voro na u dhesẹ epanọ a re “ririe” oware no. Fikiere, nọ Jihova ọ tẹ rọ vrẹ ohwo, o re ririe izieraha na no, wọhọ ẹsenọ a voro oware nọ a kere fihọ isileti. Ọ rẹ rọvrẹ riẹriẹriẹ.—Hib. 10:22; 1 Jọn 1:7.

13. Imuẹro vẹ ẹme na, “mẹ gbẹ te kareghẹhọ izieraha rai ofa ha” o kẹ omai?

¹³ Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ Jihova ọ rẹ rọ vrẹ riẹriẹriẹ? Roro kpahe ọvọ ọkpokpọ nọ Jihova ọ re kugbe Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na nọ Jerimaya ọ ruẹaro kpahe, onọ u ru rie lọhọ nọ ahwo nọ a fi ẹrọwọ họ idhe ẹtanigbo Jesu Kristi a re ro wo erọvrẹ. (Se Jerimaya 31:34.) Jihova ọ ta nọ: “Mẹ rẹ te rehọ umuomu rai vrẹ rai, mẹ gbẹ te kareghẹhọ izieraha rai ofa ha.” Jihova ọ rọ ẹkwoma onana kẹ omai imuẹro nọ ọ tẹ rọ vrẹ omai no, ọ rẹ gbẹ rọ fiki izieraha mai na kẹ omai uye he. Jihova ọ rẹ hai roro kpahe izieraha nọ ọ rọ vrẹ omai no ho, re ọ rọ fiki rai kẹ omai uye n’oke t’oke. Ukpoye, ọ rẹ rọ izieraha yena vrẹ omai je kiuke ku ae.—Rom 4:7, 8.

14. Ẹvẹ ma sai ro wo omosasọ nọ ma tẹ be hai roro kpahe erọvrẹ Jihova? Kẹ oriruo.

¹⁴ Ma rẹ sai wo omosasọ nọ ma tẹ be hai roro kpahe erọvrẹ Jihova. Wọhọ oriruo, ikpe buobu nọ i kpemu a si oniọvo-ọmọtẹ mai jọ no ukoko. Nọ ikpe jọ e ruemu no a te zihe iei ze. Ọ ta nọ: “Dede nọ mẹ be gba omamẹ họ rọwo jẹ vuẹ amọfa nọ Jihova ọ rọ vrẹ omẹ no, udu mẹ o be vuẹ omẹ nọ Jihova o thabọ no omẹ, yọ amọfa a kẹle riẹ vi omẹ.” Rekọ o wo omosasọ nọ o se je roro kpahe oghẹrẹ nọ a jọ Ebaibol na dhesẹ erọvrẹ Jihova. Oniọvo-ọmọtẹ na ọ ta nọ: “Mẹ jọ omamẹ ruẹ imuẹro uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omẹ gbe ẹruọsa riẹ vi epaọ anwẹdẹ kpobi.” Ẹme nọ o duobọ tei udu gaga ọna: “Jihova ọ tẹ rọ izieraha mai vrẹ omai, ma re du roro nnọ abọjọ izieraha itieye na e gbẹ tamu omai oma evaọ etoke uzuazọ mai soso ho.” * Oniọvo-ọmọtẹ na ọ ta re nọ: “Mẹ tẹ te ruẹ nọ kpakọ mẹ rọwo anwẹdẹ hẹ inọ Jihova ọ sae rehọ izieraha mẹ vrẹ omẹ riẹriẹriẹ, me te je roro nọ enẹ ọvo udu o te hai brukpe omẹ evaọ edẹ uzuazọ mẹ kpobi. Mẹ riẹ nọ o te rehọ oke, rekọ u mu omẹ ẹro no enẹna inọ mẹ sai gine si kẹle Jihova, o wọhọ ẹsenọ a wọ owha ogbẹgbẹdẹ jọ no omẹ uzou no.” Jihova Ọghẹnẹ mai na ọ ginẹ vọ avọ erọvrẹ gbe uyoyou.—Ol. 103:9.

15. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele erọvrẹ Jihova?

¹⁵ Ma sae rọ aro kele Jihova ẹkwoma amọfa nọ ma rẹ rọ vrẹ ẹsikpobi nọ o tẹ gwọlọ ere. (Se Luk 17:3, 4.) Kareghẹhọ nọ Jihova ọ tẹ rọ vrẹ omai no, ọ rẹ kpairoro vrẹ izieraha na, ọ rẹ gbẹ rọ fiki rai kẹ omai uye he. Fikiere ma tẹ rọ vrẹ amọfa, ma rẹ kpairoro vrẹ oware na riẹriẹriẹ, ma gbẹ ta ẹme kpahe iẹe ẹdẹfa ha.

