1. Ẹbẹbẹ vẹ ahwo-akpọ a rẹriẹ ovao dhe?

O JỌ ẹjiroro Jihova vievie he re ohwo-akpọ ọ ruẹ uye nọ owho o rẹ wha ze. Ukpoye, o jọ ẹjiroro riẹ vẹre nọ ahwo-akpọ a rẹ reawere omakpokpọ evaọ Aparadase. Rekọ obọnana, ‘emama kpobi i bi dimẹ avọ ọyawọ.’ (Rom 8:22) Ẹvẹ who roro nọ o rẹ jọ Ọghẹnẹ oma nọ o te rri uye nọ ahwo-akpọ a be ruẹ fiki uzioraha? U te no ere no, ahwo buobu nọ e kpako no nọ o gwọlọ nọ a rẹrote, a be ruẹ uye fiki abọ nọ a bi gbe kẹ ae.—Ol. 39:5; 2 Tim. 3:3.

2. Fikieme o rọ gwọlọ nọ Ileleikristi a rri inievo nọ e kpako no ghaghae?

² Eva e be were omai idibo Jihova inọ inievo nọ e kpako no e rrọ ukoko na. Areghẹ gbe oriruo ẹrọwọ rai o bi fi obọ họ kẹ omai. Otu mai jọ yọ imoni ọ inievo nana nọ e kpako no na. Ghele na, o gwọlọ nọ ma rẹ rẹrote inievo nana nọ e kpako no na, a make rrọ imoni mai hayo a rrọ imoni mai hi. (Gal. 6:10; 1 Pita 1:22) U ti fi obọ họ kẹ omai nọ ma be te ta kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o rri inievo nọ e kpako no na. Ma te jẹ ta kpahe ewha-iruo nọ ahwo uviuwou otu nọ ọ kpako no gbe ukoko na a wo kpahe inievo iyoyou mai nana.

3, 4. (a) Obọdẹ oware vẹ Devidi ọ yare Jihova evaọ Olezi avọ 71? (b) Eme inievo nọ e kpako no evaọ ukoko na a rẹ sae yare Ọghẹnẹ?

³ Ọso-ilezi nọ o kere Olezi avọ 71:9 ọ lẹ se Jihova nọ: “Oke  owhuo mẹ who le omẹ fiẹ hẹ; gbe okenọ ogaga mẹ u re no.” O wọhọ nọ Olezi nana o muhọ no ọrọ avọ 70 ze, onọ ẹme obehru riẹ o ta nọ “Olezi Devidi.” Fikiere, o wọhọ nọ Devidi ọ lẹ olẹ nọ o rrọ Olezi avọ 71:9 na. Ọ gọ Ọghẹnẹ no oke uzoge ze rite oke owho, yọ Jihova ọ rehọ e riẹ ru iruo ilogbo buobu. (1 Sam. 17:33-37, 50; 1 Iv. 2:1-3, 10) O make rrọ ere na, Devidi ọ ruẹ nọ u wuzou re ọ yare Jihova inọ o wo aruoriwo kẹe evaọ oke owho.—Se Olezi 71:17, 18.

⁴ Ahwo buobu a wọhọ Devidi nẹnẹ. Dede nọ a kpako gaga no, yọ a mu ẹbẹbẹ “edẹ iyoma” rai họ ẹruẹ no, a gbẹ be daoma rọ ẹgba rai kpobi gọ Ọghẹnẹ. (Ọtausi. 12:1-7) Ibuobu rai a gbẹ be sai ru eware kpobi nọ a jẹ hai ru vẹre he, makọ evaọ iruo odibọgba na dede. Rekọ a rẹ gbẹ sae yare Jihova re o wo aruoriwo kẹ ai je fi obọ họ kẹ ae. Idibo Ọghẹnẹ nana nọ e kpako no na a rẹ sai wo imuẹro nọ Ọghẹnẹ o ti yo olẹ rai, keme oware utiona Devidi ọ yare evaọ olẹ riẹ na.

5. Ẹvẹ Jihova o rri idibo riẹ nọ e kpako no?

