1, 2. Fikieme u gbe fo ho re ma fo Ọghẹnẹ kẹ ebẹbẹ ahwo-akpọ? Kẹ oriruo.

MA REHỌ iẹe nọ whẹ avọ aye ra wha rrọ orọo avọ evawere te ikpe buobu no. Rekọ ẹdẹjọ nọ who te uwou, whọ tẹ ruẹ nọ a raha eware nọ e rrọ uwou na kpobi muẹkpẹ. A fa egbara na kpobi raha, a raha imidhe je kpe efẹrẹ nọ e rrọ uwou na kpobi no, jẹ bẹre ekapẹte uwou na raha. Uwou uwoma ra na o tẹ wọhọ oria nọ a jo fiẹmo. Kọ whọ ti bo nọ, “Fikieme aye mẹ o ro ru oware nana?” Manikọ whọ te nọ nnọ, “Kọ ono o ru oware nana?” Ababọ avro, onọ avivẹ na whọ te nọ. Fikieme? Keme whọ riẹ nọ aye oyoyou ra na ọ sai ru oware uyoma utiona ha.

² Ma ruẹ nọ otọakpọ na ọ vọ avọ enua, ozighi, gbe ọfariẹ-ogbe nẹnẹ. Rekọ mai Ileleikristi nọ i bi wuhrẹ Ebaibol ma riẹ nọ obọ Jihova ebẹbẹ nana i bi no ze he. Ọ ma akpọ na re o jọ aparadase. (Emu. 2:8, 15) Jihova yọ Ọghẹnẹ oyoyou. (1 Jọn 4:8) Ebaibol na nọ ma bi wuhrẹ u fi obọ họ kẹ omai riẹ ohwo nọ ọ be wha ebẹbẹ akpọ na ze. Setan Ẹdhọ họ ohwo na, “okpohwo akpọ” na.—Jọn 14:30; 2 Kọr. 4:4.

3. Iroro ethọthọ vẹ ma rẹ sai wo?

³ Ghele na, ma rẹ nwane fo Setan kẹ ebẹbẹ mai kpobi hi. Fikieme? Fikinọ ethobọ mai e be wha ebẹbẹ jọ ze. (Se Iziewariẹ 32:4-6.) Ẹsejọhọ ma sae ta nọ ma riẹ onana, rekọ ma gbẹ yọrọ oma ha ma sai wo iroro ethọthọ kpahe ebẹbẹ mai fikinọ ma gba ha, yọ iroro ethọthọ itieye e rẹ wha ebẹbẹ ilogbo efa ze. (Itẹ 14:12) Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ma te wo ebẹbẹ, ma sae gwọlọ fo Jihova Ọghẹnẹ  ukpenọ ma rẹ fo omamai hayo Setan Ẹdhọ na. Ma sai tube “muofu [kẹ] ỌNOWO na” dede.—Itẹ 19:3.

4, 5. Oghẹrẹ vẹ Oleleikristi ọ sai ro “muofu [kẹ] ỌNOWO na”?

⁴ Kọ ma sai gine “muofu [kẹ] ỌNOWO na”? Evaọ uzẹme, ohwo nọ o ru ere ọ be lahiẹ omariẹ gheghe. (Aiz. 41:11) Kọ erere jọ o re no oware utioye ze? Ọketa jọ ọ ta nọ: “Who wo igbabọ nọ whọ sai ro lele Ọghẹnẹ họre he.” Ẹsejọhọ ma te nwane rọ unu mai fo Ọghẹnẹ hẹ. Rekọ wọhọ epanọ obe Itẹ 19:3 o ta, nọ “ugheghẹ ohwo u su rie thọ no, o ve muofu [kẹ] ỌNOWO na.” Ẹhẹ, ohwo ọ sae jọ udu riẹ muofu kẹ Ọghẹnẹ. Ẹmẹrera uruemu nana u re ro dhesẹ oma via. Onana u ve ru nọ ohwo otiọye o re ro sioma no iruẹru ukoko na.

⁵ Eme ọ rẹ sai ru omai “muofu [kẹ] ỌNOWO na”? Ẹvẹ ma sae rọ whaha ẹta yena? O roja re ma riẹ iyo enọ nana, keme ofu nọ ma re mu kẹ Jihova o rẹ raha usu nọ ma wo kugbei.

