1, 2. Ta oware nọ Jesu o ru kẹ ikọ ikpegbọvo riẹ nọ a ru Ehaa Ọnyavrẹ no evaọ ukpe 33 C.E.

O JỌ owọwọ Nisan 14 ọrọ ukpe 33 C.E. Jesu avọ ilele riẹ a ru ehaa Ọnyavrẹ na no, onọ o rẹ kareghẹhọ ae epanọ Ọghẹnẹ o ro siwi esẹ-ode rai no igbo Ijipti. Rekọ ikọ Jesu a ti wo esiwo nọ ọ rro vi oyena, “ẹta ebẹdẹ bẹdẹ.” Okiokiọ ẹdẹ yena, ewegrẹ a ti kpe Osu rai nọ ọ raha uzi ẹdẹvo ho na. Rekọ uwhu nana o te wha eghale ze. Azẹ Jesu o ti siwi ahwo-akpọ no igbo uzioraha gbe uwhu.—Hib. 9:12-14.

² Jesu ọ tẹ to oware jọ họ nọ ma rẹ rọ kareghẹhọ uwhu riẹ na kukpe kukpe, onọ o rehọ ẹta Ehaa Ọnyavrẹ na. O bru ebrẹdi nọ e kare ẹvi kẹsena ọ tẹ ghale iẹe kẹ ikọ 11 riẹ jẹ ta nọ: “Onana họ oma mẹ. Nọ a rehọ kẹ fiki rai. Wha ru onana roro omẹ.” Epọvo na o ru kpahe egho udi owawae jẹ ta kẹ ikọ na nọ: “Egho ọnana họ ọvọ ọkpokpọ azẹ mẹ ọ nọ o hwẹ fiki rai.”—Luk 22:19, 20.

3. (a) Inwene vẹ e te romavia nọ Jesu o te whu no? (b) Enọ vẹ u fo nọ ma rẹ nọ omamai kpahe olẹ Jesu nọ o rrọ obe Jọn uzou avọ 17 na?

³ Evaọ oke yena, a be te rehọ ọvọ ọkpokpọ nọ Jihova ọ te re kugbe Jesu avọ ikọ riẹ nọ a rọ ẹzi wholo na ro nwene ọvọ Uzi anwae nọ Ọghẹnẹ ọ re kugbe emotọ Izrẹl na. Epanọ otu nana nọ a rọ ẹzi wholo na a sae rọ jọ gaga evaọ usu rai kugbe Jihova o mae jọ Jesu oja. Emotọ Izrẹl a jẹ rọ okugbe ọvo gọ Ọghẹnẹ hẹ, ohẹriẹ o jọ usu rai, onọ o jẹ wha ekela se odẹ ofuafo Ọghẹnẹ. (Jọn 7:45-49; Iruẹru 23:6-9) Wo ohẹriẹ, Jesu ọ gwọlọ nọ ilele riẹ a rẹ jọ okugbe re a ruẹse rọ evevo wha oruaro se odẹ Ọghẹnẹ. Kọ eme Jesu o ru? Ọ tẹ lẹ olẹ nọ o mai woma kpaobọ nọ ma rẹ sae jọ Ebaibol na ruẹ. (Jọn 17:1-26; rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) Ma  sae nọ omamai nọ, “Kọ Ọghẹnẹ o yo olẹ Jesu na no? Kọ me bi ru lele olẹ na?”

4, 5. (a) Eme ma wuhrẹ no emuhọ olẹ Jesu na ze? (b) Ẹvẹ Jihova ọ rọ kpahe fihọ oware nọ Jesu ọ yare kẹ omobọ riẹ evaọ olẹ na?

⁴ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ kpahe Ọghẹnẹ ri ruọ aso. Kẹsena ọ tẹ kpare ovao rri odhiwu jẹ lẹ nọ: “Ọsẹ oke ute no; kẹ Ọmọ ra oruaro re Ọmọ ra ọ kẹ owhẹ oruaro, epanọ whọ kẹ riẹ ogaga uduwo ahwo kpobi, re ahwo kpobi nọ whọ kẹ riẹ ọ vẹ kẹ ae uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Onana họ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. . . . Mẹ kẹ owhẹ oruaro eva akpọ na, epanọ me ru iruo nọ whọ kẹ omẹ no; Ọsẹ, enẹna kẹ omẹ oruaro evaọ obọ ra, onọ mẹ avọ owhẹ a gbe wo re a tẹ ma akpọ.”—Jọn 17:1-5.

