1, 2. (a) Fikieme u ro wuzou re ma hae ‘jaja aro vi jẹ lẹ’ ẹsikpobi? (b) Enọ vẹ u fo nọ ma nọ omamai kpahe olẹ?

ỌZAE jọ nọ ọ jẹ hai ru iruo aso ọ ta nọ: “Oke u te muhọ erie no, ẹsiẹe owezẹ o rẹ mae gwọlọ su ohwo.” Ẹsejọhọ amọfa nọ a rrọ iruo aso a te rọwo kugbe ẹme ọzae nana. Mai Ileleikristi nẹnẹ ma rrọ oke utiona keme akpọ Setan nana o bi te ekuhọ no. (Rom 13:12) U ti yoma gaga nọ ma te kie ruọ owezẹ evaọ oke urere nana nọ ma rrọ na. Fikiere u wuzou gaga re ma ru lele ohrẹ Ebaibol nọ o ta nọ ma ‘jaja aro vi jẹ hae lẹ’ ẹsikpobi na.—1 Pita 4:7.

² Fiki oria nọ oke na u te no na, o gwọlọ nọ ma rẹ nọ omamai nọ: ‘Ẹvẹ mẹ be hae lẹ te? Kọ mẹ be hae lẹ oghẹrẹ olẹ kpobi je bi ru ere kẹse kẹse? Kọ mẹ be hae lẹ roro amọfa, manikọ ẹgwọlọ mẹ ọvo mẹ be hae lẹ kpahe? Kọ ẹvẹ olẹ u wuzou kẹ esiwo mẹ te?’

3. Oghẹrẹ elẹ jọ vẹ ma rẹ sae lẹ?

³ Pọl ọ jọ ileta nọ o kere se ahwo Ẹfẹsọs fodẹ ẹme na, “olẹ kpobi.” (Ẹf. 6:18) Ma rẹ sae lẹ se Jihova ẹsibuobu re o fi obọ họ kẹ omai fi ebẹbẹ mai kparobọ, re ọ jẹ kẹ omai eware nọ ma gwọlọ. Jihova nọ “o re yo elẹ” na ọ rẹ gaviezọ kẹ ayare otiọye na. (Ol. 65:2) Dede na, u fo nọ ma rẹ lẹ oghẹrẹ elẹ efa sa-sa. Ejọ rai họ, elẹ ujiro, elẹ uyere, gbe elẹ ayare ọgaga.

4. Fikieme u ro fo re ma hae jọ elẹ mai jiri Jihova ẹsikpobi?

⁴ Ẹjiroro buobu ọ riẹ nọ u ro fo nọ ma hae lẹ elẹ ujiro. Wọhọ oriruo, oma o rẹ wọ omai jiri Jihova nọ ma te roro kpahe “iruo ilogbo riẹ.” (Se Olezi 150:1-6.) Asia 12 soso a jọ awọ ezeza obe Olezi avọ 150 na vuẹ omai nọ ma jiri Jihova.  Ọso-ilezi ọfa jọ nọ o wo adhẹẹ odidi kẹ Ọghẹnẹ ọ so nọ: “Asiahrẹ gbagba me re jiri owhẹ evaọ okpẹdẹ, fiki ijaje ikiẹrẹe ra.” (Ol. 119:164) Jihova o gine te ọnọ ma re jiri. Kọ u gbe fo re ma hae jọ elẹ mai jiri ei ‘asiahrẹ gbagba evaọ okpẹdẹ,’ koyehọ ẹsikpobi?

5. Ẹvẹ o rẹ rọ thọ omai nọ ma tẹ be hai yere Ọghẹnẹ evaọ etoke elẹ mai?

