ME MU iruo Ebẹtẹle obọ Brooklyn họ evaọ edẹ 7 Azie ọrọ ukpe 1950. Inievo-emezae gbe inievo-emetẹ egba esa gbe ikpe isoi gbe isoi (355) nọ i no erẹwho sa-sa ze, nọ e jọ umuo ikpe 19 rite ikpe 80 i je ru iruo evaọ Ebẹtẹle Brooklyn oke yena. Ibuobu rai a jọ Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo.

Oni mẹ o wuhrẹ omẹ fihọ egagọ “Ọghẹnẹ [mai] nọ o wo oghale” na. (1 Tim. 1:11) Ọyomariẹ o mu Ọghẹnẹ họ ẹgọ okenọ mẹ jọ ọmaha. Evaọ ẹdẹ 1 amara Ahrẹ 1939 nọ mẹ jọ ikpe 10, mẹ tẹ họ-ame evaọ okokohọ okogho nọ a ru evaọ ẹwho Columbus, Nebraska, evaọ America. Mai ahwo nọ a bu te oware wọhọ udhusoi (100) a kokohọ oria jọ nọ ma haya jẹ gaviezọ kẹ ovuẹ Brọda Joseph Rutherford nọ a rekọdo, onọ uzoẹme riẹ o ta nọ, “Fascism or Freedom” (Ọgbahọ Hayo Ufuoma). Nọ ẹme na o te udevie no, otu-ugbarugba jọ a te kokohọ otafe oria nọ ma jọ na. A tẹ vẹ ruọ uwou na, wha ozighi họ omakugbe na je le omai no ẹwho na. Ma te kokohọ udhu oniọvo jọ nọ o kẹle ẹwho na jọ gaviezọ kẹ abọ ovuẹ na nọ u kiọkọ. Fiki oware nana nọ o via na, ẹdẹ ame-ọhọ mẹ ọ rẹ thọrọ omẹ ẹro ho.

Oni mẹ ọ daoma gaga yọrọ omẹ re mẹ daji ukoko na. Dede nọ ọsẹ mẹ ọ jọ emamọ ohwo, o wo isiuru tere he kpahe egagọ Ọghẹnẹ hayo edikihẹ mẹ evaọ ukoko na. Oni mẹ gbe inievo efa evaọ ukoko Omaha nọ mẹ jọ na a jẹ kẹ omẹ uduotahawọ nọ mẹ gwọlọ.

Nọ oke nọ me ti ro nwrotọ no ekọleji u bi te no, o tẹ gwọlọ nọ mẹ rẹ jiroro oware nọ mẹ rẹ rọ uzuazọ mẹ ru. Oke kpobi nọ ma tẹ rrọ ehọlide, mẹ avọ inievo efa jọ nọ ma gbẹ jọ ọhwa ma jẹ hai ru iruo ọkobaro obufihọ.

A dhe inievo-emezae ivẹ jọ nọ e jọ izoge nọ a re se John Chimiklis avọ Ted Jaracz nọ a re te rọo ho ziọ obomai kẹ iruo ọsẹro ọnyawariẹ, yọ a nwani nwrotọ no eklase avọ ihrẹ ọrọ isukulu Giliad obọ. U gb’omẹ unu gaga nọ mẹ riẹ nọ aimava na a vrẹ ikpe 20 obọ. Oke yena mẹ jọ ikpe 18, yọ me bi ti nwrotọ no ekọleji. Mẹ kareghẹhọ okenọ Brọda Chimiklis ọ nọ omẹ kpahe oware nọ mẹ te rọ uzuazọ mẹ ru. Nọ mẹ kẹe  uyo no, ọ tẹ ta nọ: “U woma ere, ruọ iruo odibọgba oke-kpobi na, whọ raha oke he. Whọ riẹ oria nọ onana o sae wọ owhẹ kpohọ họ.” Ohrẹ nana gbe oriruo inievo ivẹ na i duobọte omẹ gaga. Fikiere nọ me nwrotọ no isukulu no, me te mu iruo ọkobaro họ evaọ ukpe 1948.

