1. Ẹvẹ Jesu o ro fi oriruo omarọkẹ hotọ kẹ omai?

OKENỌ Jesu Kristi ọ jọ otọakpọ, o fi emamọ oriruo omarọkẹ hotọ. Ọ kpairoro vrẹ ẹgwọlọ obọriẹ re ọ sai ru oreva Ọghẹnẹ. (Jọn 5:30) Ẹrọwọ nọ Jesu o kru rite uwhu u dhesẹ nọ ẹzi omarọkẹ riẹ u wo ibe he.—Fil. 2:8.

2. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ ẹzi omarọkẹ, kọ fikieme u ro fo re ma ru ere?

² O gwọlọ nọ mai Ileleikristi ma re wo ẹzi omarọkẹ re. Eme u dhesẹ re a ta nọ ma wo ẹzi omarọkẹ? U dhesẹ epanọ ohwo ọ rẹ rehọ unevaze kpairoro vrẹ ẹgwọlọ obọriẹ re ọ ruẹsi fi obọ họ kẹ amọfa. Ma sae ta nọ ẹzi omarọkẹ yọ abọdekọ oriobọ. (Se Matiu 16:24.) Ẹzi omarọkẹ u re fi obọ họ kẹ omai rehọ ẹgwọlọ amọfa karo. (Fil. 2:3, 4) Jesu o wuhrẹ nọ ẹzi omarọkẹ u wuzou gaga evaọ egagọ mai. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Uyoyou, nọ o rrọ usu eware nọ e rẹ wọ omai dhesẹ ẹzi omarọkẹ họ oka nọ a re ro vuhu Ileleikristi uzẹme. (Jọn 13:34, 35) Ma bi wo eghale buobu nẹnẹ fikinọ ma rrọ usu inievo akpọ-soso nọ i wo ẹzi omarọkẹ.

3. Eme ọ rẹ sai ru omai nọ ma gbe ro wo ẹzi omarọkẹ hẹ?

³ Dede na, uruemu oriobọ o rẹ gwọlọ ru nọ ma gbe ro wo ẹzi omarọkẹ hẹ. Roro kpahe epanọ Adamu avọ Ivi a ro dhesẹ uruemu oriobọ. Oriobọ o wọ Ivi re ubi ure nọ a ta nọ a  re he, keme ọ gwọlọ jọ wọhọ Ọghẹnẹ. Oriobọ ovona o wọ Adamu mi ubi ure na re, keme ọ gwọlọ ru oware nọ o rẹ were aye riẹ. (Emu. 3:5, 6) Anwọ oke nọ Ẹdhọ o ro ru Adamu avọ Ivi kiuke ku Ọghẹnẹ no, o gbe bi ru ahwo wo uruemu oriobọ. Ọ tubẹ daoma epanọ o re ro ru Jesu wo uruemu oriobọ. (Mat. 4:1-9) Evaọ oke mai na, Setan o su ahwo buobu thọ no, bi ru ai dhesẹ uruemu oriobọ evaọ idhere sa-sa. Fikiere o gwọlọ nọ ma re muẹrohọ onana keme ẹzi oriobọ nọ o da oria kpobi fia na o sai wholo omai re.—Ẹf. 2:2.

4. (a) Kọ ma sae whaha iroro hayo uruemu oriobọ riẹriẹriẹ obọnana? Ru ei vẹ. (b) Enọ vẹ ma te ta ẹme kpahe na?

⁴ A rẹ sae rọ uruemu oriobọ dhesẹ egbẹ nọ i re mu ayọno. Ayọno ọ rẹ rọ ẹmẹrera mu egbẹ nọ a te fi ei họ oghẹrẹ oria. Ohwo o te gbolo aro kẹ egbẹ itieye na, u re te epanọ ayọno na ọ rẹ rọ raha kpobi no. Epọvo na re, dede nọ ma sae whaha iroro oriobọ riẹriẹriẹ obọnana ha fiki sebaẹgba mai, o gwọlọ nọ ma re muẹrohọ uruemu na jẹ daoma whaha iẹe n’oke t’oke. (1 Kọr. 9:26, 27) Ẹvẹ ma sae rọ riẹ sọ ma wo uruemu oriobọ? Kọ ẹvẹ ma sae rọ daoma wo uruemu omarọkẹ ziezi?