6, 7. Eme ọ lẹliẹ emọ Izrẹl jẹ go evaọ oke Mosis?

⁶ Eme ọ rẹ sae lẹliẹ odibo Jihova muofu kẹ Jihova evaọ udu riẹ? Joma ta kpahe eware isoi jọ nọ e rẹ sae whae ze gbe ahwo jọ nọ a kie ẹta nana evaọ okenọ u kpemu nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol.—1 Kọr. 10:11, 12.

⁷ Eme ọ amọfa e sai whrehe ẹrọwọ mai. (Se Iziewariẹ 1:26-28.) Emọ Izrẹl a nwani no igbo Ijipti obọ. Jihova ọ rehọ iye ikpe tehe orẹwho yena nọ o jẹ wọso idibo riẹ na, kẹsena o te kpe Fẹro avọ ogbaẹmo riẹ evaọ Abade Ọwawae na. (Ọny. 12:29-32, 51; 14:29-31; Ol. 136:15) Emọ Izrẹl a joma te Ẹkwotọ Eyaa na no. Rekọ obọnana, ẹrọwọ nọ a fihọ Jihova o te muhọ ewhrehe. Eme ọ soriẹ? Udu u whrehe rai fiki ekpehre iyẹrẹ nọ ekiotọ nọ a vi nyae kiẹ ẹkwotọ na riwi a wha ze. (Ik. 14:1-4) Eme o no rie ze? Jihova ọ kuvẹ hẹ re oge yena nọ ọ jẹ go na ọ ruọ “otọ uwoma” na. (Izie. 1:34, 35) Kọ ma rẹ kuvẹ ẹsejọ re eme elọhoma amọfa i whrehe ẹrọwọ mai je ru omai muofu kẹ Jihova?

8. Eme ọ jẹ lẹliẹ idibo Ọghẹnẹ evaọ oke Aizaya fo Jihova kẹ ebẹbẹ rai?

⁸ Ebẹbẹ e rẹ sai whrehe omai udu. (Se Aizaya 8:21, 22.) Evaọ oke Aizaya, ahwo Juda a wo ebẹbẹ buobu. Ewegrẹ e wariẹ e rai họ. Ohọo u je kpe ibuobu keme emu ọ jariẹ tere he. Mai yoma dede, ewuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ ọ jariẹ hẹ. (Emọs 8:11) Ukpenọ a lẹ se Ọghẹnẹ re o fi obọ họ kẹ ai, a tẹ jẹ “wọsuọ” ovie rai gbe Jihova Ọghẹnẹ rai. Uyoma kẹhẹ, a jẹ fo Jihova Ọghẹnẹ. Nọ oware jọ o tẹ via kẹ omai, kọ ma te jọ eva mai ta nọ, ‘Fikieme Jihova ọ gbẹ rọ dhogbo bru omẹ ze he?’

9. Fikieme emọ Izrẹl evaọ oke Izikiẹl a jẹ rọ fo Jihova?

⁹ U wo eware jọ nọ ma riẹ hẹ. Fikinọ emọ Izrẹl evaọ oke Izikiẹl a riẹ eware jọ họ, u ru nọ a jẹ rọ ta nọ, “uruemu ỌNOWO na u kiete he.” (Izik. 18:29) O tẹ wọhọ ẹsenọ a be rọ umutho eware nọ a riẹ fi izi obọrai họ bi ro gu Ọghẹnẹ ẹdhọ. Nọ ma gbe wo otoriẹ iwuhrẹ Ebaibol jọ hayo oware nọ o soriẹ nọ ma bi ro wo ebẹbẹ jọ họ, kọ ma te jọ udu mai fo Jihova inọ “uruemu ỌNOWO na u kiete he”?—Job 35:2.

10. Ẹvẹ ohwo ọ sae rọ rehọ aro kele ekpehre uruemu Adamu?

