1, 2. (a) Uzi vẹ Jesu ọ ta nọ oye họ orọ avivẹ nọ o mae rro? (b) Enọ vẹ ma te ta kpahe?

OHWO Farisi jọ nọ ọ jẹ gwọlọ dawo Jesu ọ nọ riẹ nọ: “Owuhrẹ, ujaje ovẹ o mae ro eva izi na?” Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, Jesu ọ kẹ riẹ uyo nọ, “ujaje ulogbo gbe o nọ o rọ aro” họ: “Whọ rẹ rehọ eva ra kpobi, gbe ẹzi ra kpobi, gbe iroro ra kpobi, you Ọnowo na Ọghẹnẹ ra.” O te fibae nọ: “O rọ avivẹ o wọhiẹ e re nọ, You omọfa epanọ who you oma ra.”—Mat. 22:34-39.

² Jesu ọ ta nọ ma re you ọrivẹ mai epanọ ma you omamai. Fikiere u fo nọ ma nọ omamai nọ: Ono họ ọrivẹ mai? Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ uyoyou kẹ ọrivẹ mai?

3, 4. (a) Ọtadhesẹ vẹ Jesu ọ kẹ rọ kuyo onọ na, ‘Ono họ ọrivẹ mẹ’? (b) Ẹvẹ ohwo Sameria na o ro fiobọhọ kẹ ọzae nọ igbulegbu a mi igho je kpe kiọkọ ẹwẹ na? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

³ Ma sai roro nọ ohwo nọ ọ be rria kẹle omai nọ o re fiobọhọ kẹ omai ẹsejọ họ ọrivẹ mai. (Itẹ 27:10) Rekọ roro kpahe ẹme nọ Jesu ọ ta okenọ ohwo jọ ọ nọe nọ: ‘Ono họ ọrivẹ mẹ?’ Jesu ọ rehọ ọtadhesẹ ohwo Sameria na rọ kẹe uyo.  (Se Luk 10:29-37.) Ma sai rẹro nọ ozerẹ Izrẹl hayo ohwo Livai ọ tẹ nyaku ohwo nọ igbulegbu a mi igho je kpe kiọkọ ẹwẹ, a ti fiobọhọ kẹe wọhọ epanọ u fo nọ emamọ ọrivẹ o re ru. Rekọ a nya riẹ vrẹ ababọ obọ nọ a fihọ kẹe. Ukuhọ riẹ kọ ohwo Sameria o fiobọhọ kẹ ohwo na. Ahwo Sameria a jẹ hai koko Uzi Mosis na, rekọ ahwo Sameria avọ ahwo Ju a rẹ rọgba ha.—Jọn 4:9.

⁴ Ohwo Sameria na o te ku ewhri gbe udi họ emela ọzae na re e kaki kpo. Isele ivẹ nọ ohwo Sameria na o fihotọ kẹ ahwo na nọ a rọ rẹrote ọzae na i te osa edivẹ oruiruo. (Mat. 20:2) Obọnana, ma sae ruẹ ohwo nọ o dhesẹ via nọ ọyomariẹ ginọ ọrivẹ kẹ ọzae nọ ọ nwoma na. Ọtadhesẹ Jesu na o wuhrẹ omai inọ u fo re ma wo ohrọ gbe uyoyou kẹ erivẹ mai.

5. Ẹvẹ idibo Jihova a ro dhesẹ uyoyou ọrivẹ evaọ okenọ okpẹtu jọ ọ romavia kẹle na?

⁵ O rrọ bẹbẹ re a ruẹ ohwo nọ o wo ohrọ wọhọ ohwo Sameria na nẹnẹ, maero kọ evaọ “edẹ urere” nana nọ ahwo buobu a jọ rrọ eva gaga, avọ ofu ọkpoo, yọ a rẹ gwọlọ ru oware uwoma ha na. (2 Tim. 3:1-3) Wọhọ oriruo, eware e rẹ jọ gaga nọ okpẹtu nọ ohwo ọ r’obọ so ho ọ tẹ romavia. Roro kpahe oware nọ o via nọ ofou-ọwhibo jọ nọ a se Hurricane Sandy ọ wha ọraha ziọ ẹwho New York evaọ abọ ekuhọ Akpe 2012. Evaọ ofẹ jọ nọ ofou na ọ jọ raha eware gaga, ahwo na a jọ iyiyẹ fiki ikpẹ gbe eware itieye efa nọ e jariẹ hẹ. Iji e tẹ jẹ rọ uvẹ yena tho eware ahwo nana nọ uye o rrọ oma no vẹre na. Rekọ Isẹri Jihova a ru ọruẹrẹfihotọ nọ a je ro fiobọhọ kẹ ohwohwo gbe amọfa. Isẹri Jihova a be hai ru eware itiena fiki uyoyou nọ a wo kẹ erivẹ. Idhere efa jọ vẹ ohwo ọ sai ro dhesẹ uyoyou kẹ ọrivẹ?

