1, 2. (a) Oriruo vẹ o dhesẹ epanọ u wuzou te re ma rọ areghẹ nọ ohwo enọ nọ i fo? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Fikieme u gbe ro fo ho re ma dhozọ izoẹme jọ inọ e ga hrọ?

EVAỌ ikpe jọ nọ i kpemu, oniọvo-ọmọtẹ mai jọ ọ jẹ ta ẹme kugbe ọzae riẹ nọ ọ rrọ ukoko na ha kpahe uwuhrẹ Ebaibol jọ. Ọzae na ọ jọ ohwo ichọche Kristẹndọm jọ. Nọ a be ta ẹme na, ọzae na ọ tẹ ta nọ ọ rọwo uwuhrẹ Esanerọvo na. Nọ oniọvo-ọmọtẹ na ọ ruẹ nọ o wọhọ nọ ọzae riẹ ọ nwani wo otoriẹ uwuhrẹ yena vevẹ hẹ, ọ tẹ rọ areghẹ nọe nọ, “Kọ whọ rọwo nọ Ọghẹnẹ yọ Ọghẹnẹ, Jesu yọ Ọghẹnẹ, ẹzi ọfuafo na yọ Ọghẹnẹ; yọ a rrọ Eghẹnẹ esa ha rekọ Ọghẹnẹ ọvo?” Oware na u gbe ọzae na unu, ọ tẹ ta nọ, “Mẹ rọwo oyena ha.” Onana o tẹ whae ze nọ a rọ ta ẹme ziezi kpahe oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ uzẹme na ọ ginẹ rrọ.

² Oware yena nọ o via na u dhesẹ epanọ u wuzou te re a rọ areghẹ nọ ahwo enọ nọ i fo. U te je wuhrẹ omai nọ u du fo nọ ma dhozọ izoẹme jọ họ inọ e ga hrọ, izoẹme wọhọ Esanerọvo, erae ehẹle, hayo sọ Ọmemama jọ ọ rrọ. Ma tẹ rẹroso Jihova gbe eware nọ o bi wuhrẹ omai, ma rẹ sae kẹ emamọ iyo nọ i re duobọte ahwo udu. (Kọl. 4:6) Joma ta kpahe oware  nọ iwhowho-uvie nọ i wo onaa ziezi a re ru nọ a tẹ be ta kpahe oghẹrẹ izoẹme itieye na. Ma te ta kpahe epanọ (1) whọ sae rọ nọ enọ nọ i re ru ohwo na ta oware nọ o riẹe eva, (2) whọ sai ro ru oria Ikereakere nọ who se vẹ, gbe (3) epanọ whọ sae rọ rehọ etadhesẹ ru ẹme na vẹ kẹ ohwo na.

3, 4. Fikieme u ro wuzou re ma nọ enọ nọ i re fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ o rrọ ahwo eva? Kẹ oriruo.

³ Enọ i re fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ ohwo ọ rọwo. Fikieme oyena u ro wuzou? Obe Itẹ 18:13 o ta nọ, “ọnọ o ri yo ẹme he ọ vẹ kẹ uyo, yọ ugheghẹ gbe omovuọ obọ riẹ.” Taure ma te ti mu ẹme họ kugbe ohwo kpahe uwuhrẹ Ebaibol jọ, u fo nọ ma rẹ kake riẹ oware nọ ohwo na ọ ginẹ rọwo. O gbẹ rrọ ere he, ma vẹ te raha oke kufiẹ be vravro kpahe oware nọ ohwo na ọ tubẹ rọwo ho.—1 Kọr. 9:26.

⁴ Dae rehọ iẹe nọ whọ be ta ẹme kugbe ohwo jọ kpahe erae ehẹle. Orọnikọ ohwo kpobi ọ rọwo nọ ehẹle yọ oria jọ dẹẹ nọ a te jọ rehọ erae lahiẹ ahwo ho. Rọkẹ ahwo buobu, ehẹle yọ uzuazọ nọ ohwo ọ rẹ jọ ababọ usu nọ o re wo kugbe Ọghẹnẹ. Fikiere whọ sae nọ ohwo na nọ: “Oware nọ ahwo a rọwo kpahe ehẹle u wo ohẹriẹ no ohwohwo gaga, ovẹ whọ rọwo?” Nọ ohwo na ọ tẹ kuyo no, ẹsiẹe whọ te sae riẹ oghẹrẹ nọ who re ro fiobọhọ kẹe wo otoriẹ oware nọ Ebaibol ọ ta.