 ¹⁰ Ma rẹ gwọlọ fo amọfa kẹ ethobọ mai. Evaọ emuhọ ohwo-akpọ, Adamu ọ fo Jihova kẹ uzioraha riẹ. (Emu. 3:12) Dede nọ Adamu o keke aro fihọ raha uzi Jihova yọ ọ riẹ oware nọ u ti noi ze, ọ fo Jihova ghele. O wọhọ ẹsenọ Adamu ọ ta nọ, ekpehre aye Jihova ọ kẹ riẹ. Anwọ oke yena ze, ahwo buobu a be hae fo Ọghẹnẹ kẹ ethobọ rai, wọhọ Adamu. U fo nọ ma nọ omamai nọ, ‘Kọ ebẹbẹ nọ ethobọ mẹ e wha ze e sai ru omẹ fo Jihova?’

11. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oware nọ Jona o ru ze?

¹¹ Ma rẹ gwọlọ tẹrovi ẹgwọlọ mai ọvo. Aruoriwo nọ Jihova o wo kẹ ahwo Ninẹve o were Jona ha. (Jona 4:1-3) Fikieme? O kẹ riẹ uye gaga inọ ahwo a ti roro nọ ọyomariẹ ọruẹaro ọrue keme ọraha nọ o whowho nọ o ti te orẹwho na o via ha. Jona ọ tẹrovi ẹgwọlọ riẹ, ukpenọ ọ re-ohrọ ahwo Ninẹve nọ a kurẹriẹ. Kọ ma sae rọ fiki ẹgwọlọ obọmai muofu kẹ Jihova inọ ọ raha oke ga hrọ nọ ọ gbẹ re rọ raha akpọ omuomu nana ha? Otẹrọnọ u kri no nọ ma bi ro whowho nọ ẹdẹ Jihova ọ kẹlino, kọ ma te ta nọ Jihova ọ be raha oke ga hrọ nọ amọfa a te bi se omai ẹkoko nọ, ‘Nẹnẹ-akpọ wha bi ro whowho ẹdẹ Jihova ha?’—2 Pita 3:3, 4, 9.

12, 13. Eme ma re gbabọ kẹ vievie he nọ udu o tẹ be viẹ omai họ roro nọ Jihova o bi ru eware jọ thọ?

¹² Eme ma rẹ sai ru nọ udu o tẹ be viẹ omai họ roro nọ Jihova o bi ru eware jọ thọ? Riẹ nọ ma te wo iroro itieye, yọ u dhesẹ nọ ma wo areghẹ hẹ. Obe Itẹ 19:3 o ta nọ, “Okenọ ugheghẹ ohwo u su rie thọ no, o ve muofu [kẹ] ỌNOWO na.” Obọnana, joma ta kpahe eware isoi jọ nọ i ti fi obọ họ kẹ omai nọ ma gbe ti ro muofu kẹ Jihova ha nọ ma te wo ebẹbẹ.

 ¹³ Who gbabọkẹ usu ra avọ Jihova ha. Ma tẹ be hae sẹro usu okpekpe nọ ma wo kugbe Jihova, o rẹ sai ru nọ ma gbe ro muofu kẹe he. (Se Itẹ 3:5, 6.) O gwọlọ nọ ma re fievahọ Jihova. O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma rẹ whaha ẹgwọlọ obọmai nọ ma rẹ tẹrovi, je vuhumu nọ ma riẹ te Jihova ha. (Itẹ 3:7; Ọtausi. 7:16) Onana u ti ru nọ ma gbẹ te rọ fo Jihova ha nọ eware iyoma e tẹ via.

14, 15. Eme o ti fi obọ họ kẹ omai nọ eme amọfa i gbe ro whrehe ẹrọwọ mai hi?

¹⁴ Whọ kuvẹ hẹ re eme amọfa i whrehe ẹrọwọ ra. Eware buobu e riẹ nọ emọ Izrẹl a rẹ kareghẹhọ nọ o hae lẹliẹ ae wo evaifihọ nọ Jihova ọ te sẹro rai te Ẹkwotọ Eyaa na. (Ol. 78:43-53) Rekọ nọ a yo ekpehre iyẹrẹ nọ ekiotọ ikpe nọ e kare ẹrọwọ na a wha ze, a gbẹ “kareghẹhọ ogaga” Jihova ha. (Ol. 78:42) Ma te roro kpahe iruẹru Jihova, gbe eware iwoma nọ o ru kẹ omai no, usu mai kugbei o te ga vi epaọ anwẹdẹ. Onana u ti ru nọ ma gbẹ te rọ kuvẹ hẹ re eme elọhoma amọfa e raha usu mai kugbe Jihova.—Ol. 77:11, 12.

