1, 2. Kọ whọ be hai jiroro kẹ omara, eme whọ rẹ sae ta kpahe iroro jọ nọ whọ jẹ no evaọ okenọ u kpemu?

KẸDẸ kẹdẹ ma rẹ rẹriẹ ovao dhe eware nọ o rẹ gwọlọ nọ ma jiroro kpahe. Eme whọ be hai ru nọ whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe iroro-ejẹ? Ahwo jọ a rẹ gwọlọ jiroro kpobi kẹ omarai. A rẹ ta nọ a wo udu nọ a rẹ rọ jiroro kẹ omarai, fikiere a rẹ kuvẹ vievie he re omọfa ọ jiroro kẹ ae. Rekọ ozọ u re mu otujọ re ae ọvo a jiroro kẹ omarai, maero nọ u te kiekpahe oware ulogbo jọ. Amọfa jọ a re se ebe hayo nyabru ekohrẹ kẹ obufihọ, yọ ẹsejọ a rẹ raha igho buobu re a sae ruẹ ithubro nọ a roro nọ i ti fi obọ họ kẹ ae.

² Mai otujọ, ma te nwane siọ ohrẹ amọfa ha, yọ ẹsikpobi ma te rẹroso ohrẹ amọfa gbe he. Ma riẹ nọ u wo eware jọ nọ ma rẹ sae jiroro rai kẹ omamai hi, ghele na eware buobu e riẹ nọ mai ọvo ma rẹ sae jọ jiroro onọ o were omai evaọ uzuazọ. (Gal. 6:5) O make rrọ ere na, ma riẹ nọ orọnikọ iroro kpobi nọ ma jẹ e rẹ jọ gbagba ha.

3. Eme o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai jẹ emamọ iroro, rekọ ẹbẹbẹ vẹ ọ riẹ ghele?

³ Eva e be were omai idibo Jihova inọ ọ kẹ omai ithubro kpahe eware sa-sa nọ i wuzou evaọ uzuazọ. Ma riẹ nọ ma te lele ithubro nana, ma te jẹ emamọ iroro nọ e te wha ujiro se Jihova jẹ wha erere se omai. Ghele na, ma rẹ sae nyaku eware jọ nọ a jọ Ebaibol na nwane ta onọ ma re ru hu. Kọ eme ma re ru evaọ oke utiona? Wọhọ oriruo, ma riẹ nọ o thọ re ma tho uji. (Ẹf. 4:28) Rekọ eme họ uji? Kọ ma sae ta nọ epanọ oware nọ ohwo ọ tọlọ o rro te hayo ẹjiroro nọ ọ rọ tọlọ iẹe a re ro sei uji? Kọ ẹvẹ ma sae rọ riẹ onọ ma re ru evaọ oware nọ o nwani wo uzi nọ a re lele he? Eme o rẹ sae kpọ omai?

4. Ẹsejọhọ ohrẹ vẹ oniọvo jọ ọ kẹ omai no okenọ ma jẹ gwọlọ jiroro kpahe oware ulogbo jọ?

⁴ Nọ ma tẹ ta kẹ ibe Oleleikristi mai nọ ma gwọlọ jẹ iroro kpahe oware ulogbo jọ, ẹsejọhọ ọ te ta kẹ omai nọ ma rri otọ mu. Onana yọ emamọ ohrẹ. Ebaibol na ọ vẹvẹ omai unu kpahe okpakpa nọ a re ro ru oware, inọ: “Ohwo kpobi nọ o re bru okpakpa ọ rẹ te jọ ababọ eware.” (Itẹ 21:5) Rekọ eme u dhesẹ re a jiroro avọ orimuo? Kọ u dhesẹ nọ ma rẹ romatotọ roro kpahe oware na ziezi, hayo kiẹe kpemu kparo ọvo? O rẹ sai fi obọ họ nọ ma te ru ere, rekọ re ma sae jiroro avọ orimuo u vi oyena.—Rom 12:3; 1 Pita 4:7.

