1, 2. (a) Ono họ osẹri, kọ ẹvẹ ma sae rọ ta nọ egba iyẹrẹ-enẹ akpọ na a be riẹ ru hu? (b) Fikieme Jihova ọ gbẹ rọ rẹroso egba iyẹrẹ-enẹ akpọ na ha?

ONO họ osẹri? Obe-ofeme jọ o ta nọ: “Osẹri họ ohwo nọ oware o jọ iraro riẹ via, ọ tẹ jẹ ta epanọ o rọ via ẹrẹrẹ.” Wọhọ oriruo, evaọ ẹwho Pietermaritzburg obọ South Africa, u wo obe-usi jọ nọ a re se The Witness (Osẹri Na), onọ a muhọ ekere anwọ ikpe udhoree gbọ nọ i kpemu. Odẹ na u fo rie keme ẹjiroro nọ a bi ro kere obe-usi họ re o niyẹrẹ gbagba kpahe eware nọ e be via evaọ akpọ na. Ohwo nọ o mu ekere obe-usi yena họ ọ ya eyaa nọ, “uzẹme ọvo obe-usi na o te ta.”

² Dede na, egba iyẹrẹ-enẹ akpọ na a be ta uzẹme he evaọ eware nọ e mae wuzou. Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹkwoma Izikiẹl ọruẹaro na ta nọ: “Erẹwho na kpobi a vẹ te riẹ nọ mẹ họ ỌNOWO na.” (Izik. 39:7) Rekọ, orọnọ egba iyẹrẹ-enẹ akpọ na Jihova Osu nọ Ọ Mai Kpehru na ọ rẹroso ho. O wo Isẹri nọ e joma bu te ima eree (8,000,000) nọ e be ta usiuwoma kpahe iẹe kẹ ahwo erẹwho kpobi, kpahe eware nọ o ru kẹ ahwo-akpọ evaọ oke nọ u kpemu, enọ o bi ru enẹna, gbe enọ ọ ya eyaa nọ o ti ru evaọ obaro. Ma tẹ rehọ iruo nana karo evaọ uzuazọ mai, kiyọ ma bi gine ru lele odẹ nọ Ọghẹnẹ o se omai wọhọ epanọ o rrọ obe Aizaya 43:10, inọ: “’Whai họ isẹri mẹ,’ ere ỌNOWO na ọ tae, ‘gbe odibo mẹ nọ omẹ sanọ.’”

3, 4. (a) Oke vẹ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol a rọ re odẹ okpokpọ, kọ ẹvẹ o jarai oma? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Enọ vẹ ma te ta ẹme kpahe?

 ³ Ma wo uvẹ-ọghọ ulogbo nọ a bi ro se omai Isẹri Jihova, keme ọye họ “Ovie nọ ọrọ anwọ ọgbọ ze,” ọnọ ọ ta nọ: “Onana họ odẹ mẹ bẹdẹ bẹdẹ, inọ, ere a re roro mẹ họ nọ ige te ige.” (1 Tim. 1:17; Ọny. 3:15; rri Ọtausiuwoma Na 2:16.) Evaọ ukpe 1931, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a re odẹ na Isẹri Jihova. Ibuobu rai a te kere ileta ro dhesẹ epanọ enwene yena ọ were rai te. Wọhọ oriruo, ukoko obọ Canada jọ u kere nọ: “Emamọ usi nana o were omai gaga inọ ‘mai yọ Isẹri Jihova.’ U te je ru omai wo ọtamuo ọgaga inọ ma re ru lele odẹ na.”

⁴ Ẹvẹ whọ sai ro dhesẹ nọ who wo edẹro kẹ uvẹ-ọghọ nọ a be rọ rehọ odẹ Ọghẹnẹ se owhẹ na? Kọ whọ riẹ oware nọ Jihova o ro se omai Isẹri riẹ wọhọ epanọ o rrọ obe Aizaya na?

5, 6. (a) Oghẹrẹ vẹ esẹgbini Izrẹl a rọ jọ isẹri Ọghẹnẹ? (b) Eme ọfa a vuẹ rai nọ a ru, kọ fikieme o rọ gwọlọ nọ esẹgbini a re ru epọvo na nẹnẹ?

