OWARE yena o via evaọ ukpe 1949, koyehọ ikpe udhosa gbọ nọ i kpemu, rekọ eware nọ me bi ti gbiku rai na i muhọ oke lelehie taure ukpe yena u te ti te. Ọsẹ mẹ ọ jẹ hae ruẹrẹ eviẹ, yọ ọ jẹ hai ru iruo ẹwọ re evaọ iwhre jọ nọ a re se Donderen, obọ Netherlands. Iwhre na a jo yẹ omẹ evaọ ukpe 1927, mẹ họ ọmọ avọ ene evaọ usu emọ ihrẹ nọ ọsẹgboni mẹ a yẹ. Uwou mai o jọ akotọ edhere evaọ iwhre na. Iruo ẹwọ ahwo buobu a je ru evaọ iwhre na, yọ iruo ẹwọ e jẹ hae were omẹ gaga. Evaọ ukpe 1947 nọ mẹ jọ ikpe ikpegbizii, ohwo jọ evaọ okegbe mai nọ a re se Theunis Been ọ tẹ ta usiuwoma kẹ omẹ. Mẹ kareghẹhọ nọ okenọ mẹ kake ruẹ Theunis ọ were omẹ hẹ, rekọ nọ Ẹmo Akpọ Avivẹ ọ nwani fi vrẹ no nọ o zihe ruọ Osẹri Jihova no, me te muẹrohọ nọ ọ rrọ whẹtiẹ whẹtiẹ vi epaọ anwẹdẹ. Emamọ uruemu riẹ nana u si omẹ urru gaga, fikiere mẹ tẹ gaviezọ kẹe nọ ọ nyaze te ta usiuwoma kẹ omẹ kpahe Aparadase nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ. O raha oke he, mẹ tẹ jẹ uzẹme na rehọ, kẹsena ma te zihe ruọ egbẹnyusu. *

Me mu usiuwoma ota họ evaọ May 1948, kẹsena evaọ ẹdẹ avọ udhe ọrọ amara nọ o lelei rie, mẹ tẹ họ-ame evaọ okokohọ ubrotọ nọ a ru evaọ Utrecht. Evaọ January 1, 1949, me te mu iruo ọkobaro oke-kpobi họ, a te dhe omẹ kpohọ Borculo nọ ukoko osese jọ o jọ evaọ ofẹ ovatha-ọre Netherlands. Ẹwho nana ọ rehọ emaele udhone thabọ no iwhre nọ mẹ jẹ rria, fikiere ẹdhighere mẹ dhẹ nya.  Me je roro nọ euwa ezeza o te rehọ omẹ re mẹ tẹ dhẹ te obei, rekọ fiki oso ọgaga nọ ọ jẹ rrọ gbe ofou nọ o je fou, euwa ikpegbivẹ o rehọ omẹ dede nọ mẹ ruọ itreni rọ nya emaele udhuvẹ gbe ikpegbisoi nọ ikiọkọ. Ukuhọ riẹ me te ti te obonọ mẹ be nya evaọ aso, mẹ tẹ kpahe uwou Osẹri Jihova jọ, ọnọ me je lele rria evaọ oria nana nọ mẹ jẹ jọ ru iruo ọkobaro na.

Evaọ oke nana nọ Ẹmo Akpọ Avivẹ ọ nwani kuhọ no na, umutho eware eyerakpọ jọ ọvo ahwo a wo. Oware nọ me wo kpobi họ, ukotu nọ o rro vi omẹ gbe etrọza ivẹ nọ mẹ rro vi no. Wọhọ epanọ mẹ ta evaọ obehru na, eware e jọ gaga evaọ amara ọsosuọ nọ me te Borculo, rekọ Jihova ọ ghale omẹ keme me wo emọ-iwuhrẹ Ebaibol buobu. Nọ emerae izii e vrẹ no, a te dhe omẹ kpobọ Amsterdam.