5. Fikieme ma gbẹ sai ro rri oware mu gbagba ha?

⁵ Uzẹme riẹ họ, ma rẹ sai rri oware mu gbagba ha. Eme ọ soriẹ? Keme a yẹ omai kpobi avọ uzioraha gbe sebaẹgba, fikiere ma wo ugboma gbe iroro egbagba ha. (Ol. 51:5; Rom 3:23) U te no ere no, mai otujọ buobu ma jọ usu ahwo nọ Ẹdhọ o “wuhu iroro” rai di no, yọ ma riẹ Jihova gbe izi riẹ vẹre he. (2 Kọr. 4:4; Tait. 3:3) Fikiere ma rẹ sae viẹ omamai họ nọ ma tẹ rẹroso onọ udu mai o vuẹ omai nọ u kiehọ ọvo, o tẹ make rọnọ ma roro kpahe oware na ziezi.—Itẹ 14:12.

6. Eme o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai wo orimuo?

⁶ Dede nọ ma gba ha, Jihova Ọsẹ obọ odhiwu mai na ọ rrọ gbagba evaọ kabọ kabọ. (Izie. 32:4) U woma gaga inọ ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma sai ro wo iroro ekpokpọ, orimuo hayo omonyẹ. (Se 2 Timoti 1:7.) O gwọlọ nọ mai Ileleikristi ma re roro te ziezi, jiroro nọ i dhesẹ nọ ma wo areghẹ je ru lele iroro-ejẹ itieye na. O gwọlọ nọ ma rẹ kpọ iroro mai jẹ daoma rọ aro kele Jihova evaọ oghẹrẹ nọ o re rri je ru eware.

7, 8. Dhesẹ epanọ ohwo ọ sae rọ jẹ emamọ iroro nọ eware e tẹ make ga hayo nọ a tẹ be ta kẹe nọ o ru oware nọ u fo ho.

⁷ Muẹrohọ oriruo jọ. Oware jọ nọ ahwo buobu a bi ru nẹnẹ họ, a re kpohọ ukane evaọ orẹwho ofa, nọ a jẹ jọ obei yẹ ọmọ a vẹ rehọ ọmọ na se imoni rai nọ e rrọ orẹwho nọ a noze re a fi obọ họ kẹ ae yọrọ iẹe, re ae omarai a sae ruẹ uvẹ ziezi ruabọhọ okọ rai evaọ ukane. * Aye jọ nọ ọ rrọ ukane evaọ orẹwho ofa o yẹ ọmọzae. Evaọ oke yena yọ o bi wuhrẹ Ebaibol na je bi wo ẹnyaharo ziezi. Egbẹnyusu gbe imoni riẹ a tẹ be vuẹe avọ ọzae riẹ nọ a rehọ ọmọ na se ọsẹgboni ọzae na evaọ orẹwho nọ a noze re a jọ obei yọrọ iẹe kẹ ae. Rekọ aye na ọ jọ Ebaibol na wuhrẹ nọ ọyomariẹ o wo owha-iruo nọ ọ rẹ rọ yọrọ ọmọ riẹ. (Ol. 127:3; Ẹf. 6:4) Kọ o ti ru lele oware nana nọ ahwo na a be ta kẹe nọ o mae woma na? Manikọ o ti ru lele oware nọ ọ be jọ Ebaibol wuhrẹ, o tẹ make rọnọ ẹsejọhọ onana u ti ru nọ eware e te rọ jọ gaga kẹe hayo ru nọ ahwo jọ a te rọ rehọ eme fae ovao? O hae jọnọ whẹ, eme whọ hai ru?

⁸ Nọ ahwo na a kpokpo iei ga hrọ no, aye na ọ tẹ lẹ se Jihova re o fi obọ họ kẹe jiroro onọ o re ru. Nọ ọ ta ẹme na kẹ oniọvo nọ o bi wuhrẹ Ebaibol kugbei gbe inievo efa evaọ ukoko na no, ẹmẹrera na ọ tẹ te riẹ oghẹrẹ nọ Jihova o rri oware na. O te je roro kpahe enwoma nọ onana o rẹ sae wha se ọmọ na nọ ọ gbẹ rrọ kugbe ọsẹgboni  riẹ hẹ evaọ etoke ikpe ọsosuọ uzuazọ riẹ na. Nọ ọ rehọ oware nọ Ebaibol na ọ ta roro kpahe ẹme na no, o te ku ei họ nọ u fo ho re ọ rehọ ọmọ na kpo. Nọ ọzae riẹ ọ ruẹ epanọ ahwo ukoko na a bi fi obọ họ kẹ ae gbe epanọ ọmọ na ọ sasa te, o te mu uwuhrẹ Ebaibol họ je mu iwuhrẹ họ ẹnya.

