1. Eme ahwo kpobi a rẹ gwọlọ ru, kọ ono ọ mai fo nọ a ru oyena kugbe?

OHWO kpobi ọ rẹ gwọlọ mu usu kugbe amọfa. Nọ imava a tẹ riẹ ohwohwo ziezi jẹ were ohwohwo gaga, usu rai o rẹ jọ kpekpekpe. Usu ahwo uviuwou gbe egbẹnyusu mai nọ e riẹ omai ziezi, you omai je rri omai ghaghae o rẹ kpekpe gaga. Rekọ Ọnọma Oride mai na u fo nọ ma re wo usu nọ o mae kpekpe kugbe.—Ọtausi. 12:1.

2. Eyaa vẹ Jihova ọ ya kẹ omai, kọ fikieme ahwo buobu a gbẹ be rọ rọwo eyaa na ha?

² Jihova ọ vuẹ omai nọ ma “si kẹle” iẹe, yọ ọ ya eyaa nọ “o re ti si kẹle” omai nọ ma te ru ere. (Jem. 4:8) Onana o rẹ kẹ omai omosasọ. Rekọ ahwo buobu a rẹ rọwo ho inọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ si kẹle omai, a re roro nọ a te ahwo nọ a rẹ sai si kẹle iẹe he hayo inọ o thabọ hrọ kẹ ae. Kọ o ginẹ lọhọ re ohwo o wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ?

3. Eme u fo nọ ma rẹ riẹ kpahe Jihova?

³ Jihova “o thabọ no omai omomọvo ho,” enọ e be gwọlọ iẹe a rẹ sae riẹe. (Se Iruẹru Ikọ Na 17:26, 27; Olezi 145:18.) O rrọ ẹjiroro Jihova nọ ahwo-akpọ nọ a gba ha a si kẹle iẹe, yọ u no rie eva ze nọ ọ rẹ jẹ ae rehọ re a jọ egbẹnyusu riẹ. (Aiz. 41:8; 55:6) Eware nọ e via kẹ ọso-ilezi  na e wọ riẹ kere kpahe Jihova nọ: ‘O whẹ họ ọnọ o re yo elẹ! Whẹ họ ọnọ ahwo kpobi a re bru tha. Oghale u te ọnọ whọ sanọ, ọnọ who bigba oma.’ (Ol. 65:2, 4) Asa nọ ọ jọ ovie Juda yọ oriruo ohwo jọ nọ o si kẹle Jihova, yọ ikuigbe riẹ nọ e rrọ Ebaibol na i dhesẹ epanọ Jihova o ro si kẹle iẹe. *

4. Oriruo vẹ Asa Ovie na o fihotọ kẹ ahwo Juda?

⁴ Asa Ovie na o dhesẹ ọwhọ nọ o wo kẹ egagọ uzẹme ẹkwoma igberẹ etẹmpol gbe emedhọ nọ e da oria kpobi fia nọ o sino. (1 Iv. 15:9-13) Fikinọ Asa o si kẹle Ọghẹnẹ, u ru nọ ọ sae rọ tuduhọ ahwo na awọ inọ a “gwọlọ ỌNOWO na, Ọghẹnẹ esẹ rai, re a koko izi gbe ijaje na.” Jihova o ru nọ udhedhẹ o rọ jọ Juda evaọ etoke ikpe 10 ọsosuọ erọ esuo Asa. Eme Asa ọ ta nọ o wha udhedhẹ yena ze? Ọ vuẹ ahwo na nọ: “Otọ na o gbẹrọ omai, keme ma gwọlọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ mai no, ọ tẹ jẹ kẹ omai udhedhẹ evaọ kabọ kabọ.” (2 Irv. 14:1-7) Joma ta kpahe oware nọ o via lele onana.