⁵ Muẹrohọ eware nọ Jesu ọ rọ karo evaọ olẹ riẹ. Oware ọsosuọ nọ o jariẹ oja họ epanọ orro u re ro te odẹ Ọsẹ riẹ nọ ọ rrọ obọ odhiwu, yọ onana o rọwokugbe oware ọsosuọ nọ Jesu ọ yare evaọ olẹ nọ o wuhrẹ ilele riẹ, inọ: “Ọsẹ mai ru re a dhẹozọ kẹ odẹ ra.” (Luk 11:2) Oware avivẹ họ ẹgwọlọ ilele riẹ, oware nọ u ti fi obọ họ kẹ ai wo “uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” Kẹsena ọ tẹ yare oware jọ kẹ omariẹ, inọ: “Ọsẹ, enẹna kẹ omẹ oruaro evaọ obọ ra, [onọ] mẹ avọ owhẹ a gbe wo re a tẹ ma akpọ.” Oware nọ Jihova o ru kẹ Ọmọ oyoyou riẹ o tubẹ vrẹ onọ ọ yare, ọ kẹ riẹ ‘odẹ nọ o rro vi’ onọ ikọ-odhiwu na kpobi a wo.—Hib. 1:4.

6. Re ikọ na a sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, eme o gwọlọ nọ a re ru, kọ ẹvẹ ma rọ riẹ nọ a gine ru ere bẹsenọ a ro ku uzuazọ otọakpọ rai họ?

⁶ Jesu ọ tẹ jẹ lẹ kpahe oware nọ mai erahaizi ma re ru re ma sae jọ ahwo nọ a re wo okẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. (Se Jọn 17:3.) Ọ ta nọ ma rẹ daoma epanọ ma re ro wo ‘eriariẹ’ Ọghẹnẹ gbe Jesu Kristi noke toke. Edhere jọ nọ ma re ro ru onana họ, ma rẹ rọ ẹkwoma eware nọ ma be rọ ẹro ruẹ jẹ rọ ezọ yo wuhrẹ kpahe Jihova avọ Ọmọ riẹ. Edhere ọfa nọ ma re ro wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ họ, nọ ma te bi fi eware nọ ma wuhrẹ họ iruo, jẹ ruẹ epanọ eware na i bi ro fi obọ họ kẹ omai. Wọhọ epanọ olẹ Jesu na u dhesẹ, ikọ riẹ a bi ru onana keme ọ ta nọ: “Eme nọ whọ kẹ omẹ, mẹ kẹ rae, a tẹ rehọ ae.” (Jọn 17:8) Rekọ o gwọlọ nọ a rẹ hai roro didi kpahe ẹme Ọghẹnẹ jẹ hai fi eware na họ iruo ẹsikpobi re a sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Kọ ikọ ikpegbọvo na a ru enẹ bẹsenọ a ro ku uzuazọ otọakpọ rai họ? Ee. Ma riẹ ere keme a kere edẹ rai fihọ itho ikpegbivẹ nọ a ro ru otọhotọ Jerusalẹm ọkpokpọ obọ odhiwu na.—Evia. 21:14.

7. Eme u dhesẹ “re a riẹ” Ọghẹnẹ, kọ fikieme u ro wuzou gaga re ma ru ere?

⁷ Egba-eriariẹ Griki jọ a ta nọ ẹme Griki nọ a fa “re a riẹ” na o rẹ sai je dhesẹ “epanọ a rẹ ruabọhọ wuhrẹ kpahe oware.” Otofa ivẹ na i wuzou yọ e jẹhọ ohwohwo. Evaọ Reference Bible, ẹme oruvẹ obotọ nọ a kẹ kpahe Jọn 17:3 o ta nọ re “a riẹ owhẹ.” Fikiere, ẹme na “re a riẹ” u dhesẹ oware nọ ohwo o re ru noke toke re ọ sae “riẹ” Ọghẹnẹ. Rekọ re ma riẹ Ọghẹnẹ Erumeru na, u vi eriariẹ uzou gheghe nọ ma re wo kpahe uruemu-aghae gbe ẹjiroro riẹ. Re ma riẹ Jihova o kẹre te uyoyou nọ ma re wo kẹe gbe ibe Ileleikristi mai. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ohwo nọ o wo uyoyou hu, ọ riẹ Ọghẹnẹ hẹ.” (1 Jọn 4:8) Ma te wo uyoyou, yọ ma bi yoẹme kẹ Ọghẹnẹ,  onọ u dhesẹ nọ ẹmeoyo yọ edhere ọfa nọ ma rẹ rọ riẹ Ọghẹnẹ. (Se 1 Jọn 2:3-5.) Uvẹ-ọghọ ulogbo o rrọ re ohwo ọ jọ usu ahwo nọ a riẹ Jihova. Rekọ ohwo ọ rẹ sai ku uvẹ oghaghae nana fiẹ wọhọ epanọ o via kẹ Judas Iskariọt na. Joma sẹro uvẹ oghaghae nana ziezi, ma ti wo okẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ—Mat. 24:13.

