1-3. (a) Ebẹbẹ vẹ ahwo buobu a rẹriẹ ovao dhe nẹnẹ, kọ oghẹrẹ vẹ otujọ a be rọ gwọlọ ku ebẹbẹ itieye na họ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Eme ohwo ọ rẹ sae ruawa riẹ evaọ ẹme ọmọ ọyọrọ?

ONIỌVO-ỌMỌTẸ jọ nọ a re se Marilyn * ọ ta nọ: “Kẹdẹ kẹdẹ ọzae mẹ James o re no iruo ze avọ oma nọ o rrọ riẹ no, rekọ udugaga osa riẹ u bi ro te omai re. Re owha na o dina vori kẹe, mẹ tẹ gwọlọ nọ me re fi obọ họ dẹ eware isukulu Jimmy ọmọzae mai, re ọ ruẹsi wo umutho eware jọ nọ ibe emọ-isukulu riẹ a wo re.” Marilyn ọ gwọlọ nọ o re fi obọ họ kẹ imoni rai jọ re, je koko ugho fihọ obọ. Egbẹnyusu Marilyn buobu a kpohọ erẹwho efa no nyae gwọlọ okọ nọ a rẹ jọ wo ugho ziezi. Rekọ o jẹ ruẹe oma ha re o kpohọ ukane utioye na. Fikieme?

² Marilyn ọ jẹ ruawa kpahe epanọ ukane na u ti kpomahọ uviuwou rai gbe edikihẹ rai evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Ghele na iroro jọ e be ta kẹe nọ, amọfa a kpohọ ukane erẹwho efa yọ a dikihẹ ga ghele evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Rekọ o te je bi roro kpahe epanọ ọ te sae rọ yọrọ Jimmy nọ ọyomariẹ ọ te nya seba kpohọ ukane na. Kọ ọ te sae rehọ ẹkwoma Itanẹte wuhrẹ ọmọzae riẹ ‘edhere Ọnowo na’?—Ẹf. 6:4.

³ Marilyn ọ gwọlọ ohwo nọ ọ rẹ kẹe ohrẹ. Ọzae riẹ ọ gwọlọ nọ o kpohọ ukane na ha, rekọ ọ ta nọ ọ te whaha iẹe he nọ o te si-ikẹ nọ ọ be nya. Ekpako ukoko gbe inievo efa jọ a vuẹ riẹ nọ ọ nya ha, rekọ inievo-emetẹ jọ a jẹ tuduhọ iẹe  awọ nọ ọ nya. A jẹ vuẹe nọ: “Who te gine you uviuwou ra, whọ rẹ nya. Whọ sae gbẹ gọ Jihova ghele.” Dede nọ onya na o jẹ ruẹe oma ha, Marilyn ọ tẹ vuẹ James ọzae riẹ gbe Jimmy ọmọzae rai nọ akodẹ, ọ tẹ ruọ edhere kpohọ ukane na evaọ orẹwho ofa. Ọ ta kẹ ae nọ: “Me ti kri ezihe ze he.”

4. Eme ọ rẹ wọ ahwo buobu kpohọ ukane, kọ ono a rẹ nyasiọ emọ rai ba kẹ?

⁴ Jihova ọ gwọlọ nọ uvuhu u kpe idibo riẹ hẹ, yọ no anwae ze ahwo a re kpohọ ukane nyae gwọlọ epanọ eware i re ro woma kẹ ae nọ uvuhu o tẹ rrọ. (Ol. 37:25; Itẹ 30:8) Jekọp o vi emọ riẹ kpobọ Ijipti nyae dẹ emu re ohọo o se ae ba ekpe whu. * (Emu. 42:1, 2) Nẹnẹ, orọnikọ uvuhu o be tubẹ wọ ahwo buobu kpohọ ukane orẹwho ofa ha. Rekọ o sae jọnọ fiki esa nọ a re vọ uzou. Yọ amọfa jọ a bi kpohọ ukane fikinọ a gwọlọ yeri uzuazọ okpohwo. Re a ruẹsi le utee nana t’obọ, ahwo buobu a rẹ nyasiọ iviuwou rai ba nyae rria ofẹ jọ orẹwho rai hayo orẹwho ofa. Ẹsibuobu a rẹ nyasiọ emọ esese rai ba kẹ ọsẹ hayo oni nọ o ti kiọkọ uwou na, oniọvo ọkpako emọ na, ọsẹgboni ae omarai, omoni hayo ogbẹnyusu rai jọ dede. Dede nọ o rẹ kẹ otujọ buobu uye re a nyasiọ ọrivẹ-orọo hayo emọ rai ba, a re roro nọ ukane utioye ọvo họ ifue ẹbẹbẹ rai.