5. Ẹvẹ enọ e sai ro fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ u ru ohwo wo orọwọ nọ o wo na?

⁵ Enọ nọ ma rẹ rọ areghẹ nọ i re fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ o soriẹ nọ ohwo o ro wo oghẹrẹ orọwọ nọ o wo na. Wọhọ oriruo, ma rehọ iẹe nọ ma jọ usiuwoma nyaku ohwo nọ ọ ta nọ ọ rọwo Ọghẹnẹ hẹ. Ẹsejọhọ ma sae nwani roro nọ iwuhrẹ ahwo-akpọ wọhọ orọ uzuazọ-umurọ u ru ohwo na wo orọwọ yena. (Ol. 10:4) Rekọ uye ogaga nọ otujọ ọ be ruẹ họ oware nọ u bi ru ae ta nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ. A rẹ rọwo ho inọ Ọghẹnẹ oyoyou jọ ọ rrọ oria jọ yọ a be ruẹ uye utioye. Fikiere, ohwo jọ ọ tẹ ta nọ ọ rọwo Ọghẹnẹ hẹ, ma sae nọe nọ, “Ere whọ rọwo n’otọ avọ otọ ze?” Ohwo na ọ tẹ ta nọ ijo, ma sae nọe sọ oware jọ o soriẹ nọ ọ be rọ vro nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ. Uyo nọ ọ te kẹ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oghẹrẹ nọ ma re ro wuhrẹ iẹe oware nọ Ebaibol ọ ta.—Se Itẹ 20:5.

6. Eme u fo nọ ma ru nọ ma tẹ nọ onọ no?

⁶ Ma tẹ nọ ohwo onọ no, o gwọlọ nọ ma rẹ romatotọ gaviezọ kẹ uyo riẹ je ru ei riẹ nọ ma wo ọdawẹ kẹe. Wọhọ oriruo, ohwo ọ sae ta kẹ omai nọ oware okpẹtu jọ nọ o via kẹe u ru nọ ọ gbẹ rọ rọwo ho inọ Ọghẹnẹ oyoyou jọ ọ rrọ nọ ọ ma eware. Taure ma te ti dhesẹ kẹe nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ, u fo nọ ma kaki ru ei riẹ nọ oware nọ o via kẹe na o da omai, gbe nọ o thọ họ re ma nọ inọ, ‘fikieme ma be rọ ruẹ uye?’ (Hab. 1:2, 3) Ma tẹ rọ edhere oyoyou lele iei ta ẹme avọ odiri, ẹsejọhọ ọ te gwọlọ gbe wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ. *

7. Re ma sai ru ahwo rọwo uzẹme na evaọ usiuwoma ota, eme o gwọlọ?

⁷ Joma ta kpahe epanọ ma sai ro ru oria Ikereakere nọ ma se vẹ. Ebaibol na họ uzedhe okwakwa nọ ma be rọ ta usiuwoma na. U re ru omai “gba kiete, . . . jẹ thomavẹre kẹ iruo iwoma i ruo  kpobi.” (2 Tim. 3:16, 17) Orọnikọ epanọ ma se Ikereakere bu te u re ru ahwo rọwo uzẹme na ha, rekọ oghẹrẹ nọ ma ru oria nọ ma se vẹ te. (Se Iruẹru 17:2, 3.) Roro kpahe iriruo esa nọ ma be te ta kpahe na.

8, 9. (a) Onaa vẹ jọ ma sae rọ ta ẹme kugbe ohwo nọ ọ rọwo nọ Jesu avọ Ọghẹnẹ ẹrẹrẹ? (b) Onaa uwoma ofa vẹ who ro lele ahwo ta ẹme kpahe uzoẹme nana no?

⁸ Oriruo Ọsosuọ: Ma rehọ iẹe nọ ma nyaku ohwo jọ evaọ usiuwoma ota nọ ọ rọwo nọ Jesu avọ Ọghẹnẹ ẹrẹrẹ. Ikereakere vẹ ma sai ro lele iei ta ẹme? Ma sae ta kẹe nọ o se obe Jọn 6:38, oria nọ Jesu ọ jọ ta nọ: “Me no obọ odhiwu ze, ti ru orọ eva mẹ hẹ, rekọ orọ eva ọnọ o vi omẹ ze.” Nọ ma te se oria Ikereakere yena no, ma sae nọe nọ: “Orọnọ Jesu yọ Ọghẹnẹ, kọ ono o vi rie no obọ odhiwu ze? Ohwo nọ o kpehru vi ohwo o re vi ei uwou. Kọ who gbe roro nọ Ọnọ o vi rie ze na o kpehru vi ei?”