5. (a) Oghẹrẹ vẹ Ebaibol na ọ rọ wọhọ ughẹgbe? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Ma tẹ be kiẹ omamai rri sọ ma wo uruemu oriobọ, eme o gwọlọ nọ ma rẹ whaha?

⁵ Wọhọ epanọ ma rẹ rọ ughẹgbe rri oma na, ere ọvona ma rẹ sae rọ Ebaibol na kiẹ oghẹrẹ ohwo nọ ma rrọ riwi, kẹsena ma vẹ kpọ iroro ethọthọ kpobi nọ e rrọ omai eva vi. (Se Jemis 1:22-25.) Rekọ ma tẹ romatotọ rri ughẹgbe ẹsiẹe o sai ro fi obọ họ kẹ omai ruẹ oma mai ziezi. Wọhọ oriruo, ma tẹ jẹlẹ ẹro rri ughẹgbe je si ovao no, ẹsejọhọ ma te sai muẹrohọ oware osese jọ nọ o tamu omai ovao ho. Yọ ma te rri ughẹgbe no akotọ ze, ma rẹ sae ruẹ uwoho omọfa. Ere ọvona, re Ebaibol na ọ sai fi obọ họ kẹ omai ruẹ sọ ma wo ekpehre uruemu jọ wọhọ oriobọ, orọnọ ma rẹ jẹlẹ ẹro rri rie ọvo hayo sei evaọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ rehọ iẹe ruẹ ethobọ amọfa ha.

6. Ẹvẹ ma sae rọ ‘daji’ uzi nọ o gba kiete na?

⁶ Wọhọ oriruo, ma rẹ sai se Ebaibol na ẹsikpobi, tubọ kẹdẹ kẹdẹ yọ ma be sae ruẹ vuhumu nọ ma wo iroro hayo uruemu oriobọ ghele he. Ẹvẹ o sae rọ jọ ere? Roro kpahe ẹme nana: Evaọ ẹme ughẹgbe nọ Jemis ọ rọ kẹ oriruo na, orọnikọ ughẹgbe na nọ ohwo na o rri ziezi hi o jọ ẹbẹbẹ riẹ hẹ. Jemis o kere nọ ohwo na ‘o rri ovao riẹ.’ Ẹme Griki nọ Jemis o kugbe rọ kẹ oriruo evaọ oria ikere nana u dhesẹ epanọ a rẹ romatotọ ru oware. Nọ o rrọ ere na, kọ eme ọ jọ ẹbẹbẹ ohwo na? Jemis o fibae nọ: ‘Ọ nyawa, oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ o tẹ nwane thọrọ iẹe ẹro.’ O ru oware ovuovo kpahe oware nọ ọ ruẹ hẹ nọ o rri ughẹgbe na no. Evaọ abọdekọ riẹ, ohwo ọdekọ nọ o wo oghale evaọ iruo riẹ na, “oriwi e ruọ eva uzi ufuoma nọ o gba kiete na” jẹ ‘daji ere oruo.’ Ukpenọ ohwo nana o rri uzi na ọvo jẹ kpairoro vrẹe, o ru lele iei jẹ ruabọhọ ere oruo. Jesu ọ ta ọkpọ ẹme nana inọ: “Wha tẹ ria evaọ eme mẹ, yọ whai ghinọ ilele mẹ.”—Jọn 8:31.

7. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ Ebaibol na kiẹ omamai rri sọ ma wo uruemu oriobọ?