Iwhre nọ a rẹ jọ ru iruo ẹwọ a jọ yọrọ omẹ, rekọ obọnana a vi omẹ kpohọ Amsterdam, okpẹwho nọ ọ mae rro evaọ Netherlands. Ẹvi ọ jọ iruo na ziezi. Ebe nọ me fihọ ada evaọ amara ọsosuọ evaọ oria nana i bu vi enọ me fihọ ada evaọ emerae izii nọ i kpemu nọ a te ku ai gbe. O raha oke he, mẹ tẹ jẹ hai wuhrẹ obe kugbe emọ-uwuhrẹ Ebaibol eree kamara kamara nọ o tẹ kawo. Nọ a rọ omẹ mu odibo ukoko (nọ a bi se ọnọ o re koko iruẹru ugboma ekpako na họ enẹna), a tẹ kẹ omẹ ovuẹ ogbotu ọsosuọ. Mẹ jẹ ruawa gaga kpahe epanọ mẹ te rọ kẹ ovuẹ na, rekọ udu u kie omẹ vi nọ a dhe omẹ kpohọ ukoko ofa taure oke nọ mẹ te rọ kẹ ovuẹ na u te ti te. Evaọ oke yena mẹ riẹ hẹ inọ mẹ te kẹ evuẹ ogbotu nọ i bu te idu isoi (5,000) evaọ obaro.

Evaọ May 1950 a te dhe omẹ kpobọ Haarlem. Kẹsena a te zizie omẹ kpohọ iruo ọsẹro ọnyawariẹ. Edesa soso, mẹ wezẹ emamọ owezẹ hẹ. Mẹ ta kẹ Brọda Robert Winkler nọ ọ jẹ jọ uwou ogha ruiruo inọ me te kẹ iruo na ha, rekọ ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ: “Thakpi kere eme fihọ efọmo na, who ti wuhrẹ.” U kri hi, a tẹ rehọ amara ọvo wuhrẹ omẹ iruo na, kẹsena me te muhọ. Evaọ ukoko jọ nọ me weze nya, mẹ ruẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Janny Taatgen, ọ jọ ọkobaro oke-kpobi nọ o wo ajọwha, uyoyou kẹ Jihova, yọ ọ rẹ rọ ẹgwọlọ amọfa karo. Evaọ ukpe 1955, ma tẹ rọo. Taure me te ti gbiku mẹ haro, jọ Janny ọ ta epanọ o ro zihe ruọ ọkobaro gbe epanọ ma ro ru iruo na kugbe nọ ma rọo no.

Janny: Oni mẹ o kurẹriẹ evaọ ukpe 1945 nọ mẹ jọ ikpe ikpegbọvo. Ọ ruẹ nọ u wuzou gaga re o wuhrẹ omai emọ esa riẹ Ebaibol na, rekọ fikinọ ọsẹ mẹ ọ jẹ wọso egagọ oni mẹ, oni mẹ ọ tẹ jẹ hai wuhrẹ omai nọ ọsẹ mẹ o te no uwou no.

Okokohọ ubrotọ jọ nọ a ru evaọ ẹwho nọ a re se The Hague evaọ ukpe 1950 nọ mẹ nya họ orọ ọsosuọ nọ me ro kuomagbe Isẹri Jihova. Nọ oka ovo o vrẹ no, me te kuomagbe inievo na orọ ọsosuọ evaọ Ọgwa Uvie nọ o rrọ ẹwho nọ a re se Assen.  Eva e jẹ dha ọsẹ mẹ gaga, fikiere o te le omẹ no uwou. Oni mẹ ọ tẹ ta k’omẹ nọ, “Whọ riẹ oria nọ whọ rẹ sae rria.” Mẹ riẹ nọ oria inievo na ọ be ta kpahe na. Mẹ kake kwa kpohọ uwou oniọvo jọ nọ o kẹle omai, rekọ ọsẹ mẹ o je kpokpo ghele, fikiere mẹ tẹ wariẹ kwa kpohọ oria oniọvo jọ nọ ọ rrọ ukoko jọ evaọ ẹwho nọ a re se Deventer nọ o rehọ emaele udhosa thabọ no uwou mai. Rekọ fikinọ mẹ maha gaga, onana o tẹ wha ẹbẹbẹ se ọsẹ mẹ evaọ obọ egọmeti. Fikiere ọsẹ mẹ ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ mẹ sai zihe ziọ uwou. Dede nọ ọsẹ mẹ ọ rọwo kurẹriẹ ruọ ukoko na ha, ọ k’omẹ uvẹ uwhremu na nọ me je ro kpohọ iwuhrẹ gbe usiuwoma ota.