5, 6. (a) Eme Jesu o wuhrẹ kpahe evawere gbe omofọwẹ? (b) Eme Jesu o wuhrẹ ilele riẹ nọ a lẹ kẹ? (c) Ẹvẹ Jihova ọ rẹ rọ ghale omai?

⁵ Evaọ oke Jesu, uvuhu o jọ ahwo buobu oma re, yọ ẹsejọhọ ahwo nana a je roro nọ o hae jọnọ a wo ugho ziezi, ẹsiẹe a hae te mai wo omofọwẹ gbe evawere. (Mak 14:7) Rekọ Jesu ọ gwọlọ nọ ahwo a fi ẹruore rai họ efe akpọ na ha. Ọ gwọlọ nọ a fi ẹruore rai họ Jihova nọ ọ rẹ kẹ efe nọ ọ rẹ tọ. Evaọ okenọ Jesu ọ jẹ kẹ Ovuẹ obọ Ugbehru na, o dhesẹ nọ orọnikọ ekwakwa efe hayo ẹgba obọmai uvi evawere gbe omofọwẹ i re no ze he, rekọ usu nọ ma wo kugbe Ọsẹ obọ odhiwu mai.

⁶ Jesu ọ jọ olẹ oriruo na wuhrẹ omai nọ ma lẹ kẹ “emu inẹnẹ,” koyehọ ẹgwọlọ okpẹdẹ mai orọnikọ efe he. Ọ vuẹ ogbotu nọ ọ jẹ gaviezọ kẹe nọ: “Wha kọ okọ akpọ na kẹ oma rai hi . . . Rekọ kọ okọ obọ odhiwu kẹ oma ra.” (Mat. 6:9, 11, 19, 20) Ma re wo evaifihọ nọ Jihova ọ te ghale omai wọhọ epanọ ọ ya eyaa riẹ. Orọnikọ ẹmeunu ọvo ọ rọ ta nọ ọ te ghale omai hi, rekọ o re ru omai wo eware nọ e ginẹ roja. Fikiere, edhere ọvo nọ ma re ro wo uvi evawere gbe omofọwẹ họ, eva nọ ma re fihọ Ọsẹ obọ odhiwu mai viukpọ efe.—Se Matiu 6:24, 25, 31-34.

7. (a) Ono Jihova ọ kẹ owha-iruo ewuhrẹ emọ? (b) Fikieme o rọ gwọlọ nọ ọsẹ gbe oni a rẹ jọ kugbe emọ rai ẹsikpobi?

⁷ ‘Ẹrẹreokie Ọghẹnẹ nọ ma rẹ gwọlọ’ o kẹre te ewha-iruo uviuwou mai nọ ma re rri wọhọ epanọ Jihova o rri rai. Uzi nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹkwoma Mosis kẹ orẹwho Izrẹl u wo uthubro jọ nọ u kiekpahe Ileleikristi re, o ta nọ esẹgbini a re wuhrẹ emọ rai kpahe egagọ Jihova. (Se Iziewariẹ 6:6, 7.) Uzedhe esẹgbini emọ na Jihova ọ kẹ owha-iruo nana, orọnọ ọsẹ-ode, oni-ode hayo omọfa jọ họ. Solomọn ovie na ọ ta nọ: ‘Ọmọ mẹ, yo ohrẹ ọsẹ ra, whọ jẹ uwuhrẹ oni ra fiẹ hẹ.’ (Itẹ 1:8) Jihova ọ gwọlọ nọ ọsẹgboni na a rẹ jọ kugbe emọ rai ẹsikpobi, re a hae rẹrote ai je wuhrẹ ai. (Itẹ 31:10, 27, 28) Nọ emọ a tẹ be hai yo nọ ọsẹgboni rai a be ta ẹme kugbe  kẹdẹ kẹdẹ kpahe Jihova je muẹrohọ oriruo rai, a rẹ rọ ere wuhrẹ eware buobu kpahe egagọ Ọghẹnẹ.