Evaọ Ahrẹ ọrọ ukpe 1950, mẹ avọ ọsẹgboni mẹ ma kpohọ okokohọ akpọ-soso jọ nọ a ru evaọ Yankee Stadium nọ o rrọ New York. Mẹ jọ okokohọ na kpohọ ẹgwa ahwo nọ a gwọlọ ru iruo evaọ Ebẹtẹle. Kẹsena me te fi obe họ inọ mẹ gwọlọ nya.

Dede nọ ọsẹ mẹ ọ rọwo nọ mẹ sai ru iruo ọkobaro na je lele ae rria uwou ghele, ọ gwọlọ nọ mẹ hae hwa umutho ugho jọ fihọ ubruwou mẹ gbe emu nọ mẹ be re evaọ uwou na. Fikiere, ẹdẹjọ evaọ emuhọ amara Aria nọ mẹ jẹ nyae gwọlọ iruo, mẹ tẹ kake nyai rri ẹkpẹti nọ a re fi ileta nọ a vi se omai họ. Mẹ tẹ ruẹ ileta nọ a vi no Brooklyn se omẹ. Brọda Nathan H. Knorr nọ ọ whobọhọ ileta na, o kere nọ: “Obe nọ who fihọ kẹ iruo Ebẹtẹle u te omai obọ. Mẹ ruẹ nọ whọ gwọlọ jọ iruo Ebẹtẹle evaọ edẹ uzuazọ ra kpobi. Fikiere mẹ gwọlọ nọ whọ nyaze ti mu iruo họ evaọ Ebẹtẹle ọ Brooklyn, New York, evaọ ẹdẹ avọ 7 Azie, 1950.”

Nọ ọsẹ mẹ o no iruo ze ẹdẹ yena, mẹ tẹ vuẹe nọ mẹ ruẹ iruo no. Ọ tẹ ta nọ, “U woma kẹhẹ. Kọ bovẹ iruo na e rrọ?” Mẹ tẹ ta kẹe nọ, “Obọ Ebẹtẹle Brooklyn, yọ a te hwa omẹ $10.00 [koyehọ ₦1,500.00] evaọ amara.” Ẹme na ọ dina gbei unu, rekọ ọ tẹ ta nọ orọnọ iruo yena mẹ gwọlọ ru, mẹ daoma roma kẹ iruo na ziezi. U kri hi, ọyomariẹ ọ tẹ jọ okokohọ ubrotọ jọ nọ a jọ Yankee Stadium ru evaọ ukpe 1953 họ-ame.

Eva e were omẹ gaga inọ a zizie Brọda Alfred Nussrallah nọ ma gbẹ jọ iruo ọkobaro kpohọ Ebẹtẹle oke ovona, fikiere mai imava ma tẹ nya usu. Uwhremu na nọ ọ rọo no, ọyomariẹ avọ aye riẹ, Joan a te kpohọ isukulu Giliad. Nọ a nwrotọ no, a te dhe ai kpohọ iruo imishọnare evaọ orẹwho Lebanon, kẹsena a te zihe ziọ America kẹ iruo ọsẹro ọnyawariẹ.

Oria ọsosuọ nọ mẹ jọ ru iruo evaọ Ebẹtẹle họ, oria nọ a rẹ jọ rọ ilulu ko ebe kugbe. Obe ọsosuọ nọ me ru họ, obe na What Has Religion Done for Mankind? (Eme Egagọ I Ru kẹ Ohwo-Akpọ No?) Nọ mẹ jọ oria ebe-iko ru iruo te emerae eree no, a te nwene iruo mẹ kpohọ Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko, yọ Brọda Thomas J. Sullivan ọ jẹ rẹrote ẹko-iruo nana. Eva e were omẹ gaga nọ me ro ru iruo kugbei, yọ eriariẹ nọ o wo no anwọ ikpe buobu nọ ọ rọ rrọ ukoko na i fi obọ họ k’omẹ gaga.