Nọ me zihe ze uwou no, u kri hi ẹyao ọgaga o te kie oni mẹ, mẹ ọvo me te je ru iruo uwou na kpobi. Ghele na me je wo ẹnyaharo ziezi, kẹsena mẹ tẹ họ-ame evaọ ukpe 1951 nọ mẹ jọ ikpe ikpegbihrẹ. Evaọ ukpe 1952 nọ oma oni mẹ o ga no, me te kuomagbe inievo-emetẹ esa jọ nọ e rrọ ekobaro ru iruo ọkobaro ubroke emerae ivẹ. Eva okọ ma jẹ rria, yọ ma jẹ ta usiuwoma evaọ ewho ivẹ jọ nọ e rrọ ubrotọ Drenthe. Evaọ ukpe 1953, me te mu iruo ọkobaro oke-kpobi họ. Ukpe nọ u lelei rie, ọsẹro ọnyawariẹ jọ nọ ọ rrọ uzoge o te weze ziọ ukoko mai. Oniọvo na họ Markus. Ma tẹ ruọ orọo evaọ May 1955, keme ma ruẹ nọ o te mai woma re ma gọ Jihova kugbe.—Ọtausi. 4:9-12.

Markus: Nọ ma ru ehaa orọo mai no, a te dhe omai kpohọ Veendam kẹ iruo ọkobaro. Ubruwou okakao jọ ma jẹ rria evaọ obei. Rekọ Janny ọ jẹ hai ru ubruwou na fihọ wowoma. Kaso kaso ma rẹ wọ emẹjẹ gbe egbara ivẹ no otuwou na, kẹsena ma vẹ wọ ehwa mai fihọ otọ re ma kiẹzẹ.

Nọ emerae ezeza e vrẹ no, a te zizie omai kpohọ iruo ọsẹro ọnyawariẹ evaọ obọ Belgium. Iwhowho-uvie idu ene (4,000) ọvo e jọ orẹwho na evaọ ukpe 1955. Enẹna a rọ akwa ezeza bu vi unu yena no. A rẹ jọ ẹwho Flanders nọ ọ rrọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre Belgium ta ẹruọ ẹvẹrẹ ahwo Netherlands. Rekọ ẹrọo-unu ahwo Belgium ọ dina wo ohẹriẹ, fikiere ẹvẹrẹ na ọ jọ ẹbẹbẹ kẹ omai oke ọsosuọ.

Janny: Iruo ọsẹro ọnyawariẹ mai na o gwọlọ omarodheidhe. Ẹdhighere ma jẹ hae dhẹ no ikoko kpohọ ikoko, yọ iwou inievo na ma jẹ hae jọ. Fikinọ ma wo uwou obọ mai hi, nọ ma te kuhọ kugbe ukoko jọ no, ma rẹ gbẹ jọ etẹe rite ẹdẹvo-oka, kẹsena ma ve kpohọ ukoko ofa evaọ ohiohiẹ edivẹ-oka. Rekọ ẹsikpobi, ma jẹ hai rri iruo mai wọhọ oghale nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze.

Markus: Oke ọsosuọ, ma riẹ uvumọ oniọvo evaọ ikoko nọ ma jẹ kpahe na ha, rekọ a jọ wowou gaga yọ a jẹ hai dede omai rehọ ziezi. (Hib. 13:2) Evaọ ikpe yena kpobi, ma weze bru ikoko ẹvẹrẹ Dutch kpobi nọ e rrọ Belgium unuẹse buobu. Onana o wha irere buobu se omai. Wọhọ oriruo, ma riẹ enwenọ inievo kpobi nọ e rrọ ubrotọ nọ a be jọ ta ẹvẹrẹ Dutch, yọ a jọ ghaghae kẹ omai. Izoge buobu e jọ iraro mai whẹro, kruga evaọ ukoko na jẹ roma mudhe kẹ Jihova, be rọ iruo Uvie  na karo evaọ uzuazọ rai. O rrọ oware evawere kẹ omai nọ ma rọ ruẹ ibuobu nọ i duomahọ iruo odibọgba oke-kpobi na avọ ẹrọwọ. (3 Jọn 4) Obọdẹ usu “oma osasọ” utiona nọ ma wo kugbe inievo na u ru rie lọhọ nọ ma jẹ rọ reawere iruo mai.—Rom 1:12.