⁵ Ikereakere na i dhesẹ vevẹ nọ Jihova o rri inievo nọ e kpako no na ghaghae yọ ọ gwọlọ nọ idibo riẹ a hae kẹ inievo itienana adhẹẹ. (Ol. 22:24-26; Itẹ 16:31; 20:29) Obe Iruo-Izerẹ 19:32 o ta nọ: “Wha rẹ kparoma kẹ ọnọ ọ dhẹ eza uzou no, wha vẹ rehọ adhẹ kẹ ọkpọkuọzae, wha vẹ dhẹ ozọ Ọghẹnẹ rai: Keme Mẹ họ ỌNOWO na.” Uzẹme, adhẹẹ nọ a rẹ rọ kẹ ibe Ileleikristi nọ e kpako no evaọ ukoko na o jọ oware nọ u wuzou gaga evaọ oke yena, yọ ere o gbẹ rrọ rite inẹnẹ. Kọ ẹvẹ kpahe ẹme ẹruorote? Ono o wo owha-iruo nana?

6. Oriruo vẹ Jesu o fihotọ evaọ ẹruorote esẹgbini?

⁶ Ebaibol na ọ ta nọ: “Rehọ adhẹ kẹ ọsẹ avọ oni ra.” (Ọny. 20:12; Ẹf. 6:2) Jesu o fi ẹgba họ uzi nana ẹkwoma ahwo Farisi gbe otu ikere-obe nọ o brukpe fikinọ a jẹ rẹrote esẹgbini rai hi. (Mak 7:5, 10-13) Jesu omariẹ o fi emamọ oriruo hotọ evaọ ẹme nana. Wọhọ oriruo, okenọ ọ kẹle uwhu no evaọ ure-oja, ọ ta kẹ Jọn inọ ọ rẹrote oni ọyomariẹ nọ ọ jọ aye-uku oke yena.—Jọn 19:26, 27.

7. (a) Eme Pọl ukọ na o kere kpahe ẹruorote esẹgbini? (b) Eme vẹ e wariẹ ẹme Pọl na họ?

⁷ Ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Pọl ukọ na kere nọ Ileleikristi a rẹrote ahwo iviuwou rai. (Se 1 Timoti 5:4, 8, 16.) Roro kpahe eme nọ e wariẹ ẹme nana nọ Pọl o kere se Timoti na họ. Pọl ọ jẹ ta kpahe ohwo nọ o te ọnọ ukoko na o rẹ rọ ugho fi obọ họ kẹ gbe ọnọ o te he. O dhesẹ vevẹ nọ emọ, iruọmọ, gbe imoni eyae-uku nọ e kpako no họ ahwo nọ owha-iruo ẹruorote inievo nana o mae rrọ uzou. Onana u re ru nọ araha ugho ukoko na u je kpotọ. Epọvo na o rrọ nẹnẹ, nọ Ileleikristi a tẹ be hae rẹrote ẹgwọlọ imoni rai, yọ edhere jọ nọ a re ro dhesẹ nọ a bi ru “iruo egagọ” rai.

8. Fikieme o rọ rrọ oware areghẹ inọ Ikereakere na e nwane fodẹ edhere jọ gbiae he nọ a rẹ rọ rẹrote esẹgbini nọ e kpako no?

⁸ Otọ ẹme na họ, emọ Ileleikristi nọ i te ahwo no a wo owha-iruo nọ a rẹ rọ rẹrote ẹgwọlọ esẹgbini rai. Pọl ọ jẹ ta kpahe esẹgbini nọ e rrọ ukoko, dede na o gwọlọ nọ Ileleikristi a rẹ rẹrote enọ e make rrọ ukoko ho. Idhere nọ emọ a rẹ rọ rẹrote esẹgbini i re wo ohẹriẹ. Ebẹbẹ esẹgbini jọ, te ẹgwọlọ gbe uruemu rai e rẹ sai wo ohẹriẹ. Otujọ nọ e kpako no a wo emọ buobu, rekọ ọmọ ọvo ejọ i wo. Ejọ e rẹ sai wo obufihọ mi egọmeti, rekọ o rrọ ere kẹ efa ha. Oware nọ o rẹ were esẹgbini jọ o rẹ were ejọ họ. Fikiere u fo ho re ma fo emọ jọ fiki oghẹrẹ nọ a be rọ daoma rẹrote esẹgbini rai nọ e  kpako no. Wọhọ epanọ o rrọ no anwọ oke Mosis ze, Jihova ọ rẹ sai ru nọ iroro-ejẹ kpobi nọ e rọwokugbe Ebaibol na i re ro ruiruo.—Ik. 11:23.