8, 9. Eme o mae jọ Jesu oja evaọ etoke odibọgba riẹ evaọ otọakpọ, kọ uwuhrẹ egagọ erue vẹ ọ se?

⁸ Ohwo kpobi nọ o se olẹ Jesu nọ a kere fihọ Jọn uzou avọ 17 na ọ rẹ ruẹ uyoyou udidi nọ Jesu o wo kẹ ikọ riẹ gbe ahwo nọ a ti zihe ruọ ilele riẹ evaọ obaro. (Jọn 17:20) Evaọ oke ovona, u fo nọ ma riẹ inọ orọnikọ esiwo mai họ oware nọ o mae rrọ Jesu oja ha. Ẹjiroro nọ ọ rọ fiki riẹ ziọ otọakpọ họ re o ru iruo nọ i re fi obọ họ ru odẹ Ọghẹnẹ fo jẹ wha oruaro se odẹ na. Wọhọ oriruo, nọ ọ jẹ ta oware nọ o wọ riẹ ziọ otọakpọ evaọ uwou egagọ-ode obọ Nazarẹt, o se ẹme nọ ọ rrọ obe Aizaya nọ: “Ẹzi Ọnowo na ọ rọ omẹ oma, fiki epanọ o ku ewhri ku omẹ re [mẹ] vuẹovuẹ emamọ usi kẹ iruori.” Avro ọ riẹ hẹ, Jesu o se odẹ Ọghẹnẹ nọ o rrọ oria ikere nana do via ziezi.—Luk 4:16-21.

⁹ Oke krẹkri taure Jesu ọ tẹ te ziọ otọakpọ, isu egagọ ahwo Ju a je wuhrẹ ahwo nọ u fo re a se odẹ Ọghẹnẹ hẹ, onana u te zihe ruọ ẹkẹ uruemu ahwo Ju. Jesu ọ siọ uwuhrẹ erue yena. Ọ ta kẹ otu nọ ọ jẹ wọso iẹe nọ: ‘Odẹ Ọsẹ mẹ mẹ rọ nyaze, wha kru omẹ rehọ họ; omọfa jọ ọ tẹ rọ odẹ obọ riẹ ze, ọye wha re ti kru rehọ.’ (Jọn 5:43) Kẹsena evaọ umutho edẹ jọ taure o te ti whu, Jesu ọ tẹ jọ olẹ fodẹ oware nọ o mae riẹe oja, inọ: “Ọsẹ kẹ odẹ ra oro.” (Jọn 12:28) Fikiere u re gbe omai unu hu inọ Jesu ọ jọ eria sa-sa  evaọ olẹ nọ ma be kiẹ riwi na ta kpahe epanọ a sae rọ kẹ odẹ Ọsẹ riẹ orro.

10, 11. (a) Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ odẹ Ọsẹ riẹ via kẹ ilele riẹ? (b) Iruo vẹ u fo nọ ilele Jesu a rẹ tẹrovi nẹnẹ?

¹⁰ Jesu ọ ruabọhọ olẹ na inọ: “[Me] dhesẹ odẹ ra kẹ ahwo nọ whọ kẹ omẹ evaọ akpọ na no; a jọ era, whọ tẹ rehọ ae kẹ omẹ, a te koko eme ra. Enẹna mẹ gbẹ rọ eva akpọ na ofa ha, rekọ enana erọ eva akpọ na, me bi bru owhẹ tha. Ọsẹ ọrẹri, rehọ odẹ ra sẹro enọ whọ kẹ omẹ na, re a . . . jọ ọvo, wọhọ epanọ ma rọ ọvo na.”—Jọn 17:6, 11.