Nọ mẹ jọ Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko na ru iruo joma te ikpe esa no, Brọda Max Larson nọ ọ jẹ rẹrote oria nọ a re jo printi ebe ọ tẹ vuẹ omẹ nọ Brọda Knorr ọ gwọlọ ruẹ omẹ. Mẹ tẹ jẹ ruawa nọ me ru oware jọ thọ no. Rekọ udu u kie omẹ vi nọ mẹ riẹ nọ oware nọ Brọda Knorr ọ rọ fiki riẹ se omẹ họ, re ọ riẹ epanọ mẹ gwọlọ rria Ebẹtẹle kri te. Ọ gwọlọ oniọvo nọ ọ rẹ jọ ọfisi riẹ ru iruo ubroke jọ, fikiere ọ gwọlọ riẹ sọ mẹ sai ru iruo na. Mẹ tẹ ta kẹe nọ mẹ ma omaa nọ me ti no Ebẹtẹle he. Ukuhọ riẹ, ikpe 20 soso nọ i lele i rie mẹ jọ ọfisi riẹ ru iruo.

Ẹsikpobi mẹ rẹ tae inọ a hae ta nọ mẹ hwosa, mẹ hẹ sae hwosa uwuhrẹ nọ me wo mi Brọda Sullivan avọ Knorr họ, gbe inievo Ebẹtẹle efa wọhọ Milton Henschel, Klaus Jensen, Max Larson, Hugo Riemer, gbe Grant Suiter. *

 Inievo nọ me je lele ru iruo na kpobi a jẹ romatotọ ru iruo ukoko na kpatiẹ. Brọda Knorr ọ jọ ọgba-iruo, yọ ọ gwọlọ nọ iruo Uvie na e rẹ nyaharo te epanọ o rẹ lọhọ te kpobi. Inievo nọ i je ru iruo evaọ otọ riẹ a muẹrohọ nọ ọ jọ ohwo nọ omọfa ọ rẹ sai lele ta ẹme ẹsikpobi. O make rọnọ oghẹrẹ nọ ma rri oware u wo ohẹriẹ no oriẹ, ma rẹ ta eva mai ghele, yọ ọ rẹ rọ fiki ere rri omai vo ho.

Ẹdẹjọ, Brọda Knorr ọ vuẹ omẹ epanọ u wuzou te re a romatotọ ru oghẹrẹ iruo nọ ohwo ọ rẹ sai rri nọ i wuzou te ere he. Wọhọ oriruo, ọ ta kẹ omẹ nọ okenọ ọyomariẹ ọ jẹ rẹrote oria nọ a re jo printi ebe, Brọda Rutherford ọ tẹ rọ ifonu sei ẹdẹjọ jẹ ta kẹe nọ: “Brọda Knorr okenọ whọ te ziọ emuọriọ uvo, iviena wha ivoro nọ a re ro voro epẹsoro se omẹ. Mẹ gwọlọ rehọ ae ru iruo.” Brọda Knorr ọ ta nọ a nwane vuẹe no, ọ tẹ nyae tọlọ ivoro na fihọ ẹkpa riẹ re e siẹe ẹro ba ẹthọrọ. Kẹsena ọ vẹ te rehọ ae kpobọ ọfisi Brọda Rutherford oke uvo. Oware na u tulo ho rekọ u wuzou kẹe gaga. Kẹsena Brọda Knorr ọ tẹ vuẹ omẹ nọ: “Mẹ gwọlọ nọ epẹsoro nọ a kare no e rẹ jọ ehru emẹjẹ mẹ ẹsikpobi. Iviena, hai fi obọ họ k’omẹ kare ae fihọ etẹe k’ohiohiẹ k’ohiohiẹ.” Fikiere ẹsikpobi mẹ jẹ hae kare epẹsoro kẹe, yọ me ru onana ikpe buobu.