⁵ Oghẹrẹ olẹ ofa jọ họ, olẹ uyere. Pọl ọ tuduhọ Ileleikristi nọ e jọ Filipai awọ nọ: “Wha ruawa oware ovo ho; rekọ eva koware koware rọ olẹ gbe olẹ-ayare, te uyere-okẹ he ro ruẹ, nọ iyei epanọ whọ guọlọ kẹ Ọghẹnẹ.” (Fil. 4:6) O rẹ thọ omai nọ ma tẹ be hae jọ elẹ mai yere Jihova rọkẹ eware nọ o ru kẹ omai. Yọ onana u wuzou gaga keme ma rrọ edẹ urere nọ ahwo a jọ ‘kare uyere-ọghọ.’ (2 Tim. 3:1, 2) Ahwo buobu a wo ẹzi uyere nẹnẹ hẹ. Ma gbẹ yọrọ oma ha, ma rẹ sae rọ aro kele ae. Ma tẹ be hai yere Ọghẹnẹ evaọ olẹ, u re ru omai wo edẹro kẹ eware nọ o ru kẹ omai no, nọ ma gbẹ te rọ jọ “enọ e rẹ gua-imimẹ” hayo “iguiguegu” hu. (Jud 16) U te no ere no, ahwo nọ a wuzou iviuwou a tẹ be hai yere Ọghẹnẹ nọ uviuwou rai u te kuomagbe be lẹ, u ti fi obọ họ kẹ ahwo uviuwou na kpobi wo ẹzi uyere.

6, 7. Eme họ olẹ ayare ọgaga, kọ eme ma rẹ sae lẹ se Jihova kpahe evaọ olẹ utiona?

⁶ Olẹ ayare ọgaga yọ olẹ nọ ma rẹ lẹ se Ọghẹnẹ rọkẹ oware jọ nọ o ruọ omai oja gaga, yọ ẹsejọ dede irui-oviẹ i re no omai aro ze. Eme ma rẹ sae lẹ se Jihova kpahe evaọ olẹ utiona? Ma rẹ sae lẹ olẹ utiona nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ukpokpoma hayo nọ ẹyao ọgaga jọ o te kie omai. Ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ itiena, elẹ mai se Ọghẹnẹ e rẹ sae jọ erọ ayare ọgaga. Kọ eme ọfa ma rẹ sae lẹ kpahe evaọ olẹ utiona?

⁷ Roro kpahe olẹ oriruo Jesu na re who je muẹrohọ oware nọ ọ ta kpahe odẹ, Uvie, gbe oreva Ọghẹnẹ. (Se Matiu 6:9, 10.) Emuemu ọ da akpọ inẹnẹ fia, yọ egọmeti ahwo-akpọ a be sai ru ugogo ẹgwọlọ ahwo nọ a rrọ otọ isuẹsu rai hi. Avro ọ riẹ hẹ, o gwọlọ nọ ma rẹ lẹ se Ọsẹ obọ odhiwu mai re o ru odẹ riẹ fo, jẹ rọ Uvie riẹ ze te raha esuo Setan. Ma rẹ sae jẹ lẹ gaga se Jihova re a jọ otọakpọ na ru oreva riẹ wọhọ epanọ o rrọ evaọ obọ odhiwu. Fikiere joma jaja aro vi jẹ hae lẹ oghẹrẹ olẹ kpobi.

8, 9. Fikieme ma gbẹ rọ nwane fo Pita avọ ikọ edekọ na ha inọ a jẹ wezẹ evaọ ọgbọ Getsemane?

⁸ Dede nọ Pita ukọ na ọ ta udu họ Ileleikristi awọ nọ a ‘jaja aro vi, jẹ hae lẹ’ ẹsikpobi, ẹdẹjọ ọ jariẹ nọ ọyomariẹ o ru ere he. Ọ jọ omọvo ikọ Jesu nọ e jọ owezẹ okenọ Jesu ọ jẹ lẹ evaọ ọgbọ Getsemane. Dede nọ Jesu ọ vuẹ rai nọ a ‘roro jẹ hae lẹ,’ a sai ru ere he.—Se Matiu 26:40-45.