16. (a) Kọ erọvrẹ u dhesẹ nọ ma re rri oruthọ vo, hayo fi oma họ otọ re amọfa a hae ruẹ omai tọlọ ẹsikpobi? Ru ei vẹ. (b) Re Jihova ọ sae rọ vrẹ omai, eme o gwọlọ nọ ma re ru?

 ¹⁶ Re a ta nọ ma wo erọvrẹ orọnikọ u dhesẹ nọ ma re rri oruthọ vo ho, wọhọ ẹsenọ oware ovo o via ha, yọ u dhesẹ nọ ma re fi oma họ otọ ẹsikpobi hi re amọfa a hae ruẹ omai tọlọ. Rekọ u dhesẹ nọ ma re wo ẹgo họ eva ha kpahe ohwo na. Re Jihova ọ sae rọ vrẹ omai, o gwọlọ nọ ma rẹ rọ aro kele iei rọ vrẹ amọfa. (Mat. 6:14, 15) Ororokẹ nọ Jihova o wo  kẹ omai o be wọe kareghẹhọ nọ “mai ẹkpẹ.” (Ol. 103:14) Nọ o rrọ ere na, kọ u gbe fo re ororokẹ ọ wọ omai rọ vrẹ amọfa nọ a ru omai thọ no eva ze?—Ẹf. 4:32; Kọl. 3:13.

17. Eme ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai si ẹgo no eva nọ ibe Oleleikristi o te ru omai oware jọ nọ o kẹ omai uye gaga?

 ¹⁷ Ma be ta na, o lọhọ tere he re a ginẹ rọ vrẹ omọfa. Makọ Ileleikristi jọ nọ a rọ ẹzi wholo evaọ ikpe udhusoi ọsosuọ dede, o jọ bẹbẹ kẹ ae re a ku ẹwhọ nọ ọ jọ udevie rai họ. (Fil. 4:2) Nọ ibe Oleleikristi jọ o te ru omai oware jọ nọ o kẹ omai uye gaga, eme ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai rọ vrẹe? Kareghẹhọ Job. O da Job gaga okenọ Elifaz, Bildad, gbe Zofa nọ i se omarai egbẹnyusu riẹ a jẹ bọwo Job ota inọ o ru eware iyoma jọ. (Job 10:1; 19:2) Ukuhọ riẹ, Jihova ọ whọku imasa nana nọ e jẹ bọwo Job ota na. Ọghẹnẹ ọ ta kẹ ae nọ a nya bru Job re a dhe-idhe kẹ izieraha rai. (Job 42:7-9) Rekọ Jihova ọ gwọlọ nọ Job o ru oware jọ re. Eme ọye? Jihova ọ ta kẹ Job nọ ọ lẹ kẹ ahwo nana nọ a bọwo riẹ ota na. Job o ru epanọ Jihova ọ ta, yọ Jihova ọ ghale riẹ fikinọ Job o wo erọvrẹ. (Se Job 42:10, 12, 16, 17.) Eme onana u wuhrẹ omai? Nọ ma tẹ be hae lẹ roro ohwo nọ o ru omai thọ o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai si ẹgo no eva kpahe ohwo na.

18, 19. Ẹvẹ ma gbẹ sae rọ riẹ jẹ rọ aro kele iruemu-aghae Jihova?

¹⁸ Iruemu-aghae Jihova sa-sa nọ ma ta kpahe no na e kẹ omai omosasọ gaga no. Ma ruẹ no inọ Jihova ọ rrọ ọnọ a rẹ sae nya bru ẹsikpobi, o wo ọriẹwẹ hẹ, o re ru ọghọ, o wo ororokẹ, o te je wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ gbe erọvrẹ. Uzẹme riẹ họ, umutho jọ ọvo ma ta ẹme kpahe no na. Ma rẹ sai wo uvẹ-ọghọ nọ ma re ro wuhrẹ kpahe Jihova bẹdẹ bẹdẹ. (Ọtausi. 3:11) Ma rọwo kugbe Pọl ukọ na nọ o kere nọ: “O! Wha ri edidi efe, gbe areghẹ, gbe ẹriẹ Ọghẹnẹ,” whaọ iruemu-aghae ezeza Ọghẹnẹ nọ ma fodẹ na e tubẹ rrọ usu enọ Pọl ọ jọ etenẹ fodẹ na ha.—Rom 11:33.

¹⁹ Jọ mai kpobi gbẹ daoma riẹ jẹ rọ aro kele iruemu-aghae Jihova. Ma rẹ sai ru onana nọ ma tẹ be hai wuhrẹ kpahe ae, roro kpahe ae jẹ daoma dhesẹ iruemu itieye na evaọ uzuazọ mai. (Ẹf. 5:1) Avro ọ riẹ hẹ, ma te bi ru ere o te jọ omai oma wọhọ ọso-ilezi na nọ ọ so nọ: “Uwoma kẹ omẹ re me sikẹle Ọghẹnẹ.”—Ol. 73:28.