⁵ Orẹwho Izrẹl soso o jọ “odibo” Jihova, rekọ omomọvo rai ọ jọ ‘osẹri’ riẹ. (Aiz. 43:10) Ewuhrẹ nọ esẹgbini ahwo Izrẹl a jẹ hai wuhrẹ emọ rai kpahe eware nọ Jihova o ru kẹ esẹ-ode rai yọ edhere jọ nọ a je ro se isẹri kpahe iẹe. Wọhọ oriruo, okenọ a vuẹ ae nọ a hai ru Ehaa Ọnyavrẹ kukpe kukpe, a ta kẹ ae nọ: “[Otẹrọnọ] emọ rai e nọ owhai nọ, ‘Eme egagọ enana i dikihẹ kẹ?’ Wha ve yo nọ, ‘Yọ iwẹ-Ọnyavrẹ ỌNOWO na, keme na ọ nya iwou ahwo Izrẹl nọ e jọ eva otọ Ijipti vrẹ, eva okenọ o ro kpe ahwo Ijipti ọ jẹ se inuwou mai ba.’” (Ọny. 12:26, 27) Ẹsejọhọ esẹgbini yena a vuẹ emọ rai inọ oke ọsosuọ nọ Mosis ọ ta kẹ Fẹro nọ o siobọno ahwo Izrẹl re a nyae gọ Ọghẹnẹ evaọ obọ igbrẹwọ na,  Fẹro ọ ta nọ: “Ono họ ỌNOWO na, nọ me re yo uru riẹ me siobọno ahwo Izrẹl kpo?” (Ọny. 5:2) O sae jẹ jọnọ a vuẹ rai re inọ uyo onọ Fẹro na o romavia vevẹ okenọ Ọghẹnẹ ọ rehọ iye ikpe te ahwo Ijipti gbe okenọ o siwi ahwo Izrẹl no obọ ogbaẹmo Ijipti evaọ Abade Ọwawae na. Ẹhẹ, Jihova họ Ọghẹnẹ Erumeru na. U te no ere no, eware efa nọ Jihova o ru kẹ orẹwho Izrẹl i dhesẹ nọ ọye họ Ọghẹnẹ uzẹme na gbe Ọnọ o re ru eyaa riẹ kpobi gba.

⁶ Ababọ avro, u te no emọ rai no, ahwo Izrẹl nana nọ a jẹ rọ odẹ Ọghẹnẹ se na a jẹ vuẹ erigbo rai nọ a dẹ no erẹwho efa ze re kpahe eware igbunu nọ Jihova o ru kẹ ai. Jihova ọ tẹ jẹ vuẹ ahwo Izrẹl nọ a wuhrẹ emọ rai re a koko izi ikiẹrẹe riẹ. Ọ ta kẹ ae nọ: “Wha rẹ te jọ ọrẹri; keme Mẹ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai na mẹ ọrẹri.” (Izerẹ 19:2; Izie. 6:6, 7) Onana yọ emamọ oriruo nọ esẹgbini Ileleikristi nẹnẹ a rẹ rọ aro kele keme o gwọlọ nọ ae omarai a re wuhrẹ emọ rai kpahe izi ikiẹrẹe Ọghẹnẹ re, re emọ na a sai ru oware nọ o rẹ wha adhẹẹ se odẹ oruaro Ọghẹnẹ.—Se Itẹ 1:8; Ahwo Ẹfẹsọs 6:4.

7. (a) Oke kpobi nọ emọ Izrẹl a te ru oreva Ọghẹnẹ, ẹvẹ u je ro kpomahọ ahwo erẹwho efa? (b) Eme o gwọlọ nọ ahwo kpobi nọ a be rọ odẹ Ọghẹnẹ se a re ru?

⁷ Ahwo Izrẹl na a jọ emamọ isẹri Ọghẹnẹ kẹ ahwo erẹwho nọ e wariẹ e rai họ evaọ oke kpobi nọ a te ru oreva Ọghẹnẹ. A vuẹ rai vẹre nọ: “Ahwo akpọ na kpobi a vẹ te ruẹ owhai ahwo nọ a rehọ odẹ ỌNOWO na se; a vẹ te dhẹ ozọ rai.” (Izie. 28:10) Rekọ ikuigbe ahwo Izrẹl i dhesẹ nọ unuẹse nọ a veghe uzou kẹ Ọghẹnẹ o tubẹ mai bu. A jẹ hae gọ emema gbe edhọ ahwo Kenan n’oke t’oke. U te no ere no, ahwo Izrẹl a jọ eva gaga wọhọ edhọ nọ a jẹ gọ na. A jẹ rehọ emọ rai dhe idhe, yọ a je kienyẹ iyogbere na. Onana u wuhrẹ omai inọ u wuzou gaga re ma daoma si oma no oghẹrẹ egbegbe kpobi re ma jọ fuafo wọhọ Jihova nọ Ọ Mae Fo nọ a be rọ odẹ riẹ se omai na.