¹⁵ Ma gbe wo emamọ eva kpahe ibe Ileleikristi mai hi, o rẹ sae raha usu nọ ma wo kugbe Jihova re. (1 Jọn 4:20) Okenọ emọ Izrẹl a jẹ go fikinọ a rehọ Erọn mu ozerẹ, Jihova ọ rehọ e riẹ nọ Ọyomariẹ a be go kpahe na. (Ik. 17:10) Epọvo na re, ma tẹ be go kpahe ahwo nọ Jihova o ro mu re a kpọ abọ otọakpọ ọrọ ukoko riẹ, yọ Jihova ma be go kpahe na.—Hib. 13:7, 17.

16, 17. Eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ?

¹⁶ Kareghẹhọ nọ Jihova ọ be wha ebẹbẹ mai ze he. Jihova ọ gbẹ jẹ gwọlọ fi obọ họ kẹ emọ Izrẹl evaọ oke Aizaya ọruẹaro na ghele, dede nọ a gbẹ jẹ gọe he. (Aiz. 1:16-19) Oghẹrẹ ebẹbẹ nọ i te omai kpobi kẹhẹ, o rẹ kẹ omosasọ nọ ma tẹ riẹ nọ Jihova ọ be daezọ mai yọ ọ gwọlọ fi obọ họ kẹ omai. (1 Pita 5:7) Evaọ uzẹme, ọ ya eyaa kẹ omai nọ ọ te kẹ omai ẹgba nọ ma ti ro thihakọ ẹbẹbẹ na.—1 Kọr. 10:13.

¹⁷ Ma tẹ be ruẹ uye okienyẹ hayo ebẹbẹ jọ wọhọ epanọ o jọ kẹ ọzae ẹrọwọ na Job, u fo nọ ma hae kareghẹhọ nọ orọnikọ Jihova ọ be wha ebẹbẹ na ze he. Jihova o mukpahe okienyẹ, o you ẹrẹreokie. (Ol. 33:5) Joma jọ wọhọ Elaihu, ogbẹnyusu Job nọ o vuhumu nọ: “O rẹ bẹbẹ kẹ Ọghẹnẹ re o ru umuomu, otẹ jẹ bẹ kẹ Erumeru nọ o re ro ru oware othọthọ.” (Job 34:10) Jihova ọ be wha ebẹbẹ se omai hi, ukpoye ọ be kẹ omai “kokẹ uwoma kokẹ uwoma avọ okẹ nọ o gba kiete kpobi.”—Jem. 1:13, 17.

18, 19. Fikieme u gbe fo ho re ma wo avro kpahe iruẹru Jihova? Kẹ oriruo.

¹⁸ Who wo avro kpahe iruẹru Jihova vievie he. Jihova ọ rrọ gbagba, yọ iroro riẹ i kpehru vi emai. (Aiz. 55:8, 9) Ma ti vuhu onana mu nọ ma te wo omaurokpotọ jẹ riẹ ọnyaba mai. (Rom 9:20) O rrọ bẹbẹ re ma riẹ eware kpobi kpahe oware jọ nọ o via. Ẹsejọhọ whọ ruẹ vuhumu no inọ ẹme obe Itẹ na ginọ uzẹme, nọ o ta nọ: “Ohwo nọ ọ kake i guẹdhọ o re roro nọ ọ rease, bẹsenọ amọfa a rẹte kiẹ otọ riẹ.”—Itẹ 18:17.

¹⁹ Otẹrọnọ ogbẹnyusu mai jọ nọ ma fievahọ ziezi o ru oware jọ nọ o nwani vẹ omai ẹro ho hayo oware nọ o re ru vẹre he, kọ ma te nwane ta nọ o ruthọ? Ijo. Ẹsejọhọ ma te ta nọ oware jọ o rrọ emu riẹ. Otẹrọnọ ma sai fievahọ ogbẹnyusu mai nọ ọ gba  ha oghẹrẹ utiona, kọ ogbẹrọnọ Ọsẹ obọ odhiwu mai nọ idhere gbe iroro riẹ i kpehru vi emai na ma rẹ mai fievahọ?