6. Ẹvẹ usiuwoma ota mai u ro wobọ kugbe ẹme uyoyou kẹ ọrivẹ?

⁶ Rọ ẹme Ọghẹnẹ fiobọhọ kẹ ahwo. Ma rẹ daoma rọ Ẹme Ọghẹnẹ fiobọhọ kẹ amọfa wo “ẹruore,” rọ ere kẹ ae omosasọ. (Rom 15:4) Avro ọ riẹ hẹ, nọ ma be hae vuẹ amọfa kpahe iwuhrẹ uzẹme Ebaibol na, yọ uyoyou ọrivẹ ma bi dhesẹ na. (Mat. 24:14) Uvẹ-ọghọ ulogbo ma wo nọ ma bi ro whowho ovuẹ Uvie “Ọghẹnẹ ẹruore” na kẹ amọfa.—Rom 15:13.

7. Eme họ Obọdẹ Uzi Uruemu na, kọ ẹvẹ Ọghẹnẹ ọ be rọ ghale omai fikinọ ma bi koko iei?

⁷ Koko Obọdẹ Uzi Uruemu na. Jesu o juzi nana okenọ ọ jẹ kẹ Ovuẹ obọ Ugbehru riẹ, ọ ta nọ: “Koware koware nọ wha guọlọ nọ ahwo a ru kẹ owhai, wha ru i tieye kẹ ai re; keme ona họ uzi gbe eruẹaro na.” (Mat. 7:12) Ma te yerikugbe amọfa wọhọ epanọ Jesu ọ ta na, kiyọ ma bi ru lele “uzi” na (koyehọ eware nọ e rrọ obe Emuhọ rite Iziewariẹ) gbe “eruẹaro na” (koyehọ eware nọ e rrọ ebe eruẹaruẹ nọ e rrọ Ikereakere Ahwo Hibru na). Eware nọ a kere fihọ ebe Ebaibol yena i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ ghale ahwo nọ a wo uyoyou kẹ amọfa. Wọhọ oriruo, Ọghẹnẹ ọ rọ ẹkwoma Aizaya ọruẹaro na ta nọ: “Wha yọrọ uzẹme, re wha ru oware ukiẹrẹe . . . Oghale u te ohwo nọ o ru onana.” (Aiz. 56:1, 2) Ọghẹnẹ ọ be ginẹ ghale omai fikinọ ma you erivẹ mai je bi lele ai yeri evaọ edhere okiẹrẹe.

8. Fikieme u je fo re ma you ewegrẹ mai, kọ eme ọ rẹ sae via nọ ma te ru ere?

⁸ You ewegrẹ ra. Jesu ọ ta nọ: “Wha yo nọ a ta nọ, ‘Who re you omọfa, who mukpahe ọwegrẹ ra.’ Rekọ mẹ ta kẹ owhai, you ewegrẹ rai lẹ kẹ enọ e be  kẹ owhai uye. Re wha te jọ emezae Ọsẹ rai nọ ọ rọ obọ odhiwu.” (Mat. 5:43-45) Pọl ukọ na ọ ta ọkpọ eme evona, inọ: “Ohọwo u te bi kpe ọwegrẹ ra, whọ kuẹe; otẹrọnọ uruame u bi kpei, kẹe ame da.” (Rom 12:20; Itẹ 25:21) Uzi nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹkwoma Mosis kẹ orẹwho Izrẹl na o ta nọ ohwo ọ tẹ ruẹ arao ọwegrẹ riẹ nọ owha o nyẹ nyaotọ, ọ rẹ kpare iẹe. (Ọny. 23:5) Nọ a tẹ be hai yerikugbe oghẹrẹ utioye, o rẹ sai ru nọ ewegrẹ a re ro zihe ruọ egbẹnyusu ekpekpe. Fikinọ mai Ileleikristi ma wo uyoyou kẹ amọfa, u ru nọ udu ewegrẹ mai buobu o rọ lọhọ no. Ma te wo uyoyou kẹ ewegrẹ mai, makọ otu nọ ọ be wọso omai gaga dede, eva e rẹ were omai nọ ma te yo nọ a kurẹriẹ ziọ egagọ uzẹme uwhremu na.