8, 9. (a) Inwene vẹ e be hae romavia nọ ọyewọ ọ tẹ nyasiọ uviuwou riẹ ba? (b) Nọ ahwo uviuwou a gbẹ be rria kugbe he, ẹvẹ u re ro kpomahọ uviuwou na soso?

⁸ Taure ahwo a te ti kpohọ ukane orẹwho ofa, a re roro kpahe oware nọ o te rehọ mi ai gbe ebẹbẹ nọ e rẹ sai noi ze, rekọ ibuobu rai a rẹ kparo ruẹ epanọ onana u ti kpomahọ uviuwou rai te he. (Itẹ 22:3) * Nọ Marilyn nọ ma fodẹ evaọ obọ emuhọ na ọ nwani kpohọ ukane no, ẹro ahwo uviuwou riẹ o te je voi, onọ o wha ọkora ọgaga fihọ iẹe oma. Ere o jọ kẹ ọzae riẹ gbe Jimmy ọmọzae rai re. Ẹsikpobi Jimmy ọ jẹ hae nọe evaọ ifonu nọ: “Fikieme whọ rọ nyasiọ omẹ ba?” Nọ unu emerae nọ Marilyn ọ ma omaa riẹ nọ o ti ro zihe ze e vrẹ je bi kpohọ ikpe no, o te bi muẹrohọ nọ inwene jọ e be romavia evaọ uviuwou riẹ. Jimmy ọ gbẹ jẹ gwọlọ rọ ozọ yo kpahe oni riẹ hẹ. Avọ ọkora, Marilyn ọ ta kpahe ọmọzae riẹ nọ: “Uyoyou nọ o wo kẹ omẹ vẹre o tẹ yẹ no.”

⁹ Nọ esẹgbini avọ emọ rai a gbẹ be rria kugbe he, o rẹ sae wha ọkora ze jẹ lẹliẹ uviuwou raha kuotọ. * Epanọ emọ na a maha te gbe epanọ a nyasiọ ae ba kri te, ere ẹbẹbẹ nọ o re noi ze ọ rẹ ga te re. Marilyn ọ ta kẹ Jimmy nọ ọyomariẹ o kpohọ ukane kẹhẹ na, fiki riẹ. Rekọ o jọ ọmọ na oma inọ oni riẹ o gbabọ kẹe. Oke ọsosuọ, ẹro oni na o je vo ọmọ na. Rekọ uwhremu na, ọ gbẹ gwọlọ nọ ọ rẹ ruẹ oni na ha nọ ọ tẹ maki kpozi dede. Wọhọ epanọ o rẹ jọ kẹ emọ buobu nọ a nya seba, o jọ Jimmy oma nọ oni riẹ ọ gbẹ rrọ ohwo nọ o re wo uyoyou kẹ je yoẹme kẹ hẹ.—Se Itẹ 29:15.

10. (a) Ẹvẹ u re ro kpomahọ ọmọ nọ ọsẹ hayo oni ọ tẹ be hai vi ekẹ sei ukpenọ ọ jọ kugbei? (b) Eware jọ vẹ ọsẹ hayo oni nọ o kpohọ ukane siọ ọmọ riẹ ba ọ rẹ sai ru hu?