⁷ Fikiere, re whọ sae whaha uruemu oriobọ, o gwọlọ nọ whọ rẹ kake romatotọ se Ebaibol na. Onana o rẹ sai fi obọ họ kẹ owhẹ ruẹ abọ nọ u fo nọ whọ rẹ jọ ru inwene. Rekọ o gwọlọ nọ who re ru vi ere. Ru ekiakiẹ kpahe eria Ebaibol nọ who se. Who te se oria Ebaibol no, ru wọhọ nọ whẹ oware nọ who se kpahe  na o be via kẹ ẹkwoma enọ nọ whọ rẹ nọ omara wọhọ: ‘O hae jọnọ omẹ, eme mẹ hai ti ru? Kọ mẹ hai gine ru oware nọ u kiehọ?’ Nọ who te roro didi kpahe oware nọ who se no, daoma ru lele iei. Onana họ oware nọ o mai wuzou. (Mat. 7:24, 25) Joma wuhrẹ kpahe epanọ iku Sọl ovie na gbe Pita ukọ na e sai ro fi obọ họ kẹ omai sẹro ẹzi omarọkẹ.

8. Oghẹrẹ uruemu vẹ Sọl o wo okenọ o mu isuẹsu riẹ họ, kọ ẹvẹ o ro dhesẹ onana via?

⁸ Oware nọ o via kẹ Sọl ovie Izrẹl u dhesẹ nọ ma gbẹ yọroma ha, iroro oriobọ e sai ru nọ ma rẹ rọ rehọ ẹmẹrera siobọno uruemu omarọkẹ nọ ma wo vẹre. Evaọ okenọ Sọl o zihe ruọ ovie no, ọ jọ emamọ ohwo nọ o wo omaurokpotọ. (1 Sam. 9:21) Okenọ ahwo jọ a jẹ ta ẹme wọso isuẹsu riẹ, ọ kẹ rai uye he dede nọ o wo udu nọ ọ hai ro ru ere. (1 Sam. 10:27) Sọl ovie na o ru lele ekpakpọ ẹzi Ọghẹnẹ ẹkwoma emọ Izrẹl nọ o su nyai lele ahwo Ammọn fi ẹmo jẹ kparobọ. Nọ o zihe ze, ọ kẹ Jihova ujiro inọ ọye o fi obọ họ kẹe fi ẹmo na kparobọ.—1 Sam. 11:6, 11-13.

9. Oghẹrẹ vẹ Sọl o ro mu uruemu oriobọ họ ewo?

⁹ Uwhremu na, Sọl ọ rọ ẹmẹrera wo uruemu oriobọ gbe omorro, wọhọ epanọ egbẹ e rẹ rọ ẹmẹrera mu ayọno na. Okenọ o fi ahwo Amalẹk kparobọ, o ru ẹgwọlọ obọriẹ viukpenọ o yoẹme kẹ Jihova. Sọl ọ wha emamọ eware jọ no ẹmo na ze fiki uvou-uthei, ukpenọ ọ raha eware na kpobi wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ vuẹ riẹ. Kẹsena Sọl ọ tẹ ma oware jọ kẹ omariẹ bi ro dhesẹ oma. (1 Sam. 15:3, 9, 12) Okenọ Samuẹle ọruaro na ọ ta kẹe nọ oware nọ o ru na o thọ evaọ aro Ọghẹnẹ, Sọl o te je gu inoma nọ o ru oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹe, jẹ be fo amọfa kẹ eware nọ o ruthọ. (1 Sam. 15:16-21) U te no ere no, omorro o jẹ wọ Sọl tẹrovi epanọ ahwo a rẹ rọ kẹe adhẹẹ viukpenọ o re ru oreva Ọghẹnẹ. (1 Sam. 15:30) Ẹvẹ iku Sọl na e sai ro fi obọ họ kẹ omai sẹro ẹzi omarọkẹ?