9. Eme Jesu ọ ta kpahe usu oruẹrẹhọ kugbe ibe Ileleikristi?

⁹ “Wha rọ eva udhedhẹ gbe ọrẹri lele ahwo kpobi ria.” (Hib. 12:14) Onana o kẹre te ibe Ileleikristi mai keme Jesu ọ ta nọ: “Whọ tẹ be kẹ okẹ ra evaọ aruẹri, etẹe who je roro nọ whẹ avọ omoni ra wha wo ẹme, siọ okẹ ra ba obọ aruẹri na tao, nyavrẹ, kake ruẹrẹ omoni ra họ, kẹsena whọ tẹ nyatha te kẹ okẹ ra.” (Mat. 5:23, 24) Ọghẹnẹ ọ rẹ ghale omai nọ ma te you inievo mai, jẹ be hae ruẹrẹ usu mai họ kugbe ae ababọ oke oraha nọ ẹwhọ jọ ọ tẹ rrọ udevie mai.

10. Fikieme u gbe ro fo re ma fo amọfa ha?

¹⁰ Whọ gwọlọ iruthọ amọfa ha. Jesu ọ ta nọ: “Wha gu ahwo ho, re a se owhai ba eguo. Keme oziẹ nọ owha ro bru a je ro bru owhai re, jegbe owawọ nọ wha rehọ wawe oye a jẹ rọ wawe kẹ owhai re. Fikieme who je bi riwi orara nọ o rọ ẹro omoni ra, yọ who bi roro ubro nọ o rọ ẹro ra ha? Hayo ẹvẹ whọ rẹ ta kẹ omoni ra nọ, ‘Ru re me si orara no ẹro ra’, yọ ubro na o rọ ẹro ra? Whẹ ọviẹwẹ, kaki si ubro na no ẹro ra, kẹsena whọ tẹ ruẹ ude vevẹ si orara no ẹro omoni ra.” (Mat. 7:1-5) Jesu ọ rọ ẹme nana vuẹ omai vevẹ nọ, u fo re ma fo amọfa ha fiki omoware nọ o thọ rae obọ, kpakiyọ oware nọ ma be rọ fiki riẹ fo amọfa na o da omai oma fia.

11, 12. Edhere obọdẹ vẹ ma re ro dhesẹ nọ ma you erivẹ mai?

¹¹ U fo nọ ma re dhesẹ uyoyou kẹ erivẹ mai evaọ obọdẹ edhere. Wọhọ Jesu, ma rẹ ta usiuwoma Uvie na kẹ ahwo. (Luk 8:1) Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ a “wuhrẹ ahwo erẹwho kpobi” re a zihe ruọ ilele riẹ. (Mat. 28:19, 20) Ma tẹ be hai ru ẹkẹ abọ mai evaọ iruo nana, yọ ma bi fiobọhọ kẹ erivẹ mai no edhere ọraha nọ ọ rẹ kẹkẹe na ruọ edhere ọhwahwa nọ a rẹ nya kpohọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ na. (Mat. 7:13, 14) Avro ọ riẹ hẹ, Jihova ọ be ghale omodawọ mai.

¹² Wọhọ Jesu, ma bi fiobọhọ kẹ ahwo riẹ nọ u fo nọ a rẹ gọ Ọghẹnẹ evaọ edhere nọ ọ rẹ jẹ rehọ. (Mat. 5:3) Ma tẹ nyaku ahwo nọ a wo emamọ eva, ma rẹ romatotọ ta “usiuwoma Ọghẹnẹ” kẹ ae. (Rom 1:1) Ahwo nọ a jẹ ovuẹ Uvie na rehọ, Jesu Kristi o re fiobọhọ kẹ ae zihe bru Ọghẹnẹ ze. (2 Kọr. 5:18, 19) Fikiere, usiuwoma na nọ ma rẹ ta yọ obọdẹ edhere nọ ma re ro dhesẹ nọ ma you erivẹ mai.

13. Ẹvẹ who bi rri uvẹ nọ whọ rọ rrọ owhowho-uvie na?