9-11. (a) Oghẹrẹ ebẹbẹ vẹ inievo jọ a rẹ sae rẹriẹ ovao dhe? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Fikieme u gbe ro fo ho re inievo nọ e rrọ iruo odibọgba oke-kpobi a rọ okpakpa no iruo na fiki ọsẹgboni? Kẹ oriruo.

⁹ O rẹ sae jọ use-abọ kẹ emọ re a rẹrote esẹgbini nọ e kpako no maero nọ a tẹ be rria thabọ no esẹgbini na. O rẹ gwọlọ nọ emọ a nyae ruẹ ọsẹgboni rai nọ a te yo nọ oma o ga ọjọ họ fiki ukie nọ o kie, omonwa jọ, hayo oghẹrẹ ẹbẹbẹ ọfa jọ nọ ọ romavia idudhe. Onana o rẹ sai ru nọ esẹgbini itienana a rẹ rọ gwọlọ ẹruorote omoke jọ hayo oke lelehie. *

¹⁰ Iroro-ejẹ kpahe epanọ a sae rọ rẹrote esẹgbini rai o rẹ jọ use-abọ kẹ inievo nọ iruo odibọgba oke-kpobi e wọ thabọ no obọ uwou. Inievo nọ e rrọ iruo Ebẹtẹle, imishọnare, gbe Esẹro okogho avọ erọ ubrotọ a rri iruo rai wọhọ okẹ nọ u no obọ Jihova ze. Ghele na, oware nọ o rẹ kake ziọ ae iroro nọ a te yo nọ ọsẹgboni rai ọ be mọ họ, epanọ a re ro no iruo na re a nyae rẹrote ọsẹgboni rai. Dede na, u fo nọ inievo itieye na a rẹ romatotọ lẹ je roro kpahe iẹe sọ oware nọ ọsẹgboni na a ginẹ gwọlọ oye. Ajọ ohwo ọvo ọ nwane rọ okpakpa si obọ no uvẹ-iruo nọ o wo evaọ ukoko na ha, keme ẹsibuobu o rẹ gwọlọ ere he. O sae jọnọ ẹyao na ọ ga tere he, yọ ẹsejọhọ o te were otujọ evaọ ukoko nọ ọsẹgboni na a rrọ re a fi obọ họ rẹrote ae.—Itẹ 21:5.

¹¹ Roro kpahe emezae ivẹ jọ nọ e rrọ inievo eva, nọ i je ru iruo odibọgba na evaọ oria nọ u thabọ no ọsẹgboni rai. Ọjọ ọ jọ iruo imishọnare evaọ South America, ọnọ o kiọkọ ọ jọ iruo Ebẹtẹle evaọ obọ Brooklyn, New York nọ ehri ukoko o rrọ. Ọsẹgboni inievo nana a kpako no yọ a gwọlọ obufihọ. Inievo ivẹ nana avọ eyae rai a tẹ ruọ edhere kpohọ ugbo obonọ ọsẹgboni rai a rrọ re a jiroro epanọ a sae rọ rẹrote ae. Nọ omoke jọ o ruemu no, oniọvo nọ avọ aye riẹ a jọ obọ South America na a tẹ jẹ jiroro sọ a re tube no iruo imishọnare rai re a zihe kpo nyae rẹrote ọsẹgboni na. Kẹsena oniọvo nọ o re koko iruẹru ugboma ekpako na họ evaọ ukoko ọsẹgboni na ọ tẹ rọ ifonu se oniọvo-ọmọzae na avọ aye riẹ. Ọ tẹ jẹ ae riẹ nọ ekpako ukoko na a rọ ẹme na jiroro no, yọ a gwọlọ nọ oniọvo na avọ aye riẹ a ruabọhọ iruo imishọnare rai. Iruo imishọnare nọ inievo nana a bi ru na e da ekpako na ẹro fia yọ a gba riẹ mu nọ a rẹ rẹrote ọsẹgboni na re inievo na a ruẹse gbẹ daji iruo imishọnare na. Oware nana nọ ukoko na u ru na o da ahwo uviuwou ọsẹgboni na ẹro fia.