8. Iruo vẹ Jihova ọ kẹ Aizaya, kọ eme Aizaya o ru kpahe iruo na?

⁸ Jihova ọ ya eyaa kẹ ahwo Izrẹl kpahe edhere igbunu nọ o ti ro si ai no igbo. (Aiz. 43:19) Oware nọ izou ezeza ọsosuọ erọ obe Aizaya e mae ta kpahe họ, unuovẹvẹ kpahe okpẹtu sa-sa nọ o ti te Jerusalẹm gbe ikpewho nọ e wariẹ e riẹ họ. Dede nọ Jihova ọ riẹ nọ ahwo Izrẹl a te rọwo kurẹriẹ hẹ, ọ ta kẹ Aizaya nọ ọ ruabọhọ ewhowho unuovẹvẹ yena ghele. Fiki epanọ aghẹmeeyo ahwo Izrẹl u je gbe Aizaya unu, ọ nọ Jihova kpahe epanọ a te ruabọhọ iẹe kri te. Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ uyo nọ: “Bẹsenọ ikpewho na e rẹ jọ ifofe nọ ahwo a gbẹ ja rae he, yọ iwou e rọ ifofe, gbe etọ rai, a rẹ te kwa se ae ba no.”—Se Aizaya 6:8-11.

9. (a) Oke vẹ eruẹaruẹ Aizaya kpahe Jerusalẹm i ro rugba? (b) Eme idibo Ọghẹnẹ a be vẹvẹ ahwo unu kpahe nẹnẹ?

⁹ Ọghẹnẹ ọ kẹ Aizaya iruo nana evaọ ukpe urere ọrọ esuo Uzaya ovie na, hayo evaọ ukpe 778 taure Kristi ọ tẹ te ze. Ikpe 46 o ru iruo na, rite oke esuo Hẹzikaya ovie na evaọ etoke ukpe 732 taure Kristi ọ tẹ te ze. No oke yena rite okenọ a rọ raha Jerusalẹm evaọ ukpe 607 taure Kristi ọ tẹ te ze, ikpe udhozeza gbe isoi (125) e ruemu. Onana u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ idibo riẹ unuovẹvẹ kpahe oware nọ o te via kẹ ae oke lelehie taure o tẹ te via. Ere ọvona Jihova ọ be rọ idibo riẹ vẹvẹ ahwo unu nẹnẹ kpahe oware nọ o te via evaọ obaro. Anwọ ikpe udhozeza gbe ikpegbisoi  (135) ena nọ Uwou-Eroro na o be rọ vẹvẹ ahwo unu inọ eware nọ e rrọ akpọ via na i dhesẹ nọ Esuo Odu Ikpe Jesu Kristi ọ be te rehọ ẹta esuo Setan kẹle.—Evia. 20:1-3, 6.

10, 11. Eruẹaruẹ Aizaya vẹ ahwo Izrẹl nọ e jọ igbo Babilọn a ruẹ orugba riẹ?

¹⁰ Okenọ ahwo Babilọn a nyaze te raha Jerusalẹm, ahwo Ju jọ a zọ fikinọ a fiomahọ otọ kẹ ahwo Babilọn, a te mu ai kpohọ igbo. (Jeri. 27:11, 12) Evaọ ikpe 70 nọ i lele i rie, idibo Ọghẹnẹ a tẹ jọ obei ruẹ orugba eruẹaruẹ igbunu jọ, nọ e ta nọ: “Enẹ ỌNOWO na nọ ọ ta owhẹ ọ tae, Ọrẹri Ọvo Izrẹl na: ‘Fiki rai me re ti vi ahwo kpobọ Babilọn; a ve ti kporo igbẹhẹ nọ a ma wariẹ oma na kpobi no.’”—Aiz. 43:14.