⁹ Ma sae je se obe Ahwo Filipai 2:9, oria nọ Pọl ọ jọ ta kpahe oware nọ Ọghẹnẹ o ru okenọ Jesu o whu jẹ kparoma kpohọ odhiwu no. Etẹe ọ ta nọ: “Ọghẹnẹ o je ru [Jesu] kpo-ehru gaga ọ jẹ kẹe odẹ nọ o ro vi edẹ kpobi.” Re oria ikere nana o sai vẹ kẹ ohwo na, ma sae nọe nọ: “Orọnọ Jesu avọ Ọghẹnẹ a jọ ẹrẹrẹ taure o te ti whu, Ọghẹnẹ o je ru ei kpehru uwhremu na, kọ oyena u gbe ru Jesu kpehru vi Ọghẹnẹ no? Kọ ohwo jọ ọ rẹ sai kpehru vi Ọghẹnẹ?” Ohwo nọ whọ be ta usiuwoma kẹ na o te wo adhẹẹ kẹ Ebaibol na jẹ ginẹ gwọlọ riẹ uzẹme na, oruvẹ nana o ti ru ei gwọlọ ru ekiakiẹ efa kpahe ẹme na.—Iruẹru 17:11.

10. (a) Ẹvẹ ma sae rọ ta ẹme kugbe ohwo nọ ọ rọwo uwuhrẹ erae ehẹle? (b) Onaa uwoma vẹ who ro lele ohwo ta ẹme kpahe erae ehẹle no?

¹⁰ Oriruo Avivẹ: Ma rehọ iẹe nọ ọgba-egagọ jọ ọ rọwo nọ Ọghẹnẹ ọ te siọ ahwo ba ẹlahiẹ hẹ evaọ erae ehẹle. O sae jọnọ o wo orọwọ nana fikinọ ọ gwọlọ nọ irumuomu a rẹ rehọ osa eyoma rai. Ẹvẹ ma sai ro lele ohwo otiọnana ta ẹme? Orọ ọsosuọ, ma sae kẹe imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ te kẹ irumuomu uye. (2 Tẹs. 1:9) Kẹsena ma sae vuẹe nọ o se obe Emuhọ 2:16, 17 nọ u dhesẹ nọ uwhu họ osohwa uzioraha. Ma sai dhesẹ kẹe nọ uzioraha Adamu u ru nọ ahwo-akpọ kpobi a rọ rrọ erahaizi. (Rom 5:12) Rekọ ma sae ta kẹe nọ Ọghẹnẹ ọ jọ uvumọ oria Ebaibol na ta nọ ọ te lahiẹ ahwo evaọ erae ehẹle he. Ma sae nọ ohwo na nọ, “Orọnọ Ọghẹnẹ ọ riẹ nọ ọ te lahiẹ Adamu avọ Ivi evaọ erae ehẹle bẹdẹ bẹdẹ, kọ o gbẹ hai  woma re ọ vẹvẹ ai unu kpahe onana? Kẹsena ma ve se obe Emuhọ 3:19, oria nọ Ọghẹnẹ ọ jọ ta kpahe oware nọ o be te via kẹ Adamu avọ Ivi fiki uzioraha rai, rekọ ọ ta ẹme ọvo kpahe erae ehẹle he. Ukpoye, ọ vuẹ Adamu nọ ẹkpẹ o ti zihe kpohọ. Ma sae nọ ohwo na nọ, “Kọ u woma re ọ ta kẹ Adamu nọ ẹkpẹ o ti zihe kpohọ, kpakiyọ ọ te lahiẹe evaọ erae ehẹle?” Ọ tẹ rrọ ohwo nọ ọ ginẹ gwọlọ riẹ uzẹme na, enọ itienana e rẹ lẹliẹe roro didi kpahe ẹme na.

11. (a) Onaa jọ vẹ ma sae rọ ta ẹme kugbe ohwo nọ ọ rọwo nọ ahwo owoma kpobi a ti kpohọ odhiwu? (b) Onaa uwoma vẹ whọ rọ ta ẹme kugbe ohwo nọ ọ rọwo nọ ahwo owoma kpobi a ti kpohọ odhiwu no?