9, 10. Eme u dhesẹ re a ta nọ ohwo o wo orimuo, kọ ẹvẹ ma sai ro woi?

⁹ Oriruo yena o dhesẹ nọ orọnikọ re ma ru lele oware nọ mai hayo amọfa a rri nọ u kiehọ, oye họ orimuo ho. Ma rẹ sae rọ iroro mai nọ e gba ha na dhesẹ ughọjọ nọ u bi siawọ hrọ hayo nọ u bi siawọ te he. Ma tẹ rẹroso ughọjọ utioye na, ma rẹ sai wo ebẹbẹ ilogbo. (Jeri. 17:9) O gwọlọ nọ ma rọ izi Ọghẹnẹ nọ a rẹ sai fievahọ na kpọ iroro mai ẹsikpobi.—Se Aizaya 55:8, 9.

¹⁰ Agbẹta nọ Ebaibol na ọ rọ kẹ omai ohrẹ nọ: “Rehọ ẹroọrọsuọ ra kpobi kpahe ỌNOWO na whọ rehọ eva kpahe ẹriẹ omobọ ra ha. Eva idhere ra kpobi ọ thọrọ owhẹ ẹro ho, o ve ti ruọ idhere ra kpọvi.” (Itẹ 3:5, 6) Muẹrohọ nọ a jọ etenẹ ta nọ “whọ rehọ eva kpahe ẹriẹ omobọ ra ha.” A te je fibae nọ, “[Jihova] ọ thọrọ owhẹ ẹro ho.” Ọye họ Ọnọ o wo orimuo ọgbagba. Fikiere oke kpobi nọ ma tẹ be jiroro oware jọ, o gwọlọ nọ ma kiẹ Ebaibol na riwi re ma riẹ epanọ Ọghẹnẹ o rri oware na. Kẹsena ma ve ru lele onọ Ebaibol na ọ ta. Onana u re dhesẹ nọ ma bi ru oware avọ orimuo.

11. Eme o gwọlọ nọ ohwo ọ rẹ hai ru re ọ sae jẹ emamọ iroro?

¹¹ Re ma riẹ epanọ a rẹ jẹ emamọ iroro je ru lele iroro nọ ma jẹ o nwane lọhọ tere he. Onana o rẹ mae jọ bẹbẹ kẹ ahwo nọ a kurẹriẹ ziọ ukoko na obọ. Rekọ Ebaibol na ọ ta nọ ahwo otiọnana a rẹ sai wo ẹnyaharo. Roro kpahe epanọ ọmọfofa o re ro wuhrẹ onya. Re ọ sae nya whabọ, o gwọlọ nọ ọ rẹ jowọ je ru ere noke toke. Epọvo na o rrọ kẹ ohwo nọ o kurẹriẹ ziọ ukoko na obọ evaọ ẹme iroro-ejẹ. Muẹrohọ nọ Pọl ọ ta kpahe ahwo nọ a nyaharo  ziezi no evaọ egagọ Ọghẹnẹ inọ, a “wo areghẹ te epanọ a sae [rọ] hẹriẹ uwoma no uyoma.” Ẹme na “te epanọ” u dhesẹ oware nọ a re dhe erueruo, yọ ere u fo nọ ahwo nọ a kurẹriẹ ze obọ a rẹ rọ ẹgba iroro rai ruiruo te epanọ a rẹ rọ riẹ oware nọ u fo.—Se Ahwo Hibru 5:13, 14.

12. Ẹvẹ ma sai ro wuhrẹ ẹgba iroro mai te epanọ ma sae rọ jẹ emamọ iroro?