5. Eme ọ via nọ o jọ gwọlọ nọ Asa o re dhesẹ sọ o fievahọ Jihova, kọ eme o no rie ze?

⁵ Dae rehọ iẹe nọ whẹ họ Asa. Zira ohwo Ẹtiopia na ọ wọ ohọre ziọ Juda avọ egbaẹmo nọ i bu te ima ọvo (1,000,000) gbe ekẹkẹ ẹmo egba esa (300). (2 Irv. 14:8-10) Eme who ti ru nọ whọ tẹ ruẹ ogbaẹmo ulogbo yena? Whaọ egbaẹmo idu egba isoi gbe ikpe eree (580,000) ọvo who wo, onọ o rrọ enwenọ abọvo ogbaẹmo ewegrẹ ra na. Kọ whọ te nọ nọ, ‘fikieme Ọghẹnẹ ọ rọ kuvẹ kẹ oware utiona?’ Kọ whọ te gwọlọ rọ areghẹ obọra ru oware jọ kpahe onana? Oware nọ Asa o ru u dhesẹ usu okpekpe nọ o wo kugbe Jihova via. O bo se Ọghẹnẹ nọ: “Fiobọhọ kẹ omai; O ỌNOWO Ọghẹnẹ mai, keme ma rọ ẹro suọ owhẹ, eva odẹ ra ma be rọ wọ ẹmo bru ogbotu nana. O ỌNOWO, whẹ họ Ọghẹnẹ mai; a jọ ohwo ọvo ọ kparobọ vi owhẹ hẹ.” Kọ ẹvẹ Ọghẹnẹ ọ rọ kuyo olẹ Asa? Ikuigbe na e ta nọ “ỌNOWO na ọ tẹ kparobọ vi ahwo Ẹtiopia.” Uvumọ ohwo Ẹtiopia ọ zọ evaọ ẹmo na ha.—2 Irv. 14:11-13.

6. Oriruo Asa vẹ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele?

⁶ Eme o fiobọhọ kẹ Asa rọ eva riẹ kpobi kpahe ekpakpọ gbe ọthọwẹ Jihova? Ebaibol na ọ ta nọ “Asa o . . . ru oware nọ u kiete eva aro ỌNOWO na” yọ “eva [riẹ] erọ kpahe Ọghẹnẹ eva edẹ uzuazọ riẹ kpobi.” (1 Iv. 15:11, 14) O gwọlọ nọ ma rẹ rọ eva mai kpobi gọ Ọghẹnẹ re. Onana u wuzou keme oye u re ru omai wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ enẹna gbe evaọ obaro. Ma yere Jihova gaga nọ o ro si omai gboma je bi fiobọhọ k’omai sẹro usu mai kugbei. Joma ta kpahe idhere ivẹ jọ nọ Jihova o ro si omai gboma no.

7. (a) Eme Jihova o ru re o si omai gboma? (b) Edhere vẹ ọ mae rro nọ Jihova o ro si omai gboma?

⁷ Jihova ọ rọ ẹkwoma otọakpọ uwoma nọ ọ ma kẹ ahwo-akpọ na dhesẹ nọ o you rai. Ọ tẹ jẹ ma eware sa-sa nọ e rẹ sẹro uzuazọ ohwo-akpọ. (Iruẹru 17:28; Evia. 4:11) U te no ere no, o bi fiobọhọ k’omai dikihẹ ga evaọ egagọ riẹ. (Luk 12:42) Ọ tẹ jẹ vuẹ omai  nọ ọ te gaviezọ kẹ elẹ mai. (1 Jọn 5:14) Rekọ edhere nọ ọ mae rro nọ o ro si omai gboma họ ẹkwoma idhe ẹtanigbo na. (Se 1 Jọn 4:9, 10, 19.) Jihova o vi “ọmọvo riẹ” ziọ otọakpọ re ọ ta omai no igbo uzioraha gbe uwhu.—Jọn 3:16.

8, 9. Didi iruo Jesu o wo evaọ ẹjiroro Jihova?

⁸ Jihova o ru rie lọhọ kẹ ahwo nọ a maki whu no taure Kristi ọ tẹ ziọ otọakpọ re a wo erere no idhe ẹtanigbo na ze. Nọ Jihova ọ nwane ya eyaa kpahe ohwo nọ ọ te jọ osiwi kẹ ahwo-akpọ no, o jọ wọhọ oware nọ u rugba no rọkẹ Jihova keme ọ riẹ nọ ẹjiroro riẹ ọ rẹ seba erugba ha. (Emu. 3:15) Ikpe buobu nọ i lele i rie, Pọl ukọ na o te yere Ọghẹnẹ “fiki ẹta nọ rọ eva Kristi Jesu.” O te je fibae nọ: “Eva akothiho riẹ Ọghẹnẹ ọ jẹ kpare iroro vrẹ izieraha ọsosuọ.” (Rom 3:21-26) Ababọ Jesu ma sai si kẹle Ọghẹnẹ hẹ.