¹⁰ Dede nọ Marilyn ọ jẹ hai vi ugho gbe ekẹ kpo n’oke t’oke, ọ ruẹ nọ ukane na o be hẹriẹ usu riẹ avọ ọmọ riẹ je bi wuhrẹ ọmọ na nọ efe-ole o wuzou vi egagọ Ọghẹnẹ gbe usu ahwo uviuwou. (Itẹ 22:6) Jimmy ọ jẹ hae ta kẹ oni riẹ nọ, “Who gbe zihe ze he, hai thakpi vi eware ze ọvo.” Marilyn ọ tẹ ruẹ nọ ọ sae rọ ẹkwoma ileta, ifonu, hayo ekọmputa nọ a re ro lele ohwo ta ẹme yọrọ ọmọ riẹ hẹ. Ọ ta nọ, “Whọ sae jọ Itanẹte gbalọ ọmọ  ra hayo viọlọ iẹe unu hu nọ ọ tẹ gwọlọ kiẹzẹ.”

11. (a) Ẹvẹ u re ro kpomahọ orọo nọ ọrivẹ-orọo o te kpohọ ukane? (b) Ẹvẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ o ro vuhumu nọ u fo nọ ọ rẹ wariẹ kuomagbe uviuwou riẹ?

¹¹ Usu ọ Marilyn avọ Jihova gbe James ọzae riẹ o jọ ọza re. Ẹsiẹvo ẹkpoka ọ jẹ hai kpohọ iwuhrẹ gbe usiuwoma ota yọ ẹsejọ dede ọ rẹ nya vievie he. U te no ere no, ọga-iruo riẹ ọ jẹ gwọlọ nọ o re lele iei wezẹ. Fikinọ Marilyn avọ James ọzae riẹ a jọ kugbe he, u ru nọ a ro mu usu obẹlẹ họ kugbe amọfa, onọ o jẹ te lẹliẹ ai bruẹnwae. Marilyn ọ ruẹ nọ, dede nọ avọ ọzae riẹ a bruẹnwae kugbe omọfa ha, ọvuọ oboriẹ nọ a jọ na u ru nọ a gbe je ro ru lele uthubro Ebaibol ho, onọ o ta nọ a hai ru ẹgwọlọ ohwohwo kẹ ohwohwo evaọ ẹme owezẹ ọzae-avọ-aye. Iroro-ejẹ kugbe, obọ nọ a re ro te ohwohwo, ehwẹ nọ a re kpo ku agba nọ a tẹ jẹlẹ ẹro rri ohwohwo, oma nọ a rẹ gbalọ, gbe owezẹ ọzae-avọ-aye nọ imava-orọo a re ro ‘dhesẹ uyoyou rai kẹ ohwohwo’ e jẹ sae lọhọ họ. (Ole. 1:2; 1 Kọr. 7:3, 5) Yọ aimava gbe ọmọzae rai a jẹ sai kuomagbe gọ Jihova ha. Marilyn ọ ta nọ: “Nọ mẹ jọ okokohọ ubrotọ yo nọ re uviuwou o sae zọ evaọ ẹdẹ ologbo Jihova o gwọlọ nọ a re ru egagọ uviuwou ẹsikpobi, me te ku ei họ nọ me re no ukane na kpo, keme mẹ gwọlọ wariẹ ru usu mẹ kugbe Ọghẹnẹ gbe ahwo uviuwou mẹ kpekpe.”