10, 11. (a) Eme oware nọ o via kẹ Sọl u wuhrẹ omai kpahe epanọ u wuzou te re ma sẹro ẹzi omarọkẹ? (b) Ẹvẹ ma sae rọ whaha oghẹrẹ ekpehre uruemu Sọl?

¹⁰ Orọ ọsosuọ, iku Sọl na i dhesẹ nọ ma re fioma hotọ họ, inọ ma wo ẹzi omarọkẹ no fikiere uruemu yena o gbẹ te sai no omai obọ họ. (1 Tim. 4:10) Kareghẹhọ nọ Sọl ọ jẹ riẹ ru evaọ oke ọsosuọ, o te je wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ, rekọ uwhremu na ọ kuvẹ nọ isiuru oriobọ e rọ da ruẹe oma. Fikiere Jihova ọ tẹ siọ Sọl fiki aghẹmeeyo.

¹¹ Orọ avivẹ, o gwọlọ nọ ma rẹ yọroma re ma siọ abọ nọ ma be jọ riẹ ru ọvo ba ẹruẹ, onọ u re ru omai kpairoro vrẹ abọ nọ u fo nọ ma rẹ jọ ru inwene. O gbẹ rrọ ere he, o rẹ wọhọ ẹsenọ ma be rehọ ughẹgbe rri epanọ ewu ọkpokpọ nọ ma dẹ o wo erru te rekiyọ ma bi muẹrohọ orara nọ o rrọ ovao omai hi. Dede nọ ma te nwane jọ wọhọ Sọl ho, o gwọlọ nọ ma rẹ daoma whaha isiuru kpobi nọ e rẹ sae wha ọkpọ ekpehre uruemu riẹ na ze. Nọ a tẹ whọku omai, o gwọlọ nọ ma rẹ yọroma re ma siọ inoma ba eguo, rri oware uyoma nọ ma ru na vo, hayo fo amọfa kẹ oware nọ ma ru. U fo re ma hae jẹ ọwhọkuo rehọ viukpenọ ma rẹ jọ wọhọ Sọl.—Se Olezi 141:5.

12. Ẹvẹ ẹzi omarọkẹ o sai ro fi obọ họ kẹ omai nọ ma tẹ raha uzi ulogbo?

¹² Kọ otẹrọnọ ma raha uzi ulogbo jọ? Sọl ọ gwọlọ dhesẹ nọ o ruthọ họ fiki omorro, onana o tẹ whae ze nọ ọ gbẹ  jẹ sae ruẹrẹ usu riẹ họ kugbe Jihova ha. Evaọ abọdekọ riẹ, ẹzi omarọkẹ u re ru nọ ma gbẹ rọ kuvẹ hẹ, re omovuọ o whaha omai obufihọ nọ ma rẹ gwọlọ. (Itẹ 28:13; Jem. 5:14-16) Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọzae jọ o mu ifoto ẹbẹba họ eriwo nọ ọ jọ ikpe 12, yọ ọ lẹlẹ ru onana vrẹ ikpe 10. Ọ ta nọ: “O jọ bẹbẹ kẹ omẹ gaga re mẹ vuẹ aye mẹ gbe ekpako na oware nọ mẹ jẹ lẹlẹ ru na. Rekọ enẹna nọ mẹ gbaudu ta kẹ ae no na, o wọhọ ẹsenọ owha ogbẹgbẹdẹ jọ u no omẹ uzou. O kẹ egbẹnyusu mẹ buobu uye gaga nọ a si omẹ no odibo oriruo, keme a rẹro onana vievie he. Ghele na, mẹ riẹ nọ Jihova ọ be jẹ egagọ mẹ rehọ enẹna vi okenọ me je rri ifoto ẹbẹba, yọ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o bi rri omẹ enẹna o mai wuzou.

13, 14. Oghẹrẹ vẹ Pita o ro dhesẹ uruemu oriobọ?