⁹ Ukpenọ ma fo Pita avọ ikọ edekọ na inọ a jaja aro vi jẹ ruabọhọ olẹ hẹ, u fo nọ ma kareghẹhọ nọ oma o rrọ rai no fiki iruo okpẹdoke na. Ẹdẹ yena a ruẹrẹ eware họ kẹ Ehaa Ọnyavrẹ na, a te je ru ehaa na evaọ owọwọ yena. Ẹsiẹe Jesu ọ rọ tuọ Emu Owọwọ Olori na họ, onọ ilele riẹ a te hai ru rọ kareghẹhọ uwhu  riẹ. (1 Kọr. 11:23-25) “Nọ a suọ ole no, a te kpo ugbehru Olivi.” O jọ onya ugbo-thabọ nọ a nya vrẹ iyẹrẹ Jerusalẹm re a te ti te obei. (Mat. 26:30, 36) Ẹsejọhọ re a te ti te obei yọ oke o vrẹ udevie aso no. O hae jọnọ ma jọ usu rai aso yena, ẹsejọhọ owezẹ o hai ti su omai re evaọ ọgbọ Getsemane. Ukpenọ Jesu o do ku ikọ riẹ nana nọ oma o rrọ no na, ọ ta nọ ‘ẹzi ọ ghinẹ rọwo rekọ o lọhọ kẹ uwo ho.’

10, 11. (a) Eme Pita o wuhrẹ no oware nọ o via kẹe evaọ ọgbọ Getsemane ze? (b) Eme oware nọ o via kẹ Pita na u wuhrẹ owhẹ?

¹⁰ Oware nọ o via kẹ Pita avọ ikọ edekọ evaọ ọgbọ Getsemane na u wuhrẹ Pita oware jọ nọ u wuzou gaga. Jesu ọ ta kẹ ikọ na kpobi vẹre nọ: “Whai kpobi a ti zoruẹ aso ọnana fiki mẹ.” Pita ọ tẹ ta ududu nọ: “Aikpobi a tẹ maki zoruẹ fiki ra, me re ti zoruẹ vievie he.” Jesu ọ tẹ vuẹe nọ ọ te vro ọyomariẹ isiasa soso. Ghele na Pita ọ robọ sudu ta nọ: “Makọ mẹ avọ owhẹ a gbe whuẹ dede, mẹ rẹ te vro owhẹ hẹ.” (Mat. 26:31-35) Pita o gine zoruẹ wọhọ epanọ Jesu ọ ta nọ o ti ru. Nọ ọ vro Jesu isiasa no, o da riẹ te epanọ ọ rrọ “viẹ gaga.”—Luk 22:60-62.

¹¹ Oware nọ o via kẹ Pita na u wuhrẹ i rie nọ u fo ho re ọ rẹroso omobọ riẹ thesiwa. Avro ọ riẹ hẹ, olẹ u fi obọ họ kẹe fi oware nọ o wuhrẹ na h’iruo. Oyejabọ nọ ọ sae rọ kẹ omai ohrẹ nọ ma ‘roro jẹ hae lẹ’ na. Kọ ma bi ru lele ohrẹ yena? Kọ ma be “hẹ lẹ” ẹsikpobi jẹ rọ ere dhesẹ nọ ma fievahọ Jihova? (Ol. 78:7) Joma hae kareghẹhọ ohrẹ Pọl ukọ na re, nọ ọ ta nọ: “Jọ ọ nọ o roro nọ o dikihẹ whawha [ọ] yọrọ oma riẹ, ogbẹrọ ere he o re ti kie.”—1 Kọr. 10:12.

12. Ẹvẹ Nehemaya ọ rọ rrọ emamọ oriruo kẹ omai?

¹² Roro kpahe Nehemaya nọ ọ jọ ọwọ-egho hayo nọ o re ku udi kẹ ovie ahwo Pasia nọ a re se Atagzazis evaọ ikpe-udhusoi avọ isoi taure oke Kristi u te ti te. Nehemaya ọ jẹ hae lẹ gaga. Ọ “se emuọriọ ba jẹ lẹ kẹ Ọghẹnẹ obọ odhiwu” edẹ buobu fiki ẹbẹbẹ nọ ahwo Ju a rẹriẹ ovao dhe evaọ obọ Jerusalẹm. (Neh. 1:4) Okenọ Atagzazis ọ  nọe oware nọ o ro mu ovao họ, Nehemaya ọ tẹ “lẹ [se] Ọghẹnẹ obọ odhiwu.” (Neh. 2:2-4) Eme o no rie ze? Jihova o yo olẹ riẹ je ru ẹgwọlọ ahwo riẹ kẹ ae. (Neh. 2:5, 6) Avro ọ riẹ hẹ, onana o bọ ẹrọwọ Nehemaya ga.