¹² Wọhọ epanọ ma ta no vẹre na, kẹdẹ kẹdẹ ma be hae jiroro, te esese te ilogbo. Ekiakiẹ jọ nọ a ru u dhesẹ nọ a tẹ ghale eware nọ ma bi ru kpohọ abakpe, uruemu nọ o reria omai oma no o be wọ omai ru abane rai, orọnikọ fiki epanọ ma romatotọ roro kpahe eware na ha. Wọhọ oriruo, kohiohiẹ kohiohiẹ ma rẹ jiroro oghẹrẹ ewu nọ ma gwọlọ kuhọ. Ẹsejọhọ fikinọ who roro nọ onana yọ oware osese, whọ te romatotọ roro kpahe iẹe tao ho maero nọ who te wo oria nọ whọ be nya kpata kpata. Rekọ u wuzou re who roro sọ ewu nọ who kuhọ na o te sai dhesẹ nọ whẹ yọ odibo Jihova. (2 Kọr. 6:3, 4) Okenọ whọ te dẹ iwu, ẹsejọhọ who ti roro kpahe erru gbe onọ u kie ze, kọ who ti roro kpahe onọ u fo odibo Jihova hayo epanọ ewu na ọ ghare te? Whọ tẹ jẹ emamọ iroro evaọ eware esese itienana, whọ te rọ ere wuhrẹ ẹgba iroro ra te epanọ whọ te sae rọ jẹ emamọ iroro evaọ eware ilogbo.—Luk 16:10; 1 Kọr. 10:31.

13. Re ma sai ru lele emamọ iroro nọ ma jẹ, eme o gwọlọ?

¹³ Re a jẹ emamọ iroro yọ ojọ, rekọ re a ru lele iroro na yọ oware ofa. Wọhọ oriruo, ahwo jọ a gwọlọ siobọno isigareti ivovo, rekọ isiuru nọ a wo kẹ ẹjiroro nọ a gwọlọ rọ seba na ọ ga te isiuru nọ a wo kẹ isigareti na ha. Re a sae seba, o gwọlọ nọ a rẹ rọ ọtamuo ru lele emamọ iroro nọ a jẹ na. Ma rẹ sae rehọ ẹgba nọ ma re ro ru lele ọtamuo mai dhesẹ iriẹ-igbabọ. Epanọ ma rehọ e rai ru iruo te, ere e rẹ ga te. E rẹ ga ha nọ ma gbẹ be rehọ ai ru iruo ho. Nọ o rrọ ere na, eme ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai ru ọtamuo nọ ma gwọlọ ro ru oware nọ u fo ga? Jihova ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai.—Se Ahwo Filipai 2:13.

14. Ẹvẹ Pọl ọ jẹ sai ro ru oware nọ ọ riẹ nọ u fo?

¹⁴ Ere o jọ kẹ Pọl ukọ na re. O bruenu nọ: “Iroro oware uruo o [rrọ] eva mẹ, rekọ udu nọ a rẹ sai ro ru ei me wo riei hi.” Ọ riẹ oware nọ ọ gwọlọ ru hayo onọ u fo nọ o re ru, rekọ ẹsejọ oware jọ o rẹ whaha iẹe nọ o gbe ro ru ei hi. Ọ ta nọ: “[Me] wo evawere kẹ uzi Ọghẹnẹ no obọ eva mẹ kpobi ze: rekọ mẹ jọ ekuakua oma mẹ ruerẹ uzi ofa, nọ u bi kpokpo uzi eva mẹ, nọ o be rehọ omẹ ze igbo uzi umuomu, onọ o [rrọ] eva oma mẹ.” Kọ enẹ ọvo o te jọ kẹe? Vievie. Ọ ta nọ: “Me yere [Ọghẹnẹ] fiki Jesu Kristi Ọnowo mai.” (Rom 7:18, 22-25) Ọ jọ oria ofa kere nọ: “Mẹ rẹ sai ru eware kpobi eva ọnọ ọbe kẹ omẹ eri.”—Fil. 4:13.

15. Fikieme u ro wuzou nọ ma rẹ gbaemu re ma ru oware nọ u fo?

¹⁵ O rrọ vevẹ, re ma ru oreva Ọghẹnẹ o gwọlọ nọ ma re ru lele emamọ iroro nọ ma jẹ. Kareghẹhọ ẹme nọ Elaeja ọ jọ Ugbehru Kamẹl ta kẹ otu nọ ọ jẹ gọ Ebale gbe emọ Izrẹl nọ e siọ egagọ Jihova, inọ: “Ẹvẹ wha re wo eko iroro [ivẹ] krite? Otẹrọnọ ỌNOWO na họ Ọghẹnẹ, wha lele iei; otẹrọnọ Ebale, wha lele iei.” (1 Iv. 18:21) Emọ Izrẹl a riẹ oware nọ u fo nọ a re ru, rekọ a ru  rie he. O jọ ere kẹ Joshua ha. Evaọ ikpe jọ nọ i lele i rie ọ ta kẹ emọ Izrẹl nọ: “Otẹrọnọ wha rẹ gọ ỌNOWO ho, wha salọ eva ẹdẹ inẹnẹ na ọnọ wha gwọlọ nọ wha rẹ gọ . . . Rọ kẹ omẹ avọ uwou mẹ ỌNOWO na ma rẹ gọ.” (Jos. 24:15) Eme o no ọtamuo Joshua na ze? U ru nọ ọyomariẹ gbe otu nọ e rọ aro kele iei a sae rọ ruọ Ẹkwotọ Eyaa na, “nọ o vọ avọ ame-ivie-eruẹ gbe ọnyọ.”—Jos. 5:6.

16, 17. Kẹ oriruo nọ o dhesẹ irere nọ i re noi ze nọ ohwo ọ tẹ jiroro lele oreva Ọghẹnẹ.

¹⁶ Joma ta kpahe oware jọ nọ o via. Owhowho-uvie jọ nọ ọ họ-ame no obọ o wo aye nọ o yẹ emọ esa kẹe. Ẹdẹjọ ibe oruiruo oniọvo-ọmọzae nana ọ tẹ ta kẹe nọ a no iruo nọ a rrọ na re a kpohọ efa jọ nọ a be jọ hwa okposa. Oniọvo na ọ tẹ lẹ jẹ romatotọ roro kpahe ẹme na. Ọ salọ iruo nana nọ osa riẹ u tulo ho na re ọ sae ruẹ uvẹ jọ kugbe uviuwou riẹ evaọ urere ẹkpoka je lele ai kpohọ iwuhrẹ gbe usiuwoma ota. Ọ riẹ nọ ọ tẹ rehọ iruo ekpokpọ nana, o gbe ti wo uvẹ nana soso ho. O hae jọnọ owhẹ, eme whọ hai ti ru?

¹⁷ Oniọvo na ọ ruẹ nọ usu riẹ kugbe Jihova gbe ahwo uviuwou riẹ o ghare vi okposa nọ o ti wo, fikiere ọ tẹ siọ iruo na. Kọ who roro nọ ọ vioja oware nọ o ru na? Vievie. Ọ riẹ nọ usu kugbe Jihova họ oware nọ o mae ghare kpaobọ, orọnikọ igho ho. Eva e were riẹ avọ aye riẹ gaga nọ ọmọtẹ ọkpako rai nọ ọ rrọ ikpe 10 ọ ta kẹ ae nọ o you rai gaga, te inievo nọ e rrọ ukoko na gbe Jihova. Ọ ta nọ ọ gwọlọ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame. Avro ọ riẹ hẹ, egagọ Jihova nọ ọsẹ riẹ ọ rọ karo u fi obọ họ kẹ ọmọtẹ na gaga.

18. Fikieme u ro wuzou re ma hae jẹ emamọ iroro kẹdẹ kẹdẹ?

¹⁸ Anwọ ikpe buobu ze na, Jesu Kristi nọ ọ rrọ Mosis Ologbo na o bi su Ileleikristi uzẹme evaọ akpọ Setan nana nọ ọ wọhọ igbrẹwọ na. Yọ wọhọ Joshua Ologbo na, Jesu ọ ruẹrẹ oma kpahe no re ọ raha akpọ omuomu Setan nana je su Ileleikristi uzẹme ruọ akpọ ọkpokpọ okiẹrẹe nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ kẹ omai na. (2 Pita 3:13) Fikiere, oke nana o rrọ oke nọ ma re ro zihe kpohọ iruemu, iroro, gbe eware nọ ma je le nọ ma nya seba no ho. Oke nana yọ oke nọ ma rẹ rọ tẹrovi oreva Ọghẹnẹ uruo. (Rom 12:2; 2 Kọr. 13:5) Ajọ iroro nọ ma be hae jẹ hayo oware nọ ma salọ nọ ma bi ru kẹdẹ kẹdẹ u dhesẹ nọ mai yọ ahwo nọ a ti wo eghale Ọghẹnẹ bẹdẹ bẹdẹ.—Se Ahwo Hibru 10:38, 39.