12. Ohrẹ Ebaibol vẹ a rẹ sae kẹ otu nọ ọ nyasiọ uviuwou rai ba kpohọ ukane?

¹² Nọ Marilyn ọ jiroro nọ o re no ukane kpo, o were inievo jọ rekọ o were inievo jọ họ. Ekpako ukoko nọ ọ jọ evaọ ukane na a jiri rie kẹ ẹrọwọ gbe udu nọ ọ sae rọ jiroro itieye. Rekọ o were amọfa nọ a gbẹ jọ obei hi, enọ e nyasiọ uviuwou rai ba kpohọ ukane re. Ukpenọ a rọ aro kele Marilyn, a tẹ jẹ gwọlọ tae udu raha re ọ seba ekpo. A jẹ vuẹe nọ: “Uviemenẹ whọ te dhẹ zihe ze. Ẹvẹ whọ te sae rọ rẹrote uviuwou ra nọ who te zihe kpo?” Ukpenọ ibe Ileleikristi a ta eme itiena nọ e rẹ sai whrehe ohwo udu, u fo nọ a re “wuhrẹ uvovoeyae na, re a you ezae rai jegbe emọ rai, a ve je . . . ruiruo eyero-uwou” obọrai, “re a siọ ẹme Ọghẹnẹ ba ẹfuọ.”—Se Taitọs 2:3-5.

13, 14. Fikieme o rọ gwọlọ ẹrọwọ re ohwo o ru oreva Jihova viukpọ ẹgwọlọ ahwo uviuwou riẹ? Kẹ oriruo.

¹³ Ahwo buobu nọ a re kpohọ ukane na a whẹro evaọ ewho nọ a rẹ jọ rọ uruemu-ẹwho gbe ẹme ahwo uviuwou zaharo ho, maero kọ ọrọ ọsẹgboni. Oleleikristi o te gbobọnẹ uruemu-ẹwho hayo oware nọ ahwo uviuwou riẹ a gwọlọ re ọ ruẹsi ru oreva Jihova, kiyọ o gine wo ẹrọwọ.

 ¹⁴ Roro kpahe oware nọ o via kẹ Carin. Ọ ta nọ: “Mẹ avọ ọzae mẹ ma jọ ukane orẹwho ofa je ru iruo okenọ me yẹ Don ọmọzae mai, yọ me mu Ebaibol họ ewuhrẹ obọ. Ahwo uviuwou mẹ kpobi a je roro nọ mẹ te rehọ ọmọ na kpo re ọsẹgboni mẹ a jọ obọ uwou yọrọ iẹe, re mẹ sae ruabọhọ iruo mẹ bẹsenọ eware e rẹ lọhọ omai oma.” Nọ Carin o si-ikẹ nọ ọyọvo ọ gwọlọ yọrọ ọmọ na, imoni riẹ gbe ọzae riẹ a tẹ jẹ ta kẹe nọ ọ be dhozọ iruo, a tẹ jẹ hwẹe. Ọ ta re nọ: “Uzẹme riẹ họ, oke yena mẹ nwane riẹ epanọ u yoma te he re mẹ nyasiọ ọmọ na ba kẹ ọsẹgboni mẹ imikpe jọ. Rekọ oware nọ mẹ gbẹ rọwo siobọno ọmọ na ha họ, fikinọ mai ọsẹgboni ọmọ na Jihova ọ kẹ owha-iruo ẹyọrọ riẹ.” Nọ Carin ọ wariẹ dihọ, ọzae riẹ nọ ọ rrọ ukoko ho ọ tẹ ta nọ ọ kpare eva na. Emamọ owọ nọ ọ jẹ evaọ oke ọsosuọ na o bọ ẹrọwọ riẹ ga, fikiere ọ tẹ dadamu oreva Ọghẹnẹ evaọ ẹme nana. Enẹna eva e be were iẹe avọ ọzae riẹ gbe emọ rai inọ a rrọ kugbe. O hae jọnọ Carin ọ rehọ ọmọ riẹ jọ hayo emọ ivẹ na kẹ omọfa yọrọ, oware ofa o hai ti noi ze.

15, 16. Ẹvẹ a rọ yọrọ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Vicky? (b) Kọ fikieme ọyomariẹ ọ gbẹ rọwo rọ ọmọtẹ riẹ kẹ omọfa yọrọ họ?