¹¹ Oriruo Avesa: Ma rehọ iẹe nọ ma nyaku ohwo nọ ọ rọwo nọ ahwo owoma kpobi a ti kpohọ odhiwu. Orọwọ utioye na o rẹ sai ru ohwo na fotọ eria sa-sa Ebaibol na thọthọ. Wọhọ oriruo, dae rehọ iẹe nọ who se obe Eviavia 21:4 kugbe ohwo na. (Sei.) Ohwo na ọ sai roro nọ obọ odhiwu ahwo a te jọ reawere eghale nọ a fodẹ evaọ etẹe na. Onaa vẹ ma sai ro lele iei ta ẹme? Ukpenọ ma se eria ikere efa, ma sai ru ẹme na vẹ kẹe evaọ onọ ma se na. Etẹe na ọ ta nọ “uwhu o gbẹte jọ ofa ha.” Ma sae nọe nọ, ‘A tẹ ta nọ oware o gbẹ te jọ ofa ha, koyehọ o jariẹ vẹre?’ Ẹsejọhọ, o ti yo nọ Ee. Kẹsena whọ sae ta kẹe nọ notọ avọ otọ ze uwhu o rrọ obọ odhiwu hu, obọ otọakpọ obonẹ ahwo a be jọ whu. Fikiere, obe Eviavia 21:4 na o be ta kpahe eghale nọ ahwo a te reawere rai evaọ obọ otọakpọ obonẹ.—Ol. 37:29.

12. Fikieme Jesu ọ jẹ rọ rehọ etadhesẹ wuhrẹ ahwo?

¹² U te no enọ nọ Jesu ọ jẹ nọ no, ọ jẹ hae rọ etadhesẹ ru ẹme vẹ re. (Se Matiu 13:34, 35.) Etadhesẹ i je fiobọhọ kẹ Jesu riẹ sọ ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe na a ginẹ gwọlọ gọ Ọghẹnẹ. (Mat. 13:10-15) U te no ere no, i je ru iwuhrẹ Jesu si ahwo urru, yọ i je ru ahwo kareghẹhọ iwuhrẹ na. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ etadhesẹ wuhrẹ ahwo evaọ usiuwoma ota?

13. Oriruo vẹ ma rẹ sae kẹ ro dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o kpehru vi Jesu?

¹³ Etadhesẹ nọ ahwo a rẹ sai wo otoriẹ rai lọlọhọ e mai woma. Wọhọ oriruo, ma tẹ gwọlọ dhesẹ kẹ ohwo nọ Ọghẹnẹ o kpehru vi Jesu, ma sai ta kẹ ohwo na nọ Ọghẹnẹ o se Jesu Ọmọ riẹ, yọ Jesu o se Ọghẹnẹ Ọsẹ riẹ. (Luk 3:21, 22; Jọn 14:28) Kẹsena ma sae nọ ohwo na nọ: “Amono whọ rẹ sae ta nọ a rrọ ẹrẹrẹ evaọ uviuwou?” Ẹsejọhọ ohwo na ọ te ta nọ emọ ivẹ jọ, hayo ijime dede. Ma sae vuẹe nọ ọ ta gba. Kẹsena ma vẹ nọe nọ: “Otẹrọnọ mẹ avọ owhẹ ma rẹ sae nwani roro ku oriruo otiọna lọlọhọ ro dhesẹ imava nọ e rrọ ẹrẹrẹ, kọ Jesu nọ ọ rrọ Owuhrẹ Ologbo na ọ gbẹ hae rọ oghẹrẹ ovona dhesẹ nọ ọyomariẹ avọ Ọghẹnẹ ẹrẹrẹ? O ru ere he, ukpoye o se Ọghẹnẹ Ọsẹ riẹ. Jesu ọ tẹ rọ enẹ dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kpako vi ei je wo udu-esuo vi ọyomariẹ.”

14. Ọtadhesẹ vẹ ma sai ro ru ẹme na vẹ kẹ ahwo inọ u dhesẹ areghẹ hẹ re Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Setan nọ ọ lahiẹ ahwo evaọ erae ehẹle?