¹³ Pita ukọ na o dhesẹ ẹzi omarọkẹ evaọ okenọ Jesu o je wuhrẹ iẹe. (Luk 5:3-11) Ghele na, o gbe je muabọ kugbe iroro oriobọ. Wọhọ oriruo, eva e dha riẹ okenọ Jemis avọ Jọn ukọ na a jẹ gwọlọ uvẹ nọ a rẹ rọ keria tabọ tabọ Jesu evaọ Uvie Ọghẹnẹ. Ẹsejọhọ Pita o je roro nọ ọyomariẹ u fo nọ ọ rẹ keria oria yena jọ, keme Jesu ọ ta no vẹre nọ Pita o ti wo uvẹ iruo obọdẹ jọ. (Mat. 16:18, 19) Jesu ọ kẹ Jemis, Jọn, Pita gbe ikọ nọ i kiọkọ unuovẹvẹ kpahe iroro oriobọ, inọ a du gwọlọ epanọ a re ro “wo uzou” inievo rai hi.—Mak 10:35-45.

¹⁴ Dede nọ Jesu ọ daoma kpọ Pita vi, Pita o gbe je wo eriwo ọthọthọ kpahe omariẹ. Okenọ Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a rẹ te dhẹ se iẹe ba evaọ oke jọ, Pita o rri omariẹ nọ o wo ẹrọwọ vi ikọ nọ i kiọkọ nọ ọ ta nọ ọyọvo o re ti dikihẹ. (Mat. 26:31-33) Fikinọ Pita o fievahọ omobọ riẹ thesiwa, ọ sai dhesẹ ẹzi omarọkẹ hẹ evaọ aso ẹdẹ nọ ọ rọ ta ẹme yena. Fikinọ Pita ọ gwọlọ thọ omariẹ, u ru nọ ọ rọ vro Jesu isiasa.—Mat. 26:69-75.

15. Ẹvẹ Pita ọ rọ rrọ emamọ oriruo kẹ omai?

¹⁵ Ghele eware nana nọ e jọ use-abọ kẹ Pita na, o fi emamọ oriruo hotọ kẹ  omai. Avọ obufihọ ẹzi ọfuafo Ọghẹnẹ gbe omodawọ obọriẹ, Pita ọ sai fi isiuru ethọthọ riẹ kparobọ je wo oma-oriẹsuo gbe ẹzi omarọkẹ. (Gal. 5:22, 23) O thihakọ edawọ nọ e tubẹ ga vi enọ o kie kẹ evaọ oke ọsosuọ na. O dhesẹ omaurokpotọ okenọ Pọl ukọ na ọ jọ iraro ahwo whọku ei. (Gal. 2:11-14) Pita o fi ẹgo họ eva kpahe Pọl ho nọ ọ whọku ei no, inọ onana u ti ru ahwo rri rie vo. Pita o gbe you Pọl ghele. (2 Pita 3:15) Oriruo Pita ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai wo ẹzi omarọkẹ.

16. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ ẹzi omarọkẹ nọ ma tẹ make rẹriẹ ovao dhe ukpokpoma?

¹⁶ Eme who ti ru nọ whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe ukpokpoma? Okenọ a fi Pita gbe ikọ edekọ họ uwou-odi, jẹ fa ae, a “ghọghọ epanọ a kele ai gbe enọ ighine te erọjẹfiẹ fiki odẹ [Jesu].” (Iruẹru 5:41) Epọvo na re, nọ whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe ukpokpoma, whọ sai rri rie wọhọ uvẹ nọ whọ rẹ rọ rehọ aro kele Pita je lele oriruo Jesu dhesẹ ẹzi omarọkẹ. (Se 1 Pita 2:20, 21.) Oghẹrẹ eriwo otiọnana ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ owhẹ re okenọ ekpako na a tẹ whọku owhẹ. Rọ aro kele Pita viukpenọ who re wo ẹgo họ eva kpahe ekpako na.—Ọtausi. 7:9.