⁹ Ẹkwoma Jesu ọvo ahwo nọ a wo omaurokpotọ a sae rọ riẹ Jihova je wo usu okpekpe kugbei. Eme Ikereakere na e ta kpahe onana? Pọl o kere nọ: “Onana Ọghẹnẹ oro ru uyoyou riẹ gba kẹ omai keme okenọ ma gbẹ jọ erahaizi, Kristi o te whu kẹ omai.” (Rom 5:6-8) Orọnikọ Kristi o whu k’omai fikinọ ma te he, rekọ fikinọ avọ Ọsẹ riẹ a you omai gaga. Jesu ọ ta nọ: ‘Ohwo ọvo ọ sai bru omẹ tha ha ajokpa nọ Ọsẹ nọ o vi omẹ ze o si rie.’ Oke ofa jọ ọ ta nọ: “Ohwo ọvo o bru Ọsẹ na ze he, rekọ fiki mẹ.” (Jọn 6:44; 14:6) Jesu ọ rẹ rọ ẹzi ọfuafo na si ahwo bru Jihova, yọ Jihova o re fiobọhọ kẹ ahwo nana sẹro usu rai kugbe ọyomariẹ. (Se Jud 20, 21.) Roro kpahe edhere ọfa nọ Jihova o ro si omai gboma no.

10. Eme Ebaibol na o wuhrẹ omai nọ u re ru omai si kẹle Ọghẹnẹ?

¹⁰ No emuhọ uzoẹme nana ze na, ma fodẹ eria Ebaibol sa-sa nọ i bu te 14 no. Ogbẹrọ Ebaibol na ha, ẹvẹ ma hae te rọ riẹ nọ ma rẹ sai si kẹle Ọnọ ọ ma omai na? Ẹvẹ ma hae te rọ riẹ kpahe idhe ẹtanigbo na gbe nọ Jesu o re si omai bru Jihova? Jihova ọ rọ ẹzi ọfuafo riẹ kẹ ahwo ẹgba nọ a ro kere Ebaibol na, onọ u ru omai riẹ ekwakwa-aghae gbe ẹjiroro riẹ sa-sa. Wọhọ oriruo, Jihova ọ jọ obe Ọnyano 34:6, 7 dhesẹ kẹ Mosis inọ ọyomariẹ yọ “Ọghẹnẹ nọ ọ vọ avọ ohrọ gbe aruoriwo, ọ rẹ kaki muofu hu, o wo uyoyou nọ o rẹ rẹriẹ hẹ gbe ọtẹruo, o wo uyoyou nọ o rẹ rẹriẹ hẹ rọkẹ idu ahwo, nọ ọ rẹ rehọ eyoma gbe iruthọ gbe uzioraha rọ vrẹ.” Kọ ono ọ te gwọlọ si kẹle Ọghẹnẹ otiọye he? Jihova ọ riẹ nọ epanọ whọ jọ Ebaibol na wuhrẹ kpahe iẹe te, ere u ti mu owhẹ ẹro te inọ ọ ginẹ rrọ, yọ ere who ti si kẹle iẹe te re.

11. Fikieme ma jẹ daoma wuhrẹ kpahe ekwakwa-aghae Jihova gbe idhere riẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹¹ A jọ eme emuhọ obe Si Kẹle Jihova na ta kpahe epanọ ma sai ro wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ, inọ: “Evaọ usu kpobi nọ ma rrọ, ọgbakugbe na o rẹ roma hwa ohwo na nọ whọ rẹ riẹ, ewo isiuru gbe ovuhumuo kẹ ekwakwa oghẹrẹsa riẹ. Fikiere ekwakwa gbe idhere Ọghẹnẹ, wọhọ epanọ a dhesẹ i rai via evaọ Ebaibol na, yọ izoẹme nọ e r’oja nọ a re wuhrẹ kpahe.” Fikiere ma re yere Jihova gaga nọ o ro ru epanọ a ro kere Ẹme riẹ evaọ oghẹrẹ nọ mai ahwo-akpọ ma sai ro wo otoriẹ riẹ.