¹³ Ma tẹ be hai zihe nyai wuhrẹ Ebaibol na kugbe erivẹ mai nọ ma ta usiuwoma kẹ, eva e rẹ were omai inọ ma bi fiobọhọ kẹ ae riẹ epanọ a re ro koko izi Ọghẹnẹ. Onana o rẹ sae whae ze nọ a re ro ru inwene evaọ uzuazọ rai. (1 Kọr. 6:9-11) O rẹ kẹ omai evawere gaga nọ ma tẹ ruẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o bi ro fiobọhọ kẹ ahwo kpobi nọ a wo eva ezi ru inwene evaọ uzuazọ je wo emamọ usu kugbei. (Iruẹru 13:48) Ibuobu rai nọ e jọ uweri vẹre a be wereva, yọ enọ awa-ọruọ uzuazọ ọ jọ oma a bi fievahọ Ọsẹ obọ odhiwu mai. Eva e rẹ were omai ẹsikpobi nọ ma tẹ be ruẹ ẹnyaharo ahwo nọ a kurẹriẹ ze obọ evaọ ukoko na. Kọ whọ gbẹ ruẹ nọ oghale o ginẹ rrọ re ma hae ta usiuwoma kẹ erivẹ mai jẹ rọ ere dhesẹ nọ ma you rai?

14. Fodẹ eware jọ nọ a ta kpahe uyoyou evaọ obe 1 Ahwo Kọrint 13:4-8.

¹⁴ Ma te bi ru lele oware nọ Pọl ọ ta kpahe uyoyou evaọ oghẹrẹ nọ ma re yerikugbe erivẹ mai, u re fiobọhọ whaha ebẹbẹ buobu, je ru omai wo evawere gbe eghale Ọghẹnẹ. (Se 1 Ahwo Kọrint 13:4-8.) Joma ta ẹme kpẹkpẹe kpahe oware nọ Pọl ọ ta kpahe uyoyou, re ma ruẹ epanọ ma sai ro fi ẹme riẹ họ iruo nọ ma te bi yerikugbe erivẹ mai.

15. (a) Fikieme u ro fo nọ ma wo odiri avọ ọriẹruo? (b) Fikieme u ro fo nọ ma whaha ihri-eriọ gbe omoya?

¹⁵ “Uyoyou u re wo odiri krẹkri, avọ ọriẹruo.” Wọhọ epanọ Jihova o wo uyoyou gbe odiri kẹ ahwo-akpọ nọ a gba ha na, ere o gwọlọ nọ ma re ru kẹ amọfa nọ a ru omai thọ re. “Uyoyou u wo ihrieriọ họ,” fikiere nọ ma te wo uvi uyoyou kẹ amọfa, ma rẹ re ae ihri fiki ekwakwa nọ a wo hayo uvẹ-iruo nọ a wo evaọ ukoko na ha. Yọ ma te wo uyoyou, ma rẹ ya-oma hayo dhesẹ omorro ho. “Omaoro ubro avọ eva eheri, nọ e rọ ukpẹ ohwo omuomu na, yọ uzioraha.”—Itẹ 21:4.

16, 17. Ẹvẹ ma sai ro ru lele ẹme nọ a ta kpahe uyoyou evaọ obe 1 Ahwo Kọrint 13:5, 6?

¹⁶ Uyoyou o rẹ lẹliẹ omai riẹ yerikugbe erivẹ mai. Ma re gu ọrue kẹ ae he, tho eware rai hi, hayo ru oware ofa nọ o wọso uzi Jihova ha. Uyoyou u re je ru nọ ma rẹ rọ gwọlọ ewoma amọfa re, orọnikọ ọrọ obọmai ọvo ho.—Fil. 2:4.

¹⁷ Ohwo nọ o wo uvi uyoyou ọ rẹ kaki muofu hu, yọ o re fi egrẹ họ eva ha,  wọhọ ẹsenọ o bi kere eware nọ a ru rie thọ fihotọ. (1 Tẹs. 5:15) Ma te fi egrẹ họ eva, o rẹ dha Ọghẹnẹ eva yọ o rẹ wọhọ ẹsenọ ma bi su epẹtiro fihọ erae nọ e be gwọlọ fu no, onọ o rẹ sae lẹliẹ erae na vo jẹ nwa omai gbe amọfa oma. (Izerẹ 19:18) Uyoyou u re ru omai ghọghọ kpahe oware nọ u kiete, rekọ u re ru omai “ghọghọ eva oware othọthọ họ,” o tẹ make rọnọ ohwo nọ o mukpahe omai ọ be ruẹ oghẹrẹ uye olahiẹ hayo okienyẹ jọ.—Se Itẹ 24:17, 18.