13, 14. Eme ma re ru nọ ẹrọwọ mai ọ jẹ ga, ma ve je mudhe kẹ edawọ nọ Setan ọ gwọlọ ro whrehe omai?

¹³ Ma tẹ be hae lẹ ẹsikpobi wọhọ Nehemaya, u ti fi obọ họ ru ẹrọwọ mai jọ gaga. Setan o wo ohrọ họ, yọ ẹsenọ ẹrọwọ mai o te bi whrehe no ọ rẹ mae gwọlọ dawo omai. Wọhọ oriruo, nọ ẹyao ọ tẹ be lahiẹ omai hayo nọ uweri o tẹ da omai oma fia, ma rẹ sae gwọlọ roro nọ oke nọ ma be raha evaọ iruo usiuwoma ota kamara kamara na u te oware ovo ho evaọ aro Ọghẹnẹ. Ẹsejọhọ eware nọ e via kẹ omai okenọ u kpemu e rẹ sae kẹ omai uye evaọ iroro ẹsikpobi. Setan ọ rẹ sai gwọlọ ru omai roro nọ ma gbe fioka ha. Ọ rẹ gwọlọ nọ ma hae jọ iroro brukpe omobọ mai, jẹ rọ ere whrehe ẹrọwọ mai. Rekọ ma sai ru ẹrọwọ mai ga nọ ma tẹ ‘jaja aro vi jẹ be hae lẹ’ ẹsikpobi. Evaọ uzẹme, ‘ojese orọwọ na o rẹ sai fi obọ họ kẹ omai furie esagba erae Ẹdhọ kpobi.’—Ẹf. 6:16.

¹⁴ Ma tẹ ‘jaja aro vi jẹ be hae lẹ’ ẹsikpobi, ma ti siobọno orọwọ mai hi nọ odawọ u te bru omai ze idudhe. Ma tẹ rẹriẹ ovao dhe odawọ, joma kareghẹhọ oriruo Nehemaya re ma lẹ se Jihova okioke yena. Ọye ọvo ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai mudhe kẹ edawọ je thihakọ ebẹbẹ.

15. Enọ vẹ u fo nọ ma nọ omamai kpahe olẹ nọ ma rẹ lẹ roro amọfa?

¹⁵ Jesu ọ lẹ roro Pita re ẹrọwọ ukọ yena ọ seba ewhrehe. (Luk 22:32) Oleleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ jọ nọ a re se Ẹpafras ọ rọ aro kele Jesu, ọ jẹ lẹ gaga roro Ileleikristi obọ Kọlọsi. Pọl o kere se inievo obọ Kọlọsi nọ: “Ẹpafras . . . ọ be hẹ kareghẹ họ owhai eva olẹ riẹ, re wha dikihẹ ga avọ imuẹro eva oreva Ọghẹnẹ.” (Kọl. 4:12) U fo re ma nọ omamai nọ: ‘Kọ mẹ be hae lẹ gaga roro inievo Ileleikristi mẹ nọ e rrọ akpọ na soso? Brẹse mẹ be hae lẹ roro inievo Ileleikristi mẹ nọ okpẹtu o te oma? Ẹdẹ vẹ kẹle mẹ lẹ gaga roro inievo nọ e be rẹrote ewha-iruo ilogbo evaọ ukoko na? Kọ kẹle na, mẹ lẹ roro inievo nọ e be ruẹ uye ọbẹwẹ evaọ ukoko mai?’