12. Fikieme Jihova ọ rọ rehọ ahwo-akpọ kere Ebaibol na?

 ¹² Jihova ọ hẹ sae rọ ikọ-odhiwu kere Ebaibol na, keme a wo isiuru kpahe omai gbe iruẹru mai. (1 Pita 1:12) Ababọ avro, ikọ-odhiwu na a hai ti gine kere ovuẹ Ọghẹnẹ kẹ ahwo-akpọ fihotọ. Rekọ, kọ a hai ti rri eware epanọ ahwo-akpọ a rri rai? Jihova ọ riẹ nọ ikọ-odhiwu a wo ọkpọ ẹgwọlọ gbe omoyẹlẹ nọ ma wo ho. Ahwo-akpọ nọ Jihova o ro kere Ebaibol na u ru nọ eme riẹ i re ro duobọte omai ziezi. Ma rẹ sai wo otoriẹ oghẹrẹ nọ eware e jọ kẹ ahwo nọ a kere Ebaibol na gbe amọfa nọ a fodẹ evaọ eva riẹ. Ma te se kpahe eware nọ a je rẹro rai nọ i te rai obọ họ, ozọ nọ o jọ rai ẹro, avro nọ ọ jarai udu gbe sebaẹgba rai, u re duobọte omai udu. Yọ ere ọvona ma rẹ ghọghọ kẹ ae re nọ ma te se kpahe oghọghọ nọ a wo. Wọhọ epanọ a ta kpahe Elaeja na, ahwo nọ a kere Ebaibol na kpobi yọ ‘ahwo wọhọ epanọ ma rrọ na.’—Jem. 5:17.

13. Ẹvẹ olẹ Jona u ro duobọte owhẹ?

¹³ Wọhọ oriruo, kọ oghẹrẹ nọ Jona ọ nabi kere kpahe epanọ eware e jọ kẹe okenọ ọ dhẹ siọ uwou nọ Ọghẹnẹ o vi rie ba na, ukọ-odhiwu ọ hẹ sai ti kere iei ere? U woma gaga inọ Ọghẹnẹ ọ rehọ Jona kere iku obọriẹ, onọ u kugbe olẹ nọ ọ lẹ se Ọghẹnẹ okenọ ọ jọ edidi abade na. Jona ọ ta nọ: “Okenọ oma o lọhọ ẹzi mẹ no, mẹ tẹ kareghẹhọ ỌNOWO na.”—Jona 1:3, 10; 2:1-9.

14. Ẹvẹ oware nọ Aizaya o kere kpahe omariẹ na o sai ro kpomahọ omai?

¹⁴ Roro kpahe oware nọ Jihova ọ rọ Aizaya kere kpahe omobọ riẹ. Oruaro Ọghẹnẹ nọ Aizaya ọ ruẹ evaọ eruẹaruẹ o wọ riẹ kere kpahe sebaẹgba riẹ nọ: “Odo mẹ hrọ! Keme me vru no; keme mẹ ohwo nọ igbenu riẹ e foho,  mẹ tẹ jẹ be ria udevie ahwo nọ igbenu rai e fo ho; keme ibiaro mẹ e ruẹ Ovie na no, ỌNOWO Ogbaẹmo na.” (Aiz. 6:5) Kọ ukọ-odhiwu vẹ ọ hae te ta eme itieye? Rekọ Aizaya nọ ọ gba ha na ọ rẹ sae ginẹ ta ẹme otiọye, yọ ma rẹ sai wo otoriẹ epanọ o jariẹ oma.

15, 16. (a) Fikieme ma sai ro wo otoriẹ ọdawẹ ahwo-akpọ? Kẹ iriruo. (b) Eme o ti fiobọhọ k’omai si kẹle Ọghẹnẹ?

¹⁵ Kọ ukọ-odhiwu jọ ọ hẹ sae ta nọ ọyomariẹ o te he wọhọ epanọ Jekọp ọ ta, hayo ta nọ ọyomariẹ “ọrahaizi” wọhọ Pita? (Emu. 32:10; Luk 5:8) Kọ ikọ-odhiwu a hae te dhozọ wọhọ ilele Jesu? Hayo kọ o hae gwọlọ nọ ikọ-odhiwu nọ i kiẹrẹe a “wo udu” nọ a rẹ rọ ta usiuwoma nọ a tẹ rẹriẹ ovao dhe ukpokpoma wọhọ Pọl gbe amọfa? (Jọn 6:19; 1 Tẹs. 2:2) Ijo, ikọ-odhiwu a rrọ gbagba evaọ kabọ kabọ, yọ a rrọ ahwo gheghe he. Rekọ ahwo-akpọ nọ a gba ha a tẹ ta kpahe eware nọ e be kẹ ae uye, ma rẹ nwani wo otoriẹ rai keme mai yọ ahwo-akpọ nọ a gba ha re. Ma te bi se Ẹme Ọghẹnẹ, ma re gine “lele enọ e rẹ ghọghọ gbẹ ghọghọ, lele enọ e rẹ viẹ gbẹ viẹ.”—Rom 12:15.

¹⁶ Ma te roro kpahe eme sa-sa nọ Ebaibol ọ ta nọ Ọghẹnẹ o lele idibo riẹ ta evaọ okenọ u kpemu, ma re wuhrẹ eware igbunu buobu kpahe Ọghẹnẹ mai, ọnọ ọ rẹ rọ odiri gbe uyoyou si ahwo-akpọ nọ a gba ha gboma na. Onana u re ru omai riẹ Ọghẹnẹ ziezi je you rie. Ukuhọ riẹ u ve ru omai si kẹle iẹe.—Se Olezi 25:14.

17. (a) Emamọ ohrẹ vẹ Azaraya ọ kẹ Asa? (b) Ẹvẹ Asa ọ rọ jẹ ohrẹ yena fiẹ, kọ eme o no rie ze?

¹⁷ Nọ Asa ovie na o fi ogbaẹmo Ẹtiopia kparobọ no, Azaraya ọruaro na ọ tẹ ta eme areghẹ jọ kẹ ovie na gbe ahwo na inọ: “ỌNOWO ọ rọ kugbe owhai, wha tẹ jẹ rọ kugbe i re. Otẹrọnọ wha gwọlọ e riẹ, wha rẹ te rue riẹe, rekọ wha tẹ se iẹe, ọ rẹ te se owhai re.” (2 Irv. 15:1, 2) Uwhremu na, Asa ovie na ọ ghẹmeeyo kẹ ujaje yena. Evaọ okenọ ovie Izrẹl nọ ọ jọ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre ọ wọ ohọre bru Asa ovie na ze, Asa ọ tẹ rẹroso ovie Siria rọkẹ obufihọ. Ukpenọ ọ rẹ rẹroso Ọghẹnẹ kẹ obufihọ kọ egedhọ ọ rẹroso. Oyejabọ nọ a jẹ ta kẹe nọ: “Who ru gheghẹ eva onana; fikiere no umuo etenẹ vrẹ who re ti fi ẹmo bẹ.” Evaọ etoke isuẹsu Asa kpobi ẹmo o je notọ họ. (2 Irv. 16:1-9) Kọ eme ma wuhrẹ noi ze?

18, 19. (a) Eme ma re ru otẹrọnọ oware jọ u ru usu mai kugbe Ọghẹnẹ godo no? (b) Ẹvẹ ma sai ro si kẹle Jihova?

¹⁸ Onana u wuhrẹ omai nọ u fo re ma fa usu no Jihova vievie he. Otẹrọnọ oware jọ u ru usu ra kugbei godo no, o gwọlọ nọ who fi eme nọ e rrọ obe Hosia 12:6 họ iruo, o ta nọ: ‘Zihe bru Ọghẹnẹ ra ze, kruga who you re whọ ta uzẹme, kẹse kẹse whọ vẹhẹ hẹrẹ Ọghẹnẹ ra.’ Ajọ ma daoma kpobi hai dhesẹ edẹro kẹ idhe ẹtanigbo na gbe Ebaibol na nọ ma re se re u ru omai si kẹle Jihova ziezi.—Se Iziewariẹ 13:4.

¹⁹ Ọso-ilezi na ọ so nọ: “Uwoma kẹ omẹ re me sikẹle Ọghẹnẹ.” (Ol. 73:28) Ajọ mai kpobi ma daoma epanọ ma re ro wuhrẹ kpahe eware ekpokpọ nọ ma riẹ kpahe Jihova vẹre he, onọ u ti ru omai vuhumu nọ ẹjiroro buobu e riẹ nọ ma re ro you rie vi epaọ anwẹdẹ. Ma te si kẹle Jihova, o ti si kẹle omai enẹna je rite ibẹdẹ bẹdẹ!