18. Eme ma wuhrẹ kpahe uyoyou evaọ 1 Ahwo Kọrint 13:7, 8?

¹⁸ Roro kpahe oware ofa nọ Pọl ọ ta kpahe uyoyou. Ọ ta nọ uyoyou “u re thiakọ eware kpobi.” Nọ ohwo nọ o ru omai thọ ọ tẹ lẹ omai nọ ma rọvrẹ riẹ, uyoyou o rẹ wọ omai rọvrẹ riẹ. Uyoyou o rẹ “rọwo eware kpobi” nọ e rrọ Ebaibol na, yọ u re ru omai wo edẹro kẹ iwuhrẹ Ọghẹnẹ nọ ma be reawere rai na. Uyoyou “u re rẹro eware kpobi” nọ Ebaibol ọ ta nọ e te via jẹ wọ omai vuẹ amọfa kpahe ẹruore mai. (1 Pita 3:15) Yọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ, ma rẹ lẹ je rẹro nọ u ti woma. Uyoyou “u re thiakọ eware kpobi,” o tẹ make rrọ eware nọ a ru omai thọ, ukpokpoma hayo edawọ efa sa-sa. U te no ere no, “uyoyou u re re he.” Ahwo nọ a romakpotọ kẹ Ọghẹnẹ a ti dhesẹ uyoyou bẹdẹ bẹdẹ.

19, 20. Ohrẹ Ebaibol vẹ u fo nọ o rẹ wọ omai you erivẹ mai ẹsikpobi?

¹⁹ Ma te bi ru lele ohrẹ Ebaibol na, u ti ru omai you erivẹ mai ẹsikpobi. Uyoyou utioye na u re ru omai dede oghẹrẹ ahwo kpobi rehọ, orọnikọ ahwo uyẹ mai ọvo ho. O gwọlọ nọ ma rẹ kareghẹhọ ẹme nọ Jesu ọ ta, inọ: “You omọfa epanọ who you oma ra.” (Mat. 22:39) Ọghẹnẹ avọ Jesu Kristi a gwọlọ nọ ma you erivẹ mai. Nọ ma gbẹ nwane riẹ oware nọ ma re ru hu nọ ma te wo ẹbẹbẹ jọ kugbe erivẹ mai, joma lẹ se Ọghẹnẹ re ọ rọ ẹzi ọfuafo riẹ kpọ omai. Ma te ru ere, ma ti wo eghale Jihova, yọ u ti je fiobọhọ kẹ omai ru oware nọ u fo.—Rom 8:26, 27.

²⁰ A se uzi nọ Ọghẹnẹ o jie inọ ma you ọrivẹ mai wọhọ epanọ ma you omamai na, ‘uzi ovie na.’ (Jem. 2:8) Nọ Pọl ukọ na ọ ta kpahe izi jọ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ ẹkwoma Mosis kẹ ahwo Izrẹl no, o fibae nọ: “Otẹrọnọ uzi ofa orọ: o rẹ kpẹkpẹe eva ẹme nana, nọ, ‘you omọfa epanọ who you oma ra.’ Uyoyou ure ru ọrivẹ riẹ uyoma ha; fikiere uyoyou họ orugba uzi na.” (Rom 13:8-10) Nọ o rrọ ere na, o gwọlọ nọ ma hai dhesẹ uyoyou kẹ erivẹ mai ẹsikpobi.

21, 22. Fikieme u ro fo nọ ma you Ọghẹnẹ gbe erivẹ mai?

²¹ Nọ ma bi roro didi kpahe oware nọ o soriẹ nọ ma je you erivẹ mai na, u fo nọ ma roro kpahe ẹme Jesu nọ ọ ta nọ Ọsẹ riẹ “o bi ru ọre riẹ vatha ehru ahwo oyoma gbe ahwo owoma, o te bi vi oso ze ehru enọ i kiẹrẹe gbe enọ i kiẹrẹe he.” (Mat. 5:43-45) U fo nọ ma re you erivẹ mai, te a maki kiẹrẹe hayo a kiẹrẹe he. Wọhọ epanọ ma ta no vẹre na, usiuwoma na nọ ma rẹ ta kẹ erivẹ mai yọ obọdẹ edhere jọ nọ ma re ro dhesẹ nọ ma you rai. A ti wo eghale buobu nọ a tẹ gaviezọ kẹ usiuwoma na je ru lele iei.

²² Ma wo ẹjiroro buobu nọ ma rẹ rọ fiki riẹ you Jihova no eva ze riẹriẹriẹ. Idhere buobu e riẹ nọ ma re ro dhesẹ nọ ma you erivẹ mai. Nọ ma te bi you Ọghẹnẹ gbe erivẹ mai, u re dhesẹ nọ ma wo ovuhumuo kẹ oware nọ Jesu ọ ta kpahe uyoyou nọ u wuzou gaga na. Maero na, u re ru eva were Jihova Ọsẹ obọ odhiwu mai.