Brọda Knorr ọ jẹ hae vuẹ omai epanọ u wuzou te re ma gaviezọ ziezi nọ a tẹ be kẹ omai iruo. Ẹdẹjọ ọ romatotọ vuẹ omẹ oghẹrẹ nọ ọ gwọlọ nọ me ru oware jọ, rekọ mẹ gaviezọ te he. U te ru nọ ẹbẹbẹ o ro noi ze, yọ o kẹ riẹ uye gaga. O lẹliẹ ozọ mu omẹ, fikiere me te kere ileta ro wou unu kẹe, je kere inọ me roro nọ o te mai woma re a dhe omẹ no ọfisi riẹ kpohọ oria ofa. Ohiohiẹ yena, Brọda Knorr ọ tẹ nyabru omẹ ze. Ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ: “Robert, ileta ra i te omẹ obọ. Who ru oware na thọ. Mẹ ta ẹme kẹ owhẹ kpahe iẹe no, yọ u mu omẹ ẹro nọ ẹdẹfa who ti muẹrohọ otọ ziezi. Joma mu iruo họ.” Uruemu uwowou riẹ nana o were omẹ gaga.

Nọ me ru iruo Ebẹtẹle te ikpe eree no, oware ofa o gbẹ jọ omẹ oja ha u te no iruo na no. Rekọ eware i nwene. Nọ me kpohọ okokohọ ubrotọ jọ nọ a ru evaọ Yankee Stadium gbe Polo Grounds evaọ 1958, mẹ tẹ ruẹ Lorraine Brookes, oniọvo-ọmọtẹ nọ ma gbẹ rioma evaọ 1955 nọ ọ jọ iruo ọkobaro evaọ Montreal obọ Canada. Oghẹrẹ nọ o rri iruo odibọgba oke-kpobi o were omẹ gaga, yọ u no rie eva ze nọ o re kpohọ oria kpobi nọ ukoko Jihova u vi rie nya. O je le utee epanọ o re ro kpohọ Isukulu Giliad. Evaọ 1956 nọ ọ jọ ikpe 22, a te zizie ei kpohọ eklase avọ 27 ọrọ Isukulu na. Nọ o nwrotọ no, a te dhei kpohọ iruo imishọnare evaọ obọ Brazil. Ukpe 1958 mẹ avọ iẹe ma te mu usu họ, kẹsena mẹ tẹ ta ẹme orọo kẹe, ọ tẹ rọwo. Ma jẹ gwọlọ nọ ma re ru ehaa orọo mai ukpe nọ u lele i rie re ma kpohọ iruo imishọnare na kugbe nọ o tẹ ruọ Ọghẹnẹ.

Nọ mẹ vuẹ Brọda Knorr kpahe omaa mai, ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ ma thihakọ re ikpe esa e vrẹ tao, re  ma sai wo uvẹ daji Ebẹtẹle Brooklyn nọ ma tẹ rọo no. Evaọ oke yena, re imava a sae rọo jẹ daji iruo Ebẹtẹle, o gwọlọ nọ ọjọ rai ọ rẹ jọ Ebẹtẹle te ikpe 10 hayo bu vrẹ ere no, yọ o tẹ kawo ohwo ọdekọ o re te ikpe esa no. Fikiere Lorraine ọ tẹ rọwo nọ o re ru iruo ikpe ivẹ evaọ Ebẹtẹle Brazil, kẹsena o ve ti je ru iruo ukpe ovo evaọ Ebẹtẹle Brooklyn taure ma tẹ te ruọ orọo.

Evaọ ikpe ivẹ ọsosuọ nọ ma jẹ rọ nyusu orọo na, ileta ma jẹ hai kere se ohwohwo. Re a rọ ifonu ta ẹme evaọ oke yena o jọ ghaghae, yọ a jẹ hae rọ ekọmputa vi uwou hu. Evaọ ẹdẹ avọ 16 Azie 1961 ma te ru ehaa orọo mai, yọ Brọda Knorr ọ kẹ ovuẹ ehaa orọo na, onọ o jọ uvẹ-ọghọ ulogbo kẹ omai. Umutho ikpe yena nọ ma hẹrẹ taure ma tẹ te rọo na o jọ wọhọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ aro mai. Rekọ ma te roro te oghọghọ nọ ma wo no anwọ ikpe 50 nọ ma rọ rrọ orọo na, u gine te oware nọ ohwo ọ rẹ rọ fiki riẹ hẹrẹ.