¹¹ Eruẹaruẹ yena e rọ edhere igbunu rugba evaọ Akpe ọrọ ukpe 539 taure Kristi ọ tẹ te ze. Ogbaẹmo Midia avọ Pasia a vẹro Babilọn je fi ei kparobọ evaọ aso nọ Ovie Babilọn avọ ikpahwo riẹ a je ru ehaa kẹ emedhọ rai, yọ a jẹ rọ igho nọ a kwa no etẹmpol Jerusalẹm ze da idi. Evaọ ukpe 538 hayo 537 taure Kristi ọ tẹ te ze, Sairọs nọ o fi Babilọn kparobọ na, ọ tẹ vuẹ ahwo Ju inọ a zihe kpohọ Jerusalẹm nyae bọ etẹmpol Ọghẹnẹ. Aizaya ọ ruẹaro kpahe enana kpobi, gbe eyaa nọ Jihova ọ ya inọ ọ rẹ te thọ jẹ sẹro idibo riẹ nọ i kurẹriẹ nọ i zihe ziọ Jerusalẹm na. Ọghẹnẹ o se rai “ahwo nọ omẹ ma kẹ oma mẹ re a ta ejiro mẹ via.” (Aiz. 43:21; 44:26-28) Igbo nana nọ ahwo na a no ze gbe etẹmpol Jihova nọ a wariẹ bọ na, o jọ isẹri ivevẹ inọ Jihova nọ ọ rrọ Ọghẹnẹ uzẹme ọvo na o re ru eyaa riẹ gba ẹsikpobi.

12, 13. (a) Nọ egagọ Jihova e wariẹ muhọ evaọ Jerusalẹm, amono a kuomagbe ae? (b) Eme o gwọlọ nọ “igodẹ efa” na a re ru nọ a be rọ uketha kẹ ‘Izrẹl Ọghẹnẹ’ na, kọ eme a bi rẹro riẹ?

¹² Ahwo buobu nọ a jọ ahwo erẹwho efa a jọ usu ahwo Izrẹl nọ i zihe ziọ Jerusalẹm na, yọ uwhremu na amọfa nọ a jọ ahwo Ju hu a kurẹriẹ ziọ egagọ Ọghẹnẹ. (Ẹzra 2:58, 64, 65; Ẹsta 8:17) Evaọ oke mai na, Ileleikristi nọ a rọ ẹzi wholo na họ ‘Izrẹl Ọghẹnẹ,’ yọ “otu obuobu” “igodẹ efa” Jesu a kuomagbe ae no evaọ egagọ Ọghẹnẹ. (Evia. 7:9, 10; Jọn 10:16; Gal. 6:16) Ogbotu obuobu na a wo uvẹ-ọghọ nọ a rọ rrọ Isẹri Jihova re.

¹³ Evaọ Esuo Odu Ikpe Kristi na, ogbotu obuobu na a te rọ evawere gbiku kẹ ahwo nọ a te kpare ze kpahe oghẹrẹ nọ a rọ jọ Isẹri Jihova evaọ etoke edẹ urere na. Rekọ re ma sai wo uvẹ nọ ma re ro ru oyena, o gwọlọ nọ ma re siomano oghẹrẹ egbegbe kpobi jẹ daoma ru lele  odẹ nọ a bi se omai na. O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma rẹ lẹ se Ọghẹnẹ kẹdẹ kẹdẹ re ọ rọ iruthọ mai vrẹ omai, keme ma riẹ nọ ma gba ha, ma tẹ jẹ riẹ nọ uvẹ-ọghọ ulogbo o rrọ nọ ọ rọ kuvẹ nọ a rọ odẹ ofuafo riẹ se omai.—Se 1 Jọn 1:8, 9.

14. Eme họ otofa odẹ na Jihova?

¹⁴ Re ma sai rri uvẹ-ọghọ nọ a be rọ rehọ odẹ Ọghẹnẹ se omai na ghaghae, o gwọlọ nọ ma roro kpahe otofa odẹ na. Otofa ẹme Hibru nọ a fa “Jihova” na họ “zihe ro,” onọ a re ro dhesẹ oware nọ ohwo o bi ru. Fikiere ma rọwo nọ otofa odẹ na Jihova họ, “O re Ru Zihe Ro.” Otofa nana u gine dhesẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ, ọye ọ ma ehrugbakpọ na avọ emama efa nọ e riẹ, ọ tẹ jẹ rrọ Ọnọ o re ru ẹjiroro riẹ kpobi gba. Ghelọ oware nọ Setan hayo omọfa jọ kpobi o ru kẹhẹ, oware ovo o rẹ whaha Jihova nọ ọ rẹ rọ siọ ẹjiroro riẹ ba erugba ha.

15. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ otofa odẹ riẹ via vevẹ? (Rri ẹkpẹti na, “ Odẹ nọ U Wo Otofa Ulogbo.”)

¹⁵ Okenọ Jihova o je vi Mosis re ọ nyai su ahwo Izrẹl no igbo Ijipti, o ru otofa odẹ riẹ na vẹ kẹ Mosis ziezi. Oria ikere na o ta nọ: “Koyehọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Mosis nọ: ‘Mẹ Rẹ Rẹriẹ Kpohọ Oghẹrẹ Kpobi Nọ U J’omẹ.’ O te fibae nọ: ‘Enẹ whọ rẹ ta kẹ emọ Izrẹl, “Mẹ Rẹ Rẹriẹ Kpohọ Oghẹrẹ Kpobi o vi omẹ bru owhai ze.”’” (Ọny. 3:14, NW) Onana u dhesẹ nọ evaọ otọ uyero kpobi, Jihova ọ rẹ rẹriẹ kpohọ oghẹrẹ kpobi nọ o gwọlọ re ọ sai ru ẹjiroro riẹ gba. Ọ jọ Osiwi, Ọthothọ, gbe Osu kẹ ahwo Izrẹl nọ e jọ igbo na, ọ tẹ jẹ jọ Ọkokẹ rai nọ ọ jẹ kẹ ae eware kpobi nọ a gwọlọ re a sae jọ uzuazọ je dikihẹ ga evaọ egagọ riẹ.

16, 17. (a) Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ edẹro kẹ uvẹ-ọghọ nọ a be rọ rehọ odẹ Ọghẹnẹ se omai na? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁶ Jihova o gbe bi ru lele otofa odẹ riẹ nẹnẹ, ọ be kẹ omai oware kpobi nọ o gwọlọ re ma sae jọ uzuazọ je dikihẹ ga evaọ egagọ riẹ. Otofa odẹ Ọghẹnẹ na u wuhrẹ omai oware ofa jọ. Orọnikọ Jihova ọ rẹ sae rẹriẹ ruọ oware kpobi nọ ọ gwọlọ ọvo ho, rekọ ọ rẹ sae rẹriẹ idibo riẹ ruọ oware kpobi nọ o gwọlọ re ọ sai ru ẹjiroro riẹ gba. Ma te roro didi kpahe onana, oma o rẹ wọ omai ru lele odẹ yena n’oke t’oke. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Kåre ọ kpako te ikpe 84 no, ọ tẹ jẹ rọ ajọwha ta usiuwoma na te ikpe 70 no evaọ Norway. Oniọvo-ọmọtẹ nana ọ ta nọ: “Me wo uvẹ-ọghọ ulogbo nọ mẹ be rọ gọ Jihova Ovie ebẹdẹ bẹdẹ na, gbe onọ mẹ rọ rrọ usu idibo riẹ nọ a be rọ odẹ ofuafo riẹ se. O tẹ jẹ rọ uvẹ-ọghọ kẹ omẹ nọ mẹ be rọ rehọ Ebaibol na wuhrẹ ahwo jẹ be ruẹ oghẹrẹ nọ a bi wo otoriẹ riẹ avọ eva nọ e be were ae. Wọhọ oriruo, eva e rẹ were omẹ gaga nọ me te wuhrẹ ohwo kpahe epanọ idhe ẹtanigbo Jesu na e sae rọ tae no igbo, gbe epanọ i ro rovie uvẹ kẹe nọ ọ sai ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ evaọ akpọ ọkpokpọ nọ ọ be tha na.”

¹⁷ Ma riẹ nọ evaọ ekwotọ jọ o rrọ bẹbẹ gaga re a ruẹ ahwo nọ a gwọlọ wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ. Rekọ wọhọ Kåre, kọ eva e rẹ were owhẹ nọ whọ tẹ ruẹ ohwo jọ nọ ọ kuvẹ nọ who wuhrẹ iẹe kpahe odẹ Jihova? Rekọ ẹvẹ ma sae rọ jọ Isẹri Jihova jẹ jọ isẹri Jesu oke ovona? Ma te ta kpahe onọ nana evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na.