12. Nọ Ileleikristi a tẹ be jiroro epanọ a rẹ rọ rẹrote esẹgbini rai nọ e kpako no, eme u fo nọ o rẹ jarai oja?

¹² Oghẹrẹ kpobi nọ ahwo uviuwou Ileleikristi a gwọlọ rọ rẹrote esẹgbini rai nọ e kpako no, jọ a ruẹ nọ o wha ekela se odẹ Ọghẹnẹ hẹ. Ma rẹ jọ wọhọ isu egagọ oke Jesu hu. (Mat. 15:3-6) U fo nọ iroro nọ ma jẹ kpobi e wha orro se Ọghẹnẹ je ru nọ amọfa a rẹ rọ ta ẹme owoma ukoko riẹ.—2 Kọr. 6:3.

13, 14. Iku vẹ e rrọ Ebaibol na nọ i ru omai riẹ nọ o rrọ isiuru ukoko na re a fi obọ họ kẹ inievo nọ e kpako no?

¹³ Orọnikọ ikoko kpobi e rẹ sai fi obọ họ kẹ inievo nọ e rrọ iruo odibọgba oke-kpobi evaọ oghẹrẹ nọ ma kẹ oriruo riẹ na ha. Dede na, oware nọ o via evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ u dhesẹ vevẹ nọ o rrọ isiuru ukoko Ileleikristi na re a  rẹrote inievo nọ e kpako no nọ i kruga evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Ebaibol na ọ ta kpahe ukoko obọ Jerusalẹm nọ “ọvuọvo ọ jọ udevie rai nọ oware jọ o kare he.” Orọnikọ onana u dhesẹ nọ aikpobi a jọ edafe he. Uzẹme riẹ họ, inievo jọ e jọ usu rai nọ a wo tere he, rekọ a jẹ jọ ukoko na “ghale kẹ omomọvo, epanọ o kare riẹ.” (Iruẹru 4:34, 35) Uwhremu na, ẹbẹbẹ jọ ọ tẹ romavia evaọ ukoko na. A niyẹrẹ kẹ ikọ na nọ “a bi riwẹ eyae-ukuotọ [jọ] vo kẹdẹ kẹdẹ evaọ emu-ọghalọ.” Fikiere, ikọ na a tẹ rọ ezae jọ mu, enọ i ru ọruẹrẹfihotọ nọ a ro ru ẹgwọlọ eyae-uku nana kẹ ae. (Iruẹru 6:1-5) Ginọ uzẹme inọ emu ọghale ikẹdẹ kẹdẹ na o jọ ọruẹrẹfihotọ ubroke nọ a jẹ rọ rẹrote ẹgwọlọ otu nọ o zihe ruọ Ileleikristi evaọ Pẹntikọst 33 C.E., enọ e daji Jerusalẹm omoke jọ kẹ ewuhrẹ ẹme Ọghẹnẹ. O make jọ ere na, ọruẹrẹfihotọ nọ ikọ na a ru u dhesẹ nọ ukoko na o rẹ sae rẹrote ẹgwọlọ inievo nọ e rrọ ukoko na.