¹¹ Odẹ Ọsẹ riẹ nọ Jesu o dhesẹ kẹ ilele na u vi ese nọ ọ jẹ hae rọ unu se odẹ na kẹ ae. Jesu o fi obọ họ kẹ ilele na riẹ oware nọ odẹ na u dikihẹ kẹ, koyehọ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ gbe epanọ o bi ro yeri kugbe omai. (Ọny. 34:5-7) U te no ere no, Jesu ọ gbẹ be jọ obọ odhiwu fi obọ họ kẹ ilele riẹ nọ e rrọ otọakpọ na soso dhesẹ odẹ Jihova via kẹ ahwo. Fikieme? Re amọfa buobu a gbe kurẹriẹ zihe ruọ ilele riẹ taure uyerakpọ umuomu nana u te ti kuhọ. Jihova o ti ru odẹ riẹ rro vi epaọ anwẹdẹ kpobi okenọ o ti siwi idibo riẹ.—Izik. 36:23.

12. Eware esa vẹ o gwọlọ nọ ma re ru re ma sai ru iruo usiuwoma ota mai na te urere?

¹² Okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ jẹ daoma gaga re o fi obọ họ kẹ ilele riẹ siobọno iruemu jọ nọ i fo ho. O gwọlọ nọ a re ru onana re a sai ru iruo nọ Jesu o muhọ na gba. Jesu ọ lẹ nọ: “Epanọ who vi omẹ ze eva akpọ na, ere me vi rai kpohọ eva akpọ na re.” Jesu ọ fodẹ eware esa jọ nọ i wuzou gaga nọ o gwọlọ nọ a re ru re a sai ru iruo na te urere. Orọ ọsosuọ, ọ lẹ nọ ilele riẹ a du jọ abọjọ akpọ nana nọ o gbeku na ha. Orọ avivẹ, ọ lẹ nọ iwuhrẹ Ebaibol nọ ilele riẹ a re fihọ iruo i ru ae jọ fuafo ẹsikpobi. Orọ avesa, ọ lẹ nọ ilele riẹ a wo ọkpọ uyoyou gbe okugbe nọ avọ Ọsẹ riẹ a wo na. Onana u dhesẹ nọ ma rẹ kiẹ omamai riwi. U fo re ma nọ omamai nọ, ‘Kọ me bi ru lele eware esa nana nọ Jesu ọ ta ẹme te evaọ olẹ riẹ na?’ U mu Jesu ẹro nọ ilele riẹ a te ru eware nọ ọ ta ẹme te na, akpọ na ọ te rọwo nọ Ọghẹnẹ o gine vi ọyomariẹ ze.—Se Jọn 17:15-21.

13. Ẹvẹ Jihova ọ rọ kpahe fihọ olẹ Jesu evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ?

¹³ Ma tẹ romatotọ kiẹ obe Iruẹru Ikọ Na riwi, ma rẹ ruẹ imuẹro nọ i dhesẹ nọ Jihova ọ ginẹ kpahe fihọ olẹ Jesu na. Rri eware nọ e vọ riẹ nọ e hae te wha ohẹriẹ fihọ udevie ukoko Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ, ejọ e jọ emotọ Ju, amọfa a no erẹwho egedhọ ze, ejọ edafe, efa iyogbere, ejọ idibo, efa kọ ilori nọ i wo idibo kẹ omarai. Ghele na, aikpobi a jọ okugbe ọvo te epanọ a sae rọ rehọ ae dhesẹ abọ sa-sa ọrọ ugboma ohwo-akpọ nọ Jesu Kristi o wuzou rai. (Ẹf. 4:15, 16) Oghẹrẹ nọ ahwo nana a sae rọ jọ okugbe ọvo evaọ akpọ Setan nọ ohẹriẹ o vọ na u gbunu gaga. Jihova ọ rọ ẹkwoma ẹzi ọfuafo riẹ ru onana lọhọ.—1 Kọr. 3:5-7.