20, 21. Fikieme u gbe fo ho re ma fo Jihova kẹ ebẹbẹ mai?

²⁰ Riẹ oware nọ o be wha ebẹbẹ mai ze. Fikieme? Fikinọ ẹsejọ, mai ọvo ma rẹ r’obọ si ebẹbẹ se omamai. O tẹ via kẹ omai ere, joma rri onana mu. (Gal. 6:7) Whọ fo Jihova kẹ ẹbẹbẹ na ha. Fikieme u gbe ro fo re ma ru ere he? Wọhọ oriruo, a ku omoto evaọ oghẹrẹ nọ whọ sae rọ salọ epanọ wọ gwọlọ dhẹ siawọ te. Kọ ohwo nọ ọ be dhẹ omoto ọ tẹ rọ ispidi họrọ ruọ ẹgẹgẹle nọ o je wo asidẹnte; whọ te fo ohwo nọ o ku omoto na inọ ọye ọ wha asidẹnte na ze? Vievie. Epọvo na re, Jihova ọ kẹ omai uvẹ nọ ma rẹ rọ salọ oware nọ ma gwọlọ ru. Yọ ọ kẹ omai ithubro nọ i re fi obọ họ kẹ omai salọ oware nọ u fo. Kọ fikieme ma rẹ rọ fo Jihova nọ ọ ma omai kẹ ethobọ mai?

²¹ Uzẹme riẹ họ, orọnikọ obọmai ebẹbẹ nọ i bi te omai kpobi i no ze he. Ẹsejọ ma re kpigbo họ eware jọ nọ ma rẹro rai hi. (Ọtausi. 9:11) Rekọ, ajọ o thọrọ omai ẹro vievie he inọ obọ Setan Ẹdhọ na umuomu nọ o rrọ akpọ na u no ze. (1 Jọn 5:19; Evia. 12:9) Ọye họ ọwegrẹ na, orọnikọ Jihova ha.—1 Pita 5:8.

22, 23. Eme u fo nọ ma kareghẹhọ otẹrọnọ ebẹbẹ mai e be lẹliẹ udu whrehe omai?

²² Whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe uye gbe ebẹbẹ, kareghẹhọ oriruo Joshua avọ Kelẹb. Ezae ivẹ nana nọ i wo ẹrọwọ na a wha emamọ iyẹrẹ ze, a wo ohẹriẹ no ekiotọ ikpe nọ ikiọkọ. (Ik. 14:6-9) Aimava na a fi ẹrọwọ họ Jihova. Dede na, a ghoro evaọ igbrẹwọ ikpe 40, wọhọ epanọ o jọ kẹ emọ Izrẹl edekọ na. Kọ Joshua avọ Kelẹb a jẹ go hayo muofu inọ onana yọ okienyẹ? Ijo. A fievahọ Jihova. Kọ ọ ghale rai? Ee. Dede nọ oge jọ soso o whu evaọ igbrẹwọ na, ezae ivẹ nana a jọ usu ahwo nọ a ruọ Ẹkwotọ Eyaa na. (Ik. 14:30) Epọvo na re, ma te bi ru oreva Jihova nọ oma o gbẹ “rọ omai hi,” ọ te ghale omai.—Gal. 6:9; Hib. 6:10.

²³ Otẹrọnọ udu u bi whrehe owhẹ fiki ebẹbẹ ra, ethobọ ra hayo erọ amọfa, eme u fo nọ who re ru? Hai roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova, Ọghẹnẹ oyoyou mai na ọ rrọ. Hae jọ iroro ra ruẹ eware iwoma nọ Jihova ọ ya nọ o ti ru kẹ owhẹ. Nọ oma ra nọ, ‘Ẹvẹ uzuazọ mẹ o hae jọ mẹ gbẹ rrọ odibo Jihova ha?’ Hai si kẹle iẹe ẹsikpobi, whọ jọ udu ra muofu kẹe vievie he.