Markus: Nọ ma nwane rọo no, o jọ isiuru mai inọ ma re kpohọ Isukulu Giliad. Fikiere, kẹdẹ kẹdẹ ma jẹ hae rọ auwa ọvo wuhrẹ ẹvẹrẹ Oyibo. Rekọ o lọhọ kẹ omai hi, re ma jọ obe wuhrẹ ẹvẹrẹ Oyibo, fikiere ma tẹ rehọ oke eriosehọ mai kpobọ England re ma sae jọ obei wuhrẹ ẹvẹrẹ na nọ ma tẹ be rehọ iẹe ta usiuwoma. Uwhremu na, evaọ ukpe 1963 ẹnvẹlopu jọ o te no obọ ehri ukoko te omai obọ. Nọ ma rovie ẹnvẹlopu na, ma tẹ ruẹ ileta ivẹ, ọjọ ọmẹ ọjọ ọrọ Janny. A rọ ileta mẹ zizie omẹ inọ me kpohọ isukulu Giliad nọ a ti ru emerae ikpe. A te jọ isukulu na wuhrẹ inievo-emezae epanọ a rẹ rọ rẹrote iruẹru ukoko na. Fikiere, inievo-emezae udhone gbe ivẹ e jọ usu inievo udhusoi nọ a zizie.

Janny: A jọ ileta nọ a vi se omẹ na ta nọ mẹ lẹ jẹ romatotọ roro sọ mẹ sae daji Belgium nọ Markus o ti kpohọ isukulu na. Mẹ viowhẹ ẹme he, o kẹ omẹ uye gaga oke ọsosuọ. O jọ omẹ oma inọ o wọhọ nọ omodawọ mẹ na kpobi uvrẹvru. Dede na, mẹ kareghẹhọ nọ ẹjiroro isukulu Giliad họ, re a wuhrẹ inievo nọ e nya epanọ a rẹ rọ ta usiuwoma na evaọ eria avọ eria akpọ na. Fikiere mẹ tẹ rọwo nọ mẹ rẹ daji, kẹsena a te dhe omẹ kugbe Anna avọ Maria Colpaert nọ a rrọ iruo na kri no kpohọ iruo ọkobaro obọdẹ evaọ ẹkwotọ Belgium nọ a re se Ghent.

Markus: Fikinọ o gwọlọ nọ mẹ rẹ gbẹ riẹ Oyibo ziezi, a te zizie omẹ kpobọ Brooklyn emerae isoi taure oke isukulu na u te ti te. Evaọ oke yena mẹ jẹ jọ uwou ogha na ru iruo kugbe Ẹko-Iruo Ebe-Ivio gbe Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko. Iruo nọ me je ru evaọ obọ ehri ukoko na gbe obọ nọ me je fihọ evaọ ẹruẹrẹhọ ebe nọ a re vi kpobọ Asia, Europe, gbe South America na u fi obọ họ kẹ omẹ riẹ okugbe nọ ọ rrọ udevie inievo akpọ-soso mai na vi epaọ anwẹdẹ. Ohwo jọ nọ ọ rẹ thọrọ omẹ ẹro ho họ Brọda A. H. Macmillan, ọnọ ọ jọ iruo ọsẹro ọnyawariẹ evaọ etoke Brọda Russell. Okenọ mẹ rọ riẹ oniọvo nana yọ ọkpako gaga no, o gbe je yo ẹme tere he, ghele na ewuhrẹ ọvuọvo ọ jẹ hai voi hi. Onana u duobọte omẹ gaga je wuhrẹ omẹ nọ u fo nọ ma re rri iwuhrẹ enya vo ho.—Hib. 10:24, 25.

Janny: Mẹ avọ Markus ma jẹ hai kere ileta se ohwohwo unuẹse buobu evaọ ẹkpoka. Ẹro mai ọ jẹ hai vo ohwohwo gaga. Rekọ Markus ọ jẹ reawere isukulu riẹ, yọ mẹ jẹ reawere iruo usiuwoma ota mẹ re. Okenọ Markus o kpozi yọ me wo emọ-uwuhrẹ Ebaibol nọ i bu te ikpegbihrẹ no. O jọ oware use-abọ ulogbo kẹ omai evaọ ẹgbukpe gbe emerae esa nọ ma rọ jọ ọvuọ oboriẹ na, rekọ o rrọ vevẹ nọ Jihova ọ ghale ẹzi omarodheidhe mai. Arupre nọ Markus ọ ro ọ kake ra ha evaọ ẹdẹ nọ o ro kpozi, fikiere nọ o te uwou ma dhẹ gbalọ ohwohwo avọ irui nọ i je no omai aro ze. Anwọ oke yena ze, ma kẹle ohwohwo vi epaọ anwẹdẹ kpobi.