¹⁴ Wọhọ epanọ ma ta no vẹre na, ohrẹ nọ Pọl ọ kẹ Timoti u dhesẹ oware nọ o rẹ lẹliẹ aye-uku nọ ọ rrọ Oleleikristi te kẹ ọnọ ukoko na o rẹ sai fi obọ họ kẹ. (1 Tim. 5:3-16) Jemis nọ ọ rrọ omọvo enọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ kere Ebaibol na ọ ta re inọ o rrọ owha-iruo Ileleikristi re a rẹrote ẹgwọlọ imiwhrori, eyae-uku, gbe amọfa nọ i wo ebẹbẹ evaọ ukoko na. (Jem. 1:27; 2:15-17) Jọn ukọ na ọ ta nọ: ‘Otẹrọnọ ohwo jọ o wo eware eyero akpọ nana nọ ọ ruẹ omoni riẹ nọ ọbẹwẹ ọ rrọ oma, ọ tẹ be gbọe ogbọ, oghẹrẹ vẹ uyoyou Ọghẹnẹ o rọ riẹe eva?’ (1 Jọn 3:17) Kọ otẹrọnọ o gba omomọvo Ileleikristi họ nọ a rẹ rẹrote inievo nọ ọbẹwẹ ọ rrọ oma, ogbẹrọnọ epọvo na o rrọ kẹ ukoko na re?

15. Eware jọ vẹ e rẹ sai dhesẹ oghẹrẹ obufihọ nọ a rẹ kẹ inievo nọ e kpako no?

¹⁵ Evaọ erẹwho jọ, egọmeti ọ rẹ kẹ ahwo nọ a kpako no ugho arutẹriọ, je ru ọruẹrẹfihotọ nọ a rẹ rọ rẹrote ae, hayo tubẹ hwosa kẹ otujọ nọ ọ rẹ nyae rẹrote ahwo nana nọ a kpako no na evaọ obọ iwou rai. (Rom 13:6) Rekọ o rrọ ere he evaọ erẹwho efa. Fikiere, oghẹrẹ nọ uyero oniọvo nọ ọ kpako no o rrọ u re dhesẹ oghẹrẹ obufihọ nọ o gwọlọ nọ imoni oniọvo otiọye hayo ukoko na a rẹ kẹe. Otẹrọnọ emọ nọ e rrọ Ileleikristi a be rria thabọ no ọsẹgboni rai, onana u re kpomahọ oghẹrẹ obufihọ nọ o rẹ sai no obọ emọ itieye na ze. U fo nọ emọ na a re lele ekpako ukoko nọ ọsẹgboni na a rrọ ta ẹme re a ruẹ nọ ukoko na o riẹ kpahe oghẹrẹ nọ eware e  rrọ kẹ uviuwou na. Wọhọ oriruo, ekpako ukoko na a sai fi obọ họ kẹ ọsẹgboni na riẹ kpahe obufihọ nọ o rẹ sai no obọ egọmeti hayo eruẹrẹfihotọ ẹwho ze. A rẹ sai je muẹrohọ eware wọhọ esa nọ ọsẹgboni na a re hayo imu nọ a be riẹ rehọ wọhọ epanọ edọkita ọ ta ha, kẹsena a vẹ jọ emọ rai riẹ onana. A tẹ be hae jọ emọ na riẹ kpahe ebẹbẹ itienana je yo mi ai o rẹ sai ru nọ eware i gbe ro yoma vrẹta ha, a vẹ jẹ sae jiroro oware nọ a re ru kpahe iẹe. Nọ amọfa nọ a be rria kẹle ọsẹgboni nọ e kpako no a tẹ be hae dhogbo bru ae ẹsiẹsiẹ nọ oware jọ o tẹ via jẹ vuẹ ae onọ a re ru, o rẹ sai ru nọ awaọruọ uviuwou na ọ gbẹ rọ ga tere he.

16. Ẹvẹ inievo jọ a be rọ rẹrote inievo nọ e kpako no evaọ ukoko rai?