17, 18. (a) Enọ vẹ ma rẹ sae nọ omamai kpahe itee nọ ma bi le evaọ egagọ Ọghẹnẹ? (b) Eme ma rẹ sai ru nọ ma tẹ ruẹ nọ ma dina wo iroro oriobọ?

¹⁷ Oriruo Pita o rẹ sai je fi obọ họ kẹ owhẹ nọ who te bi le itee jọ evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Whọ sai le itee itieye na evaọ oghẹrẹ nọ u re ro dhesẹ nọ who wo ẹzi omarọkẹ. Dede na, yọroma re whọ siọ itee itieye na ba ele fiki odẹ nọ whọ gwọlọ wo kẹ omara. Fikiere nọ omara nọ, ‘Wọhọ epanọ o rẹ sae jọnọ Jemis avọ Jọn a jẹ gwọlọ ru na, kọ isiuru re a riẹ omẹ odẹ hayo nọ me re ro wo ọkwa họ abọjọ ẹjiroro nọ mẹ gwọlọ ro wo ẹnyaharo evaọ ukoko na hayo wobọ ziezi evaọ iruo Uvie na?’

¹⁸ Whọ tẹ maki muẹrohọ nọ whọ dina wo iroro oriobọ, lẹ se Jihova re o fi obọ họ kẹ owhẹ kpọ iroro ra vi, kẹsena whọ vẹ daoma tẹrovi epanọ whọ rẹ rọ wha orro se Ọghẹnẹ viukpọ omara. (Ol. 86:11) Whọ sai je le itee nọ i re fi owhẹ họ oria nọ amọfa a rẹ jọ muẹrohọ owhẹ hẹ. Wọhọ oriruo, whọ sae daoma epanọ who re ro dhesẹ abọ sa-sa ọrọ ubi ẹzi na nọ e mae rrọ use-abọ kẹ owhẹ. Hayo, otẹrọnọ whọ be hae ruẹrẹ oma kpahe kẹ abọ sa-sa iwuhrẹ ziezi, rekọ whọ rẹ gwọlọ wobọ tere he evaọ orufuọ Ọgwa Uvie na, whọ sai le utee epanọ whọ rẹ rọ daoma ru lele ẹme nọ ọ rrọ obe Ahwo Rom 12:16.—Sei.

19. Ma tẹ rọ Ebaibol rri omamai jẹ ruẹ nọ ma wo uruemu othọthọ jọ, eme ma re ru re udu o siọ omai ba ewhrehe?

¹⁹ Ma tẹ rọ Ẹme Ọghẹnẹ kiẹ omamai rri wọhọ ughẹgbe jẹ ruẹ nọ ma wo iruemu ethọthọ jọ wọhọ oriobọ, udu o rẹ sai whrehe omai. O tẹ via ere kẹ owhẹ, roro kpahe ohwo nọ Jemis ọ ta nọ o wo oghale evaọ iruo riẹ na. Jemis ọ ta kpahe epanọ ohwo na ọ kpọ ẹbẹbẹ nọ ọ ruẹ na họ vẹrẹ te he. Ukpoye, ọ ta nọ ohwo na ‘ọ daji uzi ufuoma nọ o gba kiete na.’ (Jem. 1:25) Ohwo na ọ kareghẹhọ oware nọ ọ ruẹ evaọ ughẹgbe na jẹ daoma gaga re ọ kpọe vi ẹsikpobi. Fikiere, riẹ nọ whọ sai ru oware nọ u fo, dede na hae kareghẹhọ nọ whọ gba ha. (Se Ọtausiuwoma Na 7:20.) Gbẹ hae romatotọ rri uzi ogbagba na, jẹ daoma epanọ whọ rẹ rọ sẹro ẹzi omarọkẹ. O ruọ Jihova nọ o re fi obọ họ kẹ owhẹ, wọhọ epanọ o fi obọ họ kẹ inievo ra buobu wo ọjẹrehọ gbe eghale riẹ no dede nọ a gba ha na.