14. Oghẹrẹ vẹ a rọ kuyo olẹ Jesu no evaọ oke mai na?

¹⁴ Rekọ u yoma kẹhẹ, okugbe nana ọ gbẹ jariẹ hẹ nọ ikọ na kpobi a whu no. Ukpoye, ẹko-egagọ sa-sa ọ tẹ roma lahwe wọhọ epanọ a ruẹaro nọ o te via. (Iruẹru 20:29, 30) Rekọ evaọ ukpe  1919, Jesu o si ilele riẹ nọ a rọ ẹzi wholo no igbo egagọ erue je koko ae họ ‘okugbe ọvo.’ (Kọl. 3:14) Ẹvẹ iruo usiuwoma ota rai u bi ro kpomahọ akpọ na soso? U ru nọ otu “igodẹ efa” nọ i bu vi ima ihrẹ (7,000,000) nọ i no “erẹwho kpobi ze, erua gbe ahwo gbe erọo-unu” ze a rọ ruọ otọ uthuru ovona kugbe Ileleikristi nọ a wholo na no. (Jọn 10:16; Evia. 7:9) Onana u dhesẹ vevẹ nọ Jihova ọ kuyo olẹ Jesu na, onọ ọ jọ lẹ Ọsẹ riẹ nọ, ‘ru re akpọ na ọ riẹ nọ who vi omẹ gbe nọ who you rai wọhọ epanọ who you omẹ na.’—Jọn 17:23.

15. Oware obọdẹ vẹ Jesu ọ yare nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ ilele riẹ nọ a rọ ẹzi wholo?

¹⁵ Evaọ owọwọ Nisan 14, Jesu o bru ọghọ họ ikọ riẹ oma ẹkwoma ọvọ nọ ọ re kugbe ai nọ a ti ro lele iei su evaọ Uvie riẹ. (Luk 22:28-30; Jọn 17:22) Fikiere nọ ọ jẹ lẹ kpahe ahwo nọ a ti zihe ruọ ilele riẹ nọ a rọ ẹzi wholo, ọ ta nọ: “Ọsẹ, mẹ guọlọ nọ enọ whọ kẹ omẹ, oria nọ mẹ rọ etẹe a rẹ te jọ re, re a ruẹ oruaro mẹ no whọ kẹ omẹ, eva uyoyou ra re otọhọ akpọ na o tẹ rọ.” (Jọn 17:24) Ukpenọ igodẹ efa na a rẹ re ihri fiki onana, u bi ru eva were ae, onọ u dhesẹ re inọ okugbe ọ rrọ udevie Ileleikristi uzẹme nẹnẹ.

16, 17. (a) Eme Jesu ọ ta ro ku olẹ riẹ họ? (b) Eme o gwọlọ nọ ma re ru ẹsikpobi?

¹⁶ Fiki iwuhrẹ erue ọrọ isu egagọ sa-sa, ahwo buobu nẹnẹ a bi gbolo aro kẹ imuẹro nọ i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o wo idibo nọ e be rọ okugbe ọvo gọe. Ere o jọ evaọ oke Jesu re. Fikiere ọ tẹ ta ẹme nana ro ku olẹ riẹ na họ, inọ: “Ọsẹ okiẹrẹe, akpọ na ọ riẹ owhẹ hẹ, rekọ mẹ riẹ owhẹ; enana e riẹ nọ who vi omẹ. Me dhesẹ odẹ ra kẹ ae, me re dhesẹ i, re uyoyou no who you omẹ o vẹ jọ eva rai, mẹ vẹ jọ eva rai.”—Jọn 17:25, 26.

¹⁷ Avro ọ riẹ hẹ, Jesu o gine ru lele olẹ riẹ na. Ọye o wo uzou ukoko na, yọ o bi fi obọ họ kẹ omai dhesẹ odẹ gbe ẹjiroro Ọsẹ riẹ via kẹ ahwo noke toke. Joma dhesẹ nọ ma be romakpotọ kẹ isuẹsu riẹ ẹkwoma usiuwoma nọ ma rẹ ta gbe obọ nọ ma re fihọ kẹ ahwo zihe ruọ ilele Jesu wọhọ epanọ ọ vuẹ omai nọ ma ru. (Mat. 28:19, 20; Iruẹru 10:42) Joma daoma gaga sẹro okugbe nọ ọ rrọ udevie mai na. Ma te bi ru eware nana, ma ti dhesẹ nọ ma bi ru lele olẹ Jesu na, onọ o te wha oruaro se Jihova jẹ wha evawere ebẹdẹ bẹdẹ se omai.