¹⁶ Uyoyou nọ inievo jọ a wo kẹ otu nọ ọ kpako no evaọ ukoko rai, o be wọ ae rehọ oke gbe ẹgba rai rẹrote inievo nana te epanọ o rẹ sae lọhọ te kpobi. A be daoma ruẹ nọ a rẹrote inievo nana nọ e kpako no na ziezi. Ejọ i re ru ọruẹrẹfihotọ kugbe inievo efa re a gbẹ rẹrote enọ e kpako no na, jẹ be hai nwene oke nọ a re ro ru onana unọjọ utọjọ. Fikinọ inievo nana a riẹ nọ uyero rai o kẹ rai uvẹ ruọ iruo odibọgba oke-kpobi na ha, a gwọlọ nọ a re fi obọ họ kẹ esẹgbini itiena nọ e kpako no na re emọ rai nọ e rrọ iruo odibọgba na a sae daji iruo na. Ẹzi obufihọ inievo itienana o woma kẹhẹ. Dede na, orọnikọ obufihọ utiona u dhesẹ nọ emọ na a rẹ kpairoro vrẹ ẹruorote esẹgbini rai hi.

17, 18. Ẹvẹ uruemu o sai ro kpomahọ ẹruorote inievo nọ e kpako no?

¹⁷ Ohwo kpobi nọ o bi wobọ evaọ ẹruorote ekpako soso gbe ọnọ a be rẹrote na a sai ru nọ ẹruorote otiọna ọ rẹ rọ jọ oware evawere. Otẹrọnọ whọ be rẹrote ohwo jọ, daoma wereva ẹsikpobi. Owho o rẹ wha ọkora ze. Fikiere, o te gwọlọ nọ whọ daoma wo uruemu nọ u re dhesẹ nọ whọ be kẹ inievo nọ e kpako no na adhẹẹ jẹ hae ta eme nọ e rẹ bọ ae ga. Ma re jiri inievo nọ e kpako no nọ e rrọ ukoko na kri no. Oware nọ a ru no evaọ egagọ Ọghẹnẹ o rẹ thọrọ Jihova ẹro ho, yọ o be thọrọ ibe Ileleikristi rai ẹro gbe he.—Se Malakae 3:16; Ahwo Hibru 6:10.

¹⁸ U te no ere no, ẹruorote ikẹdẹ kẹdẹ na ọ rẹ jọ lọlọhọ nọ oniọvo nọ a be rẹrote na avọ ọnọ ọ be rẹrote ei a tẹ be hae ta eme ehwẹ ẹsejọ. (Ọtausi. 3:1, 4) Inievo buobu nọ e kpako no a rẹ daoma dhesẹ nọ a gwọlọ rọ uye bẹ amọfa ha. A riẹ nọ uruemu rai o rẹ sai kpomahọ oghẹrẹ nọ ahwo a re weze bru ai je fi obọ họ kẹ ai te. Ẹsejọ otujọ nọ o weze bru ekpako soso no a rẹ ta nọ, “Me weze bru oniọvo nọ ọ kpako no re mẹ kẹe uduotahawọ, rekọ me wo uduotahawọ gaga no iweze na ze re.”—Itẹ 15:13; 17:22.

19. Eme ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ emaha gbe ekpako wo iroro iwoma evaọ etoke ebẹbẹ?

¹⁹ Ma bi rẹro okenọ uye-oruẹ gbe ebẹbẹ kpobi nọ sebaẹgba ohwo-akpọ o wha ze u ti ro n’otọ. Bọo oke yena, o gwọlọ nọ idibo Ọghẹnẹ kpobi a rẹ tẹrovi eghale ebẹdẹ bẹdẹ nọ a bi rẹro rai. Ma riẹ nọ ẹrọwọ nọ ma re fihọ eyaa Ọghẹnẹ o rẹ bọ omai ga nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ. Fiki ẹrọwọ otiọye na, “oma o [be] rọ omai hi; rekọ dede [nọ] oma mai o be wha, yọ izi mai e be kpokpọ [kẹdẹ] kẹdẹ.” (2 Kọr. 4:16-18; Hib. 6:18, 19) U te no ẹrọwọ nọ ma re fihọ eyaa Ọghẹnẹ no, eme ọfa ọ rẹ sai fi obọ họ kẹ omai rẹrote inievo nọ e kpako no? Ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na ta kpahe eware itieye na jọ.