Markus: Nọ me no isukulu na kpozi evaọ December 1964, a te dhe omai kpohọ Ebẹtẹle. Ma riẹ evaọ oke yena ha inọ a ti dhe omai no etẹe kpohọ  iruo efa. Emerae esa nọ i lelei rie, a te dhe omai kpohọ iruo ọsẹro ubrotọ evaọ obọ Flanders. Okenọ a dhe imishọnare na Aalzen avọ Els Wiegersma ziọ iruo ọsẹro ubrotọ evaọ Belgium, a tẹ wariẹ dhe omai zihe kpobọ Ebẹtẹle je fi omẹ họ oria Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko. No ukpe 1968 rite 1980, a nwene iruo mai unuẹse buobu, no iruo Ebẹtẹle kpohọ iruo ọsẹro ubrotọ. Ukuhọ riẹ, iruo ọsẹro ubrotọ na ma ru no ukpe 1980 rite 2005.

Dede nọ a nwene iruo mai unuẹse buobu, ma jẹ hae kareghẹhọ nọ ma rọ uzuazọ mai mudhe kẹ Jihova no, jẹ gbaemu nọ ọyọvo ma rẹ gọ. Ma jẹ reawere iruo kpobi nọ a kẹ omai avọ imuẹro inọ enwene kpobi nọ a ru kpahe iruo mai o jọ rọkẹ ẹnyaharo iruo Uvie na.

Janny: O jọ oware evawere kẹ omẹ gaga nọ me lele ọzae mẹ kpohọ Brooklyn evaọ 1977 je kpohọ Patterson evaọ 1997 nọ a zizie ei kẹ isukulu ahwo Ogbẹgwae Uwou-Ogha.

Markus: Evaọ ukpe 1982, a ru obẹrọ kẹ aye mẹ, kẹsena oma riẹ o tẹ ga. Nọ ikpe esa e ruọ emu no, ukoko Louvain nọ Ọgwa Uvie rai o wo uwou ehru, a tẹ kẹ omai uwou evaọ obehru na. Onana họ orọ ọsosuọ nọ ma wo oria obọ mai anwọ ikpe ọgba nọ e vrẹ na. Nọ ma jẹ kwa evaọ edivẹ-oka re ma weze kpohọ ukoko jọ, mẹ gadiẹ kpotọ kpehru unuẹse buobu jẹ whaliẹ ewha mai ziọ otọ. U woma kẹhẹ, evaọ ukpe 2002 a ru ọruẹrẹfihotọ nọ ma rọ kwa ziọ uwou jọ evaọ obotọ. Nọ mẹ kpako te ikpe udhosa gbe ikpegberee no, a te dhe omai kpohọ ẹwho nọ a re se Lokeren kẹ iruo ọkobaro obọdẹ. Eva e be were omai gaga inọ ma gbẹ be sai ru iruo na, yọ ma gbẹ be sae kpohọ usiuwoma ota kẹdẹ kẹdẹ.

Janny: Nọ a te ku ikpe nọ mẹ avọ ọzae mẹ ma rọ rrọ iruo odibọgba oke-kpobi kugbe, i bu te udhozeza (120). Eyaa nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ ya inọ, “Mẹ sae se owhẹ ba hayo kiukeku owhẹ gbehe” gbe inọ ma tẹ gọe avọ ẹrọwọ ‘oware ovo o te bẹ omai ẹgwọlọ họ,’ i rugba evaọ omamai.—Hib. 13:5; Izie. 2:7.

Markus: Okenọ ma jọ izoge, ma rọ uzuazọ mai mudhe kẹ Jihova. Ma je le ikpeware he. Ma jẹ rọ unevaze ru iruo kpobi nọ a kẹ omai, keme ma riẹ nọ oghẹrẹ iruo nọ a kẹ omai kpobi evaọ egagọ Jihova gbe oria nọ ma bi jo ru iruo na u muẹme he, rekọ Ọnọ ma be gọ.