¹⁵ Oniọvo jọ nọ a re se Vicky ọ ta nọ: “Evaọ etoke ikpe jọ, oni-ode mẹ ọ jẹ yọrọ omẹ yọ ọsẹgboni mẹ a be yọrọ oniọvo ọmaha mẹ. Nọ mẹ wariẹ mu ọsẹgboni mẹ họ ẹria-kugbe, oma o jomẹ wọhọ ọrara evaọ usu rai. Oniọvo mẹ ọ jẹ hẹ sae ta eva kẹ ai, gbalọ ae je lele ai ru sasasa. Rekọ o jọ ere kẹ omẹ hẹ, yọ okenọ mẹ tubẹ kpako no dede mẹ jẹ sai gine dhesẹ uyoyou nọ u no eva ze kẹ ai hi. Mẹ avọ oniọvo mẹ ma kẹ ọsẹgboni mai imuẹro nọ ma te rẹrote ai nọ a tẹ who no. Me ti gine ru onana fikinọ o rrọ owha-iruo mẹ, rekọ uyoyou o te mae wọ oniọvo mẹ ru ere.”

¹⁶ Vicky ọ ta re nọ: “Obọnana oni mẹ ọ gwọlọ nọ mẹ rehọ ọmọtẹ mẹ kẹe yọrọ wọhọ epanọ ọ rehọ omẹ kẹ oni riẹ yọrọ na. Rekọ mẹ rọ areghẹ se kẹe. Mẹ avọ ọzae mẹ ma gwọlọ yọrọ ọmọ mai fihọ edhere Jihova. Yọ mẹ gwọlọ nọ oware ovo o raha usu mẹ kugbe ọmọtẹ mẹ evaọ obaro ho.” Vicky ọ ruẹ nọ uzuazọ uyero nọ o rẹ kẹ erere họ, oreva Jihova nọ ohwo ọ rẹ rọ karo viukpọ oreva ahwo uviuwou riẹ hayo ilale efe. Jesu ọ ta vevẹ nọ: ‘Ohwo ọvo ọ sai ru iruo kẹ ilori ivẹ hẹ,’ Ọghẹnẹ gbe Efe.—Mat. 6:24; Ọny. 23:2.

17, 18. (a) Uvẹ ẹsalọ vẹ Ileleikristi a wo ẹsikpobi? (b) Enọ vẹ ma te kiyo rai evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁷ Jihova, Ọsẹ obọ odhiwu mai ọ ta nọ o re fi obọ họ kẹ omai wo eware nọ e ginẹ roja kẹ omai otẹrọnọ ma rehọ Uvie gbe ẹrẹreokie riẹ karo, yọ ẹme riẹ ọ rẹ vrẹ hẹ. (Mat. 6:33) Onana u dhesẹ nọ ẹsikpobi Ileleikristi uzẹme a wo uvẹ nọ a rẹ rọ salọ oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ. Jihova ọ yeyaa nọ o ti rovie uvẹ fihọ nọ whọ sai ro fi ebẹbẹ kpobi kparobọ ababọ uzi riẹ nọ whọ rẹ raha. (Se 1 Ahwo Kọrint 10:13.) Ma tẹ ‘hẹrẹ Jihova avọ odiri,’ je “fievahọ iẹ” ẹkwoma ẹlẹ nọ ma rẹ lẹ sei re ọ kẹ omai areghẹ gbe ọkpọvio, je bi koko izi riẹ, ‘o ti ru ẹgwọlọ mai gba kẹ omai.’ (Ol. 37:5, 7) Ọ te ghale omai kẹ oma nọ ma be dawo re ma gọ ọyọvo nọ ọ rrọ Olori mai na. Ma tẹ rọ oreva riẹ karo, o ti ru oware kpobi nọ ma fi obọ họ “viharo” kẹ omai.—Rri Emuhọ 39:3.

¹⁸ Ebẹbẹ e tẹ romavia fikinọ ahwo uviuwou a rrọ kugbe he, ẹvẹ a sai ro ku ae họ? Eware jọ vẹ ma rẹ sai ru nọ u re fi obọ họ kẹ omai rẹrote uviuwou mai ababọ ukane nọ ma re kpohọ siọ ae ba? Kọ ẹvẹ ma sae rọ tuduhọ amọfa awọ re a salọ onọ u fo evaọ ẹme nana? Ma te kiyọ enọ nana evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na.