16. Kọ u muẹme re ma lẹ roro amọfa? Ru ei vẹ.

¹⁶ U re gine fi obọ họ kẹ amọfa nọ ma tẹ be hae lẹ se Jihova kpahe ae. (Se 2 Ahwo Kọrint 1:11.) Uzẹme, orọnikọ epanọ idibo Ọghẹnẹ a lẹ kpekpe kpahe oware jọ te o rẹ gba Jihova họ ru oware na ha, dede na o re muẹrohọ ẹgwọlọ gbe ọdawẹ rai je yo olẹ rai. Fikiere o gwọlọ nọ ma hae lẹ roro ohwohwo. Wọhọ Ẹpafras, ma re dhesẹ nọ ma wo uyoyou gbe ọdawẹ kẹ ibe Ileleikristi mai ẹkwoma ẹlẹ nọ ma rẹ lẹ roro ae. Ma tẹ be hai ru ere, ma ti wo evawere keme “ẹkẹ oghale o mae rọ vi emio.”—Iruẹru 20:35.

17, 18. Ẹvẹ u re ro fi obọ họ kẹ omai nọ ma tẹ ‘jaja aro vi jẹ be hae lẹ’ ẹsikpobi?

¹⁷ Taure Pọl ukọ na ọ tẹ te ta nọ “aso ore no, oke okẹle ẹkiọ no,” ọ kake ta nọ: “Wha riẹ epanọ oke ute na, epanọ oke ute no enẹna no wha rọ rọwo no owezẹ tha. Keme usiwo ubikẹle omai enẹna vi [oke] nọ ma to rọwo.” (Rom 13:11, 12) Akpọ ọkpokpọ nọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa riẹ na ọ kẹle no, yọ esiwo mai ọ kẹle gaga no re. Ma du kie ruọ owezẹ vievie he evaọ egagọ Ọghẹnẹ, yọ ma rẹ kuvẹ hẹ re eware akpọ na e rehọ okenọ mai ọvo ma rẹ rọ jọ oria lẹ se Ọghẹnẹ. Ukpoye, joma ‘jaja aro vi jẹ hae lẹ’ ẹsikpobi. Ma tẹ be hai ru ere, u ti fi obọ họ kẹ omai yeri “uzuazọ ẹfuọ gbe orọ Ọghẹnẹ” nọ ma be hẹrẹ ẹdẹ Jihova na. (2 Pita 3:11, 12) Uzuazọ nọ ma bi yeri u ve ti dhesẹ nọ ma be jaja aro vi, gbe nọ ma rọwo inọ akpọ omuomu Setan nana o gine te ekuhọ no. Fikiere joma “he dhe ẹlẹlẹ.” (1 Tẹs. 5:17) Joma hae kpohọ oria nọ o rrọ fọfọ ẹsejọ nọ ma tẹ gwọlọ lẹ wọhọ epanọ Jesu o ru. Ma tẹ be hae romatotọ lẹ jẹ raha oke evaọ elẹ mai, u ti ru omai si kẹle Jihova vi epaọ anwẹdẹ. (Jem. 4:7, 8) Uvẹ-ọghọ riẹ o rro kẹhẹ.

¹⁸ Ebaibol na ọ ta nọ: “Ẹdẹ nọ ọ gbẹ jọ oma uwo, Jesu ọ rọ kpare uru whahwa avọ oviẹ jẹlẹ elẹ gbe ayare, kẹ ọ nọ ọ rẹ sai si ei no uwhu, a te yo kẹe fiki ozọ-odhẹ Ọghẹnẹ riẹ.” (Hib. 5:7) Jesu ọ lẹ olẹ ayare ọgaga je kru ẹrọwọ riẹ bẹsenọ o ro whu. Onana u ru nọ Jihova o ro siwi Ọmọ oyoyou riẹ no obọ uwhu jẹ kpare iẹe kpohọ odhiwu. Ere ọvona ma rẹ sai kru ẹrọwọ mai te urere ghele odawọ kpobi nọ u re te omai kẹhẹ. Ẹhẹ ma rẹ sai wo okẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ nọ ma tẹ ‘jaja aro vi jẹ be hae lẹ’ ẹsikpobi.