¹⁴ Roro kpahe oriruo ọfa jọ. Ahwo jọ a rọwo nọ Setan họ ọnọ ọ be te lahiẹ ahwo omuomu evaọ erae ehẹle. Whọ rẹ sae kẹ ọtadhesẹ nọ u re fiobọhọ kẹ ọyewọ ruẹ nọ u dhesẹ areghẹ hẹ re Ọghẹnẹ ọ ta kẹ ẹdhọ nọ ọ lahiẹ ahwo evaọ erae ehẹle. Ma sae nọe nọ: “Otẹrọnọ ọmọ ra yọ ọgbuthu nọ o bi ru eware iyoma buobu, eme who ti ru?” Ọ sae ta nọ ọ rẹ daoma epanọ ọ rẹ kpọ ọmọ na vi. Ẹsejọhọ ọ te daoma n’oke t’oke epanọ ọ rẹ rọ whaha ọmọ na oware uyoma uruo. (Itẹ 22:15) O tẹ rrọ ere, ma  sae nọe re ọ vuẹ omai oware nọ o re ru nọ ọmọ na o gbe nwene ghele he. Esẹgbini buobu a te ta nọ a rẹ kẹ ọmọ otiọye na uye. Kẹsena ma vẹ nọe nọ: “Kọ whọ tẹ ruẹ nọ kpakọ ekpehre ohwo jọ o bi su ọmọ ra thọ na?” Ababọ avro, eva ohwo yena e te dha ọyewọ na. Re ọtadhesẹ na ọ sai ru ẹme na vẹ kẹ ohwo na, whọ sae nọe nọ: “Nọ whọ riẹ nọ ekpehre ohwo jọ o bi su ọmọ ra thọ na, kọ whọ te ta kẹ ohwo yena ọvona inọ o fiobọhọ k’owhẹ kẹ ọmọ ra na uye?” Ọyewọ na ọ te kuyo nọ ijo. Ere ọvona, Ọghẹnẹ ọ rẹ sae ta kẹ Setan inọ o fiobọhọ kẹ ọyomariẹ lahiẹ ahwo nọ Setan ọvona o su ru eware iyoma ha.

15, 16. (a) Fikieme ma gbe ro rẹro ho inọ ohwo kpobi nọ ma ta usiuwoma kẹ ọ te jẹ uzẹme na rehọ? (b) Kọ o gwọlọ nọ ma re wo okẹ ẹmeọta taure ma tẹ sai wuhrẹ ahwo ziezi? Ru ei vẹ. (Rri ẹkpẹti na re, “ Oware jọ nọ U re Fiobọhọ Kẹ Omai Kẹ Ahwo Uyo.”)

¹⁵ Ma riẹ nọ orọnikọ ohwo kpobi nọ ma ta usiuwoma Uvie na kẹ ọ te jẹe rehọ họ. (Mat. 10:11-14) Yọ o rẹ sae via ere nọ ma tẹ make nọ enọ nọ i fo, ru eria Ikereakere vẹ, jẹ rọ emamọ etadhesẹ wuhrẹ ahwo dede. Makọ Jesu, orọnikọ ahwo kpobi a jẹ iwuhrẹ riẹ rehọ họ, dede nọ ọye họ Owuhrẹ nọ ọ mae rro nọ ọ rria akpọ na no.—Jọn 6:66; 7:45-48.

¹⁶ Evaọ abọdekọ riẹ, ma tẹ maki roro nọ ma wo okẹ ẹmeọta ha, ma rẹ sae ta usiuwoma na evaọ oghẹrẹ nọ u re ro duobọte ahwo udu ghele. (Se Iruẹru 4:13.) Ebaibol na ọ kẹ imuẹro inọ otu nọ “a ro mu kẹ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ” a te jẹ usiuwoma Uvie na rehọ. (Iruẹru 13:48) Fikiere, joma daoma wo eriwo owowa ẹsikpobi kpahe omamai gbe ahwo nọ ma gwọlọ fiobọhọ kẹ yo ovuẹ Uvie na. Ajọ ma hae rọ eware nọ Jihova o bi wuhrẹ omai ru iruo ziezi, avọ evaifihọ inọ o te kẹ omai avọ ahwo nọ a be gaviezọ kẹ omai erere. (1 Tim. 4:16) Jihova ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ epanọ ma rẹ ‘kpahe kẹ ahwo.’ Ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na ta kpahe edhere jọ nọ ma sai ro fiobọhọ kẹ ahwo ziezi evaọ usiuwoma ota na, oyehọ Obọdẹ Uzi Uruemu na nọ ma re koko.