Evaọ ukpe 1964, me wo uvẹ-ọghọ nọ ukoko ulogbo u ro vi omẹ kpohọ iruo ọsẹro unuakpọ nyai rri ẹnyaharo iruo Uvie na evaọ erẹwho efa. Evaọ oke yena a jẹ hai vi aye ohwo lele iei hi nọ o te bi kpohọ erẹ otiọna. Rekọ evaọ ukpe 1977, a te ru ọruẹrẹfihotọ re eyae e hai lele ezae rai. Ukpe yena, mẹ avọ aye mẹ ma kuomagbe Brọda Grant Suiter avọ aye riẹ Edith nyai rri iruẹru uwou-ogha Germany, Austria, Greece, Cyprus, Turkey, gbe Israel. Erẹwho nọ me te no evaọ akpọ na i bu te 70.

Evaọ ukpe 1980 nọ ma je kpohọ Brazil, ma te okpẹwho Belém nọ aye mẹ ọ jọ ru iruo imishọnare. Ma te je weze bru inievo nọ e jọ ẹwho Manaus. Okenọ inievo na a kokohọ afe-arozaha jọ jẹ gaviezọ kẹ ovuẹ jọ, ma muẹrohọ nọ utu inievo jọ a keria yọ a je yere ohwohwo wọhọ epanọ ahwo Brazil a re yere he, nọ eyae na a re ro dhunu te ohwohwo egba, ezae na a vẹ suo ohwohwo obọ. Fikieme?

Fikinọ inievo eghaghae mai nana yọ emoti nọ e be rria iwhre jọ nọ e rrọ igbrẹwọ Amazon. Inievo nana a gwọlọ dhobọ te amọfa ha fiki ẹyao na nọ o re vo. Rekọ a duobọte omai udu yọ oghẹrẹ nọ ovao rai o sasa te fiki evawere o rẹ thọrọ omai ẹro ho. Onana o kareghẹhọ omai oware nọ Jihova ọ ta inọ: “Idibo mẹ e rẹte so ile ghọghọ evaọ eva rai.”—Aiz. 65:14.

Ẹsikpobi mẹ avọ aye mẹ Lorraine ma re roro kpahe egagọ Jihova nọ ma rrọ vrẹ ikpe 60 no na. Eghale nọ ma wo no fikinọ ma kuvẹ re Jihova ọ rọ ẹkwoma ukoko riẹ kpọ omai u bi ru eva were omai gaga. Dede nọ mẹ gbẹ be sai kpohọ erẹwho sa-sa wọhọ epaọ ọsosuọ họ, mẹ be sai ru iruo ikẹdẹ kẹdẹ mẹ. Me bi ru iruo kugbe Ogbẹgwae Iruo Ukoko gbe Ogbẹgwae Otu Ẹruọsa erọ Ugboma Esuo na wọhọ ofiobọhọ. Uvẹ-ọghọ nọ me bi ro ru umutho iruo nana rọ tha inievo akpọ-soso mai na uke o da omẹ ẹro fia. U re gbe omai unu ẹsikpobi nọ ma tẹ ruẹ izoge inievo-emezae gbe inievo-emetẹ buobu nọ e ruọ iruo odibọgba oke-kpobi na no, je wo ọkpọ uruemu Aizaya nọ ọ ta nọ: “Mẹ na! Vi omẹ.” (Aiz. 6:8) Ẹme nọ ọsẹro okogho ọ ta kẹ omẹ ikpe buobu nọ i kpemu na o bi rugba evaọ oma inievo nana, inọ: “Ruọ iruo odibọgba oke-kpobi na, whọ raha oke he. Whọ riẹ oria nọ onana o sae wọ owhẹ kpohọ họ.”