1, 2. (a) Eme o rẹ sai noi ze nọ ma tẹ be hai roro kpahe jẹ ta ẹme kpahe ohwo nọ ma you? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Enọ vẹ ma te ta ẹme kpahe?

MA TẸ be hai roro kpahe jẹ ta ẹme kpahe ohwo nọ ma you, u re ru usu mai kugbei jọ gaga. Ere usu mai kugbe Jihova o rrọ re. Okenọ Devidi ọ jọ othuru-igodẹ, ẹsibuobu ọ jẹ hai rri isi nọ e rrọ ehru evaọ aso je roro didi kpahe Ọghẹnẹ nọ ọ ma rai nọ o wo ibe he na. O kere nọ: “Nọ ome ri ihru ra, iruo iziabọ ra; ọvẹre gbe isi e nọ who ro mu; eme ohwo ọ rọ nọ whọ jẹ be kezọ riẹ; gbe ọmọ ohwo [nọ] whọ jẹ be sẹro riẹ?” (Ol. 8:3, 4) Nọ Pọl ukọ na ọ ruẹ edhere igbunu nọ Ọghẹnẹ o ro ru ẹjiroro riẹ gba kpahe Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na, o bo nọ: “O! Wha ri edidi efe, gbe areghẹ, gbe ẹriẹ Ọghẹnẹ.”—Rom 11:17-26, 33.

² Ma re roro kpahe jẹ ta ẹme kpahe Jihova nọ ma tẹ rrọ usiuwoma ota. Onana u re si omai kẹle iẹe. Inievo buobu nọ e rrọ iruo ọkobaro oke-kpobi na a ruẹ no inọ iruo Uvie na nọ a be hae jọ wobọ ẹsikpobi u bi ru uyoyou nọ a wo kẹ Jihova dhe ẹgẹga. Otẹrọnọ whẹ yọ ọkobaro hayo who bi le utee na, roro kpahe onọ nana: Ẹvẹ iruo ọkobaro oke-kpobi na e sai ro ru usu ra avọ Jihova jọ gaga? Whọ tẹ rrọ ọkobaro, nọ omara nọ: ‘Eme o ti fi obọ họ kẹ omẹ ruabọhọ iruo iwoma nana?’ Otẹrọnọ who ri mu iruo ọkobaro fihọ họ, ‘Inwene vẹ mẹ rẹ sai ru re mẹ jọ ọkobaro?’ Joma ta kpahe idhere nọ iruo ọkobaro oke-kpobi e sai ro ru usu mai kugbe Jihova jọ gaga.

3. Ẹvẹ u re kpomahọ omai nọ ma tẹ be ta ẹme kpahe eghale Uvie Ọghẹnẹ evaọ etoke usiuwoma ota?

³ Ma te bi lele amọfa ta ẹme kpahe eghale Uvie Ọghẹnẹ nọ e rrọ obaro, u re ru omai si kẹle Jihova.  Oria ikereakere vẹ whọ rẹ gwọlọ se nọ whọ tẹ rrọ usiuwoma ota nuwou ruọ uwou? Kọ o sae jọnọ Olezi 37:10, 11; Daniẹl 2:44; Jọn 5:28, 29; hayo Eviavia 21:3, 4 e be hae were owhẹ ese? Ẹsikpobi nọ ma tẹ ta ẹme kpahe eyaa nọ e rrọ oria ikere nana kẹ amọfa, o rẹ kareghẹhọ omai nọ Ọghẹnẹ mai nọ o re ru ọghọ gaga na ọ rẹ ginẹ kẹ “kokẹ uwoma kokẹ uwoma avọ okẹ nọ o gba kiete kpobi.” Onana u re si omai kẹle iẹe.—Jem. 1:17.

4. Fikieme eva e rẹ rọ were omai gaga inọ Ọghẹnẹ o bi wuhrẹ omai nọ ma tẹ rrọ usiuwoma ota?

⁴ Ma tẹ ruẹ oghẹrẹ nọ ahwo nọ ma be ta usiuwoma kẹ a rrọ ogbori ẹme Ọghẹnẹ te, eva e rẹ were omai gaga inọ ma riẹ uzẹme na. Ahwo akpọ na a wo oware ovuọvo nọ u re fi obọ họ kẹ ai yeri emamọ uzuazọ je wo uvi evawere he. Otu rai buobu a be ruawa kpahe obaro, yọ a wo ẹruore he. A be sae riẹ ẹjiroro nọ a rọ rrọ uzuazọ họ. Makọ ibuobu rai nọ i se egagọ gboja dede, a riẹ Ebaibol tere he. A wọhọ ahwo Ninẹve oke anwae. (Se Jona 4:11.) Epanọ ma kpohọ usiuwoma ota te, ere ma te ruẹ vuhumu te inọ Jihova Ọghẹnẹ o bi gine wuhrẹ omai, rekọ enọ ma be ta usiuwoma kẹ na a riẹ oware ovo ho. (Aiz. 65:13) Onana o rẹ kareghẹhọ omai epanọ Jihova o woma te, u te no eware nọ o bi wuhrẹ omai no, o bi zizie ahwo kpobi inọ a nyaze re a ruẹsi wo omosasọ gbe uvi ẹruore.—Evia. 22:17.

5. Ma te bi wuhrẹ amọfa ẹme Ọghẹnẹ, eme u re fi obọ họ kẹ omai ru kpahe ebẹbẹ mai?

⁵ Ma te bi wuhrẹ amọfa ẹme Ọghẹnẹ, u re fi obọ họ kẹ omai thihakọ ebẹbẹ mai. Ọkobaro oke-kpobi jọ nọ a re se Trisha ọ ruẹ imuẹro ẹme nana okenọ orọo ọsẹgboni riẹ o fa. Ọ ta nọ: “O kẹ omẹ idhọvẹ gaga.” Ẹdẹjọ nọ ọkora ọ dae oma fia fiki oware nana, ọ tẹ jiroro nọ ọ rẹ keria uwou, rekọ o te ku iroro rẹriẹ inọ ọ rẹ dhugbẹ nyai wuhrẹ Ebaibol kugbe emọ esa jọ nọ i wo ẹbẹbẹ ologbo re. Ọsẹ rai ọ dhẹ se ae ba, yọ oniọvo-ọmọzae ọkpako rai ọ be lahiẹ ae. Trisha ọ ta nọ: “Ẹbẹbẹ mẹ o te oware ovo ho nọ mẹ tẹ rehọ iẹe wawo ọrọ emọ nana. Evaọ etoke uwuhrẹ na, emọ na e jẹ hae hwẹ fiki eva nọ e be were ai. Ọghẹnẹ ọ rehọ emọ yena fi obọ họ kẹ omẹ gaga, maero evaọ ẹdẹ yena.”

6, 7. (a) Ma te bi wuhrẹ amọfa Ebaibol na, ẹvẹ o sai ro ru ẹrọwọ mai jọ gaga? (b) Ma tẹ be ruẹ inwene nọ emọ-uwuhrẹ Ebaibol mai a bi ru fiki ehrẹ Ebaibol nọ a bi fihọ iruo, eme o rẹ wọ omai ru?

⁶ Ma te bi wuhrẹ amọfa Ebaibol na, u re ru ẹrọwọ nọ ma fihọ ẹme Ọghẹnẹ jọ gaga. Pọl o kere kpahe ahwo Ju oke riẹ nọ a je ru lele oware nọ a be vuẹ amọfa ha inọ: “Whẹ owhuhrẹ amọfa, kọ whọ gbẹ sai wuhrẹ oma obọ ra re?” (Rom 2:21) Ekobaro a wo ohẹriẹ no ahwo Ju yena. A wo uvẹ sa-sa nọ a rẹ rọ rehọ Ebaibol na wuhrẹ ahwo. Re a sai wuhrẹ ahwo ziezi, o gwọlọ nọ a rẹ ruẹrẹ oma kpahe ziezi, yọ ẹsejọ a re ru ekiakiẹ re a sae kuyo enọ evaọ etoke usiuwoma ota. Ọkobaro jọ nọ a re se Janeen ọ ta nọ: “Ẹsikpobi nọ me te bi wuhrẹ ahwo uzẹme na, u re ru nọ uzẹme na u re ro te omẹ udu vi epaọ anwẹdẹ. Fikiere, ẹrọwọ mẹ o bi dhe ẹgẹga.”

⁷ Ma tẹ be ruẹ inwene nọ emọ-uwuhrẹ Ebaibol mai a bi ru fiki ehrẹ Ebaibol nọ a bi fihọ iruo, evaifihọ nọ ma wo kpahe areghẹ Ọghẹnẹ u re dhe ẹgẹga. (Aiz. 48:17, 18) Yọ onana u re ru omai wo ọtamuo nọ ma re ro fi ehrẹ Ebaibol họ iruo ẹsikpobi. Ọkobaro ọfa jọ nọ a re se Adrianna ọ ta nọ: “Ahwo a rẹ sai yeri emamọ uzuazọ họ nọ a tẹ rẹroso areghẹ obọrai. Rekọ nọ a te ru lele ehrẹ Ọghẹnẹ nọ areghẹ ọ dafia na, o rẹ wha irere buobu se ae.” Oniọvo-ọmọzae ọfa jọ nọ a re se  Phil ọ ta re nọ: “Whọ rẹ ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro fi obọ họ kẹ ahwo ru inwene nọ ae ọvo a jẹ sae rọ ẹgba obọrai ru hu.”

8. Ẹvẹ inievo mai nọ ma re lele kpohọ usiuwoma ota u re ro fi obọ họ kẹ omai?

⁸ Ma tẹ be hae jọ usu kugbe inievo na evaọ usiuwoma ota, o rẹ bọ ẹrọwọ mai ga. (Itẹ 13:20) Ekobaro buobu a re lele ibe ekobaro rai kpohọ usiuwoma ota noke toke. Onọ u re fi obọ họ kẹ ai wo “oma osasọ” jẹ bọ ohwohwo ga. (Rom 1:12; Se Itẹ 27:17.) Ọkobaro jọ nọ a re se Lisa ọ ta nọ: “Ẹzi oma-hrowo gbe ihri-eriọ o da oria iruo mẹ fia. Kẹdẹ kẹdẹ who re yo eme nọ i fo ho gbe iguẹgu. Oware nọ o rrọ ahwo na oja kpobi họ epanọ a rẹ rọ karo evaọ oware kpobi. Ẹsejọ a re se owhẹ ẹkoko fikinọ who wo uruemu Oleleikristi. Rekọ who re wo omosasọ nọ whẹ avọ inievo na wha tẹ rrọ usiuwoma ota. Ẹsikpobi nọ me te no usiuwoma ze, oma o rẹ jọ omẹ sasasa ghele epanọ onya usiuwoma ota na o bẹ omẹ te kẹhẹ.”

9. Nọ ọzae-avọ-aye a tẹ rrọ ekobaro, ẹvẹ o sai ro fi obọ họ kẹ orọo rai?

⁹ Nọ imava-orọo a tẹ rrọ ekobaro, usu rai aimava o rẹ jọ gaga kugbe Ọghẹnẹ. (Ọtausi. 4:12) Madeline nọ avọ ọzae riẹ a rrọ ekobaro ọ ta nọ: “Mẹ avọ ọzae mẹ ma rẹ ta ẹme kugbe kpahe okpẹdoke na hayo oware jọ nọ ma se ku evaọ Ebaibol nọ ma rẹ sai fihọ iruo evaọ etoke usiuwoma ota mai. Kukpe kukpe, usu mai kugbe ohwohwo u bi dhe ẹgẹga nọ ma rrọ iruo ọkobaro na.” Trisha nọ ma ta ẹme kpahe no vẹre na ọ ta re nọ: “Mẹ avọ ọzae mẹ ma gwọlọ reosa omọfa ha, fikiere ẹme ugho o re fou omai họ ẹwhọ họ. Omaa usiuwoma ota ovona ma wo, fikiere ma rẹ gbẹ nyabru izihebro ohwohwo,  onọ u bi fi obọ họ kẹ omai si kẹle ohwohwo je si kẹle Jihova vi epaọ anwẹdẹ.”

10. Ma tẹ rehọ iruo Uvie na karo jẹ be ruẹ uketha Jihova, ẹvẹ u re ro kpomahọ eva nọ ma fihọ iẹe?

¹⁰ Eva nọ ma fihọ Jihova i re dhe ẹgẹga nọ ma tẹ be rọ iruo Uvie na karo, ruẹ uketha nọ Jihova ọ be kẹ omai gbe epanọ o bi ro yo elẹ mai. Evaọ uzẹme, enẹ o rrọ kẹ idibo Jihova kpobi. Rekọ ekobaro a ruẹ no inọ eva nọ a fihọ Jihova họ oware nọ u bi fi obọ họ kẹ ae ruabọhọ iruo ọkobaro na. (Se Matiu 6:30-34.) Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Curt avọ aye riẹ yọ ekobaro, ọyomariẹ ọ tẹ jẹ rrọ ethabọ ọsẹro okogho. Ẹdẹjọ ọ tẹ rọwo nọ ọ rẹ nyai rri ukoko jọ nọ a vi rie nya, yọ euwa ivẹ gbe ubro a rẹ rọ dhẹ omoto te obonọ ukoko na o rrọ. Rekọ epẹtiro nọ e rrọ omoto rai i re te ae dhẹ te obei zihe ze he, yọ u ti te oka nọ u lele i rie re a tẹ hwae osa evaọ oria iruo riẹ. Curt ọ ta nọ: “Onya na o gbẹ jẹ ruọ omẹ oma ha.” Rekọ nọ a lẹ kpahe iẹe no, a tẹ gbaemu nọ a rẹ nya avọ evaifihọ inọ Jihova ọ te rẹrote ẹgwọlọ rai. Epanọ a be te rọ nyavrẹ na, oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ tẹ vuẹ ae nọ ọ gwọlọ kẹ ae oware jọ. Ọ tẹ kẹ ai ugho, nwanọ unuigho nọ u re te ai nya je kpozi. Curt ọ ta nọ, “Eware e tẹ be hae via kẹ owhẹ enẹ, a re du vuẹ owhẹ hẹ re whọ tẹ riẹ nọ Jihova ọ be tha owhẹ uke.”

11. Eghale jọ vẹ ekobaro a rọ ẹro ruẹ no evaọ iruo usiuwoma ota oke-kpobi na?

¹¹ Ẹhẹ, ekobaro a ruẹ no inọ iruo Uvie na nọ a bi duoma kpobi họ gbe usu okpekpe nọ a wo kugbe Jihova u ru nọ a bi ro wo “eghale” buobu. (Izie. 28:2) O make rrọ ere na, iruo ọkobaro i wo ise-abọ sa-sa. Odibo Ọghẹnẹ ọvuọvo ọ rrọ họ nọ o wo ufuoma no ebẹbẹ nọ aghẹmeeyo Adamu ọ wha ze. Dede nọ otujọ a no iruo ọkobaro na fiki ebẹbẹ, a rẹ sai ku ebẹbẹ itienana jọ họ hayo tubẹ whaha ae nọ a tẹ make rrọ iruo na. Eme ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ ọkobaro ruabọhọ iruo eghaghae nana?

12, 13. (a) Eme u fo nọ ọkobaro o re ru nọ ọ gbẹ be sae nyate utee euwa riẹ hẹ? (b) Fikieme u ro wuzou nọ a ruẹrẹ oke họ kẹ isase Ebaibol ikẹdẹ kẹdẹ, uwuhrẹ omobọ-ohwo, jẹ hai roro didi?

¹² Ekobaro buobu a wo iruo sa-sa nọ e vọ rae obọ. O rẹ jọ bẹbẹ re a sai ru iruo nana kpobi, fikiere o gwọlọ nọ a rẹ ruẹrẹ oke rae họ ziezi. (1 Kọr. 14:33, 40) Ọkobaro ọ gbẹ be sae nyate utee euwa kamara kamara riẹ hẹ, ẹsejọhọ o te gwọlọ nọ o roro kpahe oware nọ ọ be hae rọ oke riẹ ru. (Ẹf. 5:15, 16) Ọ sae nọ omariẹ nọ: ‘Ẹvẹ mẹ be raha oke fihọ arozaha gbe eware ẹkeriotọ omawere te? Kọ o gwọlọ nọ me sino oke nọ mẹ be raha fihọ eware nana? Kọ mẹ sai nwene omaa iruo okọ mẹ?’ Ma riẹ nọ o bẹ hẹ re ma ku eware efa kugbe omaa iruẹru ikẹdẹ kẹdẹ mai, fikiere o gwọlọ nọ ekobaro a rẹ kiẹ iruẹru rai riwi noke toke je ru inwene nọ o tẹ gwọlọ ere.

¹³ U fo nọ ọkobaro ọ rẹ ruẹrẹ oke họ kẹ isase Ebaibol ikẹdẹ kẹdẹ, uwuhrẹ omobọ-ohwo, jẹ rọ oke jọ roro didi kpahe eware nọ o se. Fikiere o gwọlọ nọ ọ rẹ yọroma re eware evere e gbẹ rehọ oke nọ ọ ruẹrẹhọ kẹ eware nana nọ i wuzou na ha. (Fil. 1:10) Wọhọ oriruo, dai roro kpahe ọkobaro nọ ọ rrọ usiuwoma ota anwọ ohiohiẹ nọ o kpozi obọ. Ọ ma omaa nọ ọ rẹ rọ owọwọ yena ruẹrẹ oma kpahe kẹ ewuhrẹ notha. Rekọ ọ tẹ kaki se ileta nọ a vi sei. Kẹsena o te rovie ekọmputa riẹ re o se uwou nọ a rọ Itanẹte vi sei jẹ za zihe se ahwo na. Nọ o bi ru ere na, ọ tẹ nwani kpohọ oria Itanẹte jọ re o rri sọ unuigho nọ a be zẹ oware jọ nọ ọ gwọlọ  dẹ o dina kpotọ no. O je ti rri otọ mu hu, ọ joma raha euwa ivẹ no, yọ o ri mu oma họ ẹruẹrẹ kpahe kẹ ewuhrẹ na ha. Kọ eme ọ jọ onana thọ? Ahwo nọ a rẹ dhẹ ohrẹ a rẹ rẹrote oma rai ziezi re a sae ruabọhọ ohrẹ-odhẹ rai. Ere ọvona o gwọlọ nọ ekobaro a rẹ ruabọhọ uwuhrẹ omobọ-ohwo re a sae jọ gaga evaọ usu rai kugbe Jihova, onọ u re fi obọ họ kẹ ae daji iruo ọkobaro na.—1 Tim. 4:16.

14, 15. (a) Fikieme u ro fo re ekobaro a ru uzuazọ rai lọhọ? (b) Ọkobaro ọ tẹ nyaku ebẹbẹ, eme o gwọlọ nọ o re ru?

¹⁴ Ekobaro nọ i ru uzuazọ rai lọhọ a re wo ẹnyaharo. Jesu ọ tuduhọ ilele riẹ awọ nọ a wo ẹro owoma hayo ẹro ọlọlọhọ. (Mat. 6:22) Jesu o ru uzuazọ riẹ lọhọ re ọ sai ru iruo usiuwoma ota riẹ gba ababọ oware ofa nọ o rẹ rehọ iroro riẹ. Ọ ta nọ: “Iruakọ i wo ighogho, erao ora i wo iwou; rekọ Ọmọ ohwo o wo oria nọ ọ rẹ rọ uzou riẹ kpaha ha.” (Mat. 8:20) U fo nọ ọkobaro ọ rẹ rọ aro kele Jesu, keme epanọ ohwo o wo ekwakwa te, ere o te gwọlọ nọ ọ rẹ rẹrote ai, ruẹrẹ hayo nwene ai te re.

¹⁵ Ekobaro a riẹ nọ, orọnikọ fiki epanọ a woma vi inievo nọ i kiọkọ, oye o soriẹ nọ a rọ rrọ ekobaro ho. Aruoriwo Ọghẹnẹ u ru nọ okẹ hayo uvẹ-iruo kpobi nọ ma wo o sai ro te omai obọ. Fikiere o gwọlọ nọ ọkobaro kpobi ọ rẹ rẹroso Jihova re ọ sae ruabọhọ iruo ọkobaro na. (Fil. 4:13) Ọ te nyaku ebẹbẹ sa-sa. (Ol. 34:19) O tẹ via ere, o gwọlọ nọ ọkobaro na ọ rẹ kẹ Jihova uvẹ re ọ kpọe je fi obọ họ kẹe, ukpenọ ọ rẹ nwani no iruo ọkobaro na. (Se Olezi 37:5.) Nọ ekobaro a be ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova Ọghẹnẹ ọ be rọ rẹrote ai na, u ti ru ai si kẹle iẹe vi epaọ anwẹdẹ.—Aiz. 41:10.

16. Whọ tẹ gwọlọ ru iruo ọkobaro, eme u fo nọ who re ru?

¹⁶ Whọ tẹ gwọlọ ru iruo ọkobaro je wo eghale nọ ekobaro a bi wo na, lẹ se Jihova kpahe iẹe. (1 Jọn 5:14, 15) Ta ẹme na kẹ inievo nọ e rrọ ekobaro. Fi utee sa-sa họ kẹ omara nọ i re fi obọ họ kẹ owhẹ le utee ọkobaro na te obọ. Ere Keith avọ Erika nọ a rrọ ọzae-avọ-aye a ru. Aimava a je ru iruo, kẹsena a tẹ dẹ uwou gbe omoto nọ a nwane ruọ orọo no. A ta nọ: “Ma je roro nọ eware nana e te wha evawere se omai, rekọ o jọ ere he.” Nọ a si Keith no iruo, o te ru iruo ọkobaro obufihọ. Ọ ta nọ: “Iruo ọkobaro e kareghẹhọ omẹ epanọ ohwo ọ rẹ wereva te nọ ọ tẹ rrọ usiuwoma ota.” Aimava a te mu usu kugbe ọzae-avọ-aye jọ nọ a rrọ ekobaro, a te fi obọ họ kẹ Keith avọ Erika muẹrohọ evawere nọ i re noi ze nọ ohwo o te ru uzuazọ riẹ lọhọ je bi ru iruo ọkobaro. Eme a ru? A te fi itee họ kẹ omarai je kere ae fihọ obe, nọ a te le ojọ te obọ no a ve kpoka họ iẹe. Onana u te fi obọ họ kẹ ae mu iruo ọkobaro họ nọ omoke jọ o vrẹ no.

17. Fikieme u ro woma nọ who ru inwene jọ evaọ iruẹru ra re whọ sai mu iruo ọkobaro họ?

¹⁷ Kọ whọ sai mu iruo ọkobaro họ? Otẹrọnọ o lọhọ kẹ owhẹ re who ru ere obọnana ha, daoma ru usu ra kugbe Jihova ga ẹkwoma usiuwoma ota nọ who re kpohọ ẹsikpobi. Whọ tẹ lẹ kpahe iẹe jẹ kiẹ iruẹru ra riwi ziezi no, ẹsejọhọ whọ te ruẹ nọ who te ru inwene jọ evaọ iruẹru ra, whọ sai mu iruo ọkobaro họ. Whọ tẹ sai mu iruo ọkobaro họ, whọ te ruẹ nọ oware kpobi nọ o rehọ mi owhẹ o kaka eghale nọ i bi noi ze he. Oma o te were owhẹ inọ whọ be rọ iruo Uvie na karo evaọ uzuazọ ra. (Mat. 6:33) Whọ te ruẹ oghale nọ u re no ẹkẹ ze. U te no ere no, who ti wo uvẹ sa-sa nọ who re ro roro kpahe jẹ ta ẹme kpahe Jihova, jẹ rọ ere ru uyoyou nọ who wo kẹe ga vi epaọ anwẹdẹ kpobi, onọ